Skip to main content

Full text of "[Civitates orbis terrarum. Liber quintus]. Vrbium praecipuarum totius mundi] T. 5"

See other formats 













SERENISSIMO ET ILLVSTRIS 

SIMO PRINCIPI AC 

DOMINO, 

D* ALBERTO 

ARCHIDVCI A VSTRIAE, 
DVCI BVRGVNDIAE > STIRIAE, 
CARINTHIAE, VVIRTENBER» 

G AE, BR AB ANTIAE, LVTZ- 

ENBVRGI, GELDRIA.,&c- 

COMITI HABSBVRGENSL FLAN« 
D R I AE > T Y R O L I S > ARTESIAE* 
H/ NNONI AE’ HOLLANDIA& 
ZELANDI AE> 

DOMINO FRISIAE ET 

TRANSIS VLANIAE&c. 

DOMINO MSO CLEMS^CTISSIMO, 

GEORGIVS 'BRAVNIVS 

A GRIPPINAS. DEDICAT 

CONSECRAT Q_V E. i- 



IN THE ATRVM VRBIVM 

GEORGII B R A V NI I 

AGRIPPINATIS. 

tallas BKAVJ^IO. 

\ ■ 'd 

D Otte <vir, <*A citis mihi commemorande cothurnis. 

Sic Graijs palmam pr tripis ergomeist 
Germanos Grata perfundis luce, AhCmeruam 
Infituens artis mutua dona dare. 

Perge, nec inuideo,posl te mihi nemo fecundus. 

Et maior nemo te ni fi Pallas erit. 

Hoc fudium obfideat mentis penetralia docfa, -■ 

Si quid & hoc nexu iunctius ejfe potesl. 

Scce domus ego E)iua tua iunBfiima limax $ 

Nil potius nofris nexibus effepotesl. 
fluas ego condidero terris portubus arces , 

Strato quas urbes condideroque mari, 
pinge, coloratis illas lA cude papyris. 

St rebus titulos adde diferte Juos. 

BEA VNIA ficego Pallas ero, tu Eraunius autem 
Palladius: Mufis impero, tuqueuacas. 

Guilhelmus Salfmannus Agrippina*. 


Viuere non fato nobiliore potes. 
Qmcharum mihi nexus erit & uincula tecum. 


i 


4 


G E O R G I V S 

BRAVN COLONIENSIS 

BENEVOLIS LECTO- 

RI B v S S. D. 



Xhibemus hic Vrbium prxcipuarum Theatrum, Le&ores beneuoli, ad cuius editio^ 
nem, prxftantifsimi viri ex remotis mundi regionibus, diuerfas Vrbium icones, aliaque, 
adcommunem ftudiorum promotionem, humaniter tranfmittendo ,do£tifsimis literis 
multisque rationibus nospropemodum inuitos compulerunt. Quorum auctoritate, 
cum inhoc publicum Orbis Theatrum indudi & pertradi fimus, libet hic quxdam de 
primis vrbium initiis, progtefiu,& fatali quarundam interitu, pro consuetudine noftra 
prxfarh 

Ex naturali ratiocinationeconftat,cum frequens hominum multitudo nondum eflet colleda, nec 
agricultura, nec pecuaria: , nec archyteduras.nec opificum artes extarent, in fpeluncis ac terrae vifceribus, 
quaenullaadhucinduftriavelauaritia,fed cafus&natura aperuerant , primum agreftem, & eam quidem 
rudem ac fimplicem,hoceft,innocentem ac iuftam vitam.homines vixiflc.Quia fubdio frigidas tranfigere 
nodes, natura iudicabatincommodum. In iftis vcro,ferarum ae pecudum poniis , quam hominum lati- 
bulis, numero ac familiis audi,ad loca capaciora progrefsi,co utra intemperiem & inmriam aeris, naturali 
dudu, defenfionem quxrentes.hirundinum &auium folertiam funt imitati , ex ftipula, arundine , ac lu- 
to, tuguria quaedam , rudi ftrudura, excitantes, ex fronde, cefpi te, vel arundine contra tempeftates, te- 
do, lutea fuapalatiaconcluferunt. Obaudiorem deinde fobolem,& continuatam generis propagatio- 
nem, familiae fediuidentes, inplurescafas tanquam in colonias diuerfas prodiderunt 5 , vbi naturae dudus, 
plurium aedificiorum rationemfuppeditauir.quaefecuritatisdefcnfionis gratia, diuerfas habitationes, vi- 
cinitates , ac vicos excirauit, Vnde Archytedura, Agricultura, Pecuaria limitum diftindiones, villa- 
ticae , &agreftes paftiones funt natae. Hinc litis nomen, a dimotis , vel tranfgrefsis limitibus, & conten- 
tionum feminariumeftortum. Et prima illa aureaaetas, qua: in primis vitae humanae rudimentis fponta 
fua , fola virtute regnante , fine vitiorum lue, fine lege, fidem, rectumque colebat. Splendidum conui- 
uiorum apparatum , 5c veftimentorum luxum ignorauit , fed quae alimenta primum terra fpontanco 
beneficio fuo, poftea rudi & incondita agricultura, adiuta, fuppeditabat, ad arcendam famem ac.fium 
parce,5c pro ncccfsitate tantum fumebat. Hxc inquam, aurea xras,fimpliciratis& iuftitix Iole deciman- 
te, in deteriorem, argenteam tamen prolem, eftimmutata. CreScente vero multitudine.cum contra pe- 
ioris statis, quam ahenam vocant, corruptelas, fui conferuandi& tutandi ftudio, quod natura omnibus 
ingenerauit ; frequenti ores familia: colledae, confilio induftria , & mutuis praefidiis confociatis animis 
fe munire coepiffent, ciues & coeundodidi, Opidum, opis gratia, rudi quidem , fed firmiore ftrudura ae- 
dificare CGeperunt : Qux poft aliquot deinde temporum ipacia ex cultiore ifrudu ra vrbs nuncu pata fuit , 
In qua ciuitas legum & religionis vinculo colligata ab aliorum iniuriis fe defendere?* Hinc Plato iib.$. 
de legib* omnes difciplinx & politis ordines ex natura: fontibus manafie , patefecit. Ira ex natura: dudu, 
imperandi & parendi ratio, Imperium, dico cft natum. Sine quo, vtCicero tertiode legibus, necdomus 
vlla,nec ciuitas, nec gens, nec hominum vniuerfum genus ftare.nec rerum natura omnis,necipfe mundus 
poteft. Ipfa quippe natura didare videtur, vt parentes imperent natis , gencroli & nobiles ignobilibus , Sa- 
pientes imprudentibus & ignaris. Itaqueidem Plato eodem de legibus lib.aflent,Cum Deusformaret ho- 
mines, quicunque adimperandum idonei funt , iis aurum inipforum generationeadmifeuit, propterea 
honoratifsimi funt. Iliis autem, qui ad auxiliandum.argentum indidit. Ferrum denique & xs, agricolis, 
caeterisque opificibus. Indicans, naturain& cius au£fcorem Deum , harum varietatum indid<fie femine. 

Summa enim Dei bonitas & infinita fapientia,quacundaingubernatione mundi difponk fuauiter, omni 

fieculo quofdam excitauit prxeipuos viros, qui ingenii & prudentia: acumine, virtummq; actionibus au- 
doritatemfibicomparantes.cxteris, ad politicas focietates ineundas,& pacificeconferuandas ve.urique- 
dam numina, praelucerent. Taiem olim celebrarunt Poetxlouisfilium Argiuorum Regem APiM,qui ru- 
dium Aegyptiorum mifertus, relido proprio regno,eos omnem pietatem , mftitiam prudentiam & agri' 
culturam docuit. Talem Mauri tianx regem ATLANTEM,qui Aftronomiam docuit, & proinde caelum 
humeris fuftinuifie fingitur. Talem ORPHEVM,qui bruta animantia,atq ; ipia etiam laxa, cithara: cantu, 
hoc eft, rudes & agreftes populos, eloquenti oratio ne, ad moderatam vitam , ad vrbes con . iv nuas atque co- 
lendas pertraxit. Talem etiam HERCVLEM illum Libycum.cuius operam in monftrisdomandis,hoc 
eft populum a tyrannorum fxuitia liberando commendarunt. Tales inulti fucceflt.runt alii,qui v iru.us Sc 
natrix amantes, incautum popellumab externa&domeftica vi . & ab influentium boftiumpenilanna, Sc 
prxdicationibus defenderent. Ex talium heroum officina, Magiftratus, Nobiles, Principes& Reges orti 
funt auos virtutis ftudium,honoris etiam & immortalitatis appetitus generoios-. & magis inclytos reddi- 
dit nuorum egregiaconfilia,vidorias,bella > & hcroieafada ante litterarum & hiftonamm yiumfemo- 
resmnioribusrvthmis^ cantilenis narrare folebant, (quod Tacitusapud prifcosGertnanos, dum Roma. 


/- r --- - r; 

mifmat^quibus exempla Stpremia virtutum & fcclerumpccns, ciuibus ad honeftas actiones colandas. 

Pr °Irf&D™re r ; natur* &rationisinftinaum .vrbanarnm Sc ciuiiium ifocictamm inuentrix , ipfa fui, ne- 

.arsIusflomo aSim multi, ad b=n= vinandum indigct,& propterea adfoaalam vitam propandat .qma ad 

? X CaLU 


* 


P K AE F A T I O. 

citnquafinatus videatur quod cum Ariftotdes multis argumentis oftendat, tumeo maxime, quoniam 
folus is ex omnibus animantibus particeps eft,composque fermonis,quo fi t, vt ille ad coetus & congrega- 
tiones aptus fit magis, quam apes,formicx,aut vlia: beftis congregabiles. Tam arctum enim eft focietatis 
humane vinculumjlingus&fermoniscoi-nmuniOjVt, dicente D. Auguflino lib.ip.de ciuir. Dei,cap.7-ii- 
bentius fit homo cum cane fuo quam homine alieno. Itaque, cum in ciuili focierate mutuis colloquiis, 
prudentia, eonfenfu confilio,& confipiradone multorum, homo fuis. & fuorurn necefs'tatibus fuccurrere, 
tnaia auertere , & ex impotenti ac debi ii, firmus ac porens, publicisque vfibus ad communem defenfionem 
idoneus conftituipolsit: Hincciuiles foederares homo vehementsramar, quarum beneficio homines fin- 

guli, qusfeparatimconfiliiinopesfimpotentesacdebilescerris vrbanorum foederum vinculis, qua: virtu- 
tis & prudentis anfiscohsrengvnum quafi magnum, validum, ac potentem hominem conftituunt , qui 
non tantum intra vnius oppidi muros domi,vana a iearceat incommoda, fed procul etiam feris terra, ma- 
xique dominatur, 

Talesautem focietates vellunt vnius vrbis, velin alios quoque foris populos excrefcunt, qui certis 
pactorum iegumquefoederibus in vnius quafi imperii & tleipub.formam coaluerunt: In qua funt mutua 
&confbederatahominum in diuerfis locis exiftentium auxilia. Quemadmodum enim qualitates diuerfs 
bonamcorporum conftitutionem & fanitatem conferuant: Itapoliticamixturaomnesaquein vna ci- 
uitate, pro fua conditione in bono&commodoftatu defendit. Cuius quidem politia harmonia & con- 
ftitutionecontingit,vt,cum alii adaliafint apti , ex multis crinfociatis ciuibus diuerforumque confilio- 
rum communicatione, quafi vnus vir prudens formetur, Stconftituatur , qui vniuerfamdeir.de focieta* 
tem in vnitare& concordia conferuans, in finem bonum gubernet & dirigar. Hoc Cicero lib. de Repub* 
commemorat. SicurinfidibusSe tibiis accantuipfoac vocibus, concentus quidam tenendus eft ex di- 
ffindis Ionis, quem immutatum ac diferepantem aures erudita ferre non pofmnt,isque concentus ex difsi- 
millimarum vocum moderatione tamen co ncors efficitur congruens ; fic ex futnmis ac mediis, & infi- 
mis interiedis ordinibus vt fonis moderata ratione ciuitatem concentu dtfsimillimorum concinere; 
Sc, qute harmonia a muficis dicitur in cantu , eam efie in ciuitate concordiam , arcnfsimum at- 
que optimum omni in Republica vinculum incolumitatis , eamque pado nullo fine iuftitia efie 
pofie. 

Exciuillbus porro focietatibus quas partim naturs,partim neceffitatis ratio, Deo ita ordinante, colle- 
git,varisguhernationes,&diftind<£poiitiarumforma 2 , regna, imperia, nobilium, & primatum dignitates, 
populi Scplebeorumdifiindiones funtorrs. Quasdam enim Refpub. prudentia & virtute vnius guberna- 
toris, Monarchasvel Regis adcocnmunem populi falutem reguntur. Quaedam primorum & optimorum 
in communitate virorum fi mili prudentis fine gubernantur. Quaedam populari imperio, legum & bo- 
narum confuetudinum obferuatione moderato fubfunt, Varia; namque diuerfarum gentium & tempo- 
rum conditioneSjdiuerforum imperiorum rationes admittunt,qu$ omnescertis legibus conferuentur, 
necefieeft, llls enim falus& vincula vrbium exiftunr. 

Legitimum vnius imperium, quod monarchae Sc regium eft, optimum communi iudicio iudicatur.quia 
vnico totius vniuerfi gubernatori correfpondeat: Vndediuinum cenietur, quando.porenda cum mode- 
ffia & pietate, hoc eft, vera prudentia coniunda,non permittit, vt licentia corrumpat Monarcham , fed , ad 
bonum publicum,vt vnus Deus, vnus fol ciuibus prasiucer.Hinc talis Monarcha Platoni ,in Politicis, Deus 
aliquis humanuseft. 

Nec minus optimatum, paucorum nimirum imperium,exiftitnaturilluftre,cum plura beneficia fubdf- 
ti a multorum, quam ab vnius prudentia expe<darepoffint.(Necenim temere vulgo dicitur,plures oculos 
clarius videre , quam vnum.) Efthoc minus tyrannidi, & mutationi obnoxium ; Iuuentutem ad ho- 
neftatis ftudia ardentius inuitat ; Ciim videant & intelligant iuuenes, in hoc optimatum imperio, fo« 
lam virtutem, rerum experientiam & prudentiam , aditum ad publicas dignitates parare , emi& com- 
parari poteftatem virtute. Honorum & gloris cupiditas omnibus & maxime iis innata videtur , qui 
opibus audi , aliqua experientia fe ornatos indicant , quorum in magna Republica multi inue- 
niuntur, eorum aurem , fipluresfimul ad gubernacula vrbium admittantur , paci, Sc tranquillita- 
ti publies bene confuletur. Ita enim pauciores ab honorum dignitatibus feexcludi conqueren- 
tur. 

Hscautem optimatum Refpublicaquamdiucupiditatibus fuispriuatis noninferuit , optima adeom- 
munitarum conferuationem cenfetur : ne vero, talibus fubiaceret affedibus, Romani olim diligenter 
curarunt, qui patritium hominem curia iudicabant indignum , fi ad decem vfque argenti libras diuesefie 
voluifiec, &,dum cordatos Sc incorruptos tantum ad magiftratus deIigebant,non defpiciebant pauperes , 
quos ab aratro pertrahebant ad fafces , de iliuftrandi habitu feculari,illis fortafie ipfis,quas alTumpturi erant 
imperialibus togis madidum fudorepuluerem detergerent. Tunc illi pauperes magiftratus opulentam 
Rempublicam habebant, nunc diuespoteftas frequenter pauperem facit efie Rempublicam. Carthaginen- 
fes tamen fieri non pofie crediderunt, vt is bene publica munera tractarer, qui inops eft aut egenus. Melius 
dixiflent; Fieri non pofie,vtis benemagiftratum gerat, qui auaritialaborat : egenus enim expleri poteft, 
auarus nunquam. 

Nec populare etiam imperium fua laude & elogio caret: Gum enim in eo, qui csteris pares , ex 
populi prsfcripto , & lege omnibus probata , cuncta gubernent , & per eam iplam gubernationem 
libertati accommodo publico ftudendo , fibi ipfis , luisque & paribus vtiles exiftant- Tum,expopuIi 
imperio , in quod ius fuum , omnium confenfione, tribus, focietates, &con fraterni rates plebis tranftule- 
runt, incolumitas communitatis dependet. In qua quidem gubernatione, fi magiftratus vitio aliquo 
corruptus aberret, certe corruptelas, & imprudentis fus poenas, in popularibus fuis &ipfeluir. Ita partim 
virtutis, partim popularis & in agnatos affedio , partim populi metus , tale imperium in officio con- 
feruat. 

Iam autem commemorata: ciuilium imperiorum forma: , commoda interdum commixtione iun- 

guntur 



! 


P R AE F A T 1 O. 

guntur,vtcxduabus vel omnibus vnafiat: Vnde non minus folidum imperii genus, quam ex priori- 
bus Teparatim emergit* Dum enim optimatum poteftas ad vnius Regis, vel Monarchs gubernationem 
accedit, & venerabilis patritiorum fenatorum coetus , prudentia , & confilio fuo , ducem vel principem 
fuum tuetur • & cum eo fimul de communi ciuium faluteconfultat , Certe vfu & experientia edodi fu- 
mus , ciues libentius acceptare leges, & fratuta ex multorum prudentia , quam ex vnius voluntate 
prolata. Quin & tutius fibiiudicanr* patres, &patritiosfuos cum principe pro Reipublicse falute con- 
fpirare, quiahac rationeomni periculo & metu liberantur, ne fumma poteftas , velin imprudentiam vel 
in tyrannidem degeneret. Nam abfoluta vnius voluntas, quas aliorum prudentia non fulcitur, & regi- 
tur j in tyrannidem facilius dilabitur. Quod D. Hieronymus confiderafle videtur , quando Britan- 
niam fertilem tyrannorum fcribit, quia quot in ea infula ciuitates , tot etiam reges erant. Vtlohan- 
nes Troinus,Lib. i.- de Britannfe origine & antiquitatibus refert. Quin& Reges Monarchas & Princi- 
pes ipfi fubditorum animos certiore amoris St obferuantfe vinculo , hoc gubernandi modo, quod con- 
filio adhibito, inftituit, fibi cbftringunt; quando intelhgunt , principem , Patritiorum & Senatorum ad- 
hibito confilio, imperium fuum cum Reipub.falubri temperameto mifcere. Hacratione,Titius,Vefpafia- 
nus,Traianus,Adrianus,bonorumprincipum titulos, & elogia funtconfequuti,quia Senatus maieftatem 
conferuantes,de publicis rebus ad patres confcriptos retulerunt. Hinc eleganter Plutarchus,Senatum,in 
vrbibus cordis locum obtinere fcribit.Qui a fenectute deducitur. V tilis enim & nobilis eft coetus Senum, 
qui emeritia vulgaribus officiis, ad confilii & regiminis officium tranfeunt,& in marcido corpore exerunt 
mentis vires, eo magis lapientia apti negotiis, quo ab appetitu fenfuum minus grauantur , & in exercitiis 
corporis minus pofiunt, Quorum confilia, arma funt-,&haftse iuuenum. Tyranni vero,Caligula,Nero,Ma- 
ximus,qui bonos femper metuunt. Senatus auftoritate contempta , eruditione, & prudentia excellentes 
viros, Patritios,5c Senatores occiderunt, Vt turpitudinem fuarum cenforibus fublatis , Rempub.hcentius 
fupprimerent. 

Sed& alia mixtura-.aliam Reipub.formam parit.dum nobiles & optimates cum populo coniunai, vrbes 
& ciuitates gubernant-. Et fic Senatus populique poteftas aequalis exiftit & tam fenatus confulta quam 
piebifeita ad publicam tranquillitatem lata, feruantur. 

Atque iftae quidem diuerfaeimperiorum formre, ex vrbium& ciuiliumfocictarum coetu, infpiranteDeo* 
prodiefunt.Cumenim homo ad focierarem&communem vitam,ob varias neceffitates fuas.quafi impel- 
latunDeuscongregationumjin quibus verum colitur numen, amans, omnibus feculis prudentia & virtu- 
teiiluftresexcitauit, qui humanos c oetus legum Strdigionisofficio,inc6cordia retinendo, verum bonum 
in congregationes & familias infunderentimo, has diuerforum imperiorum formas, ipfi natura & difpo- 
fitioni humana: ab origine imprefsit ; quod mamfeftum erit.fi membra omnia explorem us, ex quibus per- 
fe£fum Reipubvcorpusconfiftit. 

Plato , fex hominum genera,ad vrbisperfeflioncm neceffaria commemorat. Agricolas, Opifices, Mili- 
tes,MercatoresJudices,& rerum facrarum miniftros.Haec autem Reipub. membra interioribus animi fa- 
cultatibus accurari harmonia.correfpondent. Ratio, fi ncereiudicando, euntia dirigit , & iudicis munere, 

indomeftica hominis repub. fungitur. Voluntas homini benecupit, & quafi militari prtefidio eam com- 
munit, omnesque ab ea iniurias propiilfat. Mercatores, hominum genus auarum, qusftui operam na- 
uans i neceffaria communitati procurat , quibus proinde agricolas atque opifices coniungimus , hi cupi- 
ditatibus & appetitionibus fenfuum correfpondent. Mensdeniquecun&is animi facultatibus, velut re- 
gina & domina prseftj quam Religioni tribuimus. Qn <£ merito fal& anima vroium , & ciuiiium focie- 
tatumdiciturmuiainomniRepub.primumeft, rerum diuinarum curatio : Quarum obferuanrianatu- 
r:einftin£tu, humanos animos occupauit. Nulla enim natio, fiue Graeca, fiue Latina , fiue culta , fiue 
barbara vnquam inuenta eft, quae vllam Reipub. formam, fine alicuius numinis & Religionis cultu in- 
ftituit, &,qux non firmiterfibi perfuafit. Religionis fuse Cultum a Deo aliquo proficifei. Nulia,inquit 
Cicero «-ens eft tam Fera- nulla tam immanis,cuius mentem non imbuerit Deorum colendorum opinio.- 
Omnesenim.vtidem adione v. in Verrem inquit, religione mouenturjSt Deos patrios, quos a maioribus 
acceperunt colendos diligenter, & retinendos arbitrantur. Numa Pompilius, per Religionem, ferocem, 
populum Romanum compefcuic. Apud Lacedaemonios Licurgus, leges audoritaremumuit, cum, ab 
A polline Delphico eas profedas diuulgaret. Minos, Cretenfibus fuas a Ioue , Zeleucus , Locrenfibus 
fhas a Mineruatradttas. Mahometes Alcorani praecepta per Gabnelem Archange Ium coehtus delata. 

Tureis perfuafit. AriftotelcsLib,Politicoruda7-cap.8.hscvrbis necclfariarecenlet, Ahmenta^a.tes arma, 

ad publicos & priuatosvfus pecuniam , St, quodad Deorum cultum pertinet, quod facerdotium,facnfi- 
ciumq. vocatur.Plutarchus aduerfus Colotem fcribit • Si terras omnes peragres.inuenirc poteris vrbem , 
rnuris,Uteris,resibus,domibus,opibus,numilhiate carentem, fed, qua: prccbus , qu* lMe"J»ndo non vta. 
wmq* non bonorum caufa racrificet.quic non facrismala aucrtcre -natur, nemo v.d.t- Apud Aegyptios 
Rcns Magni Magni rapientis, magn.que lacetdotisperlonam vnusfuft, nebat neci, eebat eu, piam fine 
fticerdotio & religione imperare. Noecnm domcfticisfuisex manaato Domini, ad propagationem gene- 
ris humani, & ad omnem plan randaminftituendam que Rem p. progrediens, a Reli gionc, & cultu diurno, 

' l opcn fumpfir i nidum , ftatim enim ardifkato altar,, hoiocaufta Deo offert. lra& ad primas Chritt.i- 

n^ruri P cmil«con s regarionesftabilien<!as,Altanaeriguntur,& vel Metropolitana , vel Carhcdralescon. 

n.L.r FrclefialiciCaihedra.es quibus per Religionem, Politu itabilimenrum , hoc eft, veram lultl. 

ihtuuntuxe c . unt . pe rquasdeinde vicinae prouinefe perpetuo vnioms& lucceisioms nexu; 

tiam,primor .a _ K , p £ encradone vnius numinis confirmarae.quafi in Dei duitatem eleuantur, dum 
fornamrfpiritum , verum bonum ,& vmtatis doctrinam ab vno fonte, per pacis & vnitatis alueum hau- 

imn A p faicauidem de tribus Reipub. bonis, & rite inftitutis gubernandi formis , pro iftius prarfa-' 
ifisnuione dicta fufficiant. Sequitur, vt etiam trium viriolarum conditiones, fimili breuitate expli- 


noms 

cernus. 


Monar- 


P R AE F A T I O. 

Monarchje,Regis i & vniusimperium, dum libertati,& publico Tubditornm bono ftudet^cunrdimna^ ^ 

tius vniucrfi gubernatione, magnam fim.limdinem habet. Ac verum confequi tu ^^^qu 
Regum poteftas eft inftituta, nimirum, vt iudicet populum,& pauperes populi maeqmtau. lajuos. 

lios pauperum, & feruet eos innocuos, atememate,calunmia,&fupprefsione pote u. *• - ^ ;mDU _ 

vbi gubernator hic vnicus, violenter fubditisimperans.boni priuari, & cupam tatum u * ‘ u pro ' ce , 

catur,& aiiisvitiofammaiFeaionumharpiisacbeluisft.patus.tnvrbmtn&pohnarum th.at.un.p. 

dens, eunda libidineuriuata, non aequitate & ratio ne-defimr; Dum populum tyrannorum 

ti*& voluntati permittit, quorum deinde paicua fiunt pauperes veiuti venat vleonum onago in iolituai 

neEccl.13.0 infoelicem. tali duce & tyranno, Rempub, r 

Similis gubernationis facies,& ciuium preflTura exi(l;t,quando paucorum poteftas, fi ne lege, une virtute 

acdifcretione,anibitioseimperans,cundaad priuata ftudia dirigit. Tuncfimulmu!utyranni,vnamrem- 

pub.grauant omniumque fortunis,velut hydra; variis inftruda faucibus,in hiant. 

Popularis vero ftatus, quando & is a vero" bona? gubernationis fine, qui libertas eft, & bonum commune, 
in vitium declinat, tum & is valde noxius & periculofus, no Refpub. fed perturbata confufio dici meretur. 
Quia effrenis, fine legibus, infolens,in licentiam labi tu r 3 om nem honeftatem priuatus bonis, & cupiditati- 
bus pQftponir,mobiIis,inconftans,& qnafi indomita procella (editionis turbinevrbes perturbat ,conuehi£ 

& concutit. Non eft iudicium, inquit Cicero, confilium,ratiQ,difcretio in vulgo. 

Porrd.vt internas animi facultates , diuerfis politiarum formis.apta harmonia conuenire deduximus, 
iravitiofos hominis afffcdus, vrbem male condituram, non difsimili ratione repraifentare inueniemus. 
Vbi enimrei tantum priuarae ftudium,auaritiae, vel munerum fitis, Regem veimagiftratum inuadit,ibi fta- 
timhisefredibus digni fatellitcs admittuntur Minifterium praebent oculi & manus ad munera ,& oculi ge- 
runturin manibus ad artificiofam rapinam , adenormes & illicitas exadiones, quaeadmopiam adigunt 
plebem. A ures facilem, quia iucrofum praebent auditum,diuerfarum gentium populis, vrmciuilem tocie- 
tatemadmifiaxinquilinorum integritatem, ritibus, & opinionibus, peregrinis inficiant. Ex quibus quidem 
principiis,animi regina, mens, in gubernatore, ita fenfimintoxicatur, vt parum admodum de primario vr- 
bis vincuIo,quodeft re!igio,& pietas s follicira 5 licet vnam s proconfuetudine colat, qualefeunque tamen a- 
lias irripere,(inecura permittat. Quarum profelTores, domefticaconfuetudine& ferpentina calliditate, vt 
cancer, per multa communitatis membra longius proferpentes , turbulenta negocia ipfi deinde magiftra- 
rui mouenr. Adeo, vt tandem vna cum cmibns communi interitu, temeritatis, & imprudentiae fuae poenas 
luar,& malemuIdetur.Nam vteleganrer apud Dionem Cafsium.extat. In vrbesnoua numina introdu- 
centes ; multos impellunt ad mutationem rerum, Vnde commutationes, feditiones, conciliabula exiftant s 
res profedo minime conducibilis Principatui, 

Has autem Reipub. non bene canftituts ratio nes, paulo expiicatius.fed tamen breuiterdeducemus.Sta- 
timpoftNoe tempora, primo humanae propagationis initio, vitiata Chami profapiain mala Reipub.& 
tyrannidis ortu, vim & operationem fuam exercere &oftendere coepit, quando Nembrodum>robuftum 
ante faciem Dei fui venatorem & gigantemdn perniciem fubditorum edidit , quos linguarum confufione 
difuparos vidit-qui ex pietatis & iuftiriae tramite, in tyrannidem& impietatem prolapfus, violentarum ma- 
nuum potentia tantum confidit, vt i uftos & vindices d.ui nae rmieftatis oculos non timens, homines tam 
quam feras, venator tradaret, cum venatorum genio, lucrum & voluptate ex gubernationis & magiftra-. 
tus fui venatione captans. Imo ad tantam etiam impietatem deueniens vt ipfum Deum ex altis coelorum 
fedibus, Babylonica turrisadificacionedeturbare,& diluuii,vel fimilemdiuini numinis vindidam , fupe- 
rare, conaretur. Quod turbulenta oratio ne declarauit, q uae apud lofephum.extat, primo ludaicarum An* 
tiquitatum lib,cap.4. Hic gigas eftdidus, quia crudelis & ferox,ius omnein manibus. non in vera ratione 
conftituens,vt venator pradaSc voluptatis expedatione,magiftratum adiit.Fithoc nonnunquam ex iufia 
permifsione diuina.vtexcap.i^. Efaiaconftar, infernus, inquit, fubter teconturbatuseft inoccurlum ad- 
uentus tui,fufcitauit tibi gigantes omnes principes terra. 

Tales feribitin Gigantomachia Becanus,funt omnes principes, magiftratus & Reges qui in gubernatio- 
ne fua oftendunt,non rationem fe,& aequitatem fequi, fed libidinem fuam,&animi perturbationes, ira, 
auaritia, dolore, vindida,& aliis morbis a redo fe abripi finentes qui non amplius reges , fed gigantes ap- 
pellari merentur,eo, quod potentiam fuam non ratione, fed manibus fuisdimetiantur.Sunt vero &fubipfis 
regibus confiliarii nonraro,qui pras textu iuftiriae, regum manibus abutuntur, atque eas longe lateque,tan- 
quam harpagonas extendunr,ad ea, volunt, domum fuam conuerrenda,arq; rapienda, eaque de eaufa me- 
rito gigantes nuncupandi, atque regibus, ac populo peftilentes,e6,qtiod horum culpa maxima frequenter 
imperia, fummmas perpetianturcaiamitates,& nonnunquam etiam fu premam euerfionem. 

Detali Vrbium& rerum public.ftatuSaluianus Mafsilienfis,vir fandus, in ter multa alia fieferibit. Tuc, 
quid aliud eftdignitas fublimium , quam proferiptio duitatum; Autquid aliud fuperiorum prsefedura, 
quam praeda.NulIa fiquidem maiorpauperculorum eft depopulatio, quam talis poteftas. Tunc honor a 
paucis emitur, & fubditorum vaftatione foluatur, Reddunt miferi dignitatum precia , quas non emunt , 
commercia nefciunt,& fciunt .• V t pauci illuftrentur.fubditi depauperantur, vnius honor multorum exci- 
dium eft. Nam illud latroni u an fcelus.quiadign e eloqui po(sit,quod s cum Romana Refpub. vel iam mor- 
tua, vel certe extremum fpi ritum agens, in ea parte, qua adhuc vi uere videbatur, tribu torum vinculis, quafi 
praedonum manibus ftrangulata moriatur. Tunc plurimi proferibuntur a paucis, quibus exadio publica, 
peculiaris eft praeda, qui fifcalis debitos titulos faciuntquaeftus efife priuatos. Tunc in municipiis, vicis , ac 
vrbibusquot lunt Curiales, tot funt tyranni qui exadionis publicae nomen, in quxftus proprii emolumen- 
ta vertunt,& indidiones tributarias,praedasfuasfaciunt.T anc decernunt potentes, quod fol nant pauperes, 
decernit gratia diui tum, quod pendat turba miferorum. Atque haec quidem Saluianus,hadenus,qui etiam 
in tantam feuitiam Romanorum exadiones procedereafierit,vt multifubditorum, & non obfcuris nata- 
1 us editi, &liberaliterinftiruti, ad noftes confugiant, ne perfequutionis publicae afflidione moriantur- 
quaerentes icilicet apud barbaros Romanam humanitatem, quia apudRomanos barbaram inhumanita- 


P R AE F A T I O. 


tctri ferre non poflunt.Etquamuis ab iis ad quos confugiunt, dilcrepentritu,difcrepentlingua,malunr ta- 
men in barbaris pati cultum diffimilemjquam in Romanis iuftitiam iaeuientem. Subditis iane grauiffi- 
mum eft, au<ftorePiatone,huiufmodicane3 a paftoribus nutriri, auxilio futuros ad gregis cuftodiam , & e- 
iusfalutiinuigilaturos.quiautfamis, aut praua: cuiufpiam confuetudinis intemperantia , immaniter in 
gregem feuiant.vtlupi. Quemadmodum Tiberio , Daiamtarum dux Bato , defe&ionis caufam fufcitanti, 
refpondit .culpam in ipfos Romanos deriuans,quod ad gregis cuftodiam, non canes.paftorefue.ied lupos 
mitterent. 

Alteram diximus inclinantis Reipub. caufam , quando Princeps.obconfiderationes & caufas priuatas, 
in exteris & peregrinis gentibu s , in ccetumfuorumciuium recipiendis , nimis eftfacilis, quorum mores, 
& religio non conueninnt, vnde mentium Scanimorum auerfio nafcitur , ex qua deindeturbae & faciio- 
nes emergunt; quae nunc maxime augentur, quando exteri in communione&locietatesciuium admiffi , 
indigenarum multos ad fe pertrahunt, ad officia Sc dignitates afpiranr, coetus & congregationes fepara- 
tas.contraiurisdifpofitioneminftituunt, & legitimo Magiftratui negotia moucnt, vtdifficilius deinde 
ab inftituto.vel loco pellantur, quam ante non admiffi fui flent. Certe,conftantes,& cordati inReipubli* 
ciues,magnas ob caufas talium Cohabitationem improbant , vt, qui non ignorent noxias in Rempubl. 
mutatio nes, moru & vita: corruprelas,pet exteraru gentium cohabitationem, in vulgus.ad nouitates pro • 
penfum.introduci. Hinc, non fine caufa Romani florente Repub. curarum, vt, quasimperio , fuaeque 
poteftati rationes fubieciflent, illa: fermonemlatinum in primis addifcerenr, quo nontamadpropagatio- 
Jiem nominis Romani fpedarunt, quam, vthoc fermonis vinculo; in quo.ad focietatem ineundam, non 
minima vis eft,ad vnionem aftringeretur. Laccdatmonii & Thebani , legibus Licurgi addidi, ciuitatis ius 
vrbifque vfum peregfinis interdixerunt:eofq ; armis vidos.ab omni fua Rep.tanquam alienos , arcebant. 
Habebantur enim illa aetate peregrinhverfuti, rerum exploratores, infideles, & optimorum morum cor- 
ruprores,eoque eos, ficut&aduenas Spartae, infuam vel ciuitatem, vel commercium non admittebant. 
Nec ferebant difcedentes fuos ciuesapudexteros.vel peregrinos vitam agere,idquepropofito capitis fup- 
plicio,neconceptas& imbutas a peregrino verfutias,& dolos malos.ac reliqua vicia,reuerfl,infuas infun- 
derentciuitates,& redam difciplinae veteris legem turpiffimis moribus confpurcarent. 

Neq; vero Hofpitaiitatis decusfic meritum in Rep.peri t, quae quofdam a fe exteros, vel inquietos etiam 
ciues,iuftodeledu repellit. Adhoneftatem quippe, & vtilitatem Reip. adChriftianam etiam difciplinam 
pertinet, peregrinoSjhumana opedeftitutos, chriftianapietateiuuare: fed eorum maxima habenda eft ra- 
tio.quosindomum&ciuium tuorum focietatem recipias, ne anguem , ne leonem ad tuam,& ruorum 
perniciem in fimi fouendo.hofpitalitatem in te,&m tuos crudelem & impiam exerceas. Cicero, libro i. 
& 2. Officiorum hofpitalitatem€Otnmendans,Valdeinquitdecorum,pateredomusilluftrium hominu, 
fedilluftribus & bonis hofpitibus>& illis, qui nihil de alieno inquirunt , & minime in aliena Rep. folliciti 
funt, & curiofi. 

Tertia vero, & ea quidem praefentiffima ac valde contagiofa Rerump. ac vrbium peftis eft, non vna nu- 
minis, pietatis ratio 5 Religionis in vno Regno, intra vnius vrbis moeniadi uerfitas.quae, cum voluntatis * 
mentium,& animorum affeduminciuium lbcietate rumpat, hinc concordiam eiuilem turbat, dsflbeiar, 
&difmembrat,vndefadiones, contraria piebis in vna vrbeftudia, legitimi magiftratus contemptus ,odiu, 
partesduediuerfae emergunt, quae non tantum cum magiftratus fui Religione, fed cum aliis quoq ; in eadem 

ciuitatefadionibus,Gbi,& magiftratui contrariis, & seque nouis, nihil cupiuntcaperecommune. Quarum 
fermoftibus,vfu,confuetudine,& contagio . incauta plebs decepta, ac in varias opiniones imprudenti zelo 
pertrada, non tantum Principis ac Magiftratus fui, Scconciuium Religionem ,vt impiam & abominanda 

defbicir, fed nouas.nouorum&diuerlorumafe coetum ac Religiones, vt falfas contemnit, Etita,dum An- 
guli fuam,vtiuftam ac veram defendunt.taminfenfisfuarum partium ftudiis digladiantur, quod vnitatis 
& verte pietatis fpiritu fedeftitutos. eo lpfo.demonftrent. Turea in eo nobis Chrifnanisprudentior , qui 
nullam de fua Religione difputationem publice, vel priuatim admittit , Grscorum &Vngarumiu Reli. 
gione diffidiis edodus, quantam calamitatem eius diuerfitas Regnis & ciuitatibus adfcrar.Quod noftra er. 
iam Germania infelix deplorat, & fentiet fuo tempore,eodem contagio infeda Gallia. Peruitiofiffimi cer. 
te Reip.noftraeChriftianae Gigantes, quimendacibus&. falfis opinionibus vrbium aniniam , mentes vide, 
licet ciuium oppugnando, inficiunt,a Magiftratufeparant, ac tandem eoimpeliunt.vt imperitum ac mile, 
xum vulgus- velutCycIopes, mentis ac rationis deftitutus, arreptis armis, Poteftatem , hoc eft. Dei ordina, 
tionem atque ita, Deum ipfum, quemadmodum Nembrodi Gigantes, oppugnet. Hinc leditionum tormi. 
dabilis oritur belua,cuius pars vna deudtat alteram, donec florentes vrbes, Regna, & Imperia tandem cor- 
ruant.ac funditus peteanu Quod multis AHa?» Africa?>& Europa ciuitatibus cuenifle,ex hiftoriarum mo- 
numentis eruere placet • Vtdifcaut vrbes^quse nunc funt porente$& amplas, non in fortitudine :fua, fed in 
Domino confidere,quinifi eascuftodierir,fruftra omnes illorum cona tus labo rant,& fruftra \ igilant, qui 


VbinuncEPHES VS, Afiae totius Metropolis tam multis prophanarum & Ecciefiaftiearum celebrata 
hiftor'is s Vbi ANTIOCHIA nobiliffima Syriae vrbs, quae Patria rcham,& fub illo decem & quatuor Metro- 
ira nos habuit D.Petrum Apoftolum,Ignatium,Ioannem Chryfoftomum,multosque alios , celeberri- 
mi nominis Epiicopos.Etin qua prima Chriftiani nominis appellatio eft orta? HIER OSOLYMAE, Pale- 
Metropolis, quam exigua: nunc fuperfunt reliquiae : quam Deus politialegis veteris , & IESY S , falua- 
U1 A dodrinafua,& Apoftolorum praefientia beauit; quarr, Plinius nobilifsimam totius Orientis vr- 
tor noner ^^ r j^^GINIS ruinae, ftupenda eft memoria, quae vniuerfam pene Africam » fuo conti- 

nebat* im peri o^Nunc tantae vrbis folum camposque tantum confpicimus, vbi illa fuit. Ha: autem vrbeshac 
potfffimum ob caufam perierunt, quia ciues nouidodrinae Pauli Samofateni.Neftorij, Arrij aurem prae- 
bentes-mu tuis &domefticis diffidiis diuifi,in barbarorum poteftatem perucnerunt, quorum nunc feruim- 


tepremuntur. 

Quin etiam complures aliz, 


non minus o pulenta:, aliis ex caufis , permittente Deo,funditus deletae funt 

2 & euer- 



PR AEFAT IO. 

Sceuerfat, HippacisMaffiliorum Regis vrbes SIGA& TAMAE, a Romanis dirutx.vbi olim fiia? fuerint 
nunc quafi ignoratur. Hiftoriarummonimenta produnt trecentas ciui rates aTyriissdificaras quas Oea- 
nus Adanticusalluebatquarum nuncpaucsiniisorisfuperfunt,Prouincia,Thefmena enumerabat qua- 
draginta duas vrbes, quas omnes Iofephus Marochi Rex, folo squauit. Cyrenenfium Libis regio ad foi - 
tudinem pro pe eft reda<fta,3c CYRENE ipfa, in gentium Regum fedes nullibi apparet. In Aegypto deferts 
funt ilis Thebs.quibus centum porre erant, ac finguiis portis ducenti equites ad cuftodiam. Ita, vnilam. 
tuerenturequitum vigintimilliaadipfas port 2 S oberrantium. Iacent Tanais, Heliopolis, fiv- 
bastvs, celeberrimae Regum ciuirates. Ipfa denique Alex andria nihil nunc hahet , nifi ruinas 
M e roe Aethiopum Regia nuiiibi apparer, qua?, vt Plinius feribit, dabat armatorumducentaquinqua- 
ginta miliia , artificum quadraginta millia alebat. Babilonis, Selevciae & Nini quarum 
incredibiiemmagnitudinem omnes prxdicantjeuia tantum fuperfunt veftigia. Tiri, S i d otiis c fy e 
olim Refpub.florentiaimae&potemiJTim?, qua? Europamatque Africam Ccdoniis-repleuerunt.- modo 
vix folum manet. Dirutum eft S v s a n, cuius Regi Affuero, centum viginti feptem Prouiricia: obedie 
bant. Incenfa eft ab Alexandro Persepolis imperii Perfici caput. Euerfs funt etiam Njcomsd i‘a 
B ithimorum, Mazara Cappadocum. Sardis Lidorum. Sinope Ponticorum Regum magnificemilfi- 
mat.eUes Pergamvh Regia Attalicorum, quorum opes loco prouerbii fuerunt, nullo eft loco Cycicvs 
qua? nauibus quadringentis aduerfus Mitridatempugnauit , tribufque armentariis erat inUruda , nullo 
nunc eit gradu. Quidhic TRoiA_Mcommemorem,qua?veIexcidio duntaxat fuo nobilitata eft> Qnid 
Cvmas; Aeolum, Metropolim MiletvmJ QuidCoLoPH ona, quat maritimis atque eo ueftnbusquon- 
dam copns ita yalebat, & a quibus illa ftetiflet , ab iifdem indubitata ftaret vicftona.- Ouid Smirna, miam 
vo “ AI !! pulcherrimam Strabo i vbi nuncilla PHocAEAlonum ciuitas primaria , qua? adeo floruit 
vt Adria: Tyrhema? loensque multas terras, Tarteflum coeperit, Maffiliam condiderit, & aiias alibi ciuita- 
tes,quod Herodotus & Strabo narrant. 

H^mjquot &quant$ caiamitates opprelferuntProuiuciarum Reginam Graeciam, quantis illa ruinis ob- 

T U n?or e K m f, l r C ri S n “" c l ?|;9^ OME ^ OS ’ CuiuS °P uientia locum fecirapud Homerum. MEGA- 
° LIS ’ M , EGARA ^TH ENaE > SPARTA, COK1NTHVS, ARGI, MICENIAE, THE- 
. , qus prope toti quondam Grscias imperitabant ? ATGNOSSVS RegiaMenois,CretsequeMetropo- 
is, mgens, \t ait Homerus, vnde illa Cydadas infulas, cundtas Graecia? maritimas orasJtafiatque.&A- 

fismulcas imperio contmebanquod Thucydides lib,i.hiftonarum.Strabo& Herodotus narrant, modo 
eft deleta, " - - ’ , 

nn?nH conditam dirute funtin fiola Italia fupra vrbes trecentas, quarum aliqua? habitantium Fre- 
1 R ; a n if & ltatuarum multitud ine Romana; non cefterunt, vr ARGYRIPA 
. ^ .. 'j, ' CROTO, VEII, SPINA, AGYLLA, ALBA Roma? parens, & quasdam vi- 

eina: alne s Ex quarum ruinis, vnica Roma crefceret. VVLSINVM.potcntiffima Etruriae vrbs.cuiustanta 
erat olim ni agnificentia,vtdLiQ millia fta tuarum inde fint Romam afportata. Vnde Plinius lib.j. a. cap. 7 . 

?^ 3fas ’ , ro !f 1 r cf erunr > Romanis obiectu m, non aliam fuifie caufttn,v t tantam exfeinderent 

vrbem,quam vt ftatuis huiufmodi Romam exornarent. 

^ A ’ deB<xtiqa,!me Andaiufia tantum illud comemorabimus.quod.cum eius Prouirsciie 

ti J P nf ir P aIls ’ ex P uIfis Barbaris 1 aFerdinando Rege, in fidem reciperetur, vrbib.& vicis a Plinio enumera- 

‘ n H«{palcnfi agro accerfita fuerint,quinunc pro maiore parte defolati funt 
r ITALICENSIS , ab Icahcanobiliffima Romanorum, non tam ciuium .quam Imperatorum 

\ trans Betimfita.AntiftiteGerontio Martyre Diuo tutelari re. 
nerabihs ohmfuit. Dedith£cTraianum,Hadrianum, 6 iTheodofium,optimos,maximos &Auguftosre- 

Y?hn^r inOSt VU rr° F ! ISPALIS VET 7 S a PP ella ta,vaftifii / mis etiam ruinis vixdum fuperftitibus.miferabi- 
mnt T?T i r imdl n Um eXemp ° ,e 0 inasIsdoIendo ^ qQd P llicherrimi& amplifsimi amphitheatri 
Srinmr*' u W :refl ^ eten t t“ agnitudinis&nQblIl t a t*s memoriam funeftiorem facit. Scribitur Ti- 
fofe d?rS«r C & r 3uemflbin HlP P am ^ recenras ^bes. Quod ex Polybio narrat Strabo, & id,quamuis 
X derideat ’ llbro Geographia 5 . Florus tamen m Epitome ait , in Celtiberia fola dirutas vrbes d Tibe. 

riocentumquinquagmtaHlludquecertumTrohnoimperanteaRomaniseuerramnobihffmiamLema- 

cenorumvrbcmEmpormmque.vtahqmvoiunt.NorteampmereainPompeianisniliturgium.Caftuio- 

i S’c Car , ha§S ^ eni ^ e ^ rem aScipione Africano:Numamiam,Iberiam , Bilbiiimque abiiidem R omanis 

anr^iiftEr ^ amilS ? ^ 3 ^ Eam ’ T^EViKORVM AYGYS TA, omnium vrbium 
ft,& . SOLIT ^ RRAi tJIts forores <5t yicme a Glareano &Ofyvaldo Mfciitore.illisSchoiia* 

b^\^tmn^ e N ri H C n nUn ^ UpantUr ‘ G- Jiaeodemtem P orc f u nd 3ta?, & quia inter illas nulla? eram alia? vr- 
. sin t e rpofita?. Sed,Deus bone, quo nunc Treuirorum magnificentia concidit, rudera confpiciuntur oa- 
lora.quarnciuium habitationes exiftant. Simili fato diminuta eft TVNGRIS, BONNA, VETERA nunc 
Santen. Quprum tanta amplitudo fuit, ytatteftante Tacito, dua?k? gl ones in his commodd refiderc po- 
uerint. ^•° rnt ^ er yi 0 ta^o, quam mult^ Hunnicis, Francicis , Normannicis depopulationi' 

GELDVBA, poft Nouefium quatuor a Rheno miliaribus, iiffigni Romano, 
rume a ei ^, 1 2 a terna iqux Gdbnuncupars luperfunt, quas antiquum yrbis nomen retinent, 

Z? llt r 5 J ,T bsma i na > Tacitus aGermanis conflrudam afferit. Et itineraria inter 

i r vt lveft inm 4 C A nftl ? Um ; C 2 LONlA TRAIANA, pntdari nominis vrbs vique adeo 
dfr 2 M C p' M id efl- Miliaren ? 1 Cm Pu P erPlt - Guius fitum inter Vetera & Vipia inuenta ibi inferintio pro- 
D ^e Hbro ififtori^rum S Tra?rn ^ hi XXX legionem frigefimam , quam , perhibente 

BacauU. ^ 

fis ac 


a^-iipriuil^gio^^^aa^»^ ^ uu i um ST AD A cum infigni templo 

hoctemporejStaueriaj&pler^queFrifisvrhpQ r C . n ® ru ^ a ’ nu £ ci n a risduuione abforpta. Q nn 5c 
D O VI C V M , vna ex primis Saxonis vrbibus f n ind ° m ‘ tum ftoc eIem entum *§re fe tuentur.BA R 
alis vicins creuerunt VV AGRIA olim vVanH. icumredafta, ex cuius ruinis Luneburgum & plcrxque 
fa, nunc raris habitatoribus vicus eft * IVLINV u ° rUm ’^ UI ^^ a S n dicebantur ) vrbs primaria & populo- 
nopolim Emporium longe celeberrimum ? °™ erins quondam & totius Europzpoft Conflanti- 

eiufdem Pomeranis vrbs quondam am SZ 9 * fir ’ vbi Iulini,m fuit VINETA 

quondam Metropolis, VKBVIIGotho^um^^nRrKl^F^ 6 ^^ 11 ^ 1 ^ 118 ^ 30 ^* ^^^VRCONA, Rugis 

laftegibus olim regebatur totiusOeani n-n'" 1 • " T i /^^-^ t0riac S I$ * ra( ^ a fuppreffa fortuna. Inil- 
magnitudinis.peregrinationih " ° au g ano * In hacEcclcfia erat marmorea S. Olao facra ftupendae 

ITo^porS 

tradit, vrbiumftru£i-u>-aspYari-.nrr " • iarr >fuif!e ajicuins nominis vrbem. vitruuius de Hifpania 

ticis AnglisReses &"incobs b 1 ine 5 Vir § u j\ IS A frondibus conftitiffe. Refertlornanduslib. de rebus Ge- 
Jo?Rheni& Danubitt ^ S i nha c^ ffccafascx vir S uItis & luto contexta* Quod fi nunc Taci- 
eidem nunc Afiam G t f" ^ bendus ’5 1 Vitru ui 0 ’H.r P ania,Iornando Anglia perlifiranda foret , 5c 
Sone^m^m^^'S? tUm d ? : fo,atas «cprsclarisdeftitutas vrbibus videretur, Anne in ad, 
tantarum mutationum ranfi. n ^gerentur : Nobis religione Chriftiana imbutis papina facra, 

bus cui Doffidebuitdomns po U ^f ent " inic l uita!:e ’ ita q ue adducam pefsimos de senti. 

tates 1 ^ /° unnc li^n r Tf , n ° mmbus habitationibus veftris.domus veftrz defert* erunt , Ciui- 
i” i ’• F n erU r E> tcrrac ^ ue deferta > * dictis , quia ego Dominus. Et 

ruina. P 7 ‘ ° ° f EcCS Damafcus definet effe ciuif as , & erit ficut acemus lapidum in 

H^c quidem i nobis longius repetita vtex tanta ; tantarum vrbiumeuerfione&interitu infeliigere- 
mus,ornnia,qu:Ein mundo videantur admiranda, flu&uanti,acinftabili mutationi effeobnoxia. Nec quid- 
quam fubfole perpetuum ac diuturnum inueniri.Atque tam admirandae viciifitudines, non vrbes tantum 
& praeclaras Refpuh.quarumiam complures recenluimus.fedSr integras prouincias.arq, adeo lare paten, 
tia imperia, regna,& familias, multa temporis diuturnitate attnucrunt,& extinxerum.Quin eriam norabi» 
lesmundipartes, miras alterationes frequenter patiuntur. Scribit Ariftoteles hh.i. Metereologicorum, 

Interiores telluns partes pennde,vtanimantiu m plantarumquecorpora, iuuentutem& feneduTcmfuarn 
habere Poflam, inquit, Laaantmsenumerar e> quotie S repentinis q U aflar*motibus ve! hiauerint terne ve» 
defcendenntinabruptum,quotiesdimerf ? fluaibus& vrbes, & infula: abierint in profundum , frugiferos 
campos,paludesinundauerint,flumina&fl:agnaficcauerint;montes edam, veldeciderinr abrupti vel oia 
ms fuerint adsquatir plurimas etiam regiones,& multorum fundamenta montium latens & internus in 

tus ignis confumit. Hancin mundo mutationem & viciffitudinem Ariftoteles,Ladantius Seneca, Oui- 
dius.ante multa fiecula accurate obieruarunt. Omnia, inquitSeneca, tempus edaxdepafcitur omnia car. 
Pit, omnia ledemouet,nil finit eflediu» FIuminadeficiuntptQfugummarelittoraficcaf. Subfiduntmon- 
tes&iugacelfa ruunt. Ouidius,vidi s ego,inquit,quod fuerat quondam folidiffima tellus / ElTe fretum , tidi 
fadas ex aequore terras,EtprocuI a pelago conchae iacuere marin*;£t vetus inuenta eft in montibus ancho- 
rafummis: Qpiodque fuit campus, vaLem decurfiisaquarumFccit^Srilluui^jmonseildeductus inzquor, 
Aeque paludofa ficcis humus aret arenis, Quaque firim tulerant,ftagnata paludibus hument. Anglia Gah 
lis quondam adh^fit. Sicilia Italiae , Gades Hifpaniae, Norftrandia Borealis infula , quam CrantziusFri- 
fiam Aquilonarem vocat, cumThietmarfia olim pars continens fuit, nunc infuizfimt. acontinemia- 
uulfae.Fluminaalueum&folitumcurfutnimmutarunt.FIorentiaqiiondam imperia interierunt. Aegypti; 
& Perfje,orbis quonda gubernacula teuuerunt.Babylonicum & Acriorum Imperium celebre fuit . Mace- 
demonicum&Carthaginenfefimiliter:qu£e& Romanis terrori quondam fuerunt. Sed corruerunt haec 
omnia & in nihilum reda&aiacent : Atque tales quidem , & tam horribiles conuerfiones, vtinnnitam 
Dei potentiam, ita, humanat fortis incertirudinem patefaciunt, & mortales huius mundi incolas monent, 
vt, cum nihil perpetuum ac flabile, fed omnia caduca, variis fortun*cafibus,& interitui obnoxia cogno- 
Icant, cogitationesfuas, {ludia, animum&mentem,qu££renullacreatafatiari poteft, ad fublimia & fem- 
piternabonaeleuent,adfolum Deum anhelent. In cuius manu funt omnia iura regnorum, & omnes fines 
confiftunr. 


Et hac quidem ratione. Regna, Vrbes , & Refpublica manes & labores fuos perferunt, fatu m que fuum, 
hoc eft, ruinam & interitum confequuntur. L. Florus populi Romani & Vrbis Rom* quatuor ponit z. 
tates, infantiam tribuit gubernationi Regum ; crefcentem vero & adultam, confulibus. Vrenim homi- 
num States annorumaccefsionemutantur: Ita ciuilibus focietatibus= florentem, maruram , & fenelcen- 
temstatem.fcriptores alii cum L.Floroattribuunt, fenilem, & decrepitam. , fatalem vrbium euerfionem 
nuncupantes.Egoiuftitiam&vindidam diuinam dixero, quam non fatali, & alieno aliquo cafu, fed pro- 
pria culpa vrbes fentiunt.Fatetur id Cicero, qui Romanam ruinam Africanum ita & lamentantem intro- 
ducit.Noftra, inquit, ztascum Rempub.ficutpiauramaccepiflet egregiam, fed euanefcentemvetuftare, 
non modo eam coloribus iifdem,quibusfuerat,renouare neglexit, fed ne id quidem curauit , vt formam 
tantum eius, & extrema tanquam lineamenta feruaret. Quid enim manet ex antiquis moribus, quibus 
ille dixit ftard rem Romanam, quos ita obliuioneobfoletos videmtfs, vt non modo non colantur, fed et- 
iam ignorentur? Nam de Viris quid dicam ? mores enim ipfi perierunt virorum penuria: Cuius tanti ma- 
li non modo reddenda ratio nobis, fed etiam tanquam reis capitis quodammodo dicenda caufs eft. Noftris 
enim vitiis, non cafu aliquo Rempubhcam \ erbo retinemus,re ipia vero iam pridem am i fi mus. Kzc aui- 
dem Cicero, qui fi doflrinam Chnftianam guftafiet,qua nos, per mifericordiam Dei imbuti fumus , A nne, 
cum Syrachdixilfet, Regnum a gente in gentem propter tyrannidem , iniurias , 5c alia principum ac po- 
puli delicia transferrrii Et cum Sapiente, Prouerb, 14 . Iufiitia eleuat gentem, miferos autem facit populos 
peccatum» 



Deus 


P R AE F A T I O. 

Deus iufto Tuo iudicio.caufasquandoq; permitti t,ob quas vrbes,communitates,& regna, vel domefti* 
cis, vel externis bellorum procellis, per affli<ftionem& paupertatem, ad veram erratorum cognitionem ,& 
deprauata? vita: immutationem adigantur, Scribunt & conqueruntur Medici, nouos fubinde morbos hu- 
mana corpora moleftare, qui ab Auerroe, Auicenna Galeno, Hipocrate noti & explicati nunqua fuerunt, 
ita.vc nouafintexcogitanda remedia, quae his curandis adhibeant.Confimili modo regnorum, Rerumpu- 
blicarum & Vrbiumcorpora,nouarum & incognitarum fafiionum virus, infelici fato frequenter occu- 
par^quorum ne nomina quidem inteiiigi, & explicari queunt. MeminitMeierusin.Flandrix Annalibus 
BH1GANDOR.VM; Praedones fuerunr, qui vfqucadeoinNormandiainualuerant ,vt licet vno anno 
decem millia ab Anglis fupplicio affecti fuerinr,tamenifta fece Regio minime purgari potuerit. Meminit 
Leffius in defcriptioneScotia: FACTOR.V M, qui vniuerfam Scotiam diris modis vexabant, BOA- 
GANDOS Saluianus recenfet, non quidem feditiofos, fed, quos cruentorum iudicum tyrannis, ob 
crebras &inro!erabiles exadiones, &feruitutem quauis morte duriorem,criminofos fecerat, vtabs Ro- 
manis ad hoftes barbaros deficerent. MeminitB R AB ANTlOnum Annonius, qui in Gallia fummae 
crudelitatis tyrannidem exercebant. Hsc autem graflatorum genera, quare talia fortirafintnomina,ne- 
mo hadenusexplicauit. Circa initium imperij Valentiniani iunioris BAGAVDARVM fa&io Gallias 
afflixit, Battoneduce, rufticis feruisque grauitertumultuantibus. G VELFI & GIBELLINI,quasftra- 
gesinorbe Chriftiano ediderint, nemo fere nefeit/qua vero decaufafintita nominati, nonfacile expedi- 
ueris, nifi dubias conieduras pro veris principijs velis haberi. Becanus in fuis Atuaticis difficillimum, in- 
quitinfa&ionibus nominum caulas inuenire. Quoties his annis proximis, quibus fa&iones primum in 
Francia,deinde apud nos inBrabantia orta funt,ingenti publicae tranquillitatis dam no, &, extremo fortafi- 
fis, ni Deusauertat, exitio chriftianitatis; difputationum meminimus , qua caufa illa HV GENOT A- 
R VMjh^GEVSlORVM acceperint nomenclaturam. Etenim eiufmodiabfurdas voces, femper ingens a« 
liquodmalumportendereiudico: quodRomanietiamcrediderunt.dum boni nominis eum efle vellent, 
quem primum militia: adferiberent. 

Multadc Repub,& Vrbebeneinftituendaa fummis&praftantibus viris prudenter fiint excogitata, & 
adpofterjtatemdociiffirnisfcriptistranfmifia , quorum commentaria & politica pracepta multi ex Ma- 
giftratu libenter legunt &ampleclantur,& tamen optatam bonae Reip.formamafiequi nequeunt, fedeum 
dolore&gemituquandoque toierarecoguntur,quodnonoptimaconfilia vrbibus fuis pramaleant; quas 
publicam ciuilis focierads pacem perturbent. Quo quidem ipfo monemur, vt non nobis, & humana tan- 
tum prudentiar,feddiuini nominis gloris omnem bons gubernationis honorem adfenbamus, Nifienim 
dominus cufiodientciuiratem,fruftra vigilat, quicuftoditeam, Quod veteres fibi firmiter perfuafifle, 
multis argumentis oftenderuntjquando vallorum & moeniorum potentis, quibus arces & oppida valde 
cinxerant, minime confidentes, numina quaedam diuina,& tutelares diuos colebant, quibus aras & templa 
erigebant, vota, preces, thura pro communitatis conferuatione offerebant. In vrbibus Priapum colebant, 
Palladem, Mineruam, Iunonem, Opem, Mercurium, & fummum Deprum Iouem: In Arcium & turrium 
muni tionibus MartemrProuincias aurem & populos, nuc Herculimunc Marti certa religione, & opinione 
numinis commi ttebant.Vrbes&ciuiles congregationes, per generationis fucceffionem conferuari vide- 
bant, ideo in honore & veneratione habuerunt Priatiim , Iunonem, &Opem:IIlam a iuuando,hanc Opem 
& Op!genam,quod impiorata partum iuuaret. Apolli ni vero,Minerus,& Palladi, Magnos attribuerunt 
honoies,quodhsceas,quas condidit vrbes, prudentia, & bona adminiftrationegubernaret :Quia multiru- 
1 ^ Pedentia, & vera fapientia dirigatur,diu fubfifterenequit.Pallas enim, cum Troiam fuiffet egreffa, 
lubuutio Palladio, rum Ilium in hoftium poteftatemdeuenit. 

Marti in montibus & editioribus locis, in portis & munitionibus,conftitutis aris,facrificarunt,ed quod 
is, lunofus murorum euerfor,cenferetur placandus, ne ciuibusobeflet,& exitiofam potetiam fuam in eos 
exerceret.Etquia Germani, gens Martia, ferox acpotens,armis femper affueta, hinc litium & bellorum nu- 
men, Martem, vt plurimum coluerunt, quemadmodum Tacitus.Se Plinius referunt. In Haffia,Marpurgu, 
cum arce,prajceIfo i n loco pofita, vrbs nobilis , a Marte denominatur.Itaque Georgius Sabinus, in fuo Ho- 
doeporico eam ficribipMauortis nomen habente Luneburgi, in magnificaSaxonias vrbe , Iuliani in cele- 
berrimo quondam Pomeranisemporio, in edi tiorecolle Martis delubrum fuir. In Ducatu Slefwicenfiex. 
traFlensbargiirn , fupra montem integrum adhuc cernitur Martis delubrum forma rotunda , NuncD. 
Michaehs Sacellum dicitur, Apud Treuiros manet adhuc vetus appellatio montium, inter quos, tanquam 
gemmas fpecuias,Augufta Treuirorumfita eft,vtabexortufoIisimminentiaiuga,mons Martis,abOcca» 
fu mons ; Apollinis, eiufque pedi appofirus vicus, etiam nunc Apollinis vocatur.Et porta, qusnuncSimeo- 
ms e.t,oIim Marti facra fuit. per quam ad bella procefiuri.exibant, &ad campum Martis (planiciem huic 
mo nn & porta: vici nam)exibanr,in quo tyrones ad Martis exercitia erudiebantur : In Sicambris, haud pro- 
cui a I eutoburgenli faltu oppidum eft veteribus, Marti facrum, Martis lacus, nunc Dinckslaken vulgo di- 
dtum.Nam dingen,litigare fignificat.quod Marti proprium eft: Vt etiam furere & infanire,quia feruorem, 
rerocmimo Deorum Marti, tribuunt, quo excandefcens animus ad iram, imo, ad furorem ac rabiem, Mar- 
tiali, nocelt, cruento vultu, propellitur. Vnde etiam cruentum, amentemque Deum Martem nuncupant. 
Hmc^usdam Germanis loca olimMarti facra.afuroreac rabie MartisTolliates, poft, a Germanis Do!- 
lendorft, funt nuncupata. Vt iuxta Bonnam prima Legionis fedem, pagus eft, Marti Vacer, Dollendorff 
tenusin “^^ !a Tolliates futrt populi, Dominium eft, cui vicus adiacet.cum veteri arce , DoIIen- 
or . Qi.am quidem appellationis caufam, furiofum Martem dedifie nuper ibi per do dtiffimum virum 
Gnlantum Bofium inuenta inferiptio arguit, quas talis eft. 

ADPPRdSvSI 0 TOLLIATIVM CLAVDIVS verinvs 
i% P \ R v P ?Z V A* TVTELAM AEDIS TOLLIATIB. DEDIT 
M^^ CL r» Q ^ AM , AEDEM L MARGIVS SIMILIS DE SVO PONIT. 

mAugS£^Xlil^, R0 H m ?'r feifl ' e ’^‘? l0 ' ie&Vefta ’ MVVclrerusin<:0 ” ,men ' atiisa " ti q ai - 
° " radit,Et Gicerolib.de natura Deorum } Martis, inquit, templa duo, vnum 


tatum . 



P R AE F A T I O, 

Quirini intra \rb€m,pr o pep or tam 5 quaficuflodis,& tranquilli* Alterum in Appia via extra vrbqquau 
e atons ^ gradmi. H,nc inprouincijs, & Romanorum colonijs.qua: Vrbisreligionem,& meres imi- 
a antur,Martem,eadem veneratione cultum fuiflfe,& pro Deo tutelari habitum, complura antiemita- 
tis documenta reflantur. Quale eft illud i nM* Welferi antiquitatibus. 

IN H* DD. DEO MARTI. ET VICTORIAE CONT V BERNI VM, 
MARTICV L/T O R V M POSVERVNT V. S. LI , M. 

Cimorijin At vatico fuo,nuncAntuerpia, extra arcem, templum Marti confecrarunpea parte,qua 
xNeruiorumjEburonumjSc reliquorum Belgarum imperium maxime refpicir,RomanjFonna: } primam 
Legionem Martis numine, tutam & munitam cupientes, in Porta,qu$ Veios rc!p;cicbar,& nuncColo- 
nienfisaicitur, lacra Marti Militari fecerunt, Quemadmodum cx anriquifsima inferiptione & in loco, 
per excellentifsimu virum lacobum Campium ColIegiatsBonneniis Ecclefia; Decanum iongedignif- 
fimum nunc vero Protono tarium & ConfiliariumMoguntinuminucnta,&inhiftoricorum gratiam 
detecta, manifefte conflat: Qute talis eft. 

I. N. -H. DD. 

PRO. SALVTE. IMPF, 

DIOCLETIANI. ET. MAXI- 
MIANI. A V G. CONSTANTI. 

ET. MAXI M I A N I. N O R. 

C AE S S. T E M P L V M. M A R T I S. 

militaris, vetvstate. CO- 

LAPSVM. A V R. SINTVS. PRAE- 
F E C. I M. S. A. SOLO. RESTI- 
TVIT. DIE. XIII. M. O C. 

TVSCO. ET. ANVLINO. COS. 

Agrippina ColoniaFanum habuir 3 & Martis Aram fupra portam Rhenanam ad ortum.Vndehoc et<* 
iarn tempore, is vicus, ad Martis portam, vulgo vocatur. Ad quam quidem Agrippinenfem 

Alarris Aram ■ AIuus Vitellius pugionem Roma ex voto tranfmilit, quo fe Otho Sy luius Impera tore 
transfoderat. Apud Romanos namque more receptum erar,yt Magnatum gladios Dijs fuis tutelari- 
bus ac pottfsimum Marti dedicarent- Refert in Vitellio Suetonius, cum Imperator defignaretur, Diui 
lulq gladium delubro Marti detractum,prima gratulatione, oblatum, quod in Agrippina Colonia fadu 
cxiflimo. Ita Sceuinus,quiin coni Liratio ne contra Neronem prtecipirus erat, pugionem templo Salutis 
m Hetruria Fortune derradtum,velun magni operisfacrum geftabat. 

a.. XXX. VV. Hoc eft, Legio trigefima vlpia victrix, qua: ad vetera, nunc Santem ex difpofitione 
Xraiant Imperatoris refcedit. Marris habuit celebre Fanum, Quod ports& plateie eodem Oppido, hoc 
etiam tempore nomen reliquit. Cuius quidam votiuam inferiptionem, ad portam Santenfem inuenta, 
Srephanus Pigius, in Hercule fuo Prodicio, talem defigner* 

Marti. 
s a c r v m. 

EX. V I S V. 

SECVNDINI- 
V S M A R T I V S. 

L. L. P. 

Quemadmodum autem Martem vrbium,Legionum,ac Portarum , Ita Herculem Regionum defen- 
sorem, ac limitum cuffodem Veteres conftituerunr. Cui proinde Regionum funt dedicata veftibula. 
Fime in Gadibus ad vveft Capellam Zelandi2,& in Frifijs, Hercules limi taneus colebatur, vbique finium 
Oceani limites comti tuebantur. In quorum cuftodia& defenfione prudentia, & fortitudine maxime o- 
pus efl,qu£ ambx virtutes Herculi adferibebantur, Sed de Limitaneo ifto Hercule plura vide quinto, hu- 
ius operis fo!io,vbi Gades occiduas deferibuntur. 

Er demum, vrbes&communitates, vt vniuerfum Deorum coetum propitium Gbi, & clementem ha- 
berent, Pantheon multis fimulachrisconfpicuum erexerunt, & Mercurio ftatuasfacraque fecerunt, qui 
vt Planetarum eft medius, ita ipfum Mediatorem Scinterceflorem inter Deos, Deasq- elegerunt. Certe, 
memorabile eftquodde ferrea Mercurij imagineiegitur, inter res ftupendas, Galbam Viatorem Lucx- 
nioSophifta: retulifTe,Treuiri,GalIia: nobili ciuitate ; vifatn fibi ferream effigiem Mercurij volantis ma- 
gni ponderis in aere pendentem, magnetis vi , fupra in fornice templfiatque infra inpauimento ferrum 
medium aequaliter attrahente. 

Atque hic quidem fuperftitiofusacfalfusfalforum deorum cui tus, ex falft infidelium religione origi- 
nem traxir,qua?, quando aura diuina: gratis adfpirante.per verat Religionis Sciuftititefolemin vnius ve- 
ri ac viuentis Dei cultu eft immutata (quod temporibus Conflamini magni accidir,cuius editio, Deo- 
rum are fubuerfe.tempia claufa & Dij in priua torum ac diuirum tedes funt relegati. )T unc ara: in c uibus 
Dijs ignotis facrafiebanr,inveri Dei cultum funt immutata:, & amotis falforum Deorum fimulachris 
ara: St templa vni, trinoq ; Deo confecrata, varijs deinde amicorum Dei, hoc eft, beatorum nominibus 
funt intitulata. Eum plane ad modum ,quo omnes Chriftiani, perSacramentum Baptifmi, vni ac vero 
Deo confecrati, rempla fiunt Dei viuentis,feddiuerfa nomina fortiuntur. Quemadmodum igitur olira 
extra vrbes,in portis Sc editioribus locis, Martem, vt vrbis, & communitatis pro teciorem, infideles co- 
lebant, qui in pratlijs, & bellorum expeditionibus ipfis opitularetur. Ita, Maiores noftri, primi Chriftia- 
ni,impium Martis cultum deteftantes,eius aras Deo vero ac viuo confecrantes. D Michaelis memoris 
& tutela: attribuerunt. Qui,vtoiimaDeo,Danieli afsignatuseft Hebraeorum Ecclefia: defenfor,ira mi. 
litantis Chriftianorum Ecclefia: aciem , Sc fiudhiantem exercitum, vt Archiftrategus-dux & Pratfedus, 
per gratiam Dei tueretur.ataue defenderet. Multarum vrbiumChnftianaacpiaconfuetudineitaobfcr. 

uatum, confirmari poreft, 


J 


De Mar» 


De Martis delubro in Ducatu Slefvvicenfi. Luncburgi,& Iulini diximus, \ biquC; S. Michaelis c-ft fub- 

ftituta Ecclefia. Antuerpise, templum MartisinS. Michaelishonoremconuerfum, prima paftoribuspo- 

puii fedes fuit Nnnc magnifica cft.S.MichacIisordinisPraemonftrateniium Abbatia Martis enam delu- 
brum in montefuitextraLeodium» Vbi nunceftS.Egidij Canonicorum Regularium Abbatia, D. Mi- 
chaelis memoria Ecclefia celebris. Nota eftS. Michaelis hiftoria in tnonteGorgano.Bonoma: memo- 
ria S. Michaelis in Bofco ; in Pedamonte,ciufdem Archangeli phanum excelfo in momeAbbana nobili 
illuftre. In Dalmatia, ad famofum Clifls propugnaculum arcemq U e inuiciam,in altifsima rupe S. Mi- 
chaelis Archan^cli celebre oratorium exiftit. In noftra Colonicnfi vicinia, JVionaftcrij ^ aitilsi- 

mo monte,olirn Marti facro, nunc D.Michaeli facellum perantiquum confpicitur.Quin & Bonna;, vbi 
Mars Militaris templu antiquitus habuit.Quod Aurelius Sintus Praefedius, Anno ab vrbe condita, 104,7. 
AChriftonato.^97. impenfisfuisreftaurauit.ibi nunc Monafterium ,& facrum nobilium Virginum 
Collegium extat.D Michalem & in apice Ecckfias.&in aditu templi,vt tutelarem Dmum ,5tproteaorem 
loci effigiatum exhibens, Aquo vallis Angelorum nuncupatur. 

^edipiam Agrippinam Coloniam patriam nobis longechaufsimarr, ingrediamur; vbi, quod fupra 
portam Rhenanam Marti confecratum commemorauimusphanum, in oratorium D Michaelis, auo- 
rum pierate,mutatumfuir. Quod nu nc,necefsi rate ira poftuianteMagiftratus audoritateeftamotum, 
& adantiquitatisconferuandam memoriam, duarconftitutae funt flatus, quarum altera Martem, altera 
S. Michaelem Archangelum rcprxfentat, cum raliinfcnptione. 

AEdibushis Thano Murtis celeberrima porta PortaMichaeli Chrifla regnante , dicatur 

Ajlitit hanc vrbis (Iruxit Agrippa parens ■ S anguinei M artis cum fimulachra labant* 

Addidit jlluftreis aras vbi iur a ferebant Ajl obfcur afuit moles & inutilis vrbi: 

Bellorum & fiabantfixa trophaa Dijs . T rans latis igitur Jit via plana (acris 

Hic vladiw magni fuerat fufjenfm Iuli , Vi nam M auortis funt durata moenia Tortet 

Syluim & ^0 f foderat enfs Otho • Dextera fic Vrbemferuet ab hojle Dei. 

Hanc tutelarem D. Michaelis memoriam Cclonienfibus imprimis gratam fuiife, hinc facile confiat, 
euia in diuerfis editioribus locis infignita tanti patroni nomine oratoria auorum pietas i nfiiruir. Vnn 
altera Vrbis antiqua porta, verfus meridiem ad S.Ceciiie Monafterium vbi editiore in loco, S. Michaelis 
celebre oratorium & coenobium exiftit, prout etiam in aliarum noftrarum Ecclefia rutri turribus, por- 
tis & teftudinibus. Quin& primi fumatas & Metropolitan® ardis fundatores tanta; molis fafiigium.S. Mi- 
chaelis Sacello, tanquam colophono claudere,& vtramqueeampanariam turrim in apice, tanti conde* 
precatoris oratorio coniungereftatuerunt.Quemadmodum ignographicaifiiusfabncs faers delmea- 
tio,hoc i pium artificiose dcmonftrat. 

Det ChTi'ftianorumciuitatibus,permifericordiamfuam'Dominus,vt horrendi draconis conatus, qui- 
bus alma; pacis,& concordia; decus ipfis eripere ftaruit,S. Michaelis, omniumque angelorum tutela, per 
fortitudinem Dei frangantur ; Ne verus & vnicus in coelo lupiter, commerita inccs fulmina vibrare 
cogatur : Sed Herculis clause Paliadis,& Mineruaeconfiliaiungalif quo fapientiamdiuinam eunda fua- 
uiterdifponentemin omnibus gubernationis fuxadionibusfequantur,qu 6 hacrationePaliade; qns 
deIouis*cerebro,hoceft,a vero Deofincera pietas,& fapientia nata cenfetur, colentes, ab vno,rnnoque 
Deo vrbium fuarum protedionemconfequantur,yt ciuiumfuorum mentes, a noxijs opinionibus li- 
beras, non moeniorum tantum fortitudine,fcd& animorum cenfenfionc flabiles firmasq, conferuenr» 
Et fic tandcm.cx hac terrena, inciuitatem aeternam a Deo praxlefti natam, in Hierufalem coeleftem &fu- 
pernorum ciuium congregationem commigrent , cuius muri ex lapidibus pretiofis, portsr ex margari- 
tis optimis platearexauropurifsimodn quibus Deus nofter regnat. Vbi concines noftri angeli. & bea- 
torum fpiritus,quoru cohabitatio perpetua ketantiumeft exulrauo, vbiiumma pax, quies & tranquil- 
litas, vbi nullus labor nullus dolor, nulla paupertas. nec fenedns nec v!!a mors, nec nox, nullum ibi cibi 
defiderium, nullum fiti s incendi um,fedcibus& potus omnium, Chrifii 5 c san dee Trini tatis vi fio erit & 
diuinitatis puro cordis oculo contemplatio >& afsidua lectio, vt ira dicam libri vitae, id eft, aiternag 
veritatis . & fummas fapientix , & verbi Dei, quod eft lefu Chrifii vifio. Aequam nos 
perducere dignetur vnicafpes &exfpedatio nofira Iesvs Ckristvs, 
qui viuit& regnat Deus, in sterna 
faieuia, Arnen. 


GVILHELMVS SALSMANNVS 

GEORGIO BRAVNIO VRBIVM 

theatrvm adornante 



Cerno tuas i> r a v n i t abiil as fiiuturnius are 
H oo opus, & validum magis at as fi quid habebit. 
Dum Jol exoritur, dum (plehdent cornua Luna. 

7 u monfiras orbem, redit orbita crebra laboris , 

7 u moufiras.jpr bes, vrbana negotia rerum’. 

Orbis i e rnonfi rat fnenfir aris ab vrbtbus yunde 
Laudas, «ternum crefcens laudaberis inde. 

Jfiui (is paret, fi k dictis affurgitiir omni 
lare tibi fiat io quantos anteire r elicio 
S crip teres valeas , tefiis res ipfa, fides que 
Congrua non ornas numerum folummodo (eripior, 
dures (fi meritum, meritoque adfiriberis aftris. 

Hoc altquid cale si e q udem mihi credere f as e(t 
fifuod [olers nat ume ardor miracula rerum 
Nos penetrare facit tandemque infifterefixis 
Sideribus calum mens vt cognata reufat. 

Conditor hoc orbis, terrarum magne theatri 
1; r a v n £ magne facis, calamus cm tantus , vt orbem 
V tquevrbes orbis me nf ures linea quauta. 

Oppida qua mundi fimul omnia colligit vno 
Vuchi ne mirum fit cuiquam linea tanta efi, 
fiheam trahit vna dies omnis que irrriiptaque fhnper 

Artificum tibi docta manus, tibi (eruit Apellis 
Linea, vici ures femper dimenfa colores 
L uiuos calator tufius conferre l ab ores. 

Ad tua verba fi ude i formas inducere pictis 
Vrbibus, atque fitum omniparentis ab are 
Reddit ddttias oculis offundit amoenas, 

Quodam operis videt effictum variantibus, ipficm 
Hocprafens verumque putat par copia laudis 
L fi de cor, efi precium precys redimendaque nullis 


V irtus ingenij veris e xprefia figuris. 

Vrbis imago quota efi -urbis tefiirat imago 
T ota-, tibi toties effingeret are Coloffuzn 
Cinis Enthrais ornato vertice gemmis 
Virtutis decora hac latuerunt, lumine Solis 
Concomit ante modo perfringunt vndique mundum. 
Huius mirant em fi claufum mole theatri , 

JOiii tuus efi, SsiVNi, labor (fi tua gloria fulgens » 
Sic quod principio qnafi parturit vrnbra Lycei , 
Effundit Phoebus radys imitantibus afira. 

Quamuis te tantus labor indiuerfa trahebat 
cJat.igne virum, tamen haud, vires (abduxit auuccts , 
2-fec tibi diminuit vitalem in corpore fiuccum •' 
Quippe viges Vhoebi feritans cum luceiuuentam\ 
Etatem fiudijs fallens efi ftarninaFarca. 

Diuifitfortunafuu bona fortis alumnis 
Singula, te faciunt eadem collecta beatum - 
Conciliant multis vita felicia labem , 

Sednil dextera fors animo tibi detrahit aquo 
Jguin addit potius gener ofa mode fi ia cultum 
Cultibus eximij s : ita funt felicia vita 
Fa.tatuafed qua Rhamnujta nulla flagellis 
teigo feqmtur fafto fi criminis vltrix. 

Tfg.m Mufa tecum faciicnt (fi cafius Apollo 
1 nnocuos fine labe dies euuoluere fitadet • 
Curaveternofos odit ftudiofa Miner ua , 

Omnia (ed facit, vt (enfii difiriminet acri 
Virtutum miles, vita nc fluctuet ordo. 

In fife meg fuos fifpcnfa lance tuetur 
CJWores, ambiguum cafudifqmrit in omni ; 

H inc res ampla tibi culpam non affricat vffani 
Nec feci aris opes , nec opurn dif crimina flentis. 

Ocia tutus agis qua porro negotia dicas. 

Eelix illa quies , non u piet ai e quieta , 

Talladioque foro , atque choro firep ituque Carmania, 

Dum j. udant alyj nb iniquo pondere fuhii 
Plutonis , vinclisque abdunt crudelibus aurum 
/ nfeltx vetitis dum intendunt luibus autsm a 
Contentifolum vitat ignobilis vmbra ; 

Aut quam morte magis crudelem dicere vitam 
Fas efi dum Venerem, atque tnccncefos hjmcnaos , 
Sacri homines , intra polluta cubilia tractant ; 

Dum vicos obeunt inter fpect acula crebri (fi 
T urbarum fomtus . interftudia impia vulgi , 

15 ravnivs intendit curis f ruentia fanetis 
Te St ora, furreciosieuet hinc ad fideravultus. 
Signaque dat Chrifiiverum Jpirantia amereni. 

Tofi e a fkcc edunt alecum ana negotiafacris. 

Confulit in commune bonum, hac ad munia quamuit 
Haud pronus , conuicit cum tamen ardua moles 
Officij facilemque parat deuota voluntas : 

Jfiued reliquum fi quid reliquit, tamen efie necefjum 
Demanfir. is operum tantum immortalibus aufis 
Adijcitur libris, hic est post Jena ludus- 

Horis quid valeat fucctfa indiiftria parcis, 

£h*as nolles parcas tamen effle. fluentia monftrant 
Scripta per ingentes dijperjd volumina libros 
Monftrant-. hi fi oria mundi complecteris vrbes 
Innumeras ,fed qua in numerum rediguntur ab arti 
B r a v n i docte , tua, coijt qua totus in vnum 
Orbis, (fi ingenio tibifefubrnifit in satum 
Omne tuo quicquid natura confiat, in artem 
Ini}, tuos vfits confert ter maximus orbis 
oh™, nunc ver b quat er idem maximus orbis, 


India 


Inedia eum accedit fili fuppsfta cadenti , 

Fines^ue ^ Antipodum (fi fine limite pernio, tellus : 
Huc labor applicuit finem tutu ..huc tua profert 
S cripta fi mul te cum viciura perenni 's in auum. 
Semita qua fidis , luno qui cur (iis is idem 
Mufirum, Bsavm ,eft post fecula rruilt a tuarum . 
Cum Mtifis hjberna tuis afiiuaque degis ; 

Hoc Ver Autumnus que tuus ,V erturpnu* is idem ? 
Hoc exercitium firuent .moremque beatum, 

O vtinamplur es, pauci quos Pallas atnouit, 

S eruent: e factis exempla probata petuntur , 

Fuge, tuis, eademque viris aptifiimo doctis? 
cA proprijs exempla petis tu maxime factis. 

Supra alios pronus virtuti, artique pudica. 

Infinitas mihi rite viam . tua lirninafiruew 
O vtinampM (smiles velox afiurgere curas . 
Vtfateare'bonum me, quamuis longtP* ex aoc 
Diffitear e par em Mufa , Phcebique minifirum. 
Cum Phoebo tibi Mufa dedit pranobi Id artes 
Huius (fi huius habes laudes decus omne : duorum 
T ’u decus es, laudes que : mihi concede fautorem 
Hunc aliquem, atque adeo magnum cone efferis vtfim 

A C R O 

G rate Deo Bravni. non infriande C 'am cenis - 
F. uge V bij s magnum condere pergis opus, 

O ffirium tibi viti uras, efl pangere chartas ; 

R eddam pro facro nunc H elicona choro. 

G efiio facra nihil Mufis non cedite, tantum 
I nfiudsj sfiudio concelebrate virum. 

V rbes Pallaidas quinto cum foenore profert -* 

S ic quoque Ceorgus Pallade digna facit. 


B r a v x i a d e s titulo communis amoris amicus * 
Jguant acunque forent, vires tibi dedico, partit» 
Debeo -. tu mihi Mufarum non vana parabas 
S ukfidia, ha vita auxilium quodcunque pararunt. 
Coeperat incenium prima qmfi me fu in herba 
Efflorere mihi ,fid erant qua multa vetabant- 
C ontinuo ergo cies arrecta cupidine corda , 

Sed depreffaprius mihi- quis neglectus hic inquis:. 
'-Mc t orpor i cole diurnam ne abfift e poefim 
i e colet ipfa, vicem grauido cum foenore reddens* 
Jfiuod fuit obtufum jubitb teneatur acumen. 
Pradura ceu cote chalybs, lima a, politur • 

Depudet haud igitur piguit f orta, fis adiflam 
Militiam te aut ore dedi quod, nomen .• habeto 
Frudi us, quos ferret, volui [l i fur culus ifie 5 
E t facias, ramis flat ferentibus arbor. 

S cribe potens, felix , vt abhinc facreris Olympo : 
Vtque choris nunc es Mufarum inter [itus olim 
Emeritos Phoebo ^Mu fis que beatior annos 
Cum trades fuperum pars (fi non infima fias. 
OBravni patria lumen columen q. tuorum , 


T I e H I S. 

B ella theatra facit : colet offiriofa theatris 

R arum fcena virum, fornice clarus erit * 
<,M mphitheatra cui fient tandem ifla theatra, 

V ir tutis monftrent vt monimenta noua. 

2^ ur.c eft 'fiemper erit quod eum tranferibet Olympo 
I ngenium, f ruitur quo propiore Deo. 

V hient em infer ibet manus illum dolia metallis , 

S eruabitque illum floribus herba [ais. 



\ 



PALATIVM REGIVM IN ANGLIAE 

REGNO, NONCIVTZ, HOC EST, NVs» 

Q^VAM SIMILE DIC T V M, 

ONCIVTZ Palatium Regiumin Anglia, decimo a Londinolapide.omniomelegantifsimum 
ab Henrico vii). conftruclum, Arondehj Comitis fuit, qui Regem ibi laute & magnifice excipi- 
ens,loci, fitufqueelegantia,epulis,venatione, mulufque deliciis oblectans. Arcem ipfam Regi 
donauit, talem loci conditionem aflerens.vcNONCI VI Z hoc eft,Nulqua fimile,tnerir 6 dice- 
retur.Rex elegantiam litu?-, recreationis & otij peridoneum fore recefium confiderans, donati- 
onem benigne acceptat, & leeffe&urum protracti t,vtiuftas obcaufas NONGIVTIi appella- 
tionem femper conleruet. Diuerfarum nationum pneftanres opifices, architectos, fculptores,& 
ftatuarios,Itaios,Gallos,Hollandos & patriotas, fumptu regio , eoinuitamt, qui mirabile artis 
fuae experimentum» in hac Arce ornanda ediderunt,ftatuiseam intus & foris condecorarunt magmficis,quie Roma- 
nas antiquitates parrim apprime referunr 5 partim fuperant.Spatiofam habet aream , qua omnem Regiam nobilita- 
tem, & nu me tofum equitatum admittit , habens in medio fontem marmoreum limpidas aquas ad varios arcis vfus- 
a ffatim euomentem, quem exquifitus diuerfarum ftatuarum ornatus valde commendat. Mirandam quoque Echo, 
artifices hic, in primo Arcis aditu, excitarunt. Talem enim fornicum & teftudinum concauitatem, artis induftria 
fecerunt, vt voces & tubarum clangores editi, non femel fed quarto & quintd eandem vocem crepitando refonent. 

DE H ABIT V ANGLOR V M, 

S V nt Angli procera flatura, venufta & candida facie 5 c^fiis vt plurimum oculis, Se vt fono lingua: Italis perfimiles, 
ita corporum habitu ac moribus ab illis pene nihildifcrepanr: belle m ora ti,- confilia cuncfando capiunt, vt qui ici- 
unt nil efie tam inimicum confiliis, quam celeri catem: mi tes,& fuapte natura ad omne humanitatis officium propen- 
li.&cum primis nobilitas, vel erga peregrinos, fed plebs praeferrim vrbicanoite. Amicos domum fuaminuitanrjho- 
fpitioque benigne, & in prandiis ac coenis^ilarejRitidejlepidejatque ampliter accipiunt, idque officium humanitate 
vocani.-etfi,vt Tacitus ait, pars eft feruitutis non modica, alieno tantum cum ttediofindulgere palato. Ceterum bello 
intrepidi , optimi fagittarij ac in militia mora: haud multu patientes , & idcirco vbi ad arma ventu efl.ftatim de omni- 
bus fortunis alterius parris dimicatur, quia omnia vidorem fequuntur. Aro, extra patriam, fi cum hofteres fit, mili- 
tarem dilciplinam feruant.Reliqui,qui ad ftudialiterarumincumbunt,faciieproficiunt,quorum hodie ingens floret 
numerus. Veftimento non multum abfimili Gallico vtuntur,Faemina:niueo candore infigniqueforma,quam longe 
decentifmo veftituhoneftant. Vrbeshabentatqueopidaegregia,frequentefquepagos,& villas palsim magnificas» 
MODVS VENDENDI LVCIOS PISCES IN ANGLIA. 

L Veius, quem appellant Italfpike.quemadtnodu olim vilior» fi nunc apud Anglos multo eft pretiofior,qui ex palu- 
ftriaquainviuariatranflatus,ac nidore ilio olido purgato, anguillis minutifquepifciculis paftus mirandum itr 
modu pinguis fit: mox in pifcarioforo viuus cum vendi debet, fi opus fit, ei venter cultro aperitur, vt illud pi ngue 
quod habet oftendatur: at fi minus vendatur,eo tamen vulnere affectus ( mira res ditftu ) haud moritur: quippe plaga 
filo infuitur,ac ftadm poftin viuario tincarum glutinofocontaftu fanatur. Hsc Polydorus Vergilius, in fua Angu- 
cana hiftoriaJdemlouiushocmodoreferRMirumeflilludjquoditotaudiui viris, vtimpudetiusfuerit,totteftibus, 
mendacium non credere, quam veritatem aduerfus eorum authoritatem turri, Lucium, fciifo ventre offendendi !a- 
£tescaufa,indeconfuto,atqueinterrincas in vinariis repofito,fanarihumoreearam, dum fe illis lucius ventre aflfri. 
car. Scribi rCardanus, hoc caufammanifeftam habere, cum vifcera non fintobLcfa & humor ipfeglutinofusfir,aer. 
que adeorruptionem minime paratus, necfcirefe, Aninltalia, experimenti hocfit fuccefifurum. 

Quoniam vero hic pifcarium forum ingrefsi, npuam de Lucio hifloriam retulimus, eadem occafione referemus 
&■ alteram, qua: innuit, farnos ac feroces tyrannos, ab hofte non magno quandoque premi, & fuperari poffe. Dubraui- 
uscelebris author ( poft Epifcopus Olomuzenfis , tribus & 30 . libris hiftoriam Boiemicam complexus eft ) libro de pi- 
fcinis primo cap. fexto fcribit.Non mihi tempero, quin fpe&aculum, quod ad viuaria Arci Cremfirenfi fubiecta,dum 
Staniflaum Thurzonem Pontificem meum affedor,ame oculis tunc ipedatum, nunc verbis quoque hoc loco fpe- 
ftandum repraefentem. Delitefcebatin latebris ripx viuarij,difcors Lucio Rana, cum forteLuciusotiofusfimilisjle- 
Uicauax motufummasviuarij aquas vitro citroque fulcaret, quoad tandem ad locum, quem infldiis faciundis rana 
cepit, propius appelleret: no nomifit, bene gerenda: rei occafionem Rana.fed fimul atque facultatem afsilicndi hoftis, 
fibi oblatam vidit, ita, vt erat finibus buccarum inflatis, occulifque, prae ira flagrantibus, repente caput illius infilit,Ja- 
tequediuaricatis pedibus, frontem circomplexa ( vide folertiam animalculi) in ipfos pnecipue oculos Lucij inuadir, 
mollifsimaf4ue5t charifsimaslancinatpartes:atilledoloreexagitatus modo citato per vndascurfu ferri ,flu<Sufc,ue 
circum feconcitare,modo vertigine rotari,modo fruticum & arundinum, qua:in viuario fubnats emicabant, attri- 
tum quaerere, fiquo pa&o maleconciIiatum,nullarumque pra: fe virium infeflorem, frote excuteret: ca:terum,omnes 
cius conatus incafTum cadebant, tam mordicus eandem frontem Rana obti nebat, tamque pertinaciter poenas abaui- 
difsimo corpotisfui vexatore,exigebat,doneetorpefcentibus, ex multa luda, viribus, ipfe Lucius vidus fuccubuir, 
feque, ranamquevna, in ima gurgitis demerfir. Adhuc nobis omnibus.qui aderamus eodem loci fubfiftentibus, lu- 
datorelque, quod iucundum nobis fpedaculum de fe exhibuerant, oculis requirentibus, eccc tibi. Rana fubito in altu 
exilit } morequevidorum ouans, coaxans, vitulanfquerurfus fe in palatia fua recepit.Imperatextemplo Pontifex,ac- 
cjripifcato res, quod Lucio retibusinuento, in lucemque prolato, cognofcendi poteftatem facerent, quidnam cum 
illodemerfoadum eflfet.* atque mifer ille vtroque lumine orbus extrahitur, non fine omnium noftrum admiratio- 
ne* At pifcatores vetant cafum mirari, feenim crebro talibus certaminibus interuenire, fsepenumeroque a Ranis 
Lucios exesecatos, atque eofdememaciatos»pifcari, quoniam amifsis oculis venari fibi pifces nequeunt, fedfterili 
tantum arena ventres fuburrant,- 

QVI IN ANCLIA PAREMTITII DICANTVR. 

I N And'* duitatibus & prstfertim Londini , emuis quafi populus per artificum collegia diuidicur, exempli gratia : Lanifici de Rege emunt priuileHum , cuod 
Ah i liceat inter fe focietatem coire fuutn habtre collegium, fuas condere leges.qu.bus monopolia inftituant pretium panno laneo confiituant . prohibeantriuc ne 
i in vrbe vendant. Eft autem fte, nfuu vox Giatcat fiquidem folus dicitur, eft vendo, cttmpotcftas vendendi penes vnum eft, qui pretium etiam con- 

«■'’ at ouod Reipubh vt Iuftimanus air, femper detrimentum affert. Ia illud vero collegium potiffimum veniunt , qui difeendo artem, annos feptem.decemve aur 
- mnlius feruiunt eiuflem Collegij lanificis. En, dum ferumnt , auorumque miniftn lunt, vocabulo non ineleganti appellantur Parem ptitij , hoc eft , pares em . 
Luis quia perinde lanificis in cos, toto illo annorum fpatio , ac dominis in feruos .us ftrmeeft. Poft exaffos mimfterij annos ciucs habentur: tametfi mterdfi 
I mulatii, Ctiam pretio, duitate donantur. Eodem quoque feruitio vel femina: in cimtatem adferibuntur. Quapropter quotidie multitudo puerorum etiam n0 - 
1 • m 2 que vt pudiaium, vfque ab vltituis Regni panibus Eondmum confluit , qm ibi, «0 pacto dmiuas, ho nores Si tpacfta conjugia confcquuntur. ' 









O L I S I P O 



Vsfunt Vrbes hac noftra tempeftate,quas iure Oceani dominas, ac tanquam Reg'nas appellare pofsimas, qua- 
rum dudu & imperio totus oriens, occidenfq; hodie nauigatur.Earu altera eftH ifpal is, altera Olifipo , quae a 
Tagi faucibus, eius Oceani partis imperiu libi vendicat, qus Africa Ahatnc; immenlo mariscircuitu comple- 
ditur>De cuius origine ac nomine,quse in primoVrbium Theatro a nobis explicata funt,heic non repetemus. 

Lufitaniae Regni Metropolis eft Olifipo, Vlyfsis indicas errores, & exercitum huc delatum, Infignis ampla- 
que ciuitaSjloco amoeniEimofita,diuitijfque lupra modum affluens; mercium quippe, quarum pervniuersU 




ia PP’ _ . . , . 

Metropolitanam habet Ecclefiam magnificentilsimam, in cuius fornicecorpus D. Vincenti j Leuitae & marty- 
ris fumma cum reuerentia afleruatur; Ad radii 
diui Antonij, quem Padi 
tum habitaculum.in quo quidem i 

res montes ac valles magnitudine ampleditur, cuius potifsima celeberrimaq; pars orienti oppofita efhqua potiliimum parte, fufcepto i ani 
Tago, pelagus in latitudinem mifl a psffuumfex patet, Vrbis igitur Olifiponis initium ab hac parte, qua meridferelpicit, verus regia am* 
plifsima,magnifkoq; opere pulcherrima, efficit,quam adSandcs noftri nuncupant.Nomen inditum loco quod longo temporis (patio, cor- 
poraSanctorii Martyrum V erifsimi. Maximae ac Iulis ibi recondita fuerint, donec fub Ioanne Rege, eius nominis fecudo translata alio fue- 
re. Qui quidem diui, dum Chriftum Deifilium.orbifq; feruatorem conftanter profiterentur, (ub Romano Prsfide Oiifipone pafsi funt. 
Inde obliquo aggere,faxoq; conftrudo.ad VaSaliutemplumycui dius Maris Spei nomen efi.per cliuti fenfim depreffum itur, vnde rurfuS 
eadem via in aduer/um montem ccnfcenditur, cuius in tergo,facellum diuoRocho nuncupatum cofipicitur.Eodem deinceps tradu,in val» 
lem amaeRifsimam, moenibus vrbis contiguam hortisq; vndiq; confitam eft defcendrs, qus a facello£remitarum,diuo Antonio confecra- 
to,nomen oHmflimpfiftnuncverd ijs exc!ufis,ab annuntiatione Angelica DeiparseVirgini fada nomen habet, & a Veftalibus Dominicani 
inftituti inhabitatur. Mox pari acdiuitare collis nafcitur,denfifsimo oliueto oblitus, vt non facile introrius inlpici pofsit ; A fuperiori vero 
parte apertus, & facelloD. Anns recens dicato. ornatus* quod fumma cum religione & reuerentia magna ire populi frequentia, ab omnibus 
hodie vilitur & colitur. Ab hoc fubinde per agrum compafcuum,leprofaria,foroq; boario interiedis, in aliam vallem non minus fertilem 
iucundarrque deuenitur;QusMaurufia,nuncupatur,ex'eo,quod poft recuperatam de Saracenis vrbem eo locipermifsi funt Mauri habi- 
tare.Gus! 
orientem 



T ertius illud Conimbricam tranftulifler, ad ripam T agi decurritur, qus aquilonare vrbis cornu ab ea parte efficit. Qua parteamplilsimu, 
nobilifslmumq, Veftaiium D, Clars coenobium ad fluminis crepidinem fernre attingit, indeq$ aduerlo itin-ere,face]loq-, D. Virginis Para- 
difiacs interiero, ad primam vrbis portam, qus Crucis dicitur, iter eft. Ab illo autem 'Clars templo ad regiam veterem.quam ad Sandos 


collibus quinque, vallibus totidem feracifsimis & iucundifsimis.vrbs tanto (patio complectitur, ita vt Vniuerfus eius ambitus leptem mil- 
libus paffuum defignari pofsit.Interioris vero vrbis amplitudo & magnificentia tanta efl,vt cum csteris omnibus Europs vrbtbus,& ho- 
minum multitudine 3 & sdificiorum pulchritudine & varietate merito contendere pofsit: Domorum fiqurdem amplius qua viginti millia 
indTe,earumq; ingens multitudo, tam principum Virorun-qnobiliunyque quam etiam priuatorum hominum , eleganter & fumptu prope 
incredibili conftructa efl,adeo vt etiam parietes intrinfecus, fornicefque ligno Sarmatico vndique veftiti, vermiculato opere, auro varijfqj- 
coloribus adhibitis exornentur.In litorefontes quam plurimi ex diiterfis vrbis partibus per dudus fubterraneos oriutur, e quibus popu- 
lus aquationem facit. Ad reliqua igitur vrbis ornamenta breuiter ac fummatim delibanda veniamus, atq; vt antiquam infumma arce regia, 
■aus in sditiore vrbis parte pofita c-fl^ opus ipfam antiquitatem vere repraefcntans) omittamus, 

4 -Qlrfipo feptem inprimis ingentibussdificijs, lingulari regum noftrorum confiliojumptuq; incredibili magnificetifsimeextrudis.hoC 
tempore illaftratur.Horum primum, vt a religione initium faciamus, Mifericordis templum eft quadrato vndiq; lapide eleganter extru- 
dum.non infinito prsdiorum cenfu,ac prouetibus annuis vberrimis,quemadmod*am pkrsq; omnes noftrs statis bafilicae , fed fola opti» 
matum ac piorum hominum benignitate ifta fuftentatum,vt prope fidem fuperet, quantum in annos fingulcs ex collatitia flipe in. pauperes 
impendatur.Huiusqui curam gerunt.SodalesJiue vt exprefsius dicam, Fratres Mifericordi&nuncupantur-, quibus propter & genetis & 
nominis claritatem, &fummam etiam pietatis probitatifqueexiftimationem negotium defertur.Siquidem illi oiimes communi confho, 



graui aliquo incommodo, aut calamitate prefsi, vitam in msrote, rerumque anguftia trahere eogur/tur.Quofit,vt multorum tam incolam 
luam exterorum mentes, ad largiendum ‘allidat, perpetuus ille ordd,iflcorrup?aq; ratio srarij,quotannis inpauperesexhauriendi.-Nihile- 

^3 « ° JirC C. _ _n u„l 



tibus erogari,quin nonnullis annis numerum quadraginta m 


res vari js corporis morbis conflictatos & expolitos infantes, quos nutriendos alendofq; 
flrishortisq; amcEniEimis,porticibufque quatuor & triginta, quibus circumcirca continenter adhsrent sdes magmfles. triclinijs, ledis, 
culc ; trifque mundifsimis decenter ornats. Ibi pauperes sgrotantes benigne liberaliterque excipiuntur: necnifirecuperata in integrum va- 
letudine inde dimittutur,dato infuper quibufda viatico, quo fe no paucos dies.du firmiores, valetiorefq; affefii fuerint, line vllo labore ae 
rrioleftiafubkuare pofsint. His porro qusftorum, curatorum, medicorum.pharmacopolarum.csterorumque miniftrorum domus recte 
fl frindis ordinibus coniundae funt, vt infirmisfli quis cafus,necefsitasve acciderit,prsft6 fernper adfint, dii fq'ue noctesque pro fe quifque 
? , i5dil ; genterque inferuiant;adeo,vt inter reliqua Regia xenodochia, quibus amphfsimis celeberrimisque Hifpania pafsim prteterese^ 
leCtU orbis Chriftiani prouineias referta eft ; hoc facile principatum fibi vendicet. Pro huius vero foribus, campus patet apertus, planus vn- 
J^ aS n ladrato saium pulcherrimarum ordine circunadatuss a quo diui Antonij & Maurufia valles in delta: liter « Sguram fe con:in»unr, 
tliquequ pp« a plateis incorij bubuli fimilitudinem,detrada cauda explicantur, mare verfus decurrentes, 

3C deinde eiufdem Xenodochi) latus,medium inter aquilonem & occidente,diui Dominici templum fitUmeft, ac Collegium 

Ad d£X ‘-‘ r cuius ex aduerfa fronte campo interiecto occidentem verfus,tertium extat raomi metum a DiuoPetro,Ioannis Regis huius 

7. kmo Omcufoo, 2 






mmmm 




Mmb 


^wwi 


5* ; ivul 


mmmm 

rnimm 

Wsm 28 £Zt 0 g£ 

- v ■ ~ » ■'“'"""I 


■' " ": 




nunc 













romims 
filio inib 




tis,eo lo^oh°^f* a ®fr^ e r^r, 

peirexe; is,rc r >s ad dexteram ‘ “ _{ ateam a na«lyptariis, caelatoribus, vafcularijs 3 fabris argentarijs & aerarijs, aurarijs , item argen- 

^ ue . r , J u ra nobdifsitms, regia I p 3 par f tef no minenouam mercatorum,continuo flectens ad lxuam;deuenies,c$teraruni 

tarijfque refertifsimam P r ® t ^5^!?’’T mficherrinfis vtrinque exornatam, Illucomnibus fere ex partibus orbis &gentibus, quotidie merca- 
omnum -ange Iati,simam,ae 1 ) ft £ • con curfiu atque frequentia, propter commerciorum portufque opportunitatem. Eademq; 

orientali latere quanam apparet sdificium, regis 

loannis, hoc nomine tertij; perpetua r 
trigintaduobus arcubus, octogincaa; 
fitanise nutricem merkb i 
fublato frumenti legumii 

larguus eft, S P^ ue , ! "|^” S a ^p”‘ Re ip. commodo fafturn effe nuper experti .fumus. 
t£ hohKteimim nouurn Portorium inhaeret, ipfam maris crepedinem attingens, immanis quaedam lapidum moles, tignis trabalibus 
cor fertim immifiis acfiftucationihus in mare ada&is fuffuita, Regifque eiufdem iuffii fumptuq'; conftrudca, cui merito ob $diu magmface- 
' & d is ulchritudinem quintum in hoc ordine locu tribuendum effe duximus. Eodemtradfulecundo mari, campus latus admodum 

ineftaimua Portorii horreique {tru&ura,tum a feptentrionali,tum ab occiduo latere pulcherrimam adijfrie circunfeptus,tum maxime l 

sneridional’ norticu iucundifsimaaf pedtu, ad litus vfqueernat-ufummo dedu<ftus.Namaiiud latus, quod orientemhibemum redicit, mare 
includit In eo forumineft pilcarium,vnaque forum cupedi jsconftitutum 3 quocetarij, fartores, cupedinarij, lanij,panifices,dulciarij,gre- 
eatim auotidie concurrunt, omnia, quae ad vrbem vefcendi caufia afferuntur, vendentes.Praterea propolarum, inftitorum,cauponum,ita- 
bulariorum linteorumque taberna: ibidem inftructfsima: vifunturJn hoc vero piftario foro, certa quantitas corbium depofita elt, ma- 
eiftratuumedfcfto quibus cymbis pileato rijs appulfis, pifcesa mediaftinisin forum ad venditrices aduehuntur. Hi quid.m corbes finguhs 
fnnis a mamftratu pifcatoribus plus minus duobus millibus ducatorum locantur:In huius verb campi occiduo finu, eodem pf.ario foro a 
tergo relido mercatuque panificum,holitorum,fru&uum venditorum, aucupumque interiecto, nec non macello domus 3 quam Septtn« 
lem nominant, fitaeft,incjuaregij praefe&i negotiaad bellum Africanum fpedantia expediunt^ 

Non orocul oraeterea abhac domo, contiguo aedium ordine, fextummonumentum,opere admirabili factum extat,praeda,tpo!ij!q;mui- 


tantur,emporiumcopiofifsimum, tum auri quoque & argenti fadti infedtique horreum amplifsimum venusappell . 

las ibi qu§ olurimas miro artificio atq; ordine diftributas, maxima omniu haru rera cepia afluentes, ab omnibus eonfpici poiie palam eit, 
vtmehercules, fidem res fuperatura fit, nili id omnium oculis obijci s manibufque in heras pane contrectari Videremus. Promae ex regia 
quam ibi defuper D.Emanuel amplifsimam & fumptuofifsimam fibifahricatuserar.porticus latifsima,velut mufculus,in mare prorumpit, 
in cuius Fronte ad orientem verfus, turris, vndiq; quadrato fixo mire exculta, litori imminer 3 Ad hoc ibidem In ipfo litore aliud aedificium 
opsre mirabilia fundamentis facereincepitpotentifimusloannes if I. Rex, ^ 

Poftremd eiregiae,quam diximus Emanuelem sdificafieeregione huius nome inftru&urae, occidentem verfuqplateasnterpohta, conti- 
guum eftftptimum vltimumque publicum monumentum, cellis quam plurimis,actrictinijs quaque verfum artificiose fabrefadis in.tru- 
dum vt ob interiorum edium mukiplkes-redflus,aditufq;diuerfos Labrinthum efle vere exiftimes. Ibi Reges Lufitanif armamentarium. 



que habere fertur,& multitudine machinarum, & infinito armorum telorumque nu mero facile pradlet .Id vero hoc argumento me cmuis 
facilius probaturu puto, quod rex in ordinari js tantu naualibus expeditionibus, naues pkires ducentis omniu generd perpetuo inflrudas, 
optimeque armatas in Ana, Africa,Europaq; habere cogitur.Tribus autem harum aedium, cel ^quadraginta millia peditum armatorum 



trarioSjDifperforeSjRuptore^que inufitare magnitudinis & pondefis.tum reliquorum etiam vulgarium mifiilium quos Falcones, Bercios, 
Scloppolque vulgus appellat. Pulueris item & globorum, tam ex faxo, quam ex ferro, tan tam vim& copiam afieruari compert um eft. vt fi 
fin^ulas omnium,diuerfafque formas, numerum,pondufque per partes explicareconer, verear nefalfa ijs 5 pro veris huic narrationi videar 

jnleruiflej quibus haec legendo duntaxat, vel audiendo percipere fufficiet» _ 

Adreiiquum ergo^ergamus.Vrbsex ea parte qua muris Tagus adluitur,vt paulo ante demonftrauimtis, vtpotenobilifsima eius pafte, 
portis duabus & viginti diftinguitur.-parsv ero quae continente refpicit,fedecim,quibus ommbus.propter infinita, hominum multitudinem, 
eiufq; ambitum latifsimum, maxime indigere videtur.T urribus autem per murorum gyru Septuaginta feptem munitur.Templa veroquas 
^Q r |cis,pareci$appellarstur 3 in quibus Sacramentafide]ibusomnibusfubmimftrantur,quirrque& viginti numerantur, praeter ea quae p!u= 
rima monachis, Anachoretis, veftalibufq, virginibus fifnt attributa, Huicloco nonnihil in laudem EcclefiafticJe Muficas adqciam , idque 
verifsimum.compertifsimuq; inter omnes ciues ha betur.Nempe quod in praecipuis anni feftis diebus, ex ipfa vrbe Olifipone vitra triginta 
abfolutos cantorum choros, ad facra modulato cantu in pagis, villifq; circumukinis canenda 3 vna die cunfti exeant, omnibus vrbis templis, 
in quibus mufica modulata canitur 3 ex eo nihil detrimenti adfuas celebrandasfeftiuitates capientibus.Societates vero, quas Con fraternita- 
tes vocat, CXXXLfunt,in quam vfum,ingens a fodalibusquotannis conflatur pecunia 3 quse in pauperes & alios vfus neceflarios fummo or- 
dine elargitur. Quod autem ad loci fitufq; faiubritatem & aeris temperamentum attinet, tanta certe folis c$I;q; dementia-& amoenitas eft, 
vt nullo fere vnquam anni tempore, nec ceftas nec hyems immoderata fentiatuf; quo factum eft, vt multi mortales ex diuerfis nationibus, 
te^riftr remotifsimis, coeli puritate Derlecli.iliuc commigraruntidereliaoquefolo natali,& patri^cura poft habita , perpetuam ibi fedem 

. i i ..A:_ -TT. !_'• i... • • "• - Ji-C — :c-:- ' --- 


propter agri i . , . . . 

finitimis parta, complures tam ruri potius quam in vrbe commorandi defiderium tenear. Agros enim pafsim, non vicis paguq; foium , fed 



ftracuna prouocatur, eiufque fententiam requirere compelluntur. 



BRACARAE AVGVSTAE* 

RACARAE vnam de antiquioribus Hifpania vrbibus a Gallis Celtis, cognomen* 
to Braecatis,fuiflc conditam, fama eft,anno ante virgineum parcum ducentefimo no» 
nagefimo. Hanc annorum 40. obfidione tandem expugnatam fub fua ditione, annis 
fere quingentis Romani tenuere,cui &. Auguftae nomen indiderunt. Fuit in hac vrbe 
primum Iuridicusconuentus, vnus e feptem , citerioris thfpaniae veteri more inftitu- 
toque Romano, vndeaudore Plinio vrbes quatuor & viginti ms petere confueue- 
rant. Hinc ab Antonino Pio quinque itinera militaria in varias Hifpanrae partes de- 
feribuntur. Hanc vrbem Aufoniuspoetadiultem, atque opibus florentem vocate 
Sed & prifeis maiorum annalibus perferiptum extat , regum Sueuorum antiquam (c- 
dem fuifleBracarar annis 7©. fupra centum, & fub Gothis annis 127. florui fle, quam & Alfonlus huius nomi- 
nis primus, cognomento Catholicus, Hifpanorum Rex primam inter omnes Hi fpaniae Metropolitanasvr- 
bes,ex Saracenorum tyrannide in priftinam libertatem vindicauir s anno 7 4 °- Hic Regum Portugahae primus 
fator Henricus Comes (Guidonis Comitis Vernohenfis & Brionenfis filius) Altonfi Henrici primi Lunta- 
nisRegis parer,in templo maximo, quod ipfe erexerat, fepultus eft. Sed longe maius vrbi decus e rebus (acris 
accedit» NamChriftiOpt. maximi fidem complexa eftD, Petro S. lacobi Maioris difcipulo praedicante, vix 
poft annumdecimum,quo idem Dominus fubada morte in caelum vidor afcenderat, Colit igitur Bracata,, vt 
patronunneundem Diuum Petrum martyrem fuum primum Archipraefulem,vna cum tribus alijsfuis iudem 
S.Paftoribus. Martino , Fruduofo, &Gerardo.* quibus veluti quatuor columnis BracacenfisEcciefia fuienuf 
& fulget. Multum fanguinisolim pro Chrifto e (fudit , diues odo Sa udorum corporibus, alijfque innumeris 
reliquijs, ornata templis. nobilitata Patrum concilijs,decorata lodaiitijs ritcinrtitutis , totius Hifpanis prima-^ 
tum antiquifsimo iure fibi vendicat ; qua de re cum Toletana fede vetus ei lis eft, & contentio .* cuius meminit 
Honorius III. in cap» Coram, De integrum reftiruir. Qustamenhsabeiufdcm Pont. Max, tempore ad no- 
ftram vfque starem filet. PofitaeftBracara in ea parte regni Portugaliae.qus regio Interamnis dicitur,a duo- 
bus quibus clauditur, fluminibus.Durio& Minio memorabilibus. Fftin quinto climate, gradus habens lon- 
gitudinis 6 ♦ latitudinis duos & quadraginta ac femis.diftatque ab Oceano quinque leueas.Ciuitaspieno iu- 
re fuo Archiepifcopo paret, fiuefpiritualemiurifdidionem (pedes, fiue temporalem , multo quondam fre- 
quentior, nunc incolarum numerat.adduo millia, Fruitur magna caeli, aerifqueclementia, infigni agrorum 
vbertate<& amoenitate quod ei beneficium commune efl, cum hac tota regione Interamni. Hsc& alia comi 
plura de hac vrbe fcitu digna in noftra Metropoli Bracarenfi inueniens, quam Deo dantem lucem edere me- 
ditamur illuftrifsimi primatis Auguftini aufplcijs cuius etiam iuflu & auctoritate vniuerfam dioecefim perlu- 
ftrauimus & in tabula non omnino negligenter exprefsimus montes,vrbes,fluuios, oppida,paroecias,Jedlcii- 
las, ac itinera geographica delineantes» e . 

HsccCafparAluarus Machiadia.HiftoriographusS.BracarenfisEcciefis, 
A!eftesfluuius,cuiusfontesinSpino monte quatuor aBrac. Auguft. miiiaribusdiftant, vallem a;* 
mxnifsimam vrbi adiacenrem irrigat.multis hortis, pomarfjs, pratis, viridarijfque excultam. Illud mirabile, 
arborem nullam ex Medies Mali generibus creat.quibus alioqui hsctota Prouincia .abundat, Vrbem alluit, 
atque in Auum, maioris famaefluuium prope antiquuum oppidum Villath Comitis influit. Hunc&falsd 

quidam Zethen vocant. ... vt • a 

B. Via, inVimarianum oppidumS Pontificis Damafi ortu clarifsimum» Harcviavnaeftex 

quatuor, quas Ant»lmp.Bracara Afturicamdefcripfit. 

C Via antiqua Imperatoris Antdnini,in quas calidas, vulgo Orenfe» ^ 

D B Annssdicula, quam columnae XII. a Praetoribus Ro. varijsquondamin locisereds, Ii- 

terifqueincifs,cingunr,atque exornant* . , . , 

E Fons amoenifsimus in medio luci, quae & Silua PrimatialiSj perdicum ac leporum abundan- 

tia celebris» 

F. Vrbisprsfidium. ~ , 

G» Seminarium Adolefcentum, ad narmam Tridentini Concilij erectum- . 

'H In hunc locum Reuerendifs. Auguftinus Archiepifcopus, nouumfacrarum Virginum coe- 

nobium ‘• ransf j r ^‘j loc j oeo ^ q UOn dam Romanorum caemiteriumfuifle creditur. Nunc * Campus Vineae 

K Haec via vna ex quatuor eft,quas Ant, Imp-Brac. Afturicamdefcripfit. 

L Hic Vrbis Arcum Romanorum tempore fuifie fama eft. 

M S. Sebaftiani aedicula, vbi forum Romanorumfuifle conflat» 




«ggrai 






toiSSg 


: _ 




f?SiRSS»IpMlH 


•.v. 




l^ssMs# 

Mmmmuw 


y\ '***»*«* 


fjiifi r -, 

bni'] 

Wg.<i 


■XtfS&tiffi 


JBBWUlWKj 




lfl '1 


igr-fB--»M g.ini awii 


■j— uilC 


/! ‘i:mni,;'lllii , ‘ 


Candido Spectatori ■ 

-acara tjiAucfufzaeft^ iitfufrv a C^/dre^ ai- 

X ectcr adefr ndftnjyhfpctris n^enic 


' trSsfert . 
ument cocmcenmi 
■VTnecB dicitur. 


e creditur - ume ccrmtnte 
tC, Jdkc 'via vna. e quat^ 
ninemins dmpH rac. .ifcwncu acj, 
e ■ Sciirtt pubfic! o/eritus" 


CXunc iujfltijiuijttftzn!! prtncpe, di 

iC^Mttiftam tumufis, CeMcdgstgjicivncm 





i 


CONIMBRIA. 

ONIMBRIA, vulgo , Coimbra, olim Regni Portugallla: caput , Ve- 
teribus quibufdam, Calabria, aliis Colimbria, fiue Cohbna,etia Coim- 
bria Ifidoro & Rofendio nuncupata, multis natura & arcis decorata 
fplendoribus. Nam loco amceniflimo in rupe fita, vndique oliuarum 
fyluis, velutiAthena:, quarum vicem hodie quafi fuftinet, vinedfque 
cingitur ; Ad Muliadam, fiue Mondam, alias Mondegam , fluuium no- 
bilem, fita, qui duas feparatas vrbis partes ponte coniungit,qui fane fla- 
uius,prater Tagum & Duriam, in Lufitaniapracipuuseft: diftatharcvrbs ab huius fiuuii o- 
ftio, quod ad occaffim eft,odto leucis,itinereper agros fertiliffimos, frugumque feraciffimos 
l^to. Paruisinterim cymbis, prafcrtim verno tempore nauigatur, tantam quippe arena: co- 
piam, prafertim verno tempore, fecum trahit, vt camis vadis multis in locis abundet. Ripa 
vero, ea ex parte, vbimonafterium S.Francifcieft, filicibus referta, amoeniffimas deambula- 
tiones efficit. Nam etfi Lufitanice ager, plerifquein locis horridus, argillofus,ac fterilis,huius 
tamen vrbis territorium, totius Regni optimupraftantiffimumquccenfetur. Montes, quos 
habet vicinos, Strade Alioba, patriota: nominant, oliuis, vinetis, & omnis generis frudfciferis 
arboribus , ad deledtationem, & comodum referti. Quin & multis limpidiffinraaqua: fon- 
tibus Conimbria irrigatur, pracipue vero aquaeductu celebri a rcgcSebaftiano anno Salutis 
M. D. LXX1I. maximo fumptu perfedto. Exilio enim, ad altiorem vrbis collem, quia tergo 
Regite eft, vbi forum ftudioforum exiftit, tanta clariffims & dulciffima: aqua: copia in fta- 
gnum marmoreum infunditur, vt per omnes plateas totius anni tempore quafi torrens, ad 
varios ciuiumvfus, & multas commoditates deriuetur. Quin & maiore foelicitate Conim- 
bria prteftat, cathcdrali optime fundata ccclefia, & vniuerfali praftantiffimarum artium ftu- 
dio , qu od & loci amoenitas, & varia: praftantiffimarum artium profeffiones commendant. 
Ibi enim Regiis ftipendiis , Theologia, vtriufque luris , & Medicinarum Facultatis Profeflo- 
res libera liter fouentur , ac falariantur. In quarum lingulis , vt q uotidianis praledtionihus 
Studiofiin officio contineantur, quatuor fimtDodtores ordinarii, quiaccuratiffimis &affi- 
duis ledtionum ac difputationum exercitiis , ad nitorem ac fumraam elegantiam , Studiofo- 
rumingenia expoliunt. Sunt etiam publici&peculiarcs eruditarum linguarum profelTores, 
humanitati;> vero fcientias. Patres Societatis IESV accurata induftria, & magno profectu 
docent , qui iuuentutem fimul in pietate , & bonis literis erudiunt. Sunt hic etiam quatuor 
artium curfias,Louanienfes Paedagogia; Colonienfes , Burfas 5 Alii, Collegia nominant, in 
quibus Phil ofophica,Metaphyfica,& Mathematica praeleguntur. Sunt & alia a Pralatis,ma- 
gnifq ue vir is dotata, & inftituta Collegia,quorum deferiptio nimis longam narrationem exi- 
git. Horum appellationes, in ipfa lamina, fiue pictura, exprimuntur. Studiofi omnes, anti- 
quasmodeftix, grauitatis,&fcholarumlcges in habitu obferuant, togati namque incedere 
coguntur , Magno, frequentiquefunt numero. Priuata, a ciuibusfcparata,ac priuilegiata 
iurifdi«ftione gaudent. In qua aediles, prafedtos,& iuftitia: adminiftratores ex ipfo Vni- 
ucr fi tatis gremio eligunt. Qui etiam in peculiari V niuerfitatis foro , pro tri- 
bunali prafi dent, i us dicunt. Et rerum venalium precia 

moderantur. 

4 




/ 












frfM 












* .'SM. 



d±~-regia,in quajunt puhliccejcholae omnium fd - 
cultacum. _B -antiquum castrum . C-pcrtaque 
dicitur cafiri. I) ■ aquaeductus tepipdsfurue aif 
a reae. Setaftiano cowdruciue. E- tcmvium tna' 


a rege Sebaftzano con/trucius . E- templum nta' 
tus seche Epifcopa.lt 2 . F. celwnnce cmtiguteEemq- 
norunt. G- templum S- Chrificpfori. H-jierta^di' 
■ntedinap. X Collegii Xefuit erunt. ~Is Schole Xcfuitarum 
bottttru Uteraruq adouc aedificatur. AI templucor 
paris Ctrtfli. HX-templu SJcamiis. O-fupra dictum tepM 


Jterij /dnclp Cruci- caticmccrv regularzulEJfpns 
Samp/SnisTVffcns platep /ancte Crucis DCticjikt olim 


Cdlegiujefiatctru vbihcnp ire dcceicmvur, et dtce- j 
baturfcfa/e mineres, vuc vere carcerjnasttlamsiy j 
Ccdepnu Carmetitap- ZT- CillegmlBemardinep . aa Cille- i 
gtuJSgijfoancn&.te. CoZegzupdicato& vbitepTuavUC 
Jtmu fdifucni eft coeptu, sedpp vapores noxios lota 
C & i&udoesjluidi desitu e/d edtficarz. 

cclemphi /ctejufcp. dd.pos marmore^ Snliffmi s . eejK' 
Jutam q erat coencbm sctpolne./edppiUuuiSes-fhaii I 
itrucu.JfJidnaCerm SfFraci/ci arenaf&tmirns euafz | 
olrucu. ggytfeuq/rerzufiictp Clanelirpbi.loclccc \ 
Jttzt.fch- vz&Jiinctt& Scpfap, jccytci t?izj/Re?Ti riozs* ‘ 
ii-lda mercatcru gdtcitur Calcaga aPcrzcae v/due | 
ad tepW mj/ericcrdtf. 12- turres palatii cpi/c. dnz^nm J 








GADES AB OCCIDVIS INSVLvE PARTIBVS. 



Conis hasc iixnc V alerii Flacci carmina* 


ADES, hodie Calis, in capite Hifpanias Beticas infula eft, protenfa fecundum veteres inftar 
fafcias , fic di&as , quafi terrx ceruix , propter continentis anguftiam , vtrimque breu£ illud 
fretum conftringentis. Continenti, quemadmodum nunc Peloponnefus , olim adhasfifie, 
&Ifthmusfuifleputatur. Nam olim mare Mediterraneum iuclufum fuit, nec Oceanus in 
illud, nec hoc in Oceanum ihfluebac,eratqueficcus tranfitus a Calpe monte in Hifpania 
ad Abylam in Africa , qui Herculis columnx appellantur fortafle quod ipfeibi mare in O- 
ceanum emiferat : de qua re, Sc de onere, Sc de ftagnatione , Sc fremitu, Sc tumore maris in- 
clufi, multa Strabo, &lecluiucunda, &:fcitu digna operofefcribit. Quod Sc Plinius, Sc Pla- 
to, Sc Seneca affirmant,qui de caufis rerum, poft multas multorum Philofophorum opinio- 
nes, tandem&ipfequoquedefuafententiaadiungit* Sic&Hifpanias a contentu Africa, 
mareeripuit. Pariratione &Siciliaab Italia erepta,acfeparata fuit, vtnufqueruptura:auul- 


r.ea, enim Rex AEolus illic Oceanus : cum flens Siculos JEnotria fines 

_ Accior erat , Libyam cum rumperet aduena Calpem Terderet ,& mediis intrarent montibus vnda. 

±ii£ in eadem infula, eiufdem quoque nominis vrbs celebris, cuius frequens efr apud hiftoricos mentio* Ante Hercu- 
lis aduentum dicebatur Tarteflus, Poftea vero, quam Hercules ad eam peruenit , ffcatuitque in ea columnas ad aemula- 
tionem aiterius Herculis ^Egyptii, qui alias columnas ftatuerat ad altera Libyas oram, fecundum Diodorum libro quar- 
to, ab ipfis columnis eredhs , Gades Herculis infula, 8c illius vrbs appellata eft. Hasc Prifcianus. Quanquam Strabo libro 
tertsoreferat,Polybmdicere,eamregionem,quas circa Baetim efr, cognominari Tartefliim. Gades vero prius Erythream 
vocitatam cum duabus adiacentibus infulis. DionyfiusAlexandrinus infulam vocat maxime occiduam extremas Ga- 
des , in medio portarum quas iuxta Iberiam funt , vnde etiam Ibericx vocantur tefte Arriano, Eft autem infula illa non 
multo maior centum ftadiis in longitudinem, in latitudinem vero alicubi adftadsi vnius fpatium patet. Gadesveroin 
finibus Oceani fitas funt, nempe iuxta occiduum mare, Cotinufa prius ab hominibus vocata, quafi «97 ivUa-ou, id eft,mul- 
tis, milva f, hoc eft oleaftris referta, poftea vero Gades ab incolis didfca vbi I ouis filium Herculem coli ait: qui vel Theba- 
nus erat Hercules vel iuxta quofdam Phoenix, id eft Tyrius, nam & Phoenices olim in infulam illam colonias traduxe- 
runt. Cum enim negotiatores eflent Phoenices , Sc in omnes regiones nauigarent , ibi etiam habitarunt , Gadefque pro- 
pter loci anguftiam, quafi terrae cerutcem vocarunt,vt paulo ante eft dx&um. Quod autem Phoenices eo Colonias tradu- 
xerunt, Dionyfius Alexandrinus indicat : Phoemcefqu e vfque in Iberam ( inquiens ) & Aliam extra columnas colo- 
nias duxerunt. Arrianus etiam T artefum ait a Phoenicibus efie conditam. ^Eiianu s prsterea m libello de Prouidentia : 
In Gadibus , inquit, ara Anno erecfta eft , aliaque Menfi, in honorem temporis breuiori s Sclongioris. Eft praeterea apu d 
eofdern (inquit) templum Senectuti extru&um, quod astati multa edoftas hunc deberi honorem exiftiment. Aliud ve- 
ro Morti,in communis quietis honorem,quod hiefit vitimus omnium terminus. A dhxc,ara apud eofdem pofita Sc pau- 
pertati, Sc arti, illi quidem, placandae eius gratia: huic vero,tanquam parato contra illam remedio futuro. Cxterum na- 
uigan di quoq; peritia excellunt Gadium incolte : vnde, licet in extremis fita infula, celeberrimum tamen eft nomen for- 
tita. Quin & Gaditana puellas ab hiftoricis olim commenda tx, quod ad qualemcunque muficum concentum Sc nume- 
ros, elegantes choreas, atque tripudia ducere norint. Quas hac etiam astate a maiorum feftiuitate non degenerant. Sed 
Dionyfium ipfum, quem aliquoties citauimus , de Gadibus loquentem audiamus. 

Torro in medio fub vejpertinis columnis. Infula a circumflua , in finibus Oceani, Venerantes magni Iouis filium Herculem: 

'Extrema Gades apparent hominibus. ibi Phoenicum hominum genus inhabitant. Atfe hanc quidem incola, a prioribus hominibus. 

Sed in hunc Gaditanum Herculem libet paulo accuratius inquirere. Quem, qualemcunque feriptores ftatuant , nos 
Herculem cuftodem,fiue limitaneum, autHerculemMarchufanumexiftimamus.Do&efabulanturPoetx, Herculem, 
opera quasq; laboriofa atque arduain vfum humanum perpetrafle, cum orbem terrarum peragraflet. A tq ;ipfum mon- 
ftra,nonfolumfiiftulifle,hoceft,fubuertifle tyrannides, potentatus prauos coercuifle, atq; nefaria malignorum puniif- 
fe fcelera, verum etiam defertis in terr is, vrbes, oppida, & caftra condidifle,portus Sc naualia conftruxif!e,vias difficiles Sc 
imperuias munimfle, damnofa auertlfle flumina, Sc fludfcibus marinis oppofuifle clauftra, hoc eft, terminis, legibufq; iu- 
ftis inter difeordes populos diremifle bellorumfemina,pacem atq; amicitias vbiq; conciliafle, negotiationibus atq; com- 
merciis, inter ignotas Sc longe diffitas gentes viam aperuifle. Et, propter hascflmiliaq; beneficia, templis vbiq; locorum, 
&diuinis honoribus cukum,cognominaque, vel afa&is,veIalocis, in quibus colebatur, diuerfa foratum ferant. Hinc 
Gaditanum Herculem dictum, quia in hac infula Geryones olim habitafle, a quibufdamexiftimatur, cuius armentaHer- 
cules abduxerit: quem quidem Geryonem Hifpanias Regem trimembrem finxerunt Poetas, quia tribus infulis prxfue- 
rit. Et bicipitem habuifle canem, quianauab Sc terreftri certamine plurimum potuerit. Hunc Herculem vicifle, qui id- 
eo fingatur ad eum olla xrea tranfee&us, q uod nauem habuerit fortem, Sc xre m unitam. Cuius beneficii Gaditani me- 
mores, in altero infulas fuas cornu.HercuIi templum erexerint, ipfis religione,opibus,& vetuftate illuftre,de quo, cur fan- 
dum fit (inquit Mela) ofla eius ibi fita efficiunt. In hoc templo Alexandri Magni imaginem confpexitCxfar, referente in 
eius vita Suetonio. Porro , intcralia Herculis cognomina, quas funt quam plurima , Hercules cuftos , in vetuftis monu- 
mentis vocatur. Romae in nona regione, ad circum Flaminium , asdes Herculis cuftodis fuit,adiundo ( vt videtur) tem - 
pio Mufarum,vt ille harum, ficuti dux, itacuftoseflet. OuidiusinFaftis Herculishuiusmeminir,itacanens. 

Altera pars Circi cuftode fub Hercule tuta eH. 

Ita & Hercules Mufagetes, id eft.duclor Sc cuftos Mularum. Cuftos igitur Hercules fuit , vt Mufarum, ita rerum ex- 
terarum omnium, quas defenfione fua tuetur. Hinc Hercuhveftibula templorum SeRegionumintroitusprimiadcu- 
ftodiendum dedicantur , quod in iis tuendis & prudentia, & fortitudine maxime opus : quas ambas virtutes Herculi tri- 
buuntur. Quamobcaufamhicin Gadibus, & olim in Zelandia, Sc Taciti temporein Frifia colebatur,vbique finium O- 
ceani cuftos atqueprotedor. Eft in Zelandia pagus,Germaniam ad Oceanum, &illudSchaIdisoftiumterminans,quod 

proximum eft Gallia, nomine WeftCapel. In eo olim fanum fuit Herculis Limitanei , quia hic extremum eflet limitanex 

regionis, qua Germania ad Galliam finiretur. Cernitur apud VV eftcapellanos lapisin baptifterio muro infixus, cum hac 
mlcnpuone. HERCVLI MARCHVSANO. 


Mare Cimbris &Saxonibus limitem; Hus, domum, ab Hu, id eft,cuftodio, tueor: vnde Hercule Marcbufanus, limi- 
tis defenfor & cuftos. Vel, Marchus^Domus limitis,vel domus fign i dicebatur. Erat enim in Zelandia fignum nautis ex- 
politum, 


5 






pofitum, quo clauumre&e tenerent ad Schaldis oftia fubeunda, cuius loco nunc turris eft: V V eftcappaliana. Et eundem 
turrium Herculis in Gadibus, exvaftoOceanonauigantibusvfiimfuifle, non eft: vllum dubium. 

Fuerunt etiam in Frifiis, non procul ab oftiis Rheni, vbi Oceanus eum abforbet, Herculis Limitanei columnx , quas 
Tacitus magna celebritatecommemorat, quarum reliquia intractu Tenterorum, hoceft,inDrenta adhuc vifuntur, 
vico Roeldcn, haud procul a Coeuordia oppido, non fine fpedantium admiratione , fiunt enim finguli lapides ( quor um 
non paruus aceruus eft ) tantxmagnitudinis , vt nullos currus, nullas naues admittere polle videantur , neque ibi fodina: 
lapidum lunt , vt , loco paludolo , quare fufpicio eft, eos illuc a d^monibus , qui Her culis nomine illic colebantur , adue- 
dosfuifte. Stabant enim fiuper columnas ari (Saxa vocant Itali, vtquidaminquitpoeta) quas ad aras incola: viuos im- 
molabant, maximeque aduenas, quos prius, quam madarent, cogebant tranfire anguftum foramen,quod fiub aris erat, 
tranfeuntemqueftercoribusinfedabanturacpetebant: QuodSehodiefaciun^prafertimjfiBrabantumnadifuerint, 
vndefiepe ctedes oriuntur. Foramen ipfum, ob ignominiam @f. iDuucls Stif/ hoc eft, D temonis cunus appellatur . V e- 
rum hanc immolationem D. Bonifacius, primus horum locorum Euangelifta fiuftulit. Huius videndi monimenti caula, 
Drufus Germanicus, fama excitus, aufipiciis Augufti, primus Romanorum , leptentrionalem Oceanum nauigauit , tefte 
Plinio lib. 4. Sed, vt referc Tacitus, obftitit Oceanus, in fie fimul, &in Herculem inquiri , fiandiufique & reuerentius vi- 
Fum, de adis deorum credere, quam ficire. Commentaria Althamerimalehunc Taciti locum explicant, de his columnis, 
quas in Gadibus ille habet. Atque htec quidem de Herculeis columnis hadenus. 

Ad Gaditanam infulam redimus, cuius eam partem hic accuratius exhibemus,qua: aSacello S. Sebaftiani Promonto- 
rium S. Sebaftianinuncupatur, vulgo, Punta di S.Sebaftiano, Et, Fin dei mundo, eo,quod ifthinc in Indiam vfique, mare 
fit perpetuum, & nulla 2mplius terra appareat. V ehementior maris teftus, qui in extremum hoc promontorium magno 
impetu impingit, longo temporis tradu, magnam infula: partem erofit, &in vaftamaris altitudine, cautes Sc fcopulos 
multos reliquit, vade nautis ex Oriente per Herculeum rretum tendentibus, frequenter nonleuepericulum imminet» 

Petrus Medina, quem dominus Abrahamus Orteiius in defcnptioneRegni Valenti*, Petrum Methinenfem vocat, 
opere,quo totam Hifpaniam, etiamhanc Gaditanam infulam defcribit. Fretum, inquit,Herculis, quod vulgus Eftrecho 
de Gibraltar nuncupat, latum eft qu.afi quatuor milliaria,Europam & Africam diuidit, habens in Europa Calpe, in Afri- 
ca Abvla,pra:celfios&: celebres famamontes. Inter quosmare coardatur,&,quodparuaintereosfitdiftantia,Striclum, 
vel anguftia, vulgo Eftrecho de Gibraltar vocatur. Duo hi montes, nunc columna: Herculis dicuntur. Eo, quod fcripto- 
res referant, Herculem, cum ex Africa in Europam transfretaflet, terram ad Gades, qu* nunc Infula, tunc autem cum 
reliqua Hilpania continens erat, primum calcafie,luftratifquemaris Iittoribus his mont: bus duas magnas columnas im- 
pofuifte , St ab eo tempore hiftoricos omnes columnarum Herculis meminiffe. Alii autem tradunt , eas columnas non 
fuifle marmoreas , quales nunc ponuntur , fed Herculem magnum lapidum aceruum in mari coacerualte , eumque tam 
firmum reddidifle, quam nunc ii montes fpedantur. Carolus quintus has Herculis columnas iure optimo, fpmboli loco 
vfurpauit, quumvidorias&potentise fuse ornamenta longe vitra hoc fretum diuerfismandipartibusnotafuerint, qui- 
bus a Deo tanquaminuidus Hercules datus, iuftitiam belli, pacifquetemporeadminiftrauit. Optimo igitur iure feribi- 
tur, PLVS VLTRA, ^od) n?Cifer tw&cpfer. 

Qui bus tamen hoc addendum putatu, recenfere in publica: gratulationis Serenifs. principi Ernefto,&:c. Antvverpfie 
fadadefcriptioneHifpanos in columna quadam Herculem populo fpedandumpropofuifle, monochromate coloris 
asnei depidum, &geminas brachiis humerifque columnas magno conatu afportantem,ipfiufq; pedibus hoc diftichon 
aptefubnexum: 

Amphitryoniade ter magno cede PHILIPPO, 

Tu reteri, ille nouo defixit in crhe columnas. 

13. Muri notabiles partes fuperfunt, qui Gadium vrbem a tota Infula feclufit,&veluti vallum ac propugnaculum de- 
fendit , iuxta capellam S. Marix. Hic autem murus , ex magni T heatri hoc loci olim conftitu ti , ruinis xdificatus eft. In 
quo quidemTheatro candida marmorea Cupidmisftatuamireartificiofa, inuenta, & antePr^toriam domumvrbis 
Gaditana: conftituta eft. Truncus fimiliter Herculis , etiam ex candido marmore , magnitudine gigantea in angulo Ec- 
clefise la Mifericordia collocata. 


duas Infula: partes conftituerunt, cuius fundamenta maxima, cifterna:, cella: concamerata:, &faxa ingentia marinis te- 
guntur fludibus, ita quodpifeatoram retia hic inuoluan tur, & rumpantur fitpius, vt in primo vrbium Theatro, in Ga- 


ne,qui de sreis portis & murorum reliquiis, quas fub aquis frequenter inueftigarunt,mira referunt, & ex Strabonis 
commemoratione apparet. Qui refert eam vrbem ita creuifle, quod poft Romanam, oeteras mundi vrbes anteibat. Et, 
cum illi ager nullus efiet , omnes illius vrbis incola: ad nauigationem fe contulerunt , in a /portandis Romam rebus mer- 
catoriis; maximeque eis, qua: ab Hilpania exportabantur. Adiecit etiam Strabo adillius amplificationem , quod , cum 
cenfusfemel exigeretur ex ea, reperti fint in ea militaris ordinis equites aurati viri quingenti, quod nufquamin aliqua 
ciuitatumltali^compertum,quam inPatauio vrbe. 

i§. Nouum pifcationis genus appidum hic cernitur,quod Gaditanorum induftria ita inftituit. Magnam maris partem, 
liiper impolitis faxisacfcopulis,quafiobfepiunt&: muro claudunt, quo dum pifces magna frequenter copia fe recipiunt 
(recenti quippe argilla &lutodeledantur)decrefcente mari, recederenequeunt:Etfic,quoddeIedabile vilu, vani ge- 
neris pifces, fine hamo &: reti, manibus capiuntur. 6 

2,z. Hic elegans 8c venuftaHoffiiaglii Miniatoris prsftantifiimi manus mercandi modum expreffit,quoHifpani cum 
Hollandia: nautis in Gaditana Infulahanrentibus vtuntur , qui vtHifipanicamnoncaUentlinguam,itanechiHollandi- 
cam. Et tamen merces fuas, quibus deledantur Hifpani, nullo accedente interprete, ipfis diuendunt, elatis digitis mer- 
cium faarum pretium indicantes, tot enim erigunt digi tos , qu o t reali bus mercem fuam adimant» 

24. Quando Triremibus, qu^ quotannis in Indiam, vel ad qualefcunqueRegis vius adornanturjremigesdefunt, arte &c 
eleganti dexteritate hoc hominum genus conquiritur , abieda: fordis , vilifque con ditionis, vagabundi ac validi , qui vl- 
^ e d tamen annua: leruitutileipfos mancipant. Prodit in publicum deputatus ad hoc , quem vocant Alquafil de 

t as vei aleas, prout placuerit, & inter eos concentum fe ^rir 5 » ? n ai ^ bifljjChST 


quiruntur &r gaudio^ 



GADES, 

Adita nae Infulf latus auftrale haec tabula reprsefentat,in cuius fuprema par te,venufte exprimitur, 
quonam padfo Promotorium S.Sebaftiani in mare fe late extendat, &qua ratione scftiuo tempore 
contra T urcarum,Maurorum,& aliorum hoftiumexcurfiones , qui piraticam hic frequenter hoftili- 
ter exercent,admodum diligentes inftituantur vigiliae, iuxta duas praecelfes turres, quse inde Torres 
de Guardia nomen habent. Commeat eo lingulis noctibus ciuium turma ex Gaditano oppido, hora 
vndecima & viciffima altera hora nodxis fecunda, quibus praefunt praefedti fiue ductores duo , qui ex 
itramine, malleolis caeteraque materia incendio apta, faces ardentes haftis affixas lurluai tollunt, quod 
excubatores in promotorio S.Sebaftiani confpicientes , ipfi pari ratione ignibus facibufqueincenfi», idem vigilis fignu 
edunt^quod vitra fretum in ipfis Hilpaniae limitibus in oppido Rondafimili correfpondentia inftituitur. & ex Her- 
«rneis turribus ad Infulam S.Petri,vnde Barcinonam vfque,& per totam quafi Hifpaniam , quae paftim multas tales vi- 
giliarum turres habet, quas AtalayaS vocant, mutuis Vulcani indicijs bis omni notftefe probe vigilare offendunt. Quod 
fi autem contingat piratas, vel hoftes fe aliquos prodere, excubitor ftatim tot ex ftatione fua exhibet faces , quot triremes 
mmar i ,bona obferuatione fe confpexifle exiftimat : Si vero plures fint , quam is obferuare, vel obfcura nocte fatis accu- 
rat enumerare queat, faces ignefque exturri & fpecula fua frequentes, abfque vilius numeri confideratione, deorfum in 
terram deijcit,vt hinc proximus excubator intelligere queat, quidnam periculi immineat, & quid excubatori proximo 
mu i mcticiofignificandum veniat. Quod fi vero contingat praedones piratafque ex nauibus rapinarum ftudio in terra 
confcendere , quotquot in vicinia funt pifcatores atque ruriculse ftatim ad has Attalayas turres fui conferuandi gratia, 
xuga libi confidunt, turres confcendunt,& portis (quse anguftae & ferreae funt) claufis , fcalas ad fe attrahunt. Et quia ho- 
5 to ta v icinitate, tanta excubatorum vigilanti diligentia excitati, diutius in continenti, tuto haerere nequeunt, non 
admodum diu in neceffaria hac captiuitate, innocentes detinentur. 

De Gadibus porro haec, quae fequuntur. Benedicius Bordonius,Gadira, Graecis, Gades, Latinis Erythea, ab his qui ex 
Erytheo mari illucappulerant, nominatur. Alijlunonis Infulam, nunc Gades appellant . In longitudinem trans Alpes 
milliaria 40. fe porrigit, viros praeftantes gignit & educat . Quin hoc vnum oppidum eodem tempore 50. equites fuppe- 
ditare poteft,quod vix de vllo Italis oppido praeterquam de Padua fertur .Fuit & quidam oppido Neopoli ortus vir ce- 
lebris , qui rebus magnifice geftis gloriose triumphauit. Porro Incolae horum oppidorum,Gadij fcilicet &Neapolis,vr- 
bem fimuIconftruxerunt,eiqueDidimse nomen indiderunt,vbifummaaddelectationem amoenitas inter caetera etiam 
fbeminie intemperantes quondam, & in omni libidinepetulantes, efrufte, dicaces, Romam fepius,quaeftus habendi caufa 
excurrebant : Mafculini fexus perfbnae fcurriliter faceti, cauillantes,moriones,faltatores, fraudulenti, & callidi, quorum 
exercitiora ftudio multi ex varijs Europae locis illuc comeabunt .De aedificatione GADII haec memorant. Tyrios olim 
Apollinis oraculum confuluilfe, quonam loci vrbem fundarenqillifque refponfum, ad Herculis columnas. Quas cum 
attig'.fTent,arbitrati mundi illic finem , in vrbe ad occafum fita, fanum quoddam, fuper aerea columna otfto cubitos ob 
longa erexerunt,meridiem refpiciens quae res pofteris occafionem Herculis columnas nominandi praefatu. Quoditaq; 
illuc tanqua in portu ex longa nauigatione venifient,fbleneftatuerut Herculi facrificiu ; exiftimates illius opera fe illuc 
faluos appufilTe,perfuafi a flaminibus ibi extremos Orbis fines terminari , nec vlterius nauigari licere. Polybius refert in 
fano illo fontem aquam dulcifsimamfcaturire, cuius effe&um maris aquae dire&o contrariari : hac fcilicet crefcente, il- 
lam decrefcere, nec pariter exhauriri. Caufam hanc volunt. Aerem,qui ex terrae vifceribus exhalatur, dum crefcente 
mari clauditur, impediri,& in inferiores partes repelli, vnde fontis curfum reprimat, & exindeaquam fuftineat: verum 
decrefcente mari, terrae fu perficies aquis liberatur, & per hoc aer etiam folutus, naturaliter erumpit , ficque fonti nullo 
amplius impedimentq diftri&o aqua luculenter fuppetit. Incolae vulgo hoc miraculi inftar Herculi acceptum ferunt. 
Arbor etiam illic corifpiciturramis in terram propendentibus, cuius frondes gladij formam exprimunt,cubitum longi, 
& quatuor digitos lati,fru<ftum fert palato fuauem,vbi ramum quis amputat, lac emanare,radicem euulfam inftar rubri 
minij fulgere. Pafcua huius Infulae adeo fcecunda & vbera,vbi pecora ibidem palantia tale lac fuppeditent,quod non per 
fe,fed comixta lympha coagulari &cafeus formare necefle fit,quin,ne menftrue vena pecoribus illisincidatur,nimio ab- 
domine fuffocandam eruitur. Et haec ratio adfertur, cur Geryonem eodem loci armenta ftiapauifte comminifcantur, 
verfus Alpes Betica fita eft,In Oceano Occidentali afreto Herculeo fexaginta milliaribus dtftans Pindarus vates Gadi- 
tanam nomihat,collocatur in quarto climate, decimi paralleli;dies longior, horis quatuordecim Sc femis computatur. 

Inferior haec tabulae pars typum exprimit pifcatur3eThynnorum,quae in Gaditana hac Infula a prima Ma i j ad ij.Iu- 
nij diem inter duas Herculeas turres quotannis inftituitur , quamdiu induciae permittuntur omnibus banditis , validis 
mendicantibus,profugis & vagabundis, vt mercede condu<fti,in pifcatione ifta laborent . Ipfius pifcationis tempore o- 
mnis vicina his turribus Infulae Regio, iufto quafi exercitu & caftris occupata eft. Multa enim pafiim fixa cadurca, & ere- 
£ta tentoria, taberna, oenopolia, cauponaria videtur, nec Veneris officina; defunt.Magna populi frequentia tam ex Ga- 
ditana vrbe, quam ex ipfa etiam Hifpania,pifcationis vifendae gratia huc fpaciatum venit.Thynni piices in Oceano Ger- 
manico degunt.Menfibus vero Maio & Iunio,dum generare intendunt, naturali ductu anguftum locum & vehemen- 
tiorem maris fluxum inquirunt,quem nufquam commodiorem , quam in Herculeo freto inueniunt, vbi totius maris 
impetusfin trium milliariumanguftias coar< 5 iatur,huc igitur grega tim magno numero, certoanni tempore comeant, 
quorum immenfam multitudinem , iucundo ac folemni fpefitaculo Gaditani capiunt.Et id quidem hac ratione. Tres 
cubitos vt plurimum longi funt, craffi per medium , quantum vtrifque vinis iuftae magnitudinis homocompledtipo- 
teft,vtrinque in retni modum gracilefcunt,fufco & fubceruleo colore, dorfo extra mare proeminent . Et dum magno 
agmine in freto paflim natare abeo videntur,qui ad hoc in turri vicina conftitutus eft. Is linteo pifcatoribus pafiim in 
cymbis cum retibus & laqu eis latentibus fignum edit, ex quo ipfi iam ad nauigandum & retiafquas longa funt ex chor- 
dis grandioribus)explicanda intelligunt. Quod dum folerter ac gnauiter faciunt,Thynnorum multitudinem fenfim ac 
paulatimadlnfulaefolumadeguntj&quandoqueduo millia, quandoque vitra mille o<Singentos,fexcentos, vel quin- 
gentos vna vice larga, periucunda Scfrudtuoia captura irretiunt. Qui dum fecaptos, & terra; vicinos ammaduertunt; 
faliunt& tumultuantur valde :fed eos hoc modo tumultuando adnatare expedcant, &finguli, fingulis, nudi, in mare 
occurrunt,habentes in brachio chordam, cui alligatus eft vncus(hos hamiotas proinde non maledixeris)quem pifei in- 
ijciunt,& chordam illi helluanti dimittunt , donec vehementer volutando exanguis deficiat, & fic captum ad fe pertra- 
hunt, & in defignatam ad hoc inftitutam publicam domum,La Stanca nuncupatam deferunt, vbi fruitatim cceicsin ca- 
dis&tonnis fale condiunt, & magno quaeftu in Hifpania& Italia vendunt.Ex capitibus & fpinisaduftis, mul- 
tum liquoris & abdominis conquirunt^quopifc 5 " inftar in nauium obturatione vtuntur.FortafTe 
& Strabo Geographiae lib. Jide hac aut limili pifcatione inteI!igendus,quando 
inter caetera fcribi,Frequens autem Thynnus magnus, & 
pinguis horfiun impellitur. 

6 











HISPALIS. 



ISP ALlSjfamatiffimaHifpania: in Baetica prouincia vrbs,mari Gaditano Bsetiq; fla- 
mini mn&a, totius propemodum Hifpaniz Emporium ,& Indicarum occidenta'iuni 
mercium receptaculum celeberrimumsquodnouum orbem claffibus patefeci t.De cu- 
ius appellatione Sc ortu eruditorum hominum turba non eandem fententiam tenet. I- 
fidoruslib.Originumi5.ca.i.Hifpalimafitucbgnominatamait , eo qilod inloco palu- 

ftrifuffixis profundo palis,!ocatafirjnelubricdatqueinftabilifundamcnto|caderet.Id£ 

Ioannes Gerundenfis iib.i*Paralipomenum Hifpaniarufcribit. Benedicius Arias Mon- 
tanus Hifpalenfis ad Clariffimum virum Abrahamum Ortelium Anuerpianum, Cof- 
mographum Regium, ita de patrizfuz nominatione fcribit.Hifpalis nomePhtenicum 
cft,ex f pila vel fpala deflexum,quod planitiem fiue virentem Regionem fignificat, qua- 
lis eius territorium confpicitur. A Graecis vero addita eftafpiratio : Arabes autem, quodP literam non habent. 



Epifcopus Gerundenfis feribit eam a Strabone luliam Romuliam nominari* Quod etiam Ifidorus in fuis Origi- 
num libris refert.Qui Hifpalim inquit Czfarluiius condidit, quam ex fuo nomine & Roma: vrbis vocabulo luliam 
Romulam nuncupauit* Apud Plinium legitur , Hifpalim Coloniam Romulenfem cognominari. Vnde putatur 
luljdenominationem,vuIgariidiomate,inhodiernum vfque diem retinere , vt ab ipfb lulio Carfare Ciuilia , id 
cft,CiuitasIulia,appeIletur. Sed lulium Casfarem Hifpalim conftruxifle, cum Hiftoriarum veritate iion conue- 
nit,quum apud Titum Liuium,Commentariaque profati C.Iulij Ca:faris,ac Lucium , piufimosqtie antiquiores 
fcriptorcs,fiateius mentio: potuittamenluliusCzfarillaminftaurafle labentem , aux:fle ac dilataflei Francifcus 
Tarapha lib.de Hifpanias Regibus, hate de Hfpalo commemorat. Hifpalus filius fuit Herculis Libyci, qui a patre 
Rex creatus Hifpanias accepit,tefte Berofo,anno 36.B fici Regis Aflyriorum , id eft , ante humanse faluus adueiitu, 
vtinEufebiocomputatur,M.DCC.XXVli.HicHifpal >mciuitatem,quznuncS!bi]ia vulgo Seuilla dicitur, con- 
didit,5ctotaHifpaniaquafiHifpalia,abeiuscolonijsdida, vtaflentkurRodericus Toletanus Andftes , infignis 
hiftoricus.Eft Hifpalis ciuitasadmare Gaditanum,vbifuntzftuaria,ideft,conual!esreplet,acmarinisaquis , in- 
undationibusque Pelagirper quas inftarfluu orum naugmtes afeendunt ad vicina oppida. Regnauitque Hifpa- 
lus,teftcBerofo,annis xv ii.Hifpalimporr6Marineus5iculushb.de Reb, Hifpanicis xix. ita paucis deferibit , 
Hifpalis Sc Cordubafimt Buricas Provincia: Ciuitates in ripa Baetis fluminis expolitae * quarum Hifpalis aliquanto 
maioris eft incolatus. Hanc ab HliparroTierculis nepote conditam fhifle,vulgusaflerit* Cuius ego fencentiaenee 
accedo,ncc refragor. Incertum eft enim,quod nec authore nec ratione probat ur. V erum enimuero cuiufcumqj 
fitopuSjvrbscftmaxima&opulentiffimajmeoqueiudiciomultisHifpaniatciuitatibuSjnedicam omnibus , ante- 
ponderat. Eft enim ambitu magna, forma rotunda, vifu pulchra, templis celebris, facerdotibusexculta , Sc multis 
equitibus nobilis,ciuibus plena, domibus infignis, plateis & vicis hilaris,hortis & fontibus amoena , tuta propug- 
naculis,mocnibuscinda,defenfaportis&iurribus,camp'siucunda,agrorum frugibus abundans, oliuetis &ma- 



ftio maris &nauigabili flumine ligneoque ponte, quem paruanauigiacateniscompadumfuftinent , admodum 
delc&a bilis. Bxtis enim amnis nobiliffimus Hifpalim non fine commoditate lingulari exornat. Quod quidem 
in eo femper declarat tanta nauigiorum multitudo, quanta vix m vllo Maris portu hic apud Hifpalim inuenitur, 
rndeampliffimorum commerciorum Sc multarum dtuitiarum occafio. Cuius etiam aqua , ad inficiendas lariar 
plurimum valct,quam Martialis hoc modo commenda uit ; 

Batis olifera crinem redimite corona, 

• * Aurea qui nitidis vellera tingit aquis. 

Aquoetiam,vt Strabo & Plinius afferunt, Bztica Prouincia nomcnaccepit*£t Seneca quoque refert: 

Nomenf terris , qui dedtt Batis fuis. 

Ex hac igitur ficus, commerciorum, portus, maris ac fluminis opoftuna commoditate* vero & fmcero omnius» 

iudicio eft natum vulgi adagium. 

Hominibus, quos Deus amat , Hjpali domum largitur & villum* 

In ea fiquidemmulto melius viuitur&abundanuu, quam itt alia, quantumlibet vtbe ditiffima totius orbis. De 
cuius templo maximo,&nauigiorumnumero L. Marmeus Siculus alio loco przclarafcripfit. Sc nos hocvrbium 
Tomo magnificam eius Ecclefiz Turrim peculiari lamina accurate delinearam feparatim exhibemus. 

De Hifpalenfis Ecclefiz magnificentia, hzc Francifcus Paciecus: Huius Ecclefiz maieftatem dignitatemque &5 
opulentiam, breui compendio dicere non poflumus, hoc fuerit fatis, quantum ex collegiafticis rationibus colli- 
pfmus ipfi Antiftiti centum & amplius aureorum milii a annui reditus cedunt* Primarij templa farta tefta 30* 86 
amplius millia:Scnatus vero Ecclefiz izoooo fert, qua: in Canonicos 40* Sc n.prarrogatiuz dignitatis facerdotia, 
itidem in viffiotiportionarios, quos vocant, totidemque femiportionarios fodalesdiftribuuntur , ealege, vt Ca- 

• : Sc dignitates ex diurno canone ad bina millia aureorum quotannis accipiant, portionarijs quadrante mi- 
f minor cionariis triens ex dimenfo reddatur. Horum poft przfulem fumma audoritas poft Decanum eft, 
rnifnc di>mtas?oo9. aureorum ccnletur.Suntprzterea in ea Ecclefia faerifici 20* quos a numero , Vicenarios yo- 
cuiusaigniu^) diurnisque pfalmodijs affidui,ducentos Sc amplius aureos merentur : Sc ducenti ahi facer- 

aS «pS ficellis falis commodi ferunt ftipendie-Ben eficia adharc per omnem dtacefimopima fex- 
aoccs,qui cx.pi.iu r- i: & u ia j s w r iam aureorum milhbus cenfentur : minorum vero facerdotiorum 

eentafere.quorum multa lingute, mr Sunt c[iam hac Di<Etc£ mmImera Monachorum 4s 

Scin illis etiam facrarum literarum ftudium, 

cum 


quas CapeUanias vocant.duo millia fame numerantur, bunt enan 
ferarum Virginum monafteria, in quibus multum rebgzsviget , 
















cummagno Reipub. commodo viget, multa ex his fena aurearum millia annui reditus fuerunt* Certe, vnum 
Carthufianum,quod ad Bstim in ipfo Hifpalis profpedu magnificentiffime exftrudumefl, fupra 25000* refert* 
Longe fit etiam hofpicales pauperum domos recenfere,cum in vnaHifpali tantum, vitra centum viginti nume- 
rentur egregie dotata:, vt multx Soo.aureorum, nonnulla ijooo. annuis locupletatae fint. 

Atqueha:cexvariisHifpania:fcriptoribusexcerpfimus,adqu2 8calialcngemaiorfelicitas accedit , quam Va- 
fcus in Hifpania: Chronico ita commemorat. Stat abundans diuitfis Sc deliciis nobili pra:cindach!amideHifpa* 
lis, patronis infinitis fuffulta gloriolis , fub cuius alis & pallio hi fandi pugiles Sc bellatoresmclyri paufareelege- 
runt,vfqueadconfummationemfeculi,quihancvrbeinnodediequcmunimineiuginondeferunt, ac in confpc- 
du Domini pro eius falutc,fine intermiflione precantur. Hi fiint\Carpophorus Sc Abundius , S. Petrus, S.Flo- 
rentinus,S IuftaSc Rufina virgines, partim fub ipfo Daciano, partim fub Diogemano Daciani Legato Corpus B. 
Iufhe ex altifiimo puteo, in quem proiedum erat, Scofia B.Rufins, cuius corpus in amphitheatro combuftum 
fuerat, a venerabili Sabino Epifcopo,inccemiterio fuburbiiHifpalenfisfepulta fuerunt. 

Deniquevtprxftantesarboresboni commendant frudus, ita infigne ornamentum vrbibus conferre folent 
heroici viri,eruditione,rebusmagnificegefts, Sc vir tutib u s pra: flantes. Sic inter alios multos infignes viros, quo- 
rum celebris eft apud Scriptores mentio, qui Hifpalim ortu condecorarunt , noftro suo extitit Benedidus Arias 
Montanus, nobiliffimus Sc fiimmus Theologus, plurimarum linguarum vulgarium Sc eruditarum cognitione 
admirandus.Schomoplane incomparabilis, feecun dum Sc locuples diuino munere ingenium. Teftantur id o- 
peraqu^fummam eius admirationem apud omnes excitant , inter qua: primas fibi merito vendicat veteris ac 
nouiTeftamenti ad Gra:cam, Hebraicam, Cha!daicam,& Syriacam linguam translatio: deinde Commentario- 
rum opus in duodecim Prophetas,& in reliquos maiores paraphrafis, Liber Generationis Sc Regenerationis A- 
dam,fiue de Hiftoria genens humani, Opus de optimo imperio, fiue in librum Iofiue Commentarium , Dauidis 
Regis ac Propheta:, aliorumq; pfalmos ex Hebraica veritate in Latinum carmen conuertic , Hymnos fcripfic Sc 
feculavariocarminumgenere.DtdatumChrifl:ianum,fiuecommunes& aptas omnium difcipulorum Chrifti 
partes. Quatuor diuerforum poematum tomos. Atquehsec quidem tanti viri opera ad meam Bibliothecam ve- 
nerunt, fic plura,qux non vidi, recenfere nequeo. 

Non hic longa oratione commemorabo, quam capax Sc ampla nauiumflatio; quanta Battis amoenitas, quam 
longe aqusedudusfe extendant, quantas opes Hifpalenfes ex nouo orbe annua nau gatione percipiant , quanto 
fumptu Sc apparatu claflis Regia hic adornetur , quam preciofe merces, quam var. a: Sc exotica: res ex vniuerfa In- 
dia, Brefilia,.dZthiopia, Arabia, Africa, in hanc vrbemfingulis annis inferantur. Sed Hifpalim tantam egredien- 
tes agrum vicinum contemplabimur.In quo, mirum didu, quam excellentia antiquitatum monumenta ex ter- 
ra: vifceribuseruantur,vt peculiari tabula hoc opere explicauimus.Suburbani vero foli vbertas maxima , in quo 
viil^,horti,cultu&afpedugratiffimi, Sc amceniffimaoliuetaconfpiciuntur,in quibus condenfie arbores 5 , arden- 
tiore meridiano fole,vmbram,fece{Tus6c recreationis occafionemprtebent. 

In vicino vrbiagroDomusampliflimavifitur, EI Mattadero nuncupata , in qua optima politiae ratione ma~ 
dantur oues& boues,8c varia pecora campi , quorum carnes Hifpali ciuibus & inquilinis diuenduntur. In latiffi- 
movero campo, iuxta hanc domum, iucundifiimum fpedacuium prxbet , Taurorum venatio, quos robuftiffi- 
mosibifaginant,capitisacpcdoris robore praftantes, in quos molofios Sc m3gnos incitant canes, quibus , per fe 
alioquiferoces,trucesactoruos,priufquameos madent, efferare folent, ita vt in canes magna ferocitate infilien» 
tes, ignem naribus fpirent, terramque pedi bus feriant, in altum fpargant arenam, frontem femper canibus offerant 
Sc cornibus hoftes infeftent,6c tanto impetu appetant , vt eos cornibus ferientes maeremalte proficiant, & in cor- 
nuumcufpidesexcipiantdecidentes. 

Denique tammulta de hac Yrbe prxclara commemorari poflunr,vtnatnmficinde & tritum vetuflatc didum 
QtdnonhaviftoSeuittvnonhaviJlorKtiraMlld. Scribit Fortalitium fidei , quod Fernandus fecundus eius nominis* 
odauusRex Caftellas.confiderans.quodciuitasHifpalenfis erat de principalibus mundi , quia receptaculum ter- 
ra: & maris, itaque magno defiderio illam Chnftianis reftitutam cugiui t V ocato ergo Raymundo Bonifa- 
cio,tuncAdmiralio,clafrempermareadornanmandauitcontra Hifpalenfes , Rex vero per terr am " 
cum magno exercitu venit. Et fic terra & mari, ardiffime obfefiaeftciuiras per menfes 
x v 1. Et tandem profligatis Saracenis , Anno M. C C. Lxxxx. in die S. Cle- 
mentis, occupata, cum multis aliis Hifpanise ciuicatibus vicinis* 

Aliam, & vberiorem Hifpalis deferiptionemftu- 
diofus Ledorin Indice operis 
inucniet. 


\ 


s. IV AN DEL FOR ATCHE- 

I S P A L I S,vt eft ceIebemmaHifpaniar,& in ea B xticz duitas, qua: opida plu- 
ra, quam alia: Regiones, numerat. Ita pr x carteris huius Regni prouindjs, no- 
bilium, magnatum ac Regum lumptuolis ardificijs maxime decorata fuir, 
quam felicem ac beatam interpretantur: inter qu^ S.IoannisdelForatche, 
primo ab Hifpali lapide, veteris caftri ruina:, incredibili magnitudine, collem 
occupant ad B^tim flumen vulgo & Arabico idiomatc Guadalqueuir,di£fcum, 
quod defignat fluuium magnum. Ex cuius ruderib us & erutis antiquitatibus 
apparet eam arcem a Gothis quondam conftrudam fuifle. 

LERENNA. ...... 

(E RENNA, famofus prope Hilpalimlocus,ob mirabilem laxorum in circuitu diipoii- 
! tionem, tanta multitudine in terram defixorum, quali celefti pluuia huc delapla fuiflent, 
>Terrarmotu id fadfcum putatur, quo multa sdificiaHilpali& Corduba: & vi cinis in locis 
3 ^gm^^f rec l ucnter corruerunt. Ad deledationcm quoq; eorum,quos antiquitatis ft udium ca- 

pit,momentorumquorundamdefcriptionemfubiungimus,qua:anno M.D. LXV.infuburbijs Hi- 
r. * j . i ■ _ -r • nnafi vmerandafan- 





croru corpura,xuric reperta ruuient: niipaieniesincoiJcproiiugai*iiiHi.«uu«wa 1 v U& iw.*v * , 

tam frequenti concurfu, ad vifendu ha:c monumenta excurrerunt, & loci terram, tanqua martyrum 
fangnine conlecrata, lecum in vrbe retulerunt, vt nili magiftratus authoritate porta: claufie,& tantus 
populi feruor cohibitus fuiflct,totu fuburbanum hunc fundum abHuliflct. T alia aute inuenta fuerut. 

CAPSA plumbea oui forma ( cui inerat eiufdcm forma: vitrum refertum cineribus oflibulque 
exufti corporis humani,luperimpolitis tribus vitreis lachrymarum vrnulis) rep erta fab terra in lubur- 
bio Hilpalenli (vulgo eltablado)inrufculo Henrici van belle, mercatoris Flandri,Anno 1565. 

2. 1 • 

Sepulchrumleptempedale ex lolido marmore excifum, cuiinerant ofla nobilis foemina: Chriftia- 
na:,vt apparebat exlupcrimpolito coperculo marmoreo cuminlcriptioncfequenti, in eodem fubur- 
bio,eodemq; tempore repertum. _ _ 

PAVLA CLSA FEMINA, FAMVLA XPI. 

VIXIT ANNOS XXIV. MENSES D V O. 

RECESSIT IN PACE DIE XVI. KAL. 

FEBR VARIAS. ERA DLXXXII. 

Sepulchrum forma, magnitudine & materia omnino priori fimiie, & illi coniun&um , continens 
itidem nobilis foemina: Chriftians ofla cum hacinlcriptione. 

CEREVELLA cTSA FEMINA, FAMVLA 
XPI VIXIT ANNOS PL. MVS XXXV. 

RECESSIT IN PACE III. KAL. FEBRVARIAS DC. 

Lapis quadratus in eodem loco, eodemque tempore fub radice peruetufta: nuds repertus cumfe- 

quentcinfcriptionc. 

* NOME VIXIT ANNO ET MENSIBVS VIII. DIEBVS XII. 

H S E S.T. T L- hic ficaeft fit tibi terra leui*. 

NOME E VIT NOMEN, HiESIT NASCENTI CVSVCCIA 
VTRAQVE HOC TITVLO NOMINA SIGNIFICO. 

VIXi PAROM DVLCISQJFVI DVM VIXI PARENTI 
HOC TITVLO TEGEOR DEBITA PERSOLVI. 

QVIQ LEGIS TITVLVM SENTIS QVAM VIXERIM PAROM. 

V d. ^ TM’ /1 A r f T "T T T D I T t I) I> A T F V I S 



burbanio Hifpalenfi permulta ac pene mnumerabiiia quotidie, m iuDrucHu t u^*^t; v ' llu “.“ ’ 
qui in illo territorio fundum cxftruendis gdibus emunt, tantam vim laterum u terrainueman ,v 

per terram a:dificio p^ene fufficiant. 

Maioris HifpalenfisEccLfi* turrim hic fepararim «hibernus, obinfigncravtnuftatcm&artem, 

ram Mauri codo exlatere, dumipf.inHifpania rerum potirentur, t“tofumptu&arniic,o con- 
ruxerut,vtin admirationem (pedantes rapiat, cochleam intus a et, per 4 ua c l ornatum Doft 

iummitatem commode afcenderepoteft.Superiorem vero £tiificij 8 c Campanarum ornatum poft- 

odum Chrifliani add.derun t m cuius arcumferent a cap, talibus h.s ^ 

ISSIMA NOMEN DOMINI. ProucrbaXVIIUnfupremotumsap - > 

.agnitudine hominem refercns,verlatilis ventorum index. ^ 







A R C H I D O N A; 


> 


Rc HiDONA.in Bastica Prouincia Hi fpanis oppidum,viam, qua: Hifpali Granatam au* 
cit,plano St eleganti fitu ad montis radices , venufte exornat, rei ruftica:, St pecuaria ftu- 
dio,nauiter fuos exercet, cum pafcuis & hortis abundet. Immin ens, & mons in vertice ca- 
ftrum vetuftate collapfumfuftinet, in quo Mauri fua tenuerunt prxfidia ad maximam 
Chriftianorum calamitatem, ad barbaram tvrannidem, quamultis annis omnes Hifpa- 
nix Prouincias, St praefertim hancBxticam diris modis afflixerunt. Ad quam exercedam 
& continuandam tyrannidem, per totam Hifpaniam diuerfis in iocis, varios habuerunt 
Reges.quorum refidentix & palatia regia,barbara quidem,fed faftuofa ac valde fuperba, in prxeipuis vrbi- 
bus fuerunt, vt ToIeti,SaImanticx,Hifpali,Cordiiba:,Caefar-Auguftx,Granat 2 . Hi, non tantum fuas Refi- 
dentia?, quam potuerunt maxime firmarunt, fed&diuerfas excitando arces, vias occuparunt, 3c tranfittis, 
quo tutiores in fua Elegia forent. Hinc varia caftra vetuftate coilapfa,prifca Maurorum St prxdonum la- 
tibula,hoc etiam tempore in Hilpania pallim fuperfunt.Quaie etiam illud Puic, quod Archidonx vicinum 
commcmorauimus. 

Eadem hac via,qux exHiPpali Granatam ducit, prxcelfa eft rupes, ex plano campo emergens,qux ex me- 
morabili suo duraturo amoris exemplo,famam & nomen Portita,vt HiPpanis La penna do los cnamora- 
dos,Hoc eft, Amantium rupes diceretur. Et id quidem tali excauPa . Cum regnum GranatenPe Mauris ad- 
huc pareret,Stgraue bellum inter ipPos & Chriftianosfiagraret,quodamin conflicta, inter cxteros,captus 
Chriftianus quem Maurorum Rex, obformx, morum & conuerPationis vcnuftatem, libertate donauit, 
eundem apud Pe in aula retinens. Porro,Penfim inter hunc & filiam Regis, tanta & tam cafta coaluit fami- 
liari tas,vtipfa Chriftia na pietate imbuta,St matrimonij fide obftri&i, ad Chriftianos conarentur elabi, St 
fiePugam cum ipPo.clam molita fit.Cixm itaque Rex diligenter illos perPeqtieretur,in hanc rupem, vtibi 
delitePcerent,Pugerunt: pofteaquam vero Ce detc&os, & rupem a Mauris vndique circumPeptam animad- 
uerterent cacumen rupis aPcendentes,territiPupplicio,qno Pe a Rege affleiendos metuebant, mutuo am- 
plexu, prxeipes Pe dederunt. 

Ad cuius quidem rei memoriam, in rupis cacumine,& in publica via, cruces erecta: v identur . 

IN MEMORABILEM MVTVO SESE 

DEPERIVNTIVM HISTORIAM 
Eikoso stichon. 

H effer ia occiduis dum quondam obnoxia Mauris. 

T erra antiqua.potens armis. at que ubere gleba, 

Eellaegfimefio fagnarent fangumis hauftus: 

T riftem ubi non faujlo tentaffent emine pugnam 
Chrifticola miferi iuga Jub ffruilia aguntur, 

N effio quis rarx luuems Jub imagme formet. 

Oh bene compofftos artus,uultuscf decorem, 

Pr incipe libertatem unus mandante capeffit. 

Post Jenffm ad laudem uirtus interritacliuo 
I n primis GN AT A E REGIS ded.it inclyta famam, 

Occafionc huius fugae, aliam duorum Chriftianorum a Saracenis captorum, quia venufta, elegans,, & 
quafi miraculofa,hic recensere placet,quam D. Hieronymus in vita Malchi captiui Monachi deferibit: 
In qua leruatxcaftitatis St pudicitiae meritum elucefcit.Malchus monadicae vitae mancipatus, poft aliquot 
contra Abbatis fui confilium,ad patriam redit.Has profectionis Pus caufas allegans, tam, inquit, patrem 
mortuum audieram , vtfolarer viduitatem matris , & exinde venundata pofleffiuncula , k partem ero- 
garem pauperibus, partem monafterioconftituercm,& quid erubefeo confiteri infidelitatem meam, par- 
tem in fiimptuum m eorum foladarderuarem. Verum Peroconfilij fui poenitens,a Saracenis in comitatu 
Peptuaginta Chriftianorum capitur, & cum altera muliercula,invnius heri feruitutem fortitus venit, atqj 
his oues pafcendxtradcbanmr. Dumque firmo caftitatisferuandxpropofitio in eremo fideliter Saraceno 
Domino Puo,inpaftorali hac cura fimulinferuiunt, inito tandem confilio, fugam meditantur, quam ita D. 
Hieronymus deferibit. 

Erant,inquit,mihi Malchoin grege duo hirci mira: magnitudinis, quibus occifis,vtres facio, eorumque 
carnes viatico prxparo, St primo velperi, putantibus nos dominis fecrete cubitarefinuadimus iter, \ tres & 
partes carnium portantes,cumqueperueniflemus adflu ium^nam decem millib.is aberat) inflatis confce- 
fifque vtribus,aquis nos credimus, paulatim pedibus Pubremigantes vtdeorlum nos flumine deferente, & 
multo longi unquam conPccnderamus,in alteram nos exponente ripam, \ eftigium Pequentes perderent. 
Sed in ter hsc madefacte carnes, St exparte lapfx,vix tridui cibum pollicebantur . Bibimus ad larietatem, 
futurx fiti nos prxparantes. Currimus, poft tergum Pemper afpicimus,&magisno^i.ibusprouehimus,quam 
diebus,vel propter infidias late vagantium Saracenorum,vel propter ardorem Polis nimium. Paucfco mi- 
Per etiam referens; etfi tota mente fecurus,toto tamen corpore perhorrefco.Poftdiem vero tertium, dubio 

profpectu procul afpicimusduos camelis infidentes venire concitos.ftatimque mens mali prxfaga, putare 
coepit dominum meditari mortem/oiemcernerenigrefccntem.dumquetimemus.&veftigiis nos prodi- 
tos per arenam intelligimus, offertur ad dexteram Ppccus, longe fub terram penetrans. Igitur timentes ve- 

r nena- 


Illius incutiens malefiadum in pe cius amorem. 

t uenus in molles magis infimata medullas , 
Exxquout captis flagrarunt mentibus ambo. 
Cumd Philommeidlis flammam celare nequirent, 
aurorum unanimes statuunt excedere Regno 
Per [altus, per opaca loca,occultos ^ rec effis. 

Rex hos infectans fugientes prxpete niffu 
sJWontis in anfractu rupem fubier e cruentam, 
Cumf omnis iarn eiabendiffes irrita caffes, 
Prxcipite amplexi fefe iecere Coloffo. 











nenata animalia, (nam foient viperx, reguli, & fcorpiones.cxteraquehuiufcemodi , fertiorem folis decli- 
nantia, vmbrampctcre)intrauimus quidem fpcluncam,fed frarim in ipfo introiru finiflraenos foucs cre- 
dimus, nequaquam vlrra progredienrcs,ne dam mortem fugimus , incurramus in mortem.- illudqueno- 
bifeum reputantes, (i i uuat Dominus miferos, habemus falutem .fidefpicit peccatores , habemus fepul- 
chrum. Quid putas fuiffe nobis animi: quid terroris, cum ante fpccum haud procul flarent dominus & 
conferuus,& veftigio indice iam ad latebras perueniflent? O multo grauior expedata, quam illata mors. 
Rurfus cum timore & labore lingua balbutit,& quali clamante domino, mutire no audeo.Mittit fcrtmm, 
vt nos de fpecu trahat : ipfe camelos tenet, & euaginato gladio, noftrum expediat aduentum. Interca vero, 
tribus fere vel quatuor cubitis introgreffo famulo.nobis ex occulto tergum eiusvidentibus(namoculorfx 
iftiufmodi natura cft, vtpoftfolem vmbram intrantibus caeca fint omnia) vox per antrum fonat: Exite 
furciferi, exite morituri : quid flatis? quid moramini ? exite,dominus vocat, patienter expediat. Adhuc lo- 
quebatur, & ecce per tenebras a fpicimus leaenam inuafifle hominem, & gutture fuffocatum, cruentum in- 
tro trahere, IESV bone, quid tunc terroris nobis,quidgaudijfuit? fpe&abamus, dominpnefcienre, hofte 
noftrum peri re : qui ciim videret illum moras facere,fufpicatus eft duos vni rcfiftere: fed iram differre non. 
valenSjficut tenebat gladinm,adfpeluncam venit, & furore rabido ferui increpans vecordiam, prius a. fera 
eft tentus, quam ad noftras latebras perueniret.Qui funt, qui hoc crederent, vt ante os noftrum beftia pro 
nobis dimicaret? Sublato autem illo mctu,fimilis ante oculos noftros verfabatur interitus, nili, quod tu- 
tius erat,rabiem leonis, quam iram hominis fuftinere.Pauemus intrinfecus,& ncmouere quide nos aufi, 
prxftolabamur euentum rei, inter tanta pericula pudicitiae tantum confcientia pro muro fepti. Leaena in- 
fidias cauens,& vifam effe fe fentiens,apprehenfos mordicus catulos effert,nobifque cedit hofpitium,neqj 
tamen fatis creduli, flatim erumpimus,fed expedtanres diu,egrcdi cogitantes, illius nobis femper figurabi- 
mus occurfum.SubIatoergohorrore,& aliatranfa&a die egredimur ad vefperam, videmufque camelos, 
quos ob nimiam velocitatem dromedarios vocant,praeteritos cibos in ore voluere,& in aluum miflbs, ite- 
rum retrahere : quibus afcenfis,&nouafitarcia,ideft,annonarefocillati,decima tandem diead Romana 
per defertum caftra veni mus, oblatique tribuno, rem ordine pandimus : inde tranfmifli ad Sabinum, Mc- 
fopotamix ducem, camelorum pretium accepimus, &, quia iam Abbas ille meus dormierat in Domino, ad 
haec delatus loca, ne monachis reddo, hanc trado virginibus , diligens eam vtfororem, non tamen ei mc 
credens vt forori.Hxc mihi fenex,Malchus adolefcentulo retulit,haec ego vobis narraui fenex, & caftis hi- 
ftoriam callitatis expono, virgines caftitatem cuftodire exhortor, vos,narrate pofteris , vt fciant, 
inter gladios, & inter deferta,& beftias, pudicitiam nunquam effe captiuam:. 

& hominem Chrifto deditum poffe mori, non 
poffefuperari. 



PALACIOS. 

ALENTIA, vulgo Palacios , Hifpaniae Baeticae oppidum, quod arcem peranti 
quamalatere adiun&am habet, quinque miliaribus ab Hifpalifitum , viaquaead 
Gaditanum & Herculeum fretum acS. Lucam tendit - ex agricultura & frequenti 
hominum tranfitu, vidiitat, qui hac labri (Tam contendunt, viam deprefsioremte- 
nentes,qua paludes & aeftuaria fluminis (Marifma vocant Hifpani)ad quinquemi- 
liariafelate extendunt, & hyemali tempore, ex Batti flumine vliginofafunt&inuia s 
ita vt hac commodus non pateat tranfitus,fed altior fit tenenda via Alcantaram Sc 
Cabecam verfus: vice verfa autem aeftate, tantis hicfunt itinera obfita & contedia 
pulueribus,vt tranfitum fere denegent , fed quemadmodum nauigantibus in mari opus fit vfucompaf- 
fus,nequis in maximo Tolis ardore,in via aberrans fiti conficiatur. Neque enim mirum eft , inuenire 
hoc tranfitu viatores xftufoiis&fiti mortuos. Itaquequibus hacproficifcendum, devinofibiproui- 
dere,& equorum ephippij-coreaceam lagenam appendere foient.-Boratejas patria lingua vocant. Nulla 
enim in tanto puinque magnorum miliarium itinere inueniunturhofpitia, Cum is locus ob aquarum 
abundantiam hyeme, ob intolerabilem calorem aeftate fit inhabitabilis, & proinde incultus ac horridus* 
Imo,ne arbor quidem aliqua apparet, fub cuius vmbrarefociliariquispofsir. 

ALCANTARA* 




LCANTAR A,HifpanisAlcanraril!a,Ponseftin Palentiae quidem paludibus, fcd ad la- 
us finiftrum, meridiem verfus a flumine Baeti aliquantulum difsitus, & paulo editiore lo- 
co, ftrudturx magnificentia opusefle Romanum oftendmvrroque in latere maioris tur- 
ris periftylia bafes & capita colum narum apparent, qua: hic ex viridi iafpidepofita; erant, 
; nunc in maiorem Hifpalenfem Ecciefiam, ad altaris ornatum tranfiatae. Hicponsad Pa- 
iludis difficultatem fuperandam conftrudtus, aLucioMarineo Siculo * cum Segouienfi 
ponte lib. j.de rcbusHifpaniciscap.deRegnifluminibus^ommendatur, vt, qui fitaltitudine& cpere& 
artificio mirabilis. Altera ex parte pontis Mefquita eft, vetus Maurorum delubrum, nunc pietati Chriflia- 
nx dicatum &femper claufum. Altera ex parte Venta, hoc eft hofpitium, qualia multa per totam Hifpa- 
niam confpiciuntur. In Caftilia duorum aut trium dierum iter confeceris, vt nec pagum , nec oppidu m, 
fed eiufcemodi Ventainuenias,ad quae quietis & refocillationis caufa diuertas- Horum vero locorum, 
quemadmodum & oppidorum & pagarum hofpites, qui Meflones vocantur, omnes pariter ei ufdem foe- 
deris focietatefuntiun<fti,quam Hermandat nuncupant, vt,fi contingantlarrones vel praedones aliqua 
infeftareitinera,ftatim in equis armati concurrant, inuigilent, Se fe mutua correfpondentia ad inquiren- 
dum nocentes excitent. Quae quidem optima politiae ratio accurate obferuatur,vtper totam Hifpanism 
omnia pafsim itinera, quouis tempore ab omni periculo tuta reddar. 

CABECAS' 


ABEC ASoppidulumHifpaniaeBaeticaeperAicantaraepontern Palacios, fiuePalentiam 
proxime fequitur, in montium aditu litum , qui in meridiem Malagam verfus feexten. 
dunt.-vrbem quondam rnagnam fuifle, rudera, St moeniorum veftigia docent, nunc ex 
Agraria,Scijs, quae terrae beneficium producit, vitae fibi.neceflfariacurar ; tum etiam ex fre- 
quenti mercatorum St peregrinandum tranfitu, qui hanc vifm cx Hifpali ad Gades ScS. 
Lucam frequentant. Et quia Cabecas, idem quod capita fonat.hinc oppidani hoc vulgari 
flbi laudi ducunt. 

TSlon fi ha^e nada nel Confiid 
dei fiey fiufit Cabecas * 

quod metonymicos venufte libi adfcribunt & interpretatur, ac dicerent, Regis Concilium 
fine Capitibus, id eft, prudenti iudicio,qued capita coropledtun- 
tur, nunquam coire. 



Io 







hardales. 

ARD ALES, llue Ardales, in Foeliciffimo totius HifpaniaeHifpaienfi a°-fO 
( Axaraflum ) Arabes Vocant(B£eticxprouinciae,itincre, quo exXerxes Malaaa 
itur, oppidum, leu potius apertu & amplum hofpitiu,Hifpanis Burgada Ar^ern 
habet prxcelfa in rupea Mauris quondam in limitibus Hifpalenfis imperij 
conftru<ftam.QuamChriftianideinde,foelicioreaulpido rerum Domini, am- 
plioribus aedifici js condecorarunt. Aquasdudum habet, cuius beneficio ex 
montibus vicinis fontana & limpida aqua in arcem» Sc inde in oppidum, ad 
varias ciuium commoditates deriuatur , quibus copiofum fontem largitur. 
Cimum opus,viftufque ratio inagricultura potifllmum conliftit, Sc pecorum 
paftu,cum foelix aruorum vbertas, magnam triticea: mellis laetitiam ipfis , natu- 
ri benehcio,prxbeat,vt non immerito Graecorum carmina Elylias amoenitates huic 8c vicino Hifpa- 
lagro tribuerint. Hinc frugibus & tritico praefertim abundat, quod in fubterraneis cellis feu puteis 
e eganter & caute conferuant. Quas recondendi ratio, & nobis inColonienll agro degentibus, Stinfoe- 
uds e i diuturnitate attritis, neceflario excogitanda foret,quibushoftilesprxdonumexcurliones nul- 
lum horreum, e Vulcani rabie tutum relinquunt. 


C A R T A M A- 

ARTAM A miliaribus duobus a Malaga diftans ad maximi montis radices, qui ad mare 
vique Mediterraneum fe extendit, oppidulum,cumcaftro incontinenti fi tum, in agri- 
cultura^ pafcendis pecoribus fe exercet. Multas in viciniahabet gladium Sc gallarum 
fyluas, quarum ad atramentum conficiendum, Sc ad coria denfanda.tum etiam in me- 
dicinis eil vfus. Venatio hic, & aucupium frequens, ob venufiam loci elegantiam. Hic e- 
nim aperire fe incipit cultum & foecundum Maiagenfefolum , quod adMediterraneu 
marecontinuatavbcrtate,fefeextendit, & varia fructuum ac herbarum genera, quas ad exteras etiam 
gentes, procul emittuntur, producit. Et inter reliquas, herbam, quam Itali Somacho, Hifpani Suma«re 
Belgx SorumacK, etiam Smack nuncupant, apud Latinos nomen habere Plinius negat. Foliorum vfus 
ad paranda &condcnfanda Hircorum & Caprarum coria(Corduana vocanr)conducir. Et, qui canos o- 
derunt capiiios,decoctum foliorum,ad denigrandos capillos adhibent. Multi etiam hic Cappares hinc 

indepromiicue in magna abundantia proueniunt,& a vulgari plebe collefti in Malagam, harum mer- 
cium emporium,importantur,indc per mare in Belgium, & ad alias prouincias tranfuehuntur. Porro 
hic mons, cui Cartama adiacct.verfus Aquilonem,omnino fylueftris eft,ab’alia autem parte, vineta co- 
tinet,qux vina,nec no vuas paftaslaporis optimi,lxta copiaprasftat.Inter vineta autem videre eft amyg- 
dala, & frequeutesficus, quas propter prasftantiam, abundantia maxima lingulis annis, ad omnes pro- 
uincias ratibus tranfportant. In duas autem partes diucrfafque appellationes hic mons diuifus eft, qua- 
rum vna la Sierra,alteralaCerquia nominatur, vnde etiam vtriufque loci vuas paffie , eandem appella- 
tionem fortiuntur. Porro , cdamfi in hoc oppido nullae fint vineae, nec vina calcentur , nec vux paiTx 
prxparentur,fed fnagis in circum vicinis montibus Malagas,& Velis Malagxgamen quia ifte mos huius 
foelicitans principium exiftit, idcirco ad curiolum oblectandum le&orem, modum conficiendi & con- 
dendi vuas pallas, quarum gratus nobis Germanis eft vfus, hiebreuiterdeferibemus. Easpotiffimum 
Mauri conficiunt, qui hos montes plerumque incolunt.Duo funt vuarum pallarum genera, quorum v- 
num.vuam pallam Solis,quae eft caerulea;altcrum,vuam pallam lixam, qux eft corbea,nuncupant.In pri- 
mo conficiendo ita procedunt. Quando botrus ad id opus deftinatus, maturefeit, pedunculum vux ab- 
fcindunt ad medium,ita vt humor radicalis illum amplius penetrare nequeat, attamen in pampino& 
vite penlllis maneat.Tum calore lolis vua exficcatur, poft fufficienter exliccatam , colligunt, Sc in vala 
recondunt. Alterum vero genus, hacratione confici unt.Dum vineae putantur , abfcilfos brachiorum ra- 
mos,in fafciculoscolliganr,eofquc ad vindemias tempus referuant, quos tunc exurentes, ex cineribus, 
in magnis valls iixiuium parant,colligunt vuas, &vnamquamqueligillatimhuiclixiuio immergunt’ 
cafque deinde in aream obduratam , bene purgatam,& ad id in vinea adornatam , ad meridiem collo- 
cant, vt ibi in eas lixiuioconfperfas,folis radi j operentur. Exliccatas&afole fufficienter con- 
co&a$,corbibus inferciunt. Et hinc vux pallae corbex nuncupantur. Eodem etiam 
modo fiunt Heus corbeas , ramorum aridorum exficubus 
amputatorum & combuftorum 
lixiuio. 




i 


II 









BORNES. 



iORNES Hifpanix Baeticae oppidum, quxab euentu Andalufia dida eft, Cuiusap- 
<pellanonis caufam ante, quam huius loci conditionem explicabo. Hifpania longo tem» 
Ipore fub dominatu Graecorum reda fuit fere vfque ad tempora Romanorum , pratter 
dllatempora quibus Afdrubal Se Hannibal Poenorum duces in aliqua Hifpaniae parte 
1 dominati funt. Demum conftat, quofdam Romanos confules amicitia: , nedixerim 
j fubiedionis, nomine quafdam Hifpanix prouincias obtinuiffeiidque egifle legimus Iu- 
liumCadarem, qui plurimis acceptis cladibuspriustommpteneorbem perdomuit, qua 
Hifpania fibi plene ceffiflet.Sed&plures alios conftat Hilpanias tentaileiubiicere/quo- 
’ rum aliqui prius vi tam finiere , quam vidarn Hifpaniam occuparent. P ofl quos Vanda- 
^ _ _)li, Alianij Hunni, &SueuiHifpaniasfuntaggfeffi. Quaj quidem barbaricas gentes cau- 

fam Hifpanias ingrediendi habuerunt, pro eo, quia Theodoiius Imperator eos infequens a Gallis fugauit. Quare 
pulfifunt Pyrenaeos montes tranfire. Hifpanias ergoinuasere, eafquediuiferunt. AianienimLufitaniam,&; Car- 
thaginem fortitifunt, Vandali Galleciam, Sueuimaritima ,& occidua Oceani obtinuerunt, Se partem Celtibe- 
ria:, dum Romani Saguntum, Se Numantiam, Se nonnullas alias vrbes tenebant. 

Hi Vandali, plerique Bohemi , Ruffi , Dalmatae fune ; led eorum ditio non tamlate patuit, potius magnam 
Saxoniae partem occupa^mtolimHoUatiam, Danis partem, Sevbf nunc Hanfeaticum fcedus , vrbes modo o- 
pulentas atque prasclaras habet, quas iniftiusfocietars legibus atque ftatutis VVandalicas nuncupantur, Exhac 
igitur gentium officina, cum Alanis SeHunnis V Vandali m Galliam, tum in Hifpaniam fe late effundentes, Bas- 
ticx prouincix partem occuparunt, qux indeV V andalia dicitur. Et famofis eft decorata vrbibus, quarum compiti 
res hacftenus exhibuimus,Nunceaoccafione,quaMalagamprofedifumus,etiamhocoppidumvulgoBornesnun 
cupatum, oblitum valdeeleganteminitinereexpreffimus, quod locum occupat planum, compafcuum, olei Sefru- 
gum feracem,vndenobilibusScpatritiis viris hortos cultura prxftates,8evenationis recreationem prasbet.Vktrius 
porro, afper rima, Se inhabitata fterilium montium iugafeofterunt: Quorum faxofa, horrida Se incultaconditio, 
Bornenfium agros felicitatemque magis commendat. Cum contraria , iuxta fe pofita , magis elucefcant. 

Z A H A R A. 


M irabilis ZaharxfitusHofnagliuminduxit,curvtrumque iftiusin Bxtica Hifpanias Prouincia , oppidi Se 
caftri latus fpedandumexhibuer it , Inter Afindam Se Arundam in alta Se prsrupta petra, tanquam fpe- 
cula , 8e vigiliarum ftatio , prifeis temporibus xdifica cum,Granatenfi vero bello celebre, cums caufam Se 
occafionem , Deo permittente, prasbiut. Dum enim Hifpanias ChriftianiffimiPrmcipes belloLufitanico 
diftridi, ftuderent bella inteftinadiffenftonesque ciuilescomponere,atque piratarum grallatorumque latrocinia 
coercere , ac prteterea leges ferre, quibus futuras tranquillita tis pacifque fundamenta iacerentur , & ob id tempo- 
rarias cum Mauris inducias padi effent, Hali Abenhazan Maurorum Rex , contra fas , iuraque fecialia acinducia- 
rum pada conuenta, certior fadus prasfidio vacuam Z AHAR AM (dum Chriftiani aliisin rebus occuparen- 
tur,nihilq;fibiaMauris, propter inducias cu iis tranfadas,metuerec)nodu expugnat. Arcis prasfidemprasfidiariofq; 
crudeliffime obtruncat , matres , virgines , viros , puerofque vindos , cum arm entis Se gregibus pecudum in fpeci- 
em triumphi ducens, arce caftelloque validiori prasfidio munitis , vidor tanquam re bene gefta ,ad fuos redit.Qux 
es, vt opinor, a Deo permifla, belli Granatenfis opportuna caufa fuit, 8e Maurorum, ob violati foederis Seiurif- 
r entium nefas, perditionis 8e interitus. Enimuero Z A H A R A poftmodumin Chriftianonimpoteftatem fiere- 
nt. Marchio Gaditanus, cum ab exploratoribus accepiffet Zaharamcaftellum, incolis exhauftumeffe, Se negli- 
gentius obferuari, LudouicumPortucarrerium Palmas ad Singilim Dominum, adfeifeit, 8e ex Afindoatque fini- 
timis, vndecunque potuit, equitatum fibiadiungit,perque mediasnodis filentiumZaharamproficifcitur, Iux- 
ta muros fecreto quodam loco armatos decem ponit, Sepoftillos proximealiosfeptuaginta,ipfeautemcumreIi- 
quamanu non longe in infidiis latet.Sub primam lucem dimittit aliquot ex peditibus, qui per camposgraffarentur. 
Ex Caftello erumpunt equites ad feptuaginta, ( neque enim piures erant) quos fequuntur vigiles Se circitores , Se 
qui prxcedenti node in ftationibus fuerant , murorumque cuftodiam deferunt ,non enim putabant ia terdiu Ca- 
ft ellum expugnari poffe. Interea ex militibus Chriftianorum vnus fcalas munitionibus admouet, murum fcandit , 
quem decem fupradidi fequuntur,partemquemuri occupant , pugnamque cum Caftellanis conferunt, Accurrut 
reliqui feptuaginta atque vnam ex portis capiunt. Qrn caftello eruperant, cum audiffent hoftesintra munitiones 
admiffos,ad mceniafe recipiunt, quos infequuntur, qui latebant in infidiis, Secumfugientibusfimul caftellipor- 
tas intrant Caftellani in Arcem coeuntes, obfidentur , Se , quia piures erant , deficientib us alimentis, diu in obfidio 

ne durare non poterant, ex pado Arcem Marchioni tradunt, ipfls autem abeundi, quo vellent, permiffa 

libertas, Atqdta Zahara,Marchionis Gaditani induftria, Mauris erepta, 

8e a Chriftianis recepta 
fuit. 


12 






jtnno j 5- 6 4. 

















GRANATA. 


RANATAM.primo vrbium Theatro , ex parte Meridionali fpe(3adam»ante annos aliquot eXhibui^ 
mus, qua ifta vrbis Regio videtur, qua: proprie, & vulgo Granata dicitur, Et in valle fita,pro maiore par- 
te a mercatoribus, ciuibus,& opificibus Hilpanis incolitur,a Clero pariter, &Nobilitate;Nain ibi Epi" 
fcopatus ScCuria quam Audientiam Regalem nominant.Per quam & Daurus fluuius pr$terlabitur,cn- 

ius ripas, fingulari vrbis commodo,tin£i:ores& fullones» magna frequentia occupant; Vbi etiam illa vr- 
bis Regio venufte le exhsbet, qua: Abulifim dicta,a Mauris poti Simum incelitur.Nunc, quinto hoc vr- 
bium Tomo,nobiliflimam Sc Regiam Granacenlem Vrbem, ad occidentale latus contuendam Ipe&a- 
toribus exhibemus, vbi edam alia: tam famoii vrbis partes commode videri poterunt , Alhambra nimi- 
rum, & Antiquendajde quibus hicqua:dam,5c Granatenfi bello explicabimus; ALHAMBn. A in c ° iV - 
lita, oppidi magnitudinem, munitionem & tutelam reprelentare videtur, eam Mauri , fiue a con iwre 
Rubro.fiuea terra & lapidibus rubei coloris, Rubram nuncupant;Domus eftibi antiqua Maur° rl * e " 

.. ^ gia,magnitudine,&t vafticacelpeclabilis, quatdefenfores quadraginta millia commode admittit ^aauis, 

nortis,rebusquevati;s,nc c.,i:ati,deliciis,&iucunditadinferaientibusabundans.lbi etiam Arxnouaa Philippo Rege excitataeft, plane 

itupenda,& Regia magnificentia, forma quadrata ex cteruleo lapide, fingulariarchitedturasardficio,ad normam Ce& o,areatn hab etls ro “ 
tundam, valde eiegantem &amplam,& ambi tum, triplicibus menianislattaque ambulatione diftimftum.Hatcmeniana colu: r~ ; 
motes venufto ordine dilpofita:,fiiftentant:prout etiam multa, ac varia conclauia,in quotum interiore ornatu , ars & fumptus deOertare 
videntur, vniuerfam iftius Arcis ftrudluram, pro tanti Regis Magnificentia condecorant.Hanc Granata: partem Mauri &H;lpani mixdm 
inhabitant. Anuquerulapraftans etiam, &populofa Granatae Regio eft, Cuius incolas, qui Mauri funt, Antiquerulancs vocant, quos ab 

Antiquera huc cqmmigraflreferant.Hibylfum,hololericu,carmefinam,Damafcenam, variasque prxftantioris pretii telas , magno nume- 

ro &qu®ftu conficiunt. A LVESINA,ob mirandam populi frequentiam, peculiarem etiam Granata: Regionem conftiruit , Cuius porta 
in topographia vrbis exordia videtur, per quam Maurorum Rex &c Rey chieo,hoc eft paruulus nuncupa rus egrdf.s,cum Chriftianorum 
potentiam declinaret,& in colle conftitutus,magnificam,quam deferebat vrbem, triftis afpiciens,illachrymari coepit. Quod , vbi Regis 
mater videret, quas & ipla in fuga falutem qua:rebat,filium affata:Meritd, inquit, nunc pueriles extra vrbem emittis iachrymas , in qua, 
tanquam vir,cordate pro Aris aefoeis decertare piguit.Grauiflimum quidem Gtanatenle bellum grauiffima Mauri, ex hocGtanatenfiRe- 
gno Hifpanisintuleruntincommoda,ita,vteorum expugnatio,auodifficilior,itatardiorextiterit.Et tunc quidem, quando Mauros iam 
deuidios,& proflgatos Hilpani exiftimarent,bellum multo crudelius exarlerir.Nam ex locisplanis,ad alperrimos monres , quos vulgus 
Alpuxatras nominat, Maurorum Duces, cum omnibus fuis copiisaChriftianis ad faltus Piren$os,acerrimoconfliCtuprofiigati,magna- 
que fuorum militum multitudine csla,per{excentaferepafiuummii!iafugientesq>eruenerunt. Hic ex montium iugis alasque rupibus, 
velut ex propugnaculis & turribus ingentia faxadeuoluentcs.alcenfuqueChriftianos prohibentes fele defendebant. A quibus Chriftiani 
duces,& omnes milites diuturnitate belli & multis prsliis ante geftis,Iongaque petfecutione iam defefii,crebrisque faxis & telis grauicef 
oflenfi, quum diutius ferre laborem non potuiflent, cum fuis omnibus copiis diiceilerunt,&vnufquifque domum fuam Ce recepit, Qao- 
'rumdifcefliiMaurivaldela:tantes,quuma!iquamdiuChnftianorumtitnentesinfidias,inmondbusfe continuiflent, deinde iam Cfari- 
ftianis abfentibus,longeque remotis in campos planaque loca defcenderunt,& eum multis aliis qui traiecerant ex Africa.coniunfti.Gra- 
natam vrbem compluraque oppida rurfiis occuparunt.Quprum, qui potentiores erant, plus viribus valebant, regium nomen vfurpanteSj 
vrbem Granatam,omnium totius Hilpania; ciuitacum maximam, domicilium habuere. 

Hi autem Mauri, tantx vrbis,totiusque Granatenfis Regni in quo multas vrbes,oppida,& munitioraloca, freti potentia, longis excur- 
fionibus,ca:dibus,caphmradbus&direpdonibus,vicinisHifpanis valde molefti fuerunt; Adeo quidem, vt,dfiHilp anis Principes.Por- 
tugallias bello occupati tenerentur, pacem cum Mauris ad certu tempus,interpofitis induciis,con£tituerinr.Qnss inducias paclasfclenni- 
ter cum Barbari , qui agrefti,ma!o,prauoque ingenio.fxdifragi femper,failacesque fuerunt,ante ftatutum diem violaflent, Zaharam , in 
Chriftianorumoppidunodtu, magno filentio venerunr,& per fcalas muris admotis ingrefli,Chrift; : anos,qui propte. celebratas inducias 
line vilis excubiis fecurinudique dormiebant,impetu magno, & repentino, for;b.impulfis,fra(ftis,&eu u lfis,crudeJf5ineobtrucidarunt, 

— — i- ,1 — ^ r -”!cia,in oppido capto, 

ierant. 



De hac Maurorum perfidia RexFerdinandus&IfabelLprudentiffimi Principes fa&i certiores, per in terrmncict& litteras, Hifpzaig 
potiflimumveroBecicse,& CarthaginenfisProuineite Proceres ad iuftum.&defenfiiium bellum, magno Audio excitanr.Itaque rebus ne- 
ceflariis,ad tantam expeditionem lubito comparatis,tum ftatirr, G.anatenfes Mauros tentarunt,ad quod vires ipforum ftatim non fuffi- 
ciebant,(ed Alhamum oppidum cum Arce nodturno tempore occuparunt, diftat ab vrbeGranata non amplius o&o & viginti roillib.psfi. 
Ilium. Deinde, poft aliquanti temporis interuallum,Cordub$ nouo conflato exercitu,Loxam, Maurorum duitatem magnam, naturalo- 
ci.prtefidioque hominum mitiflirnam,non fine difficultate, iifdetn,Rege Ferdmando &lfabelia Ducibus Chriftiani expugnant. Quam 
ciuitatem.cumeflet magna, & GranattepropinquajCopiofopratfidiomuniunt.Atque his quidem foelicibusdiuerlarum vidloriarum fiic- 
ceflibus Chriftiani animati,reliqua iftius Regni oppida,& firmiora loca Granata vicina, tentanr, atque tam multa paulacim expugnant, 

. , 1 . • 1 n . _ T n ‘ T f. _ < A — >•«« J «w. »-/i a + Ct 1 o n /i n . .. _ 04» 



Rex Ferdinandus cum magnis Hi/panorum copiis, Granata proficifcitur,cuius primum agros ingreffus,eos igne,fertoque vaftauit.Qaod 
diuerlo tempore.iteratis excurfionibus fedtjfed & in loco Granata: propinquo, quem Gofcon Mauri vocabant , diftante a Granata pafi- 
luum millia circiter o<fto,caftralocauit,quin&nouani ibi vrbem, quadrangulari fortna,nomine landte Fidei, ingenti laboreaefiimptu, 
valide munitam asdificauit.Tunc certe maximam gloriam, Regiamque beneuolendam meruere ftrenui iftius beoi duces & equites for- 



Granatenfis belli finem inuenir.Granatae nam que Rex, Boabdelis fuis equitibus, vicinisque omnibus ciuitatibus amiflis , & depopuiatis 



jEquas deditionis conditiones ab Alfonfo Rege impetrauit.Etfic Regia dignitate, tituloque priuatus Kalendis Ianuarii, anno Chriftia- 
t xoa.Granars Dortis reclufis.maimum Chriftianotum militum numerum in Granatam vrbem, & in Alhambram recepit, re- 


na: 



ftin caftra. Reges autem Catholici cum per tentoria diftributos obfides obferuari diligenter,& honor >h cetra ccarnuffiiientiad captiucs 
^Kriftianos aui.Benedi&us Dominus Deus Ifrael,decantabant,conuerfi,cum flentes & toto corporis habitu & vultus effigie deforma- 
^ fnexiflent,eorum fortem mileranres, omnes indutos rebusqae necellariis adiuuantes.ad fnas domosrre mflerunt. 
nLr ratione Granatenfebellum Anno i 4 82 ,felieitercoeptum,decem annorum tempore, diumafauenre clementia, faelicius finitum 
*ft?tMauri,immaniffimi Chriftiani Religionis hoftes,qui vitra feptingenrosann 0 s,hoc Reg nU m tenuerunt,fubaai funt. De quo qui- 
Jrm bello eruditiffi mi viri volumina, & elegantes libros fcripferunaPetrus Sanderamus Siculus cmisMefTanus.FerdinandusPuIgaruus, 
ir n 5 cuius hiftoriam in Latinum fermonem Antonius NebrilTenfis '.Petrus Martyr Protonotanus.Gonfalus AioraCordubenfisRe- 
giushiftoricuSjAlphonfas Paientinus.Tnftanus Syluius,& Lucius Marinsus Siculus. 


*5 






'■ v . . i 
i,- . >»ja\vr!: 






M&Smmm 






1 WAWVViSTi 


wmn 








AMOENISS. CASTRI GRANA 

TENSIS, VVLGO ALHAMBRE DICTI, 

ab oriente prospegtvs» 

ECTOR ET SPEQTATOR BENEVOLE, Dumin amoeniffioaa:* Sc 
magna; Granata V rbis defcriptidne verfamur,tam variae famofie vrbis partes fpe&an- 
dx,8c hiftorico contextu enarranda: veniunt, vt paucis picturis ac foliis $ eius loci ma- 
gnificentiam comprehendere nequeaMusdtaque nunc arnaeniffimum Caftri Grana- 
tenfis ALHAMBRE didi, ab Oriente profpe£tum,& quoriindam locorum y quo$ 
fingularis commendat hiftoria,conditionem,acfitum feparatim Exhibemus. 

ALHAMBRA Regia Arx, & vetus Maurorum Palatium indicat ^quanta magni- 
ficentia ac faftu barbara hascgens,iftud Granatetife Regnum poflederit.Si enim exter- 
nam ftr aduram, 8c in terior em deinde Jiftius Arcis magnificentiam confideres , certe , 
eos,Regibus&Principibusnoftrisnedumpares:fed& lOno-e magnificentiores fuifle. 

facile diiudicabis.Nam,interiorhuius arcisftruduravaIdefumptuoiaeft,atquefuper- 
fea,qusexporphyrite,Iafpide,& marmoreo lapide conftat.Mufos,trabes&cabuIataauroobdu&ai emblemata, 
hierogIyphicsnota?,Arabicslitera?,&Yaria fignamufiuo opere inCfuftata exornant. Qus,cumfint exquifita,& 
rara; nota?ornamenta,magnasMauritans gentis opes, & lingularem magnificentiam conteftantia , fic magna 
Chriftianorumcuraac diligentia, a ficu, &: intentu conferuantur s &:collapIareftaufaritur.Loeus in eadem Arce ele- 
gans, Scfpatiofusconipicitur, forma quadrata» vulgo, E L QV ADRO,autLOS LEONES, in cuius medio 
duodecim leones Iabrumadmodum capax ex candido marttiof e iiidorfofuftiiieht, in cuius medio fons limpidifli- 
mr aqua: in altum^dinftar ere&se haftse rapidiffimo motu profilit,Sc in idem labrum deinde recidit, vnde canales 
deinde, &deledabiles aquationes promanant,in quibus Maurorum Reges,cumReginis,sftiuos calores, ludendo 
mitigare folebant.Locum huncmemana,qu£e marrttoreis mnicuritur columnis,cingunt. Exhac arce, in quantum 
oculorum acies fc extendere poteft,vniuerfapropemodum Granata videtur, Ista etiam arua LA VEGA DE 
G R A N A D A nuncupata, Montes perpetuis niuibus candetttCs, ferarum viuarium,& in eO,omnis generis cerui, 
dams,capreoli. Vitra hanc arcem paululum afceftdendo, elegans &venufta domiis GENERALIPHA fcof- 
fert,natura,arte, 8 cfitu,ad venuftatem& recreationem compofita. Aere enim fereno femper gaudet , Sc fontibus 
multis abundat, Quorum vnus,mirabile,& iucundilfimuni vifu,aquas in miram altitudinem copiofifiim a eructati- 
one brachiicrafficudine emouit,quod extraiftius domus muroslongiffimeprofpicipoteft,maximefplendentefole, 
qui huic monti.primum exoritur, vnde LA SERRA DEL SOL lingua vernacula riomen habet. Porro, vl- 
terius a r cendendo in vertice montis,multa scate fere collapfam Maurorum Fanum eft , nunc Chriftianutn orato- 
rium, S.H E L E N JE nuncupatum. Ad quod fere omnes,qui Grariatam vifere cupiunt, afeendunt , vt eius templi 
muro, fuum,&patrisnomeninfcribant,Quod quidem ea confuetudine,& opinione vulgireceptum, vtis Grana- 
tam non exiftimetur vidiile,qui id non prshiteric. In eodem hoc monte MaUrof um Regibus oliha horti,vario her- 
barum aeflorum genere,ad voluptatem & recreationem decenterveftitifuerunt,quoruninuricctiamfatismani~ 
feftafuperfuntindicia.Iuxtacifternaeftpublica ) ALGiBE didra,imbnbuscolligendis, fi Romanis quondam pa- 
rata;In quaprsterquam quod nullum omnino putredinis incommodum aqtia fentiat,rnedicam etiam eandem af- 
fe,Hifpanilongefantexperientiado&i,nampota,ventrisfluxUmfedat.lnlateraeiufdeniniontis, xdiculafacraeft, 
multa anciquitate,& veneranda martyrum memoria,nobilis,L OS MARTYRE S,vulgb,vbi putei antra , in 
rupibus excifa,&:fcalpelliscauata videntur, quorum, vtfuperneingreffiisanguftior,kainfcrnelatiorisfuntfpatii, in 
qus Mauri Chriftianos,quos frequenti numero captiuos tenebant crudeliter tractabant, nodiu protrudere , 8c 
funibus folebantdemittere,quos mancipiorum inflar,diurnis conficiebant laboribus. Sempiterna? horum marty- 
rum.quos Maurorum diuturna cruciauittyrannis,memoris,facellum hic sdificatumeft 5 potiflimunl vero , rarse 
pietatis Epifcopo,qui multo tempore infqualido,terroquecarcefedetentus,cumlibertatisipe;priuatis, &hisqui- 
dem longe maximis, fumptibus,muro,ex lapide viuo conftru&o,Gf anatenfem vrbem cinxiflet, Maurum Granats 
Regem,quam multorum Chriftianorum,exmiferaferuitute,&captiuitatelibertatemacdimi{fionem,tantumopus 
mereretur.rogauitjRex, trecentos libertate fe donaturum, refpondic, modo Epifcopus in fua poteftate maneret ca- 
pt!uus.Pius,acrelig;ofusEpijfcopus,communitatimagisqufimpriuatocommodoftudens, dum perpetuis cruciari 
carceribus,qufim iolu>(aliispermukis Chriftianis in fummaferuitutedegentibus)Iibertatefrui maluit, diuturnum 
ac voluntarium martyrium, incolumitati multorum prspofuin&fqualoretandenicarceris enemus, ad felicem x- 
ternamque Beatorum patriam emigrauitds locus Hi/panis MASMOROS dicitlir. 

Denique Arcis Granatenfis porta ad viuum, eadem hac Iamiiia exprimitur, perquam captus Maurorum Regti- 
Ius I L R O C H I C O , fe , Granatam & Arcem , Ferdinando Hifpariiarum Regi tradens,exmit* Et expugnati 
Granatenfis Regni hanc fempiternam memoriam remanere poftulauiti vt nemini poftfehsc porta 
vnquam pateret.QuodfiFerdmando Rege, cuius celebrior, nsc erat memoria, facile impetrauit 
s Itaque hscporta,ab eo tempore femper clauia maiifit,Et ne vnquam aperiretur, fir- 
mo propugnaculo , ante eam , talem in finem 
excitato prohibet. 



?4 



jjjjjjl 




iPslMil 
















T O L' E T V M- 

OLET VM. primariam Hiipaniz vrbem,qua: quali centrum przftantifsinjiftffius Regni conftituit, Primo ciui- 
tatuTheatro exhibuimus, Munc,przter magis luculentam tantzRegiz iconem. EccieCa ipfara Metropolitana, 
& Regium caftrum accuratius exprelsimus. Pruna faneHifpaniz ciuitas hzc lemperfuit , qax Chrifti Euan- 
gelium fufcepit ab Eugenio Martyre, ipfius D. Dioniuj Areopagi tz Gallorum primi Apofrolifocio: Hifpania 
tuneRotnanisparente;fied Scn ita Diu poft, fub annum videlicet Chrifti a oo. inter VV andalos, Alanos, Sueuos, 
& Gothos diuilajGothis regiam fuam fedetn in hac ciuitate T oietana pouentibus , Chnftoque paulatim nomen 
fuum dantibus , & Catholicam fidem ftrenue defendentibus, donec tandem pc-ft trecentos plus minus annos, 
Saraceni totam Hifoaniam exceptis lolis Cantabris, & Afturibus gentibus omni tempore fort fsimis , occupa- 
runt; cum religionis noftrz interitu nunquam fatis depIorando,quorum tyrannis,iam inde ab anno Chrifti cir- 
dter 700 ad patrum vique noftrornm memoriam penem aliquot Hifpaniz locis perdurauit: Toletana tamen ci- 
tiitare nobilifsima lam poft annum Chrifti 1000. per Alphonlum Sextum Regem e manibus iliorum fortiter ere- 
pta, Bztica certe, quz & Granata nunc vocatur, Ferdinandifexti,PhiIippi Regis Kilpaniarum potentilsimi, Proaui , armis ante annos non 
ita multos a Saracenis demu recepta fuit-.Eteft ciuitas hzcdiuifa in regrones tres &Viginti,quas nobilita: &illuftratatnplilsimum &pul- 
cherrimum templum,quod omnium iudiciofacras omnes zdes & forma conlpicua, & magnificiszdificijs, facerdotumque mimfterijs & 
ditifsrmis ornamentis antecedit. In quo templo feneftrz Ipeculares complures &: imagines pulcherrimz vari)s coloribus admirabiles & an- 
tiquas hiftorias referentes confpiciuntur :vbi perlucida 1 'pecula feptingenta numerantur. Eft przterea templum non folum magnum,pul- 
chrum Iplendidum, fed etiam opulentum. In cuius facellis,quz capellz vocantur, & funt numero plures, altaria funt ornatilsima.Eft operz 
preciu& res admirabilis videre lingulis diebus, & przcipue feftis huius Eccleliz,facerdotesfupplicantes-,m!rrcaureis,nuncargenteis,mod6 
feriris aliquando purpureis, & nobnunquam gemmatis'ornamentis & preciofilsimisindutos,rem diuinamcelebrantes,& horas canonicas 
concinetes.Huius Eccleliz Antifrites in H ifpania fecudus eft aRege,non dignitate foli & authoritate, verum etia populis, vectigalibus & po- 
tentia ;fub cuius Impeno,p- ster alios minores populos, opida nobililsima ac memorabilia feptendecim eubernatur, ex quibus magnus Ec- 
cleliz Toletana: redi tus exigitur Cuius fumma referunt, annue ad ducentorum millium ducatorum Sunt in hoc fanctifsimo templo portz 
numero fex, tres ad Occidentem, du* ad Meridie, & vna ad Septetrionemyquz funt omnes grandes Scpnlchrz laminis zreisadornatz,mul- 
tifque Sanctorum Itmulachris & imaginibus & antiquis hiftoriis conipicuz.Sunt & pulpita duo pulcherrima atq; ditifsima Eft & altare, in 
quo D.Illephonfus celebrauit, acceptis ornamentis ad iacrincandum neceflarijs a virgine Dei genitrice.- Sed quid przterea dicam de lacrario 
Sede magnis diuiti}s& Sandorum reliquiis. quarin eo funtadtnirabiles>quid de facellisSc altaribus huius templi,quz Capellz vocatur,ad- 
orna'tilsimis?de eaprzfertim/quam Cabildum Vocant,aureo tecto, & omnium Pontificum,qui ha-sfrenus huius Eccleliz fuerunt, imaginibus 
ornat ifsimarDiftribuuntur in hac Ecclefiamultz pauperibus tleemofinz lingulis dieous, &-odo fflinz cocti panishenumbus probis & ino- 
pia Iaborantibus,qui mendicare erubefcunt.Anciftes przterea triginta pauperibus quotidielargitur alimenta,qui magnas etia cofert elee- 
naofyn3s viduatis pauperibus, & orphanis virginibus maritandis,czterifq; multis hominibus necelsi tate coadtis.Toletanz Eccleliz antiqui 
tat m,(inquit Vafzusin chronicis HifpanicisTomo I.c.2b.)rnaieftatem, opulentiam,elegantiam, ii dicere velim, nefeio Hercle ; an fatis pro 
dignitate pofsim .Illud in przfentia fatis fi t d i xi £fe, Arch iepifcop um Toletanum in Hifpania, poft Regum, ac Regiam prolem nulli efie, neque 
dignitate, neque fortunz amplitudine fecundum Bzcquide Vafzus Czterum quiapteriq; Toletanz Ecclefiz primatum indubium vocat; 
Braccarenfem hoc cafu defendentes quod idem V.: fzus dehac controuerfia alibi feribit, paucis fubiunga. -de primatu, inquit, Hifpanizpe- 
nes quem fuerit, certodeprehendi vix poteft.Nam in concilijs primum Archiepifcopi,deinde Epifcopi, fecundum ordinationis fuz tempus 
fedeoant quod patet tum ex ipfisconcil ioru m fubfcriptionibus,tu ex primi concilij Braccarer.fis capite 24.Sed quan um ex Hifpanoru anna - 
libiis Colligi poteft,primatusHifpaniz primu,in Hifpalenfi fuit Ecclefia, deinde Toletana vfq; ad excidium illud Hifpania funeftu. Poftea 
vero,quum Toletum adhuc eflet in Barbarorum poteftate.Braccarenfis Archiepifcopus ea dignitate fundus eft,vt ex ijs conflare poteft,quz 
ex Ecclefiz Braccarenfis archiuis diximus dum de Bratcarenfi przfule loqueremur.Deniquereftituto Chriftianis Toleto , dum Braccarer.fis 
acquifitam femel dignitatem libi vendicat, Toletanus amiffam poftliminij iure repetit, contentio inter eos orta eft,Vt ex libro Decretalium 
apparet,& adhuc lub Iudice lis eft. 

Habuit interim fedes hzc Toletana, viros multos exceilentifsirnos,fcriptis.&r viti funditate claros; inter quos Hildephofus, qui E ugenio 
fuccefsifle perhibetur;Iuliani przftantifsimi viri duo, quorum alter inter multa heroica opera, tres libros Prognofticon,fiue defuturo izculo 
edidit, a Boetio Epone Bordahufano,Profeflore Regio in Academia Duacena,ex vetuftifsimis 'membranis in Marchiarrenfi bibliotheca reper- 
tis, in lucem prolati, Qui quidem Iulianus Przceptorem fuum laudat tertio horumPrognofticon libro quendamEugettium,quem nunc facru 
nunc egregium nominat, & eiufSetn Toletanz fegis Antift; tetft appellat. Alter vero Iulianus Pomerius contra ludzos 1 ibros elegantes ad po- 
fteritatem tranfmiut.In fmelibri tertij Anno Chrifti t?86.fe'vixilTenotat,hoc eft. Aera, vtipfe ex HifpanorumconfUctudine loquitur, 724 His 
Damianus a Hoesin fua Hifpania,S.Illephonfum adiungit,cuius prius meminimus.Et quia tam przftantes viri Toletanp Ecclefrq f. mper prq- 
fuerunt Antiftites,hinc,qualibu"fcunquecaufis & cotrouerfijs in tota Hifpania exortis, deliberationes & cohfultati'ones,vt plur mu, ad An- 
tiftitem Toletanum delatz-Przter etiam hos,de quibus hic mentio fit,viros,fama &eruditionis gloria celeberrin- os , accedit Aloifia Sygza 
virgo Toletana, quz(vt refert Io. Vofzus in HifpanizChronico)quinq; linguarum adeo perita fuit, vt non immerito Paulus 1 1 1 Pont. Max. 
literas illius ad fefcriptasLatine,Grfce,Hebraice, Syriace atq; Arabice,Iaudibus pariter ac fauftiscomprecationibusfit profequutus,admi- 
ratus tam multiplicem ingenij fru<ftum,& donum multiplicis linguarum fcientiz in Viris quoque rarum,nedum in fceminis. Porro Toleti 
Concilia celebrata fuerunt xvij.quod nimirum alibi nufquam. Quorum quatuor annotata,publica ta non font,fed aVafzo in Chronicis Hil- 
panicis diligenter ex Archiuis 2 nnotata .Porro, in ter Inulta alia vrbis Toletanz mirabilia,quz non omnia vnica hac pagina commemorari 
potuerunt, etiam eftceleberrimum Palatium a Carolo V.reftauratum,& nonis ftrudturis regio apparatu exornatum,in quo machina efthy- 
draulica, miro Italorum ingenio fabricata,quz ex Tago ftumine,6pera magnz,verfa'tilis,& excauatzrotz,aquas :nfiftulas&tuboS,perftru- 
dfiles canales in fummitatem arcis & montis, artificiofo impetu cogit &im pellit, Vbivntitn in locum, & amplum receptaculum collectz, in 
varios Arcis & totius vrbis Vfus delapfz diftribuuntur,-quz riuulos deinde & fontes hortis tnaghatum zdibus,balneis, f uIlonibus,& ciuium 
vfibus abundefuppeditant. 

Veuio nunc(fcribit L.Marineus Siculus)ad alia, quz funt extra vrbem,& memoratu digna;Facit Toletum foelix& opulentum Tagus am- 
nis diues & air.oenus,qui vbi proximus vrbi,ponte,quem vnus arcus,miro opere fuftinet,tranfitur, hic Toletanis pifcesoptimos przbet,hor- 
tos irrigat, materiam multam e nemoribus longe diftantem euehit, cuius aqua per aureas arenas defertur, eft valdefalubris, & Toletanos 
hortos irrigatis caufa eft,vt frucl-bus & herbis hortenfibus tota ciuitas abundet. Vtraq; fiquidem ripa fluminisOrientem verfus hortis& ar- 
boribus ad paffuum millia fere quinque fertilifsima eft, & ad Occidentem tantuhdem: ad meridiem vero & Septentrionem , przter vineas 
inultas,funt etiam amygdalorum & aliarum arborum quafinemoraiucuhdifsima.Seruiunt Toletanz ciuitatitanqua Dom nzmultis& va- 
rijs rebus opida multa pagorumque maximus numerus,qui quidem ciuitatem diuitem faciunt & rebus omnibus abundantem. Alia przterea 
multa de rebus Toletanz ciuitatis memoratu digna mihi veniebant in mentem ,quz caufa breuitatis omitto. Czterum , de conditore Toleti 
affirmarecerti nihil poflum, tametfi non defunt qui ab Hercule conditam fuifle fabulantur. Quarum fententia, quoniam finetefteloquutur, 
nuhi certo non fatisfacit,cum prqfertim librum legerim antiquifsimu.fed fineprincipio,& fine nomine eius qui fcripferat, in quo mihi mul- 
ta vera eirevidebantur,vbiTeletumaPtolomzo&BrUtoconditumfuiirefcriptum erat SedaquoPtolomzo&a quo Bruto declarauit. Eft 
autemToletum zdificium antiquum,de quo Plinius & alijfcriptores meminerunt. Vbi fuit olim magnum The2trum extra muros;ad partem 
Septentrionalem, quod etiam nunc etfi dirutum & quafi complanatum eft, cius tamen veftigia formaque cernuntur. Quod opUs Romani ma- 

„15 quam aliz gentes vll* facere confueuerunt. ... ... . 

Scribit Fortalkium fidei contra ludzos lib. 4-Quod Toletum gloria quondam & hon or Gothorum Anoo 1095 menfe Maio Chriftianis re- 
G' tutum fit per Caftellz Regem Alfonfum VI. Qui Regiam deinde ibiconftituit,& fecit ex Mefquita maiore Ecdefiam Cathedralem dicfta; 
^ Mari* Etordinauit,vt eligeretur, Archiepifcopus.qui primus eflet totius Hifpaniz,illamqueEcclefiamdotauit plurimis villis, taftris,& 
tooffefsionibus. Et in die confecrationis cum Regina rerum pretiofarumA reliquiarum facrarum thefaurum in eandem obtulit, 3c illius fe- 
ftiui tatis anniuerfariam memoriam inftituit, 

IS 





bib 


««ii 


..•••• r- j 

[\\V,VCA'I 




| -:’j i 


"■ 


mmsk&mgk 


wmm 

mumm 

^ J8 


.V:wv\\\l 


bmmH 


i ■ 1 , i' x y* 

' ■**& &&%!& 

;j; ;m v*«; :i u ::j :; ; gj£g 3 g§ 


mm 


mw i 




nHHgJj 


a&SSSSB 


■ 


3 fc.it» j| 


Lfrmifji 


£i£ 







i 


MONS ET CRYPTA S A- 

DRIANI IN BISCAIA. 

NHifpania,qusferetota montofa eft,Iberia: montes, qui Pyrent^ vo- 
cantur, &datkudio e & longitudine omnes alios antecellunt , Nama 
mari, quod eftadMeridiem,iacent, vfqueadOceanumferme ad Ar- 
cftos fitum,Galleciamque ab Iberia diuidunt, per Celtiberiamquoque 
protenduntur,ftadiiS tribus miliibus.In quibus cum fintfrequentes fyl- 
u afferunt, prifds temporibus igne a palloribus inie<fto,velper arborum 
& ramorum collufiones, montanas omnes regiones fuiffecombuftas, 
qua ex re montes, amnr,cognominatosPyrena:os , ardente continuis 
diebus igne,plurefque ex montium incendiis argenti puri riuuli effluxe- 
runt.quod incolis ignotum. Phoenicis mercatores vili rerum permuta- 
tione emptum,in Graeciam, Afiamque.ac nationes catteras deferentes,magnas exeocommercio 
opes contraxerunt. Adeo autem mercatores qua:ftusincitauit cupiditas, vt cum onuftis navibus 
fuperaret argentum.amoto abanchor!splambo,argentumfubducerenteiusloco. Idem confir- 
mat Ariftoteleslib.demirabilibusaufcultationibus qui inter ca:;erafcribit, hac occafione, mer- 
catores etiam anchoras totas & omnia nautica inftrumenta exargento conflaffe„ Atque hac qui- 
dem occafione Hifpani metallis inueftigandis,fedulam nauarunt operam , Et poftea,quum Ro- 
mani Iberiamfubegiflent,captam8c emptam feruorum.copijmad effodienda metalla dep utar ut, 
qui variis locis montium venas fcrutati,& alte lateque terra efFofTa , multorumftadiorum cunicu- 
los.per Pyrenseorum montium meatus egerunt ,ut nunc , multis in locis, alta: &c ampla: fpeluncs, 
cuniculi deferd,Sc prope ruinis interclufiinueniantur.Et quia hoc cafu, Hifpania permultos ho- 
minesreimetalli'ca:gnarosfemperhabuit, fic facile illis fuit rupes 8c montes , aliorum opinione 
nunquam peruios,fcrutari,perueftigare,& arte peruios facere. Cuius quideminduftriatmirabi- 
lefpecimen videre eft,in ea Pyrenei parte, quaHifpaniam & Franciamfeparat. Qua parte,Hifpa- 
niamaximeanguftaeft 5 adeo,vtego,dum per Cantabriam iter facerem, mquitVafeus, inmonte 
D.Adriani,vtrumquemaremevidifTememinerim, Oceanum videlicet, cui eramusproximi.atq; 
eminus,quantum oculorum profpecluf ferre poterat. Mediterranei maris albicantes flu&us. In 
hoc autemD. Adriani monte antrum apparet,via,qua in Galliam tenditur , per quod viatores vitro 
citroque commeant, haud aliter, vti per Pauli lipum in Italia,prope Neapolim. Hic enim in Bifcaia 
via Iiapidea,per antrum huius S. Adriani montis rectaducit,incipiedoapagoGalerotta,quiquin- 
queM.paffuumab oppido Vi<3:oriadiftat,vbiobafperrimam itineris difficultate,incommoduse- 
quorum vfus,qui proinde manu ducendi funt,&quia fummamon tium iuga abrupta,8dmperuia, 
g!acies,nivefq;perennesnulla profe&ionefuperari poliunt. De quibus id quod Germanus qui- 
dam poeta dePrennero monte cecinit,vere dici poflit,Cui muc tin&a coma eft,glacie riget afpera 
barba. Nam glacie* &perpetuisniuibus candent , imo horrent, femper, infra faltus ac fcopuli 
valde difficiles , vt ne.ceffitas ipfa&, quam ha:c excitare,foler,induftria , artem, modumqueinue- 
nerit , quo montem peruium faceret, & in eo antru aut cryptam perfoderet,mediocriter quidem 
latam longam vero,in quantum fagittae iadus extudere fe qu eat.In ingrefTu, ab Hifpanico latere, 
fubobfcura eft, aliquantulum deorfum ducit , &in'medio ad latus finiftrum vcrgit,vbi deinde, ad 
exitum, velati ftella, gratum lucis beneficium affulgere incipit,& qua parte Galliam refplcit, mu- 
ro & porta clauditur. Huius autem Crypta: tanta eft commodi tas& maximum compendium , vt 
non immerito alterum srasw/X.vTro^quafi moleftiarum a tq; laboris ademptor em, hunc montem ap- 
pellandum exiftimem. Quo cognomine, & Iouem ipfum celebrarunt Gneci veteres, vt apud So- 
phoclem legimus. Exuperata hac crypta , lx tum fe offert hofpiti um, in quo peregrinis & maxime 
iis, quorum loculi bene inftrudli, iucunda: refediones pratbentur .Nec equis,etiamfi nummis c_a- 
reat,fua fercula defunt.Et,fi que deuotionis zelus adresfacras commoueat iuxta effcfacclluD. A 
driano facrum,vnde monti, &crypt£ denominatio eft. Inde,mons in chuum paulatim fefubduce 
re incipit , vmus miliaris itinere , & via, quemadmodum Appiana, lapidibus ftrata.Romanorum 
opus exiftimatur. Hac tranfeuntes , vt plurimum nomina fra fcopulis, & cautibus, qua: hic,veluti 
Marpefia:,&immefie,n6 defunt, ferro infcalperefolent, vnde infinita nomina, infignia ,Sc diuer- 

fi annorum numeri ibi confpiciuntur.Et homines remo tiffimarum patriarum, per falebrofas&hor 
ridas iftas Pyrenei cautes, iter feciffcconftat. ^ 

Videbit etia ftudiofus fpedator in tabula, diuerfum Bifcainorum&Vafconu habitu. Virgines 
innuptx, aper to&rafo eapite prodeunt,geftantqiin capide nudo amphoras,vrnas,vafa,&res qua 
lefcunq; non leues : Statimvbinupferint, caput velant, 8c vitta tegunt in modum galea: compo- 
fita ex linteo coloris aurei, quam cumin modum inuoluunt, vunfrontc,veluticornuaii- 
quantulum exter.Gens affabilis, elegans, hilaris. Viri^iufquam , & ne ad 
^ Ecclefiam quidem, fine armis, maxime fagittis 

& arcu, prodeunt. 






Mobilis [Matrona, 
Cibis cama 0 


£ Nobilis ^ l)ir : 
[SiscaincuZ 













X A I N T E S- 



_ A.NTONES ex antiquiffimis Gallis populis efle, argumento eftj quod Ptoloffixusli» 
mgi.oap.y.cab.j.Europs^Scraboli^.GeogfapEis.eorummeiitionemfaGiimt: quorum v- 

nus tempore A ugufti,alter annis so.poft vixit,qui illos apud mare fedes habere, inter Pi- 

«3) - ODes ^ duuiumGarurnnam J memo ri<jcommend.arunc J rriaque illorum loca, Mediola- 

^V^ niumnem P e!Por,:um ’ &PromontonumSaQtODUmnominanc - Hui U 5 Prouincis Terri- 
torium nuili in Europa cedit, veteresque Abfynthium &: alumen Santonicum aliis prztu" 

> Ierunt» Et eft Metropolis Santonum vicina fertili fluuio Charentio,qui originem fuamirj 
loco Charemac d:&o,interLemogunum &Angolifmiamvrbem,fumit,curfumquefuum 
per Siuraium , Angolifmenfem prouinciam & Coignacum dirigens, Santonum alluitur 

'ScadSoubifum,vbirurfum mari fe infinuat/pacio ly.circitcr milliarium, a fonte primam 

fua origine. Vix etiam negari poteft, hanc vrbem a Ptolomso Mediolanium vocari, quaicumque enim Mediolanio 
conueniuntSc adaptari pofluntjSantontbus optime quadrant.Latitudofiquidcm& longitudo Mediolanii a Santo- 
ne vix difcrepat.vnam eandemq; metropolim huius Prouincis diuerfo nomine repra:fentant,qUa:ciuilem &Eccle- 
fiafticam lurifdidionem femper exercuit. In temporis quoq; antiquitate nulla eft difparitas,iam inde a tempore A- 
poftolorum Mediolanii ledes EpifcopalishuiusProuinasfuit.Deindeveteresmurorumftrudurat&alisantiqui- 
rates, quaspaffimcon piciuntur.lat luculenter demonftrant,Mediolaniumfuide Santonum quondam Metropo- 
lim , nomen q ue hoc poftea a Romanis mutatum, & a populi nomine,qut ei imperabat, appellatam, quod idem acci- 
dit Perigurianis,Lemouicibus & Pari{Iis,quarum nomine mutato,aliud viciffim ab incolis fortitat funt. Inter alia 
ant quitatismonumen:a,viden:uribiadhuefundamenta,ruderaqueruinarum.Amphitheatrieifimile,quodPen- 
gor iiieft extra vrbem, §ccircaiter,quodSan-tano-Angelmmoppidumverfustendit;vifuntur aliqua fruftaAqua:- 
dud js,aquarumque& fontium canales, qui in Ciuitatemducebantunfedmaioreadmirationedignus eft Arcus 
arti uusin x>nteHuuiiCharencatantevrbem,inquoarcuabvnolaterehscverba leguntur. CASARI NEP. 
DIVI 1 VLI 1 PONTIFICI AVGVRl.Ab alio latere huiufmodi chara£teres,vtplurimu decriti conipiciutur. 
C.IVLIVS.C'.ICTVNEV., t RVFVS...IS NEPOS E...POV-S ACERDOS ROMAN^...LVENTEM, 
PRAEFECTV...P.RO. 

Ctefarein Gallia bellum gerente, Sc etiam paulo poft fub Augufto IuliiCatfaris Nepote Santones cum aliqua A- 
q ui taniat parte a Romano exercitu fuba&i funt.Et poffumus hic meminifle Ouid.lib.i.eleg.7»qui de mari Santonico 
fic loquitur. 

2{pn fne me ejl tibi partus honos :tu bella Pyrene 
7 ejlis,dr Oceani littora Santonici. 

7 ejlis Arar, Rhodanus^ celer, magnus^ Garumna , 

Car neti, & flaui c arula lympha Liger . 

Ammianus Marcellin.li.j.Santones inter praecipuos 6c primarios Galliarpopulos refert, his verbisrPrima Gallorum 
Prouincia(Aquitamcafcilicet)eft valde populofa, pulchras &fplendidasciuitate$ compleditur, &c. Alia, qutede 
hac infignivrbe&circumiacentibus regionibus afferri & notari poffenr,mifla facio. Illud tantum dixifle fuficiat, 
Santones, ceteros Aquitania: populos antiquitate v;ncere,vbi praeter iamd dator amoeni proipedus, tothorto- 
rum decora, tot agrorumlumina,vbi denique, cum duitas fit temperatiore fub elimate conftituta, aeris falubritas 
maxima. Abfynthium porro Santonum Martial lib.9 Epigram.^Gficcommendat. 

Santonica medicata dedit mihi pocula virga 
Os hominii,mulJum,me rogat Hippocrates. 

Veftitum veterum Santonum idem Martialis hoc carmine exprimic. 

Gallia Santonico ve fit te Bardocucullo, 

Cercopithecorumpemla nuper erat. 

Linquo varias Saxonum.qui tum vocabantur Barbari, excurfiones, quibus olim Santones exagitati funt , quarum 
feriem ex Sidonii Appoll naris li.8.epift,6 qui fcire cupit, pofcat. Ad Orientem Santonumvrbs Angolifmenfibus af- 
finis eft, ad Occidentem mariOccanoterminatur,vbi duae Infula; fitaefunt, 01 eronlepufculis & cuniculis abundas, 
&:Maremnes.AdSeptentrionemcontingit Rupellam, ad Meridiem Burdegalenfes.Praecipua eius oppida funt, vul- 
go, Blaye,q\iod nuncupatum fuit Blaia militaris , quia ilhcftatiua haberent Romani, quibus limitum cura demanda- 
ta erat. Incolte gloriantur, magnum illum RolandumPalatinum,in eorum oppido natum efle, eiusque Comitem 
fnifte.Sant Iand * <_ Angeli Barbejieux Afarans,quod valida arx tuetur,titulumquePortusMarini hab et. Marennes, mari vi- 
cinum eile, nomen indicat, totaque hasc Reg o maritima eft,locusque commodus, vbifalferuorefolis excoquatur. 
2fo«rg,Multusinfuper aliorum Burgorum, Arcium & prgorum huius Prouincix eft numerus, ex quo de Territorii 
praeltantiafieriporeftiudiaum.Inlulae vulgodeRezdi£tae,aliaeque Territorii Marennae ditionis funt Santonum. 
Quibus Chriftidod inaniprimusinculcauitS.Eurropius,temporeDomitiamImperatorisaS.ClementeinGalliam 
miffus,quam & (anguine confirmauit.vt refert GregoriusTuronenfis Iib-i.de mirac.cap.56.quod tamen aquibuf- 
dam immerito controuertitur. Quem Eutropium fecutus eft S.Pal!adius,quiatceftante eodem loco Gregorio Tu- 
ronenfi, templum S. Eutropii fundauir, quo loci corpus ipfius inuentum fu t.cuiusfepulchrumeriamnum hodie pa- 
tet,in quo vulnera 8c cicatrices dilucide conspici poflunt,adeo vthif e indicii? &C Palladiis aliorumq; votis fat com- 
probatum fit, primumSamonenfium Antift.cem propter Chriftianam fidem Martyrium fubiiffe. Palladio fucceffit 
S.Ambrofius numero 4-poft hunc Viuianus.8. fuit S.Troianus.ix.S.Leuis i2.S.Vlricus.i3.S.DiHacius.i4 S.Seuerinus. 
ij.S.Magnardus.Qui omnes in exercendis paftoraLbus farcinis faluti ipforum gregis fic femper addidi fuere, vt ani- 
marum falutem potius quaererent, quam ouiumlanam.vt ipfi degluberent, vel ab aliis deglabrari paterentur. 16. nu- 
meratur Alonus, qui illegitime Epifcopatum adeptus eft, quinimo nefariis criminibus coopertus, magnam fibi ex 
omni fcelerum, vitiorumque audacia turpitudinem atque infamiam contraxit, multaque in deos hominesque im- 
pie commifit,vnde facile colligi poteft : Principes olim erga Chr ftianos & Ecclefiam male afiedos , probioribus & 
honeftis exclufis,peffimos & inhabiles interdum ad huiu modi dignitates promouiffe. Poft hunc tamen complures 
recenfenturEpifcopi, qui magnam & immortalem fibi laudis famam, aequitate,induftria,temperantia, 
miferorurndefenfione,odio improborum, ftudiorum magnitudine, officiorum opportuni- 
tate incredibili in omnes humanitate, bencuolentia, fide pararunt, vnde etiam 
"ampliffimaclariflimaque magnarum virtutum illis conftituta mo- 
numenta paffim extant. 


»7 



585 ^. d\H JI+3FWJ5 


"khUmsi, 




»^n ro 




^ uiww l 

'JflSSS! 


§n 'i ijt 


mmm 




















B rem vocant,quas Orientem refpicit ad Turones vfque& Biturges; Inferiorem, 
qusverfusoccafuminOceanum Aquitanicum vergit- A meridie contingit 
Santones, Angolefmenfes ScLernouiees; Britanni & Andegauenfesfunt ilii & 
Septentrione proximi. Incolas Ptolomasus& Plinius Pedones appellant , Csfat 
& Strabo Pi&ones, peri i in prima lyllaba, Ammianus Marcellinus Pidauos no- 
3 . minat.QuidamaPiciisipforum etymologiam deriuant,fedfabulofumputaturj 

I itionum enim quam Pidtorum nomen vetuftius elTeexCiafsicis feriptoribus liquet. Locum vbi 
iictauium vrbs ere<fia' s fi perferutatus fueris , vixvllum in Aquitania reperies vel am oeniorem vel 
commocnorem, vbi tot magnificis aedificiorum ftructuris veneranda, prudentifsimorum incorrupto 
Senatorum ordineconfpicienda, florentifsimofimulachoneftifsimo rerum publicarum acpriuata- 
rumftatu nobilitata refplendeqvti etiam Ecclefia metropolitana, D.Petri, Caftellum, Palatium cum 


<luni latitudinem afiurgens. Plerique viatores folent illi m em orias caufia nomen infculpere. De hoc 
lapide multi multa fufpicantur, quas quoniam folis conie&uris nituntur eflfe certa dici ncnpoteft,in 
primis,quomodo,quaue ex caufa & a quibus illuc aliunde tranflatum fuerit. Multi tamen verum eflfe 
putant aquarum eluuionibus terra deteflum emerfiflfe,Sc raritatis caufia ab incolis furfum yretlum 3 de 
quo hi verfus extanr,Hiperbolicii- 


Hic lapis ingentem fuperat grauitate Colojfum 
ponderis, & grandifidera mole petit. 








LVGDVNVM. 

VCOVNV M Galliae Celtica, quondam Regni Burgundis pars Secufianorum Metropolis inter 
ceteras Galbae vrbes,vt opibus.aidiumque elegantia ac ftru<Etura,fic fitu nobilis. Ab vna enim’ parce 
duobus fructiferis collibus cingiturjalteram duo praeftantesfluuijalIuunt;Rhodanus,qui certismee- 
nijs ad orientem rapidifsimocurfu ex Alpibus per Allobroges allabitur ; & Araris, qui mediam inter- 
lecat, nunc vulgo ©acne vel ©agone/ ex cade o&odecim millium Martyrum ibidem fafia diSus. 
Ararim namque fiuuium horum fanguine ex Gorguillone, hoc eft, gurgite, fic a re ipfa nuncupato vi. 
co , ex quo caforum (anguis, vti torrens defluebat, vfque prope Matifconem vrbem in Heduis ru- 
buiile aiunt;& hinc eidem Arari nomen, Sagona nimirum a languine fuit inditum. 

Antiquitatem huius vrbis,ciim ex plurimis veterum monumentis, tum ex Polibio Liuio,& i>lu- 
tarcho de Hannibale colligere IicetiNonnullis affirmantibus, fundatam a Lugdo Celtarum Rege.qui circa mundi annum 2 < ? < 
ante Moyfis tempora vixit,& abs luo nomine Lugdunum appellatam: Poftcoeli inclementia folo aquatam, L-NumatiumPian- 
cum patntium Romanum & Pratorium deducenda illuc colonia, iterum erexifle, multoque priori frequentiahominum & 
Eruduris celebriorem effecifle. Id quod confirmatur monumento lingulari marmoreo Caietae Neapolitanenfium reperto, cui 

L, M V N A T I V S. L. F. L. N. PRO. N. P. V. GOS. CENS. 

Imp. iter. VI. Vir. Epul. Triumph. ex Rhoetis. AEdem Saturni. F. de 
Manubijs agros diuifir. in Italia bentuenti , in Galiias colonias deduxit 
Lugdunum & Rauricam. 

Praetaralta etiam vetuftatis veftigia forum Veneris confpicitur, vulgo goruiffe nuncupatum , inquo Veneri dicatum tem- 
plum , ibidemque fpeculum artis adeo admirabilis collocatum fnifle referunt, vt ex longinquis Sabaudis montibus dare coni 
fpicererur . Quod in foro habitaffe feruntur coloniae diuerfarum f xaginta prouinciarum Lugdunenfi lubieClse . cui et ; am ab 
Impp.Romanis aureae, a rgente aeque monetae cudendae facultas concefla. Adhsec ibidem Templum ab vniuerlis Gallis commu- 
ni defignatum impenfa , & A ugufto Caelari dicatum eft, ex cuius fragm entis poftmodum Metropolitanae Ecclefiae fundamenta 
iada quidam affsuerant. Porro fatali igne, intra vnam nodem fuit abfumpta anno ab Vrbe condita centefimo P0 fHL N Plan- 
co reftaurara, iterum cor. bufta ab Seuero Imperatore, Albinum proiequ ente; qua ex occafione quidam comniinifeuntur Lu<*I 
dunt nomen a Lugendo deriuari.quodretroadi sui calamitates merito lugere debeat , Sita autem h$c vrbsefi: in med'a propj 
Europa, vndeetiam Francis cor putatur, vbi rerum omnium vberrimus pronentus, Vt non folum innumera ciuium ac ref quo- 
rum hominum multitudo vidum facillime acquirere pofsit, fed etiam fertilitas natiua exterorum locorum fterilitati fuppetias 
ferendo, non paruas alienarum duitatum fitarchias expleat. Hucaccedit quod quater annue vndiquegentium mercatores eo 
commeant, pubi icarum nundinarum, qua: varijs ad mercimonia(Reip.fuccum) fouenda priuilegijs infigniuntur ^ratia qus res 
ab exteris incredibile lucrum atque decus non huic vrbi folum , fed etiam toti eius prouinciae conciliat, & eam infuper homini- 
bus omnis generis artificiorum peritis repletjneque facile vrbs reperiretur, trapezitis librarijfque refertior. Opibusautem lic 
floret, vt nulli alij, (altem in Gallia cedere videatur,quarum opum caufam fluuijs illis praecipuam tribuunqquia cum multas vr* 
bes illi obeant, feque in Ligulticum maris linum exonerent, haec vrbs in media, vtdidum eft, Europa prope lita fir. facultatem 
quaecumque qualibet exportandi, tum etiam importandi.prsbet etiam ex prtecipuis Europae nationibus haud procul difsitis, 

Chriftianatn Religionem, concionante Euangelium PhotinoPo!ycarpidifcipulo,aflumpfit.Strages,de qua fupra mentio fada 
efi- .ododccim millium fcilicet Martyrum , edita fuit loco vrbis, qui Athanacusappellatur, Antonino Vero Imperatore, vbi S. 
Martinicemplum, Benedidinumqueccenobiumexftruditfn eft,deftrageadeatnrHiftoriaEccleijaftica. 

Ab exordio autem Religionis, primum S. Scephano templum dicatum fuit, quod etiam primi ibidem Epifcopi frequenta* 
•runtjpoft m B.liiieam Nicetif migrantes, qu$ tum Cathedral:sfulgebat,hodieS.IoannisBjprilTg nomen jsbeiufdcrn fundatore 
Iohannc Burgundis,vt£ertur,Rege mutuatum, vbi perplurimiiiluftres& vitae fan<ftimonia,literisquecelebres exiftereEpifco- 
pijclanlsiroiquein literis vir. .quibus omnibus, robuftifsimis veluti columnis luffulta vrbs Lugdunum, omniumquererum v- 
btrrate praeponderans, quod origini' fuat & fortunarum primitijs ac incrementis fplendidius adijei pofsit, vix repetitur, fioren- 
tifsimo limulae hcneftifsimorerum priuatarum ac publicarum flatu nobilitata praefu!gens.Guiusaccuratiordefcriptio,& icon 
omnes vrbis plateas repraekntans, i.vrbiumTomo inobis exhibita fuerint. 

VIENNA» 

I E N N A Delphinatus Metropolis eft, antiquifsimarum Galliae vrbium vna, vt quae quondam maxi- 
mae fuprerrsaequt Gallis Edis titulo nobilitata fuit, ad Rhodanum & Lugduneniis dicionis limites fitaj 
qua cx occafione magnas olim cum Lugdunenfibuscontrouerfiasfuft:nuir,id quod Corn.Tacitus An- 
nalium li. 17. teftatur. Parum enim abfuille, quin i!la(nifi fuorum Deorum fimulachra ornamentaq;,vr- 
be,admilites,eoruirainledaturi,eduxilTenr)deuaftatafu IT r.Valenfq; exercitus imperator cohortibus 
feftertia aliquot nummum diftribuiflet. Opinio eft, condita a Venerio quodam A n icano, patria extor- 
remus etia dnfta fuit Senatoria,& iam ante condita fuerat, quam Senones in Italiam migrarent , in qua 
vrbe illi duo fanafpoftquam Romani Allobroges domuilTent)vnum Mirti.alteru Vidtori fundarunt, 
eius antiquitatem confirmat pons in Rhodano,^ Tiberio Graccho per Galliam rranfeunte conftructus, 
cuius principio aerini arces duas praefidij munimentiq; cauda adiunxit,qui Tiberius vixit circiter annum mundi gypo.ab vrbe 
vero condita 5 y 6 .zntt Chriffurn natum 180. qua ex re veri fimileconftat, trecentis ante annis fundatam, & vlrra annos bis m Ile 
conditam, hafienufq; percelebrem exiftere,& infigni maieftatisnota daruiiTe. Prster etiam luprad dum Tiberi j Gracchi Pon- 
tem, ea in vrbe Iulij Caelaris copiarum Praefecti nonnulla *dificia,dum ille in oalha elfet,conftruxerunte6 maxime, qt od Cf- 
fari parerer, & Romanorum mores potius quam Gallorum referret, praecipue vero horrea & officinasmilitares, quibus omnia 
ad malitiam & annonam, tanquam tuto loco conferuarent. Nonnulli aiunt il ; am publico Romanorum carceri deftioatarruHe- 
rodemq;ad eam fuifle relegatum, Turris vero, quae Pilati dicitur.in qua illum obnfT.- f erunt, ab Imp.Tiber o excitata fuit.QT- 
obrem neci fle eft vrbem illam ex admodum vetuftis Galliae vrbibus credi, nec fundatione minus antiqua Roma. Chr fti finem 
fufcepit.(vti Adam Archiep Eopns Viennenlis,qui Caroli magni lucc. florum tempore vixir, in fuo chronii o,quod a condito 
orbe vfque ad annum felutis 98 o.confcripfit, luculenter refert, cum D.PaulusHilpaniam cogitans, S.Trophimum Arelarum,& 
D.Crelcentium Vicnnam.rehgioni in ea pradicanai,& Euangelio concionando,mifit. Eius Epifcopi ad Adonem viquequa- 
dr*aeinta quatuor numerantur, quorum plurimi rerum geftarum gloria, vitaequelandimonia claruerunt. Hodie autem vrbis 
Epifcopi Comitum dignitate & nomine infigniuntur. Haec vrbs olim.atteftante V.Beda, Primatis Galliae & Allobrogum om- 
nium apicis titulo appellari merui- .Palla eft, turbato c milibus bellis propter rel igionem, Regno, violentas militum raanus,quas 
nequea Diuorum martyrum ofsibus isibi fumma qua par erat reuerentia afleruatis, cohibuerunt. Pntermitto municipiahuic 
vrbi fubdita , & antiquorum Viennenfium Delphinorum profapiaoj. Bella etiam propter lurifdiaionem lartara tectam coa- 
fercandam fufeeuta. 

JJ> 



















TVRONVM. 

Vulgo i£cur$. 

Vronesintercseteros Gallia: populos funtantiquiflimi & praicipui, ihterCeltas haud 
poftremi, quorum Metropolis adfuburbii partem Ligeri alluirur>quifluuius ex tranf- 
uerfonuum canali prope S. Annam adfiiburbiaRichij tranfmictit, earumque partem 
orientalem occupar,ameridie ic occidente flumus Idra curfumluuin dirigit. Latitudo 
huiusregionis non adeo magna eft,prop:er vicinas & finitimas prouincias , quibus an- 
gufte circumdatur. Adoccafum habec Andegauum, aqua territorio fuo & limitibus 
Belnx feparatur, & partem aliquam Pidauienfem Creula flumine diuifam, ibi enim 
Chinam ciuitas fita eft, qua: T uronenfe forum fbrtuur. Ad meridiem fita eft in finibus 
Pidauij,iuxtaCreufamflumen,quaPiles portus Garumnam a Turonenfibus feparat* 
Ex eodem latere Prouincu dicta Berruyer cohsret , finibusque Caftellonii ad Indram 
notatur In OrienteadLigericnterritoriumBloifinenfeSe partem aliquam Biturigum tangit: ibique Charum flu- 
men limites conflitutHincigiturpatet^quomodoTuroneniesaliisProuinciis in clufi &coar<datiiuntjquietia ver- 
fiisfeptentrionemMenenfes8cVendonicenfesatdngunt,aquibusfl.umineLigerifeiunguntur, Vrbem Turonum 
antiquiffimama:dificaruntGalli,vndc etiamptopeer antiquitatem, pra:aliis Gallia: ciuicacibus excellit, adeo vtca- 
putmultarumnationumdicimerueritjetiamaCslarealiisque qui Galliam delcripfere, pro pracipuis primisque 
Gallis iemper Turones habiti fint.Ptolomsusli.z.cap.S.tab. 3 Eutopar,eosTuregios nominat, ripam Ligeris mco- 
lentes;Ca:far plurimis in locis illorum facit mcntioncm,pra:fertim in fine fecundi libri Commentarioru , cuius hxc 
verba funt:His rebus geftiSyOmni Gallia pacata,tanta huius belli ad Barbaros opinio perlata eft, vt ab nationibus, 
qua; trans Rhenumincolerent,mitterenturlegatiad Calarem, qu«,feobfides daturas, imperata facturas, pollice- 
rentur,quas legationes Crfar,quod in Italiam Illyricumque p roperabat, inita proxima xftate , ad fe reuerti iuffit. I- 
pfe,in Carnutes, An Jes, Turones, qu* duitates propinqua: his locis erant, vbi bellum gefleta t, legionibus in hiber- 
na d.edudis,inItaliamprofeduseft.Vndecolligipoteft,Turonenfes non fuiflehoftes Romanorum, fed Ca:far is 
partes tenuifle,optimumque hoc antiquaeillorummagnificentia: indicium efTe.Exhiftoria etiam Gregorij Turo- 
nenfisliquetjciues Turonenfes plurimis inlocisSenatores Romanos nuncupari.eo quodiurcciuiumRomanorum 
vfi fint, cuius iuris olim amici & confcederati Romanorum fuere participes. Sed pofteaquam Imperium Romano- 
rum a Gothis,Vandalis,Alanis,Burgundis,Hunis& Francis deuaftaretur,Turonumciuicas,vt&a!ia:,libertacefru- 
ftratacft,duraq; obfidione a Gallis prcflafuit.-qui tamen commoti monumento D. Martini , cuius olla ibi condita 
fimt,ab incepto deftiterc,quinimmo tanti poftmodumhancvrbemhabuere,vt in fandis reliquiis huius facrar iflimj 
Epifcopi,omniumnegociorumfuorum,acconatuumfortunampofuetint.Ethacratione Vrbs Turonum corona: 
Francii inferta fuit, donec poft fadam Danorum & Normandorum irruptionem in Galliam a Ludovvico tertioln- 
gelgerum, comitem Andegauenfem,transferretur,quohoftilesbarbarorumimpetiiscopiisfuiSrepelIeret, & oram. 
Ligeris propugnaret. Illud quoque memoria dignum eft-, quod olim in territorio, & fere in ipfis portis & fub moeni- 
bus Turonum,inuidiffimus ille Gallorum Princeps CarolusMartellus, circa annum Chrifti 72.9 pradio fuperaritne- 
dque dediderit Regem, vna cum quadringentis millibusmilitum,quicuminnumero exercitu, fubiugata prius Hi- 
fpania, Galliam inuaferat.Turonenfes euam hacin parteatternum nomen meruerunr,quinonfoltim Sarracenis il- 
lis acriter reftitere,fed &: Chriftian s.cum prtelium anceps eflet,aditum in vrbem prtecluierunt , quofalutem nonin 
fuga,fed fortiter dimicando qua:rerent.Municipia, qua: ducatui & Iurifdidioni Turonenfium fubieda funt, hxc 
numerantur;CHINONVM,cuiusterritoriumfer i!e& amoenum Francis Regibus olim in deliciis fuit. LO- 
D VN V M,quod Pidauienfi ditioni quidam aflcribunt,fedes Tribunalis Regii nUnceft.AMSO ISE, in ripa Lige- 
ris fluuij,tamamcenoloco ficum, vt vixinFrancia fimile oppidum reperiatur,quadecaufa etiam Reges ibi faepe de- 
gunt, L O CH ES oppidum firmemunitum.M O N TR1 CH A RD, ia planitie ficum, quod rupes Sc filus cingut, 
extra oppidum domus fubterranes funt,&: fuper eas horti vinetaque. PAVLM1VM ARX, Vicecomitatus ti- 
tulo prxftat,fita eft edico loco, aereque inprim s falubri,recro ipfum eft pulchrum fpatiofumq; viuarium , quod mu- 
ro cingitur, duoque fere milliaria continet. Denique vt concludam, T uronum eft ex opulentiffimis Francis ciuita- 
tibus,quas diuitias exfertili territorio confequltur,eiusque diligenti cura,& quod incola: probe rem familiarem cu- 
rent, addidimercatura: funt, nauantque operam paranda: byfTo,quamibi tam probe, fubtiliterque parari , quamih 
Italia dicitur. Aeribifuaucfpirat,ferenusqueeft,vndeob voluptatem, amoemtatemquequaprxftat, HortuIusFran- 
cix , Regumque dehcia:,communi prouerbio appellatur. Arborum frudus exanimi lententia proueniunt , iiq; nullis 
aliis Europce cedunt; Lutetiam Parifiorum vfque comportantur, ibique pra: ceteris funt in pretio. V ini frumentiq ; 
feraciffima eft,nec nemora ei defunc venationi commoda, neque ad acditicia conftruenda quascumquc , neque ad 
ignes inftruendos ligna, aquas adprime fana:funt,P opulus fincer us eft, non difficilis vel morofus , & fuo Regi obfc* 
quens & fidelis. 

Andegauum. 



Ndectaui GaUispopuli,oIimrerumomniumaffluentibuscopiisdicati,vtplurimum claruere , quorum 
Prouinciayulgo Aniou nuncupatur, Gallia: Celticslimitropha,acquanquamlatenonprotendatur,atta- 
menbreuesfuos limites fertili, eorum;qua:advidum pertinent, copia,compenfat; Alba itidem vina, quae 
bmw,, pro nobiliflimis totius Gallia: celebrantur,profert. Propter collium &c tumulorum frequentiam monto- 
( * L eft Planitiem fylus, proceris arboribus confita,pafcua: & prata admodum fruticantiaplluftrat.Amnes 

IrV^ntes adeo’ crebri in eafunt , vt hoc nomineplurimi puearint Galhco Aquitanorumidiomate Aiguam fuifTe 
actorrcu x j_ maua J ra p., ntare cenfenturflunfina,non connumeratis fontibus, pifcinis,ftagnis,& aliis riuu- 

Us^^rumnon cxiguuseft numerus» Vrbs Andegaueolis, vulgo 2btgi(T9rbrba)braeftadMcduaDamfluuium ■ vn^ 


10 



Cl)eknaaik Cj. HouffiMjlms ^Anno Dm 1561 ■ 








pars hoc fl uminediuifa meridiem & °” entem AnSi^Poftmodumfuit*^ Regnum 


cem.^pri^spUnevacuavar^,^^^— fc*^onerc 

1UrC ^’ uun£ur >ct iam cadendae teftimonium prarbetlocus ille GroLan clidus > in quo Theatrum a 
&bfi<horumimmunes^nt.Anu(^^^®“ 1 “ ^ a ^j iucesc ^ t vb - ct j amveEerum j ni ratorumnum ;f tDa tanori 

Rom^sconibua^f^cmuso^par fidibus p roa! nciarum quondam erectam , vt .bi populo ludos 

raro memoriam illis redderem. Necminus celebrem facit vrbem m- 

pe cu apra: ere jim q |j urima 'j' em pl aj EpifcopoCiuilem&Ecclefiafticamiurisdid:onemcomundim 

ignisor o^ cc e ia icu > ^ L_„ 0 i;;ii a nn rePrate.auam veteres olimReees ac Imperatores, Epifcopalisdignita- 


xime dediti funt,fidi Chriftianx Catholica: fideij>rqpugnatores,in dodrmis &c iandiombus Ecciefix Cathol.czco- 
ftantes Adaenitionem verbi diuinivocadfunr,eoipiotempore,quoEUuhanus Cenomam Euangelium prsdica- 
ret Qui pofteaquam longo tempore concionatorem ibidem egi fiet, Mameam tendens comitem iuum nomine Ue- 

fenfokmmietateac religione P rseftantemvirumHibifubftituit.ReferuntDefenfoFemhuncfu;ireDXenomani 5 qm 

r. o r..u " — errari rlprir.vtex nrokmo in facramcommutaret^acdiuinisofficiisexeqiie- 


diS manciparet. ^uucuam prunum cmiuwu — r 3 i 

lus , quibus ampliffima, clariifimaque magnarum virtutumconftimta funcmonumenta.QuintusnumeroEpifco- 
pus fuit S.Renanus,S;Breton decimus, S.AndouinusdecimustertluSjS. Lecmus decimus quartus, Comes Andega- 

uenfis circa annum, j& 5 .Magncbodus XVI.S. Lupus X V I l.SJoannes Michael LIX.&recenfenturvfque ad tem- 
pora CaroliIX.Epifcoprfexaginta quinque, rerum geftarum& virtutum ornamentis /plendi diffimi,EcclefiaAnde- 
gauenfis plurima ac opima beneficia, opulentas Abbatias, Prioratus,Pixpofituras acCollegiahabet,cuminvrbe,tum 
etiam extra, dequibusomnibusadeantur Annales Andegauenfium, in priori parte,cap.6. 

Bertrada cognomento Pulchra(quam Rex Philippus, repudiata yxore^fibi aiIociarat)quade caufa etiam a Ponti- 
fice excommunicationis vinculo innodatus fui t,Caft ellum, vt vocant, Andegauefereftauraii curauir. Comites enim 
fuperioribustemporihusnGnibi,fed Touraimx commorati funt. 

Sed nec illud praetereundum filentioreor,quodLudouicus huius nominisfecundus.proincrenrento vrbishuius» 
Academiam anooi398.fundarit,priuilegi;squeaoimmunitatibusvariis decorariEVnum enim hoc efficere Rudebar, 
vt Andegauum aliis duitatibus magnificentia,fplendoreac fama polIerer^Omnium quos in hac Academia olimlu- 
ra aliafq; facultates publiceprofeflos ob eximias fcienr a: &dadrinae laudes fufpicimus ac veneramur , ■prx exteris 
cIaruerunt,D.Guilhelmus.duPoiet,FrancixCancellarius,D.Lazarus Baifius^ vir omnium exiftimatione omatiifi- 
mus,&eius filius patrifIans,IoachimusBellaius,Franc.BalduinusfummusIunfconfultus.Eg.Baro,cuiusopera virum 
demonftran t.Renanus Benedidus Theologix©odor &'PataechusS.Euftachij §arifijslumen eruditionis. Petrus 
Airaultus Vicarius generalis criminalium,cuiusdodrinaexfcriptisrelucer.Bodinus AduocatusParkmenti 
Parifieniis,&alij multiDodores,grauitate,dodrinaac vitxfandimoniailluftreshincvelut.ex 
equo Troiano emeifere, quorum laus inpublicispriuatifque rebus 

femper emicuit» 




CAMERACVM* 

A ME R A C V M, Galliae Bclgicadntcr Sequanam & Sjaenum , vrbs arce& meeaio. 
rum ambitu adeo inunita, vt vna ex primariis illius Prouinciae vrbibus habeatur. Ad 
quam magnificentiam prius, quam noftris temporibus cxcrefceretj maximas difficul. 
tares,& varios fortuna cafus experta fuit: Etidquidemeaoccafione.quodnobilifsi- 

maBelgarumProuincia, multis retro faeculis, femper in fummo pretio finthabita,ea- 

que de caufa tam multi principes, Reges ac populi, de caru principatu, & dominio ob- 
tinendo, fummis conatibus contenderunr. Situs etiam oportunitas Gallum illexit, vt 
Cameracopotifsimu infidiarctur. VetusSamarobrina putatur, vbi Casfar totius Ro- 

mani exercitu$nenmm,obfidesciuitatumliterafquepublicas, frumenta, Scresiibica- 

ras in firmum,mtumq, locum collocare folebat.Geropius Bccanus,in artificiofis conieduris quas in filis ori 
ginum libris explicat, communi multorum fcnrentiae, vt folet, reludatur, exiftimantium Cametacum Gefa* 
xis& veterum efle Samarobrinam. Cum aBellouaco plus, quam triplo amplius abfir, quam, viginti millibus* 
pafiuum.Hadenits faneBellouacum, viginti quinq ; ,ideft, totidem millibus paiTaum, quod Cadar annofanit* 
ab Ambiano eft remotum, ita,vt nihil dubitem Ambianum Samarobrinam Ambianorum efle. Qui contra! 
riam opinionem defendunt.nonineptum fententia fua defenforem HubertumLeodium allegant. Qui noti 
male probat, erubefcerefe,fine ratione loqui. Quoniam,inquit,audiam quampIurimosdeSamarobrina fub- 
dubitare, & vereri, ne non fit imperialis illa, & vere amoena ciuitas, quam Cameracum hodiedicunr, errare 
vehementer, & nullum aliud opidum efle, confirmandum eft. Primum, non me mouetPcolemaus qui Sama- 
robrinam ciuitatem Ambianorum facit.* nam & fi ciuitas Ambianorum Samarobrina fuerit, non propterea 

fequimr,SamarobrinamefleAmbianos,opidumgallice Amiens.Potuerunt enim Ambiani aha quoq- habuit 

fe opida quorum Ptoiomaus non meminerit , nihilominus tamen Ambiani , id eft , A miens , non vfq uc adeo 
tum magnum oppidum.vti nunc eft, vt veteres muri docent. Sic etiam idem Prolomeus ciuitatem Rhenorum 
DurocGtoiutnScCaefaromagumBcIlouacorum appellar. Cum ea tempeftate&Rheni,&Bellouaci,ficutho- 
die,opidaerant,&gentiscaput.Item,Sueflbnes,& gentis, &opidi nomen eft.habucrunt autem fub feSueflones 
duodecim opida,vt libro fecundo feribit Cafar,quorum Bibrax vnum, hodie Braine,quatuormiliiaribusGal- 
licis i SuelTonibus comitatus ritulodccoratum,3c itemNouiodunu,Noyon:Beliouacoruni vcroBratuspan! 
tium eratopidum.Quarenihiiagunt,qui Samarobrinam Ambianos efle opinantnr* Cum autem Cxfareflet 

Samarobrins, id eft, Camcraci,vt nunc vocant, Sc certior eflet fadus de oppugnatione caftrorum Cicero nis in 

Neruijs.mifitNunciu ftatim inBellouacos ad M.Craflum,cuius hyberna aberant ab eo millia pafluum viginti 

quinque.ybi notandum, Bellouacorumvrbempaulo ampli usdiftareaSamarobrina,fed hyberna Crafsi^non 

impia vrbeBellouacorum.fedin eorum finibus aliqua parte fuiffe,ita,vtdimenfio non obftet. Alterum nun- 
tium etiam in Aflu os ad C.Fabiumxnifit, vt in Atrebatium fines legio nem adduceret, qua fibi iter faciendum 
fciebat.Erant Afiui,qui circa opidum At habitant,quodfuperiores Germani Asdicunt.Fabius autem vtim. 
peratum erat, non ita multum moratus in itinere, cumlegione occurrit, quodomninofaciendum ex Af! 
fuis in Atrebates ire volenti. Ad Labienum item vt vcnirctin fines Neruiorum fcripferat,(i ReipubLcaufa Sc 
commodo facere pofiet.M.CraflumSamarobrinaprafecir. Poft liberatum Ciceronem legionescircaSama- 
robrinam retinuit. Etprofedo commodiorem locum habere non poterat.nequeenim puter quifquam vrbg 
Cameracefem nouam efle, aut intra paucos annos in tantam amplitudinem excreuifle, eft certe nobilis illa Sa- 
marobrina,de qua ad Trebatium fcribitCicerotVna collocutio noftra pluris erit, quam omnes Samarobrine* 
Etin alia epiftolaiO praeclara caftra,quidtufecifles,fiteTarentum,&nonSamarobrinam mififlcm.Et quodna 
amplius dubium efieporerit,quum nomen ipfum indicat, quod quaerimus. Cambray Galli, Itali vero Sambe- 
rcydicunr,vidcquim facile Samarobrinam inde feccrinr. Si ex Amiensfaciunt Ambianos, ex Beauuais Bello* 
uacos,quid vetat ex Samberey Samarobrinam fieri. 

Porro Archiepifcopatus,& Principatus Rom. Imp. dignitate Cameracum praefulget, Non quidem ex ordi- 
natione recenti, quaPaulusquartus Anno M.D.LIX. nonos Belgij Epifcopatusordinauit.fedantiqtia funda- 
tione, qna AtrebatenfisEpifcopatusCameracenfi multo tempore vnitus fuit , quemadmodum reflantur hi- 
Horia , &praefertimChriftianusMaflxusCameracenfisIib.xiij Chronicorum& AnnaliumHannonia, qui 
triginta tres recenfet Antiftites,vrrique Eccldiaconiundacommunes.Quorum aliqui obprarclara vitame- 
rita.inSandorum ordinem funr relati, vtS. DlOGEN£S,martyrij laurea in perfecutionc V Vandalica illuftris. 
VEDASTVSaS.Remigio Remorum confecratus.miraculisclarus,queHayminu«col!egit,& vitam eiufdem 
A!cuinusconfcripfit:S.VE DVLP HVS,qui ex Atrebatofedem Epifcopalem Cameracum tranftulir.S.G A V- 

G E R I C VS Clotarium Regem ad fidem Chrifti conuertir,iepultus Cameraci in Bafilica, qua ab ipfo in mo- 
tis vertice in honoreS. Mcdardieratconftruda ,quo in loco, temporum condirioneita exigente, CarolusV. 
arcem conftruxit. Quare GanoniciS. Gaugerici receperunt fe in parochialem Ecclefiam S.Vedafti, vbi inma. 
gnifico choro a feconftrudo corpus fa ndi Gaugerici repo fuerunt, a tque ira Ecclefia fandi Vedafti dicitur et. 
iam Ecclefia fandi Gaugerici. S.A VTBE R T V S Ecclefiam A ttrebateniem conftruxit, & Hannoniara ad fi- 
dem Chrifti conucrtit. Iam hoc rcmporeCanieraceniisEpifcopatusadMerropoliticamdignitateaieucdus 

eft, cui EpifcopalesfedesfubfuntAttrebatum,Tornacum,Audomarum,& Namurcum. 

Plura de hac Vrbeparticularia.quarto Vrbiumtomo explicauimus. 



Z\ 







, 


Wm- 


tfXb/rre dame- 
b-S.len . 
c S~J}(ercin ■ 
A-jfc}Gydaui- 

e S.^zco/as ■ 

fs.„ iubert ■ 
g S-Sejjulcbre. 
h SFrancozs- 


z -S. C larre. •- - r. Lo parte zzeuue. 
\-S-hdmn - s- lavor re S-Sejmick? 
IS-Iaazi ■ C^La per re- Campre. 

\ m ■ S-JBeerge - \ vLa porre de selle. 
nS.Craix • x-Lajierte demaSe 
oSIacgue aUvfettii. yLamza/m delavzUe- 
jrSjacque au noirs z. La Mmcberie ■ 
aSLarere. : * I egrazid znarcke. 





C A L E S I V M. 



A LES. \ M.quod Sc Calecum modo a nonnullis appella tur,eft opidum Flandriar, natura & artǤ mnnitilS- 
i ’-H>^^ 5 fe^^|? u r !?’ pf0pusnacaI “ n> Gam« 1 c Uui$,ftenam& i anuaremp« habitum qu° Io ci;veteribns Portus Itius ficus 
f ' Jl lC ? aca:ur ; nc£E p e ad Oceanum ; qua, Septentriones verius idem Oceanus Germanici, verfu* meridiem 

7 Bmanramanscoenornenmn- ’ • • * vcuns mcnaiem. 


. i -i — ^ ~r * * “ - ~ w j verius m en diem 

D ntansci miris cognomentum, fumit.Icaqueirineri ex Fladriain Angliam adiacer, eregione Douer$ portus- 

i ' jraael “ gaa^ tria milliaria/eprem Ardrefio,Bononiavero,quam Galli Boloniam vocan r, terra ac mari cir- 
! cuc ^ oct °^ itac ;P'3p i il» farnus tradus,olim Calefij vei,exCs(are,Caleti vocabanmr,&ad Belgas, quemad- 
moanm Morim,& Neruij finitimi,pertinebant.Quidam Ptclomso Gedoriacum Nauale Morinorum efle 
] putantream IacobusMeierusacB^Rhenanus,id nomen propinquae Bononis, exq U a Cstfar Claudiusin 
I r ‘ n ° U ^- m ^ aIe _ cer ' r >B‘l;baldusvei6Pjrcliimerus Gandauo,ttibuerinr,vadllantibus<;onieduris.Sed hunc 
tium,liuelociumportum,Raymundas Marlianusin hate verba defcribicritius portus, inter Belgas, inquit, 
, . . . * orinis^Oceahoqaemarifinitimuseft,Ambian:s,& AtrebatibasproxiroasidcontinentiBritanniaE, quam 

r ' nU5 ’ 55' § ' nU m i la P a - iaurn diftans.&traiedui comrr,odiflimus,cui ad dexteram Zelandia infula, Hollandia &Flandria: 

- . in i tam au em omirams : quidicicnrPontus,Picardijrpars,&NormanniseDacatas,Exoppofitoverb Angliacon/Iftit.Opidum eft 

'■ C P’’? 11 orL ’ rn ’ c l ui ~ s caietes nomen eit.ld,adiedo Icir portus nomine vt quibufdam placet,Calitium nuncupatur,Morinenfis dioece 
In i?, P ot ^ ate Anglorum Regis ficum. Haec quidem Marlianus.Sedlecii portus litum Fiandris opido S. Audo- 
'-ecquid in hift t a eTp. id ^ r ^ a ^’ us ®f tc ^ usin ^ 10 Theatro, Arteriam defcribens,explicat.N os etiam quarto Vibiam Tomo haede 

,, V ,! r ,nceT^ r !t?v 0pldU r i Cale '= um ! 'dem ille Mrierus.olim etiam PetrelTamA Scalas appellatum tradit. Miliari ab hoc opido pro- 

‘ v A ° iaa ' Di vulgo nominantjadiunftam habens arcem muniriffiman^vnde per occultos canaleSiCurgente mari de- 

-.X L r. 7* ; n '^ C T oc opidum & vndiquaque.copiose reftagnat.In faucibus huius opidi, Aix eft cum turri valida , cui Risbanse no- 
«rli? iUrna ll3an ‘ n opiu.U(n prohibcr.Porro autem Odoardo Q^nnro Aegiorum Rege captum ab Angiis fame fuit, vndecimo 

^ pudie nonas Anpufti nnfr h nm Kt ll^m rrtntr-l Dlltlfnnnm D -11. n 1 3 . 


r' i- v r‘" V4 il uuunuicuj vuuaiuo v^jinro negiorum ixege capti 

C-huiu/m rrr Yi’n? U ^ ! P°ll horribilem illam contra Philippum Sextum Regem Galliat commiflam ad Crecium pugnam, Anno 

'ir ‘1 " . 7 -^vr lL . c l U3ntum qmdamreferunt.Quam pugnam Paulus riaroilius libro IX.d fFai^narrat.HoccppiduniigiturAngli 

, r -C.tunr.cXhannis magnaquedihgentia&impenfaidpr^lidiofemperfirmaruntjTantiquer.ferreputaruntAnglkregeseopo- 

” f. noc «awo.te Gallia- ciaues m loculis habere dicerent.Ita enim in conuenru Ambianenli Angli Gallis,Calelimn demolitum repo- 
E. -tmusrelpcndetun^negantesIehocopidumGallisvnquamreftituturoSjQniajquamdiu poffidereut Calelium , certos fe affirma- 
t> :nt,quod haberent clauem Gdlixin fua zona.Et proinde.vcMeierusreferc, maluidcnt Angli omnia perdere , qua: triginta iam annis 
p •: Galliam ccep.eranr,quam vnico Ipohari Calefio, quia vnicus illis portus &defcenfus in continentem edefoleret. Nec hoc quidem 

la o,quoniarnexhocin continentem, pro animi lentenda milites fuosfrequcnterexpofucrunr, atque hinc, maximos in Gallia progret 

i 's perpetuo fecerunt, & in Fhndrorum fines fubinde excurrerunt, multa loca popukntes,& ditiores, captiuos fecum abducentes Quin 
enam,inter opimas ac varias prodas quinque milia puerorumex Occidentali Flandria,femelvno tempore Calelium pertraxerunr?Sed 
tandem a Gallis oppugnatum ,expugnatumque fuit anno M.D.L VHI.menle Februario.Qua: res lic habet. Galli calendis huius menfis 
magno ulentio exercitum ad Nonambriga; pontem, Arcem municiffimam,Guifio duce, quam celeberrime perduxerunt nullaq; omni- 
no mterie&a i mora.ipfam ,& Risbanatn arcemaiteram.vno eodemq; tempore limul obfidere.tormentifque concutere cmperunt.Curu 
igi ru t Angli te vnd ique cind^os ab hofte viderent,& ei naues lubfidio ex Normania, Bononiaque indies aduentare ; de fua falutedefpe- 
mues, quod h^ciane exinfperato contingerent & impararis,ammosproiecenint.Quc>accedebat,quod,qui Nconambrioo Pontipr*- 
,m>o coiiocatitaerant,ranrum ;a tormentorum fragore metum conceperunt, vc religa turpiterarce,fefe Calelium recepiflentiRisbans 
i ero arcis mnes, intra horam vix obfelms, vitro fe,inliberamhoftispoteltatem tradiderat. Q^amobrem, Galli, ciaues illas Calelli vna 
curn perquammuhis beliis tormentis^tqueeorum^annona apparatu haudcxiguo, receperunt. Hancenim vidoriam perfequentes’ 
luono Calelium appu iere. Cui opido tum praefectus erat Milordus Ventfartius, vir imbecillis animi,minimaque rerum experientia 
pratditus.Upido inerat vetus lexcentorum militum prshdium.qui ibi perpetuo ftipendio addicti, nullis domellicis,externilve bellisex- 
crcitati, non magnum viam habebant rei militaris.Itaque Galli hoc opidum variis locis principio tormentis tenrarnt.Eueftigio demum 
arcem, qua mare fpedat triginta tribus maioribus tormentis adorti liinr. Cui, cum muri partem decudiflent, eo lub horam nodis terti- 
am.tnum Regum dieumpecum fece e.Tunc enim maris aeftusretroceircrat,& Mars Gallo fauens,nodern,nitidilSmaillic Luna, incla- 
ri uimum^prope diem conuerterar.Angli paullum reftitere, mox, timcrecircumfofi,hacrelidaarce,Caletumfefe proripuerunt. Ex quo 

opido ipu duobus leuibus adfuicibusin Gallos, qui in caftrisaui oram expedahanr,in opidum penetraturi, imprellionem mouere; Sed 

accepto damno,regre(ii funt, ac pulii. Quare certis conditionibus lefe pcllrid. e dediderunt. Ido demn upublicopacisfcedere.inrerPlii- 
lippum Hifpama ac cum i AngliaeRegem,& Henricum H.Gallis,nempe,die xx. Aprilis, Anne Chnfti M.D.LIX.Galli,fe Argiis hocopi- 
dum intra annos v:j reddituros, datis in id obfidibus.padi funtrid tamen adhuc retinuerunt Hanc Gallorum vidoriam excellendus il- 
lius temporis PoetSjvr Abr.Turneb. Auratus, Mich.Hofpiralis,& alii, variis carminum generibus decantarunt. Ptolomaus longitudine 
poli porrus IcCijconfticuirgrad.22.min. 15. latitudinem veibgrad^j.min.jo. Poliautem oppidi Calefii longitudifiem facit grad. 22 
min. 45 .Iaticudinem graduum 5 3. minutorum 50. 1 

M.D.XCVI,iub initium Menfis Aprilis Sereniffimus&Reuerend. Dominus, D. Albertus Auftriacus Cardinalis&Ar- 
chiepif.Toletanus.BelgicarumProuinciarumGubernator^Hollandico&Confoederacorum bello contra Philippum Regem duran- 
tejprimamexpeditionem ex BrabanricaBruxellenfi relidentia, in Calelium fubitbinftitu:r,& breuiffimo tempore , cum admiratione 
multorum ex voto perlecir.Neonambrix Pontem &Risbani®Arccro,armorum & machinarum ftrepitu, citra fuorum detrimentum 
, r ’ ■ v * ex P u § nau * c,rr!OX ’ armatacc acnanu I 5-^F r -^ u burhii dominus fadus eft.CalIefianiGalli,cumle potennlGmo hofte ar- 

cfimme cindos,Deiiumque vrgenter adminillrari viderent & ftarim,delaiute,& auxiliaribus copiis Ipem omnem deponerent,fada de- 
ditione die t/iApr.Cardinalis poceftati fe tradiderunt.Incerim aliquam adhuc Iiberationisexpedationem in opidiArcem& veteranum 
in ea pr£Eiidiu,quod aliquot Gallorum acce Ilione audum erar,collocabant,vr,qujfcirent,eam Arcem prot e munitam , & rebus omni- 
Dusad diucurnam obfidionem perferendam, inftrr ftiffimam. Quare dedita vibe,complures ciuesin Arcem, vt in tutumrefugium,fere- 
ceperunt.quibuslexpermifllfunt dies, vt cum pr$lidio,de fumma rerum delibcrarent,quibusfinitis,cum deditionem negarent, Scre- 
n.ls.Cardinaiis Arcem iplam muralibus machinis valide concuti & verberari, & magnisdeindeviribusoppugnariiubet, qua, poftnon 
mulcas horas, fecundo alfulru, die 2<J.Apr.potitur,& iicCalcfium,Arcemqueiplaro,qua:Gallorum,&muitorum opinione, inluperabi- 
lis videbacutjhoccft, Gallis daues,in Regis fui loculos repofuit. 

zt 









LVXEMBVRGVM. 

VXEMBVRGVM ciuitas, Metropolis Ducatus Luxemburgenfis j quamPtolo- 
ni^us Auguftam Romanduorum nuncupat, etymologiam fortitur, fecundum lati- 
nos a Lucisburgo,quia illius prouincia: incola: praz ceteris idolomani£,pra:ft : gns lemu- 
rumeffidar, penitus mancipati, bancquevrbem hoc nomine reliquis, inftar LV CIS 
pr^fulfifle , vnde Lucis burgum , tanquam Lucis arcem appellari meruiiTe a Sole quem 
luminum patrem, 8c omnium planetarum caput cognominant. Sita eft commodo for- 
ti & amplo loco, variis xdificiommftruduris quondam confpicua, fed propter infau- 
ftam belli cladem deftruda,haud commode pofta ciuibus bello exefis reftaurari potue- 
runt. Quanquam primis huius vrbis incunabulis, temporibus OthonismagniAug.Ca- 
fteilumfolumextitifie fertur quod Sigifridus quidam, fiuevt alii malunt Gilbertus Ri- 
cuini Arduenneniis filius, cum ab Abbate CcenobiiSandi MaximiniTreuirenfisobti- 
nuiflet, eo ampuato , confenfu Brunonis Ducis Lotharingia:, qui Othonislmper. frater erat , Comitatum Luxem- 
b urgicum inftituit, Venceslaus tandem frater Ioaimis Luxemburgici, ex authoritate Caroli IV. Aug. cuius erat pa- 
truus Ducatus titulum aftumpfit. Porro ex hac planitie,qua in vrbem primum afcenditur, vnico omnino cliuo pons 
eft lapideus, fupra Alizuntem fluuium vulgo Alfitz, &c in rupe demum alta & prorupta, ab vtraque parte ruina: for- 
nicum arcis veteris, quae Luxemburgum olim, vel vt quidam volunt Lu tzelburgum, vnde & nomen mutuatam vr- 
bem ferunt. Eft in hac vr be Francifcanorum infigne coenobium , cuius fundamenta iada aftruunt xtate D. Franci- 
fci. In quo poft fummum altare in capulo ligneo eoq ue aperto, corpus integrum fere Ioannis regis Bohemia: leruari 
folitumeft, qui ruit filius Imp* Henricifeptimi,acpaterImp.CaroliIV. Aug. quiannofal. M. CCCXLIIX. dum 
Francorum Regi militat aduerfus Britannos, in prxlio occubuit. Eft hic celeberrimum coenobium, quod vulgo 
Munfter nominant , cuius etiamnu Antiftes ob prxclaras & eximias animi dotes, ac lingularem in liberalium, alia- 
rumquevenuftarum artium cultores amorem &meritaab omnibus laudandus &merito colendus eft. Ex hoc coe- 
nobio paulatim in vrbem ipfam quam recentiorem nuncupantafcenditur. Vetus enim quae dicitur, ad huius rupis 
radices a ftniftra, in profundiflima valle, pro fuburbio nunc habetur. Ea enim cum ob vndique impendentes mon- 
tes praealtos, aegre defendi pollet, pro ea qua nunc vtuntur , oppugnationis ratione; placuit in eorum altiore , vnde 
plurimum noceri potuit, & vrbi & caftro, oppidum id condere, quod recens vocant, moenibus & propugn aculi s e- 
gregie munitum, vt ea nunc pafiimfblentengere ad excipiendos machinarum tormentariarum impetus. In arce 
nati ftm t, Henrieus feptimus Rom* Imperator, &c eius filii loannes IlluC Rex Bohemia; , ex quo Carolus eius nomi- 
nis 4.1mp. & exhoc Wenceslaus & Sigifmundus lmp.procreatifunt. Quin etiam quamplurimi Duces, fic &Co- 
mitiflk vt vocant, &Ducifhe, hic nata: fuere. Cumetiamfalienticareataquacifternashabeth^cvrbs , ducenta 
vel trecenta plauftra continentes, in quibus aquam pluuialem colligunt. Sunt tamen ibi duo putei, quorum vno in 
monafterio S. Francifci, alteroapud S. Claram ob profunditatem, rarius vtuntur , Giues tamen aquam fontanam, 
quam in inferioribus opidi rupibus habent , per ancillas apportari curant , vnde natum eft , quod Luxemburgenfes 
ancillas afinas vocitant, propterea quodfingulis diebus bis vel ter, aquam hauftumdefcendere cogantur. Huius 
Ducatus Gubernator eft illuftriffimus comes Petrus Erneftus Mansfeldius qui in fuahac Gubernatione fidelem S C 
v tilem Regi Philippo operam fedulo prarftitit. Ampla porro eft planities ad quam ex vrbe, quamad feptentrionem 
vergere confpicuum eft, defeenditur, altis vndiqueincindamontibus, quorum quiredavrbemfpedat, domum 
ipfam, quantacumque ea eft , finu quodammodo videtur excipere, fic bona eius parte ad id excifa , & prorfus ada- 
quato, fi quid erat acciiue, in quo amcenitati a pratfatoilluftriffimo comite Mansfeldio belle confultum,&e£fedum 
eft, vt lapides ad tantum opus non fintaliundequterendi. Hocfane modo tam magna moles, multis tandem operis 
paulatim affingit. Sed prteter cetera, qua: vt pro tam magnifica: domus captu , conftruda iam aut adurgere adhuc 
videntur, pordcusinprimisamplteconfpiciuntur, qua: ad id ab eodem illuftrifiimo comite Mansfeldio deftinatse, 
vt in eis reponeret, qusecumque nancifci pollet , antiquitatis monumenta , quorum magnam iam habet copiam ex 
diuerfis locis, & Arlunioinprimis petitam quod Arelunum ab ara Dea: Luna: (vt Luxemburgum a Solis lumine) 
nomen fumpfifle, vulgi opinio eft , prout etiam reliquos planetas peculiares fuas fedes habuiflein hoc Ducatuexhi- 
ftoria Egdberti Archiepifcopi Treuirenfis conflat. Itaque velut antiquitatis coloniam huc deduxifle videtur , nec 
vllo alio in loco Arlunium illam antiquam quaerendam e fle. Sunt autem maxima ex parte fimulachra deorum gen- 
tilium &epitaphia, qua: in crepidine fontis illius pulcherrimi, ac claritudinis eximia:, quo dileche quondam coniu- 
gis Maria: de Montmorenci memoriam fande conferuat, crebro ad Marite fontem (fic enim nuncupauit : ) aduen- 
tando , fic funt pari interuallo difpofita , vt liber fitab omni parte ad fingulos lapides acceflus , & inferiptiones , qui- 
bus temporum iniuria minus nocuerat,commGde legi poffint. Sed ipfam inferiptionem qua illuftrifs. princeps fon- 
tem hunefuum decorauit, audiamus. 

QVISQVIS HVC ACCEDIS SI TE aESTVS SITISVE VRGET. HIC aESTVM QVIETVS VITATO, SITIM PRO- 
NVS EXTINGVITO. AQVAM MANV HAVRITO. OS LAVATO. AT PEDE NE TVRBATO. NVDO CORPORE NE 
POLLVITO, QVIESCENT1BVS ENIM CARISSIMAE VXORIS MANIBVS TRANQVILLAM VNDAM SACRAVIT. 
MARIaE DE NOMINE MARIaE FONTEM NVNCVPAVIT aETERNI SVI AMORIS TESTES LATENTES VASTA 
SVB RVPE LYMPHAS ERVL VIVO LAPIDE CINGI. aETERNASQv^E FLVERE IYSSIT. 

P. e. c. M. 

MONVMENTVM ROMANVM IN VILLA 


Mosellana Iceli. 


D Mofellamflu. in villa EGLE miliari a TreuiriLucelburgumverfusdiflantemonumentumperanti- 
quum confpicitur, maiore exparte integrum, qualianonmultaamiquitatummateritalia: exhibet, vt 
proinde huiemonumento fiue Epitaphio inuiderc fortafte queat. Eius Apianus Antiquarum Infcri- 
ptionum volumine talem mentionem facit. 

Structura antiqua,alta eft,& variis imagini bus ornata. Nam in fron te imago eft, quam alixdux imagines iundis 
tenentmanibus. A tergo eft Zodiacus , &. inmedio Solis currus , alateribus vero triumphi &facrifiria quam pluri- 
main columnis, pueruli nudi, in pede vero. i. bafi, imagines, vna legens, 6c alite circumflantes, in alto veroaquila ex - 

panfis 



2 5 




S.^Uzcbad. 


\ ISVCE.N3MLGVM 
Viis em/Sem nomi ; 
| rus 'Ducar as j>ri r 
| maria,er'Tribunal 
J upi 'emum , mori tofo 


r mfu 

~a 

admtrarhbi vs 



I 













paufis alis feparglobumfcms, fedimgines. vt plurimam tempore, & tempeftate exefe funt , pr.ncip.uni yero lite- 
Abrahamus OmeUus vir 


pedum 12 . fenfim; 
fculpta, in faftigio : 

Prima fronte tres c 

crum^ualeScRom^etiamnumextet^onftituereexiftimamntmos&fidemcomugalem^&eos^inquo 

memonamiit pofitumhoc monumentum, quorumque m lnicriptione fiat mentio, reprxfentareiu^icabamu^ 

Sunt fupra earum capita tres itidem facies , ex plano circulari prominentes , quas & fortafle vultus referebant. Ad 
pedes inferiptio , cuius quam accurate fieri potuit, reliquias Incmolis ipfius pidur^fiibiecimus. Ex quibus fene 

verbis patet nihil aliud hoc quam epitaphium efle, qualia etiamnum inulta exiftant, &htcvnum e multis, quod Ko- 

mse hodieque vifitur, inferip tione & fcalpturamultum congruens, vifum eft adiungere. Sub mfcnptione ad bafim 
imago eft legentis ex pulpito, aufcultantium turba. In fuperiore limbo munitiores imagines cernas, & in medio 
quidem quatuor epulantium, more antiquorum, dux enim accumbunto qui mos virorum erat: &menfasaffident, 
2\ix duas/vt mulieres folebant ad dextram miniftri,quorum alter deabaco pocula fumere,alter infundere videtur, 
adfiniftram alius edulia parare. Et hasc fere quas in frontifpice dignofci poliunt , qua moles viam publicam fpeCtat, 
a tergo circulus eft, cum figuris quibufdam, &c in q uatuor angulis v entor um capita, in eius medio bigas, 8c v:n ima- 
go barbati, quiddam geftantis parazonio haud abfimile, ad dextrum latus,inferius quidem, trigarum veftigiaappa- 
rent, currum trahentium, & complicatas farcinas mercatorum more, pars fuperior bigas habet, &: carpentum, in 
quo duo fedentes.reliquas imagines fic attrluit tempus,vt earum fere nihil eminear. Eft hasc moles loco,vt diximus, 
bene confpicuo,in agroque quadrato, quem 8c huic monumento attributum, vt veterum erat circa fepulturas con- 
fuetudo, iudicabamus, quo iure etiam hoc tempore manet, nec a d vfiis alios occupatur. 

Lubet etiam hic referre, quod de eadem hacantiquitate, libello de Germaniasprimas antiquitatibus Ioannes He- 
roldt refert. Affundit, inquit, fe Sarra fluuius, Mofeliasaquis ad V.M.P. Auguftas Treuirorum in loco fuperiore: vbi 
^dificium cernitur, mira quadam ftrudfcura in altum deducium, exornaturque imaginum vanarum fpecic , a fron- 
te eft imago pueri, quem genii duo allatimanibus extollunt: a tergo, duodecim fignorum coeleftium circulus, cuius 
in medio fol curru fuo circumfertur in lateribu s & triumphantium pompa & facrifieantium grex vifitur , ludunt in 
columnis circum circa geni L In bafi exlibro recitantes,& gentium multarum leges audientium imagines apparent. 
Aquila quoque expanfis alis orbi inuolat, Hasc omnia adulationis plena , & veftigia certifiima oftendunt enafeen- 
t> s Caliculx, quem fatorum fauore, in lucem editum, orbis partibus a fole illuftratis, item , & Romanis olim impe- 
raturum, triumphis, moribus , & anguftis legibus 8c deorum & hominum reuerentiam fibi comparaturum Germa- 
nico ftudentium vota, his in dicare volebant ggfc. Id eft, Caligula: natales, vt cui nomen eft. Hasc quidem ille. Sunt 
alii qui monumentum hoc Mofellanum ab aquila nomen habere, ex non incertis coniccturis iunicant, quia Aigle, 
Gallis, & antiquis, aquilam fonet. Qua: autem paulo fupra bafim monumento inferipta leguntur , imperfecta funt 
& mutila , qu£e pifturs infculpi curauimus. Non procul ab eodem loco, ad oppidum Sarpruph facrum inuentum 
eft, cum ca!i inferiptione. CjEs . E0 M . EXER . IMP _ 


S. C. A. V. TREVE. INGR. 
ESSVM. H. CASTR. S ARRjE 
FLV. PRO. MIL. CVSTODIA 

D1PHM DnTITVC UCT 


Csefar Romani Exercitus Imperator Pater Patrias Senatufconfulto ante vrbis Treuerisingrefffmhoc caftro Sar- 
ra: fluuii pro militum cuftodia biennio potitus eft. . . r _ , 

D. Iacobi Campii Protonotarii Moguntini , de Mofellana lfta antiqmtate lententia hasc eft. Quod nomen ha- 
beatab Aquila; quam Aigle Galli vocant. Nam Aquilas fragmentum in faftigio reftat globo infidentis, cui expan- 
de alas, & ante pectus velum apparet. ^Egyptii animam fignificare volentes. Aquilam pingebant, vt tradunt, qui de 
Hieroglyphicis fcripferunt. Et prifei Ethnici eos, qui immortalitatem adepti effent. Aquila vehi tradebant. Extant 
numifmata, pro apotheofi Impp. quorundam caufa, quibus in antica parte feriptum eft CONSECRATIO: In 
poftica habet Aqutlam montis faftigio infidentem expanfis alis ccelum, erecto capite intuentem , & quafi volatuin 
altum contendere nitentem. Quibus confentithiftoriaHerodiani,quilibroquarto morem Casfarumconfecran- 
dorumdeferibit. Hasc aquila: fignificatio non male conuenit monumento in memoriam defundorum edito, fiue 
illi Romani, fiue Galli fuerint. Nam & Gallos ante natum Chriftum opinionem deanimarum immortalitate ha- 
buifle, acitaa Druydibus Sacerdotibus fuis edoctos fuifle, feribit lulius Casfar lib. 6. de bello Gallico. Licet ille ad 
Pythagoricam id detorqueat. Sic illi ab asterna mente illuminati , iam tum ante ad procliuius recipien- 
dam Euangelii lucem, diuinitus fuerunt prasparati,. Sed ad Aquilinum lapidem, feu Aigelfteinnoftrum reuerta- 
mur. Eiufdem nominis monumentum exftat Moguntias prope muros. Quod indubitatum mihi eft inhonorem 
Drufi Germanici exftructum. Quamuis Lipfiusin commentariis, librofecundoadTacitumidnegarevideatur. 
Etenim plura Drufa vjo»s™<£<* diuerfis in locis pofi ta fuere. Suadet id Suetonius in Claudio: Exercitum inquit, Dru- 
fo honorarium tumulum excitafle, circa quem deinceps ftatuto die quotannis miles decurreret. Oportuit igitur 
tumulum non momentaneum, neque leuis operis, fed firmioris & permanentis fuifle. Cum igitur in Drufi confe- 

crationem is tumulus pofitus fuerit , Romani ritus confuetudo poftulabat,vt Aquila in apice poneretur. Et hinc 
pofteri, qui Gallica Germanicaquepromifcuevtebantur lingua, nomen indiderunt Aigelftein. Veri- 
fimile eft, & olim Colonia: iimile monumentum fuifle , vnde etiamnum porta vicufque 

vrbis, Aigelftein remanfit. 




COCHMENSIS ET MONA- 

STER.II, VRBIUM TREVIRENSIUM 

TOPO GRAPHIA. 

De Monafterio Mcinfeldiar. 

Exlib. i. zAntiquitat.Treuencarum , Cap. 14. 

ORRO quod cognofcere non iniucundum fit, Francorum xao & Ottonibus rerum 
potientibus, vt in/pectis ipforum diplomatis fepenumero patuit:Prouinciain pagos fuic 
tota diftributa,pagosautem quia Comites adminiftrabantiuretemporario , ipfi etiam 
pagi comitatus nomen obtinebant, &c. Praecipuam in his celebritatem pagus habuit Ri- 
puariorum Mei genenlis, quem Magnacenfem dixere maiores &c. 

In Oif nno Chrijli. 14. 

Cum inuefligatur o / mbitarini vicu* Tr euir orum , quem C* Caligula natalibus infigniunt. 

EnimueroPipini,magniqueCarolidonationum tabulis B, Martini Ecclefla in pago Ambitino nominatur : &c* 
M ore illius atui vfus Rom. Ambitarinus purgata le&ione Suetonii in C xf. C. Calig. Hanc porro ecclefiam efle eam, 
qu x veteri poft & opulento Clericorum Monafterio condecorata,in Meginenii campo feraciffimo lita , nomen id- 
ipfumadhancvfq; noftram aetatem tuetur, patrioque vocabulo degeneri MeinfeldixMonafteriutn SS.MartinoSe 
Seu.eco(de B.Gregor.i.dialog.cdp.iz.^pvehbyterioTerrorinx vallis facrum dicitur, mihi neutiquam ambiguum eft. 

Hunc autem Ripanorum pagum fuiJfe,quo UMonafterium id & opidum quoque^j 
eJM EGINENSE quod <JM ET E Id. appellant : pojlea colligens. 

lam vero (inquit)quo minus relictum effet loci erroribus, pagi ficum Regino(in ann.877* fecundum lectionem M. 
S K.emendatiorem)quem idoneum fui temporis omnes probant autorem , propeabfuifleab Andrenaco Caftelio 
( veter, bus id Antonacum & Antonnacenfe caftellum)teftatur diferte. Additque Marianus Scotus in Chronico fao, 
eidem pago Ripuariathsefifle nomcn:quo Ripanos nimirum veteres illos Rheni Mofellatque accolas &c.nonoportu- 
niore magis loco potuifledefcribi crederes, &:c. 

Porro f undatarMonafterienfis Ecclefi^ inflitutxq; primordia clerus iftius loci haud fatis ab antiquitate inftru&as 
etfi ad PipmumCarolumque referre malit, eius tamen originem longe vetufliorem arguunt litera: a Dagoberto Re- 
ge Modoaldo ArchiepifcopofubChriffci annum 644. datte, quibus is maiorum Tuorum beneficia poflelfionefqueB. 
Petro traditas confirmans, diferte meminit Ecclefiaz B.Mar tini in pago Maiginenfi» 

c Adannum DCCCCL. XXXIV. in Egberti ^Archiepifeopi attis* 

B.Seueri corpus Egbertus, id quod nonnulli attribuunt Ruotberto , in peruetuftam pagiMeigenenGsfacramS. 
Mar ino bafilicam,quam Pipinummaiorem cleri ccenobio coheneftaflelegimus , no fine miraculorum gloria trans- 
tuli t; atque ex eius tam infignis patroni corporis acceflione Canonicorum Meinfeldia: Collegium S* Seueri monafte- 
num appellari ccepit,quodMonafl:erium fu bindete&orum frequentia in opiduli formam coalefcens, fanitacis cau- 
fa,fidifiimique patrocinii Confluentium eum in locum tanta frequentia coluit infequenstetas, ut ex vltima Aquita- 
nia magno numero iflhuc accurrerint a;gri, compotefquevotorumiexperimentominimedubiofadi funt. 

C O C H I M A. 

RC IS origo adfcribenda mediat attati,fiquidem nullis admodum remota: vetuftatisargumenris ip[a claret COCHME no- 
men antiquitus obtinuit, iuris Imperatorii cum immunitate quadam iam oppidi rrceaibusinclufaquaKsmplc appellamus. 
Arci quoque Clortemum pagus vicinus, olim contributum. 

De hac arceTreuir. annales in Adalberone Anhttpifcopo.ad annum Chrifii M.C.L. 

Erediorigitur ad id quod inflabat gerendum(puta ConradusRex)in Treuiroium ditionem flexit,copiisfefub(equiiuflis, quibusre- 
belliumanimosfubditorumifthicedomaret, &c. Cochiir.aarxeft diflansin Septentrionem ab vrbeTreueri millia paflaum vndequa- 
draginta,ex montis excelli atque vallibus ab omni parte intercififaftigiopraetetfluentem Mofellam lama refpiciens. Ha?c arx loci natura, 
vallispropugnaculis,arquealiisoportnnisnamr«pnefidiiseotcmporefirmiffima , imperio parebat Romano , acfurgenrepaulatimad 
montis radicem accolarum conuenru municipio , arx ipfa tandem cum opidolocifque contributisin ius poteftatemqueTreuirenfis Ar- 
ehiep fcopi conceflit.Hancigitur.vt dicere coepi, imperatafaceierecufancem, vi Conradus expugnat, & nouoimpoficopraefidio infide at- 
que efficio manere cogit. 

Inde ad annum Domini MCCXCIl.fub Boemundo Anhiepifcepo. 

Ars hreciure quo optimo AdolphlNaflbuij Regis Ro n.authoritate tradita Boemundo,oppofitaquepignori,acapofterisR.egibusEc- 

clefis Treuirenfi in pofleffionem flabilem relida ac confirmata. 

Hoc iyo vna pmecipue flat firma ac eminenti fiftigio quadrata turris vifenda. Ab occidente & meridrealtiffima propinquorum mon- 
tium habet obieda cacumina opidum ad Corum adfpicir. Catterumque in Boream & occidentem vergit , turris firmo muro & propu- 
gnaculis eft munita: a meridie vero Principis domicilio Joannis a Metzenhaufen conditoris mfignibus , aiiifque amoenitatibus illuftri 

C1D Ofrn fub Imperatoribus Burgi cuftodes Burggrauiosappellabant, fuere S.honenburgij Nobiles, a quibus Cune Cunonis F. anno M. 
CC. LXXXII. a Rudolpho rege cbfi flas eft. Huius vero Cunonis dua? Sorores in clariffimas familias dedudx Daunq & Virnebmgi na- 
talibus mifcucre genusjaltera vero Paulo Domino ab Eich fociara, clarat celebriq; familia: Aduo catorum a Walto ffininum dedit. 

Arce vero iam Treuirico iuriadiunda.voluntatePratfulum pro Burggrauiis fe gerere coeperunt, milites fiue nobiles vina Clotrcnrnam 
Boemundo eius nominis Il.fedente nominatur Henricus a Clottemo Burggrauius.Anno M.CCC. L VI. RurfumM. CCC. LX1X. turris 
oHdiauzdam ad fafligium perdura memoratur Joanne i Clortem milite Buiggrauio m Cochme.Archiepifcopo curante impenfas. De- 
nique arx a frequenti & infigni nobilitate fidelis obfequii Scrutel* caufa quondam infeflaac habitata. 

Parochia opidi fkera B.Martino Turonenfi,cuius factarum verticem flatu* pedoraE argentea «nclufum afTenw.eftque EccL-fia Anno 
M rrrXXIJT auodrcirertemporeatrollivifa.lireriMueDionedatisdmulris Archiepflcopis&aBalduinoTreuirorumvanisindulgen- 

nenbusinftrada additaque facta iodalitate fiue Phtatri* ad incolarum animos fornus adftringendos recmcudumquc cultam 



narum mu 


auits pictatu. 


24 


v 













BERNCASTELLVM. 

ERNC ASTELL V M , ad Mofelte flumen ArchiepifcopatusTreuirenfisopidum, 
anteannos retro fexcentos incognitum, AnnoChrifti circa millefimumclare- 
fcere coepit, a PopponeTreuirenfi Archiepifcopo, pulfisinde praedonibus, diru- 
tum atque euerfumeff Poftea, Friderico Ahenobarbo imperante, a Comite 
de Caftrisoccupatum, atqueextrudaarce, munitura. Mox iterum a loanne Epi* 
fcopo recuperatum, acrefarcita,quam oblidionis temporeacceperat,^dificiorum 
iadura,floruit ad annum vfque 1277. quocum rurfuscollabefcereccrpiflet , pri* 
mumabHenrico Secundo, atqueindeaBoemundo Treuirenfibus FpifcopiSjarce, muris, turribus, 
propugnaculis, aliifque ki genus operibus fuit exornatum. Quin SeaBoemuntio Epifcopo, magnis 
priuilegiis, ceu opidafolent imperialia, donatum eff Qua; deinde a Rudolpho, Adolpho, & Alberto 
Romanorum Regibus publicis comprefienfa tabulis, lancita funt & confirmata. 

Memorandum quoque Xenodochium Cufanum inaduerfaBerncaffdli ripa adodifsimo viro 
Nicolao de Cufa, Epifcopo Brixienli Presbytero Cardinali, a fundamentis inchoatum , Sc egregiis 
atque opimis poffefsionibusinftrudtum, illuflrepagoCufanodecusaddit.Conditorisanno 14 6 4. 
Tuderti vitafundicor,fubmarmorein medio Cute templo quiefeit. Corpus autem Roma iibi 
feruaute 

Qtiiaverbifle Cardinalis Cufanus, peculiare Mofellana^Germantedecusextitfflibethicbreui- 
Ter commemorare, qui GuilielmusEifengreinSpirenfis, in Catalogo teftium veritatis de tanto viro 
fcribit.Nicolaus,inquit,de Cufa,GermanusTreuireniis Diocasfis,ex Canonico Regulari Archidia- 
conusLeodien(is,& Protonotarius Apoftolici!S,facra;pagm$ Dodor, Presbyter Cardinalis S. Petri 
ad VinculajtituloEudoxteBrixinenfisEpifcopus, dodnna,& eloquentia vir clarus, facrarum lite- 
rarumft:udiisdodus,&:m primis eruditus, Grsc£,Latin;£,8e Hebraea? lingua? peritifisimus, Philofo- 
phus, Rhetor, Aftronomus, Poeta, Muficus, Mathematicusabfolutifsimus, hiftoricus celebprrb 
mus,q|uitantumdifcipiinarum aodrina excellebat, vt de vifione Dei volumen. Aliud de pace fidei 
confcriberet.InBohemosfcriptisinueheretur.DeGeoefi Commentariolumederet. Sermones non 
minus dodequam eleganter ad populum habitos,& plura alia Ecclefia Dei profutura pot< ffnis me 4 
morte confecraret. Obiit Tuderti in vmbria , pridie Idus Augufti anno M.CCCCLXiV, itatis 
LXIII. Cadauer Romam relatum in titulo fuo fepelitur. 

MANDERSCHET. 

M ANDERSHET, ad differentiam eiufdem nominis, di da fu perior, in EifHiafita,rupi 
infidet,lignis,pro fitu &conditioneiftius loci, abundat. nec loci viniferis caret de qua in 
Treuirenfihiftoriahoc tantum inuenio, lacobus heroicus &infignisfYeuirenfi Epiicopus 
annoMCCCCLII. a?mulos&: inimicos graues habuit, maxime, loannem Comitem de Marea 
&Arenburg, Nobilefquequofdam confortes , caftroriim Caldenfels, Reiffenbet g, V V uet zbcrg, 
Xipenfelt, Montfort, 8cc» a quibustepenumero armis lacefsitus fortiter tamen rdtitic, Vnoconfib 
du ex ea nobilium manu, quicallrumReiffenberginfidiebanr. 80. pene eq uites cepit &: duriter ha- 
buit , loannem Hurde de Schoneck finibus Eidliepra?potentem 2e pertinacem cemulumauxilio 
Ruperti Comitis a Virnenburg ex improuifo aggredias, caftrailh & oppida Hddesheim , Mander- 
lchcidt,& Schoneck Eifflie, triduo ademit, anno Chrifti 1 4 j2. 

M ANDERSCH ET Inferior, ad Lefarem amnem in Eiffi iabonis optimi ficus commoditatibus 
gaudens, ad Illuftrifsirmm Generoforum Cemitumde Manderfchet familiam pertinet. 

2S 






IMMN 









SARBVRGVM* 

A R B \ RGVM Archiepifcopatus Trcuirenfis,sd ripam Sarra; fluminis opidum, 
de cuius origine, vel conditore hiftoriarum monumenta pauca commemorant, 
Anno M. CC. XXXII. DifsidioTreuiri in Sacris Comitiis ob eleciionem Epi» 
icopi fuborto, Arnoldus legitime fedem tenuit. Competitor eius Rodolphus 
Sarburgumcuaftucepiflet,dum vixit retinuit. Inde Boemundo Epifcopo flagi- 
tante , libertate Imperiali a Rodulpho rege donatum eft longo temporis poftea 
interualloloannes fecundus MarchionisBadenfis filius, anno M.CCCC.LVIi^ 
a Metenfe & Wormatienfe Epifcopis & SufFraganeo Treuirenfi Pontifex ibi facratus eft, atq; huius 
etiam ftudio egregiis $dificiislocus fuit excultus. Quem tamen fplendorem hocnoftrofeculo Bran- 
deburgenfis omnem flammis abfterfit. 

Sarra fl umen, Antonio Sarauus & pons lapideus fupra eundem fluuium a Mofella no procul, qui 
apagovucino t‘fc dicitur, arcubus amplitudinis admirandae fpe&abilis.- quorum 

qui in medio ad fluminisal u eum, omnium eft altifsimus tum latifsimus, reliqui ad latera fenfim 
humiliores : quo & ipfa pontis fu perficies ad vtramque ripam paullatim procu mbit, 5e operis firmi- 
tudini egregie prouifum ; vt in eo veterumartificum magiftras manus agnofcas. ad vtramque eius 
partem funt fpeculagTreuirorum excubias. huius meminit & Aufoniusindehcatifsimo ilio car- 
mine, quo hunc ipfum Moieilam celebrat his verbis 

per oblifui fauces vexate S A R A VI, 

Qua bis terti* fremunt f : opulo fis ofha pilis, 

Cum deflux>p. fama maioris in amnem. 

Liberior laxos exerces Barbo natatus. 

Fluminishuius &denuo meminit in hoc eodem carmine, ne quis de eius ambigat nomine. 

N auiper vndifona dudum me mole S A R A V VS 
T orta ve fle voca, longum qui diflultt amnem 
Tojfa fub Augujhs vtvolaeret ojtia muris. 

Ceterum hiclocusobpifcationemfummopere commendatur 1 hic fturiones.vt nunc vocantur; 
quiab Aufonio Siluri dici videntur, vafto corpore magna admodum copiacaptantur.Saiomones,a- 
lauf^&prater reliqua pifcium genera, qua; luculenter ille, vt omnia, decantat: pifcem quem vulgo 
piatctf/ Aufoniusidem in carmine quodam ad Theonem Platessam videtuf nominare, qui om- 
nino marinuspifcis eft, hicibidem aliquando captum referebant nauta?, tantamqjefte in hoc amne 
pifcium omnigenum facturam, vt cum nuiloalioconferendusvideatur.Dehoc Sarra: fluminis &c 
Mofella; confluente intelligenda volunt nonnulli Suetonij verba in C.Ca;fareCaIigula,vbi deipfius 
agit Imperatoris natalibus:Plinius inquit, Secundus in Treueris vico Ambiatico fupra confluentes 
genitum fcribit* Pagum fane Ambitiuum reperimus in diplomate quodam Pipini regis ; in alio item 
Imp.Caroli Magni Aug. eius filij,eiufdcm fere tenoris , in quibusinterreliquas donationes fadas 
Coenobio D, Maximini Treuirenfis, enumerat EcclefiamS. Martiniinpago Ambitiuo conftruda. 

P A LATI OLVM vdgo pfaii- 

E XTreuirorum Augufta fecundum Mofella: flumine nauigantibus , ad medium fere M. opiduium eft &arx 
vulgo «Pfafg / quali P A L A T I V M dicas, in finiftra ripa. Cuius iniria non altius vero ordiri placet , quam 
a Dagoberti Francorum regis suo, nam alioqui, fi vulgi fententia ftandum erit IVLI1 C/&SAR1S CA- 
STR VMpermevocaripoteft. Antiquisitaque Monafterij Horrenfis M.S. libris & Annaliumcerta fidecotn* 
pertum eft PALATIO L V M inTreuirorum fuiffe numeratu fuljurbanis Anno falutis circiter D CXXXXij. 

quo tempore nobili Sandimonialium Collegio ifthic a ModoaldoSandilsimoTreuirorum Antiftire,impenlis 
xegiis excitatodecoratum,Cui Adhela Dagoberti filia Abbatifla praefuit. Qua quidem arrateP A L A 1 IT AN FI* 
oVl nomine infignitum fuit, Lapfadeinde virginum difciplina earum in locum Canonici, Poppone eximio 
item Treuirorum Epifcopo authore fub Anno M. XX V I. funt affe<fti,qui in hoc vfque tempus facra ibi remqne 
Ecclefiafticam procurat, Indecum vetuftate locus pene interiifler,ab Adelberone, qui Anno M.CXXXi j. Epi* 
fcopusefleccepit,reftiturus, atque ad aliquem aedificiorum fplendorem addudus eft. vtrum demum muris cin* 
£tum haud difficilis fit interpretatio,quam adiuuar, quod paulo pbftaNamurcenfi Comite captum opidum te- 
flentur Annales. Procedente tempore rurfus ab Arnoldo Primo, Henrico fecunao Epifcopis mftauratum. Ab- 

hinc frequens Treuirenfmm fuit Antiftitum fedes, Egregiis etiam ab Illuftnfsimo Principe ioanne a Merzenhau* 
fen domiciliis ornata, donec ab Alberto Brandenburgenfi illato incendio Anno M.D. LII, cum opidum vni- 

uerfum tum Epifcoporum imprimis habitatio dcflagrauit. 



26 













N TWERPIA Brabantix vrbs valde magnifica , Emporium longe celeberrimum, 
cuius ffiu.fplendorexdificiorum, populi induftria acdiuitijs.quorundam extantfcri- 
' pti libelli,& nosaiiqualem eius hiftoriam,primovrbium Tomo dedimus. Veram, quia 
tanta: vrbis magnificentia breui oratione explicari non poteft, eandem iam denuo, fed 
accuratius, in Theatrum fpedandam producimus. 

A N T W E R.PI A dextram Scaldis ripam, longo tractu, mcenibus & turribus coro- 
nans,ab Oceano fecundum flumen quindecim circiter milliaribus Brabanticis diftar, 
quorum fingula in terram tantum fpacij compleduntur, quantum fi expeditus pedes 
itato & ordinario gradu, intra horam vnamabfoiuat,& laboris fatis fit habiturus, 5c 
non nimium difficultatis. Verum quoniam haec rudis eft & pinguis delineatiocaccuratius celeberrimi in to- 
to orbe Mercatus pofi tio ad eorum regulam defcribatur,qui ex coeleftium circulorum inclinatione & fyderum 
ortu, terrarum interualla metiuntur,Gemma Phryfius Antuuerpiae vitra vnum & quingenta latitudinis gradus 
fcrupulos octo & viginti adfcripfit,longitudinem autem fex & viginti temporum partibus, fex & triginta minu- 
ti js primis terminauit. Becanus tamen diligentiffime linea meridiana in plano prius defcripta ac crebrius exa- 
minata ex frequenti folaris iupra finitorem circulum altitudinisobferuatione deprehedit , vjrra vnum & quin- 
quaginta gradus, vix viginti fcrupulos primos latitudini efle tribuendos .Longitudinem autem non aliam com- 
perit,quam eam qua: ex Phryfio eft annotata. 

De primo vrbis Antvverpia: fundatore e nominis origine, non vna eft omnium fententiarSunt qui icribant 
olim, Gigantem hanc Scaldis ripam tenuifle,qui manus iter hac facientium, ioco vectigalis amputareqac venifi 
fe tandem Brabonem,qui inito certamine, beluam illam fuperauerit, & talionem fceleribus reddens: dextram 
eiusrefcifam inScaldim quanta vi potuit, coniecerit.-atque ad eius fadi memoriam caftrum efle conftrudum, 
nomine Hantvverpumideftmanusproiedlonem, hinc manuum amputatarum infigniarhinc Gigantis &filio- 
rum eius amburbalia pegmata reftare,& quo magis credas, domum hactenus extare,qua:l}vefenbauf; / id eft Gi- 
gantis domus vocatur :St in ipfa Curia, non tam offa eius ingentia magno miraculo fpedari: fed in marmoreo 
etiam coloflo,qui terribili vultu exalto forum defpicit, memoriam reflare fempiternara- 

Hxcquia funt commento, quam vero propiora, excufarequoddammodo , tantum non perfuadereloannes 
Buchius conatur.eidem Reipubl a fecretis,in opere, quod edidit de fpedaculis ibi exhibitis. in Sercniflimi Prin- 
cipis Ernefti Auftriae Archiducis,Belgio profedi in eam vrbem aduentu his verbis : Etiamfivero menon prx- 
terit hanc narrationem quorumdam argumentis vel potius con i eduris,quarum fidem a feipfis , vt argumenta 
petunt, refelli & explodi , nos tamen in Coloflo Antvverpienfi deferibendo, ab eius hiftoriadefl edere non po- 
tuimus,quamffi minus aliis nationibus probabitur, quod feripta nobis defit audoritas, folis Antvverpienfibus 
conflare fufficiat ad antiquitatem patrise fuse commendandam,quse publica fama amaioribus tradita vetuftatis 
quibufdam retentis veftigi js ad noftra vfq; tempora per uen it:Quoniam autem audore Thucydide, coniederis, 
& tefte Liuio fama rerum in hiftori js flandum eft, cum nihil certi habeamus propter aeui longitudinem , vel cu 
fidem vetuftas derogat, & quia fine vlla examinatione aliorum relata in rebus etiam domefticis admittimus no 
magis ^quum eft difficilem rei geftse inueftigationem ab Antvverpienfibus morose exigere, quam incertas a- 
liarum gentium origines admirari.-Neque enim minus credibile eft,quod de Rabone fuo Brabanti & Antvver- 
pienfesdiditant,quamde Romulo fuo Romani,deThefeoiadant Athenienfes. Hxc ille. Sed his reiedis alia 
videamus- 

Sunt qui ab abiedu Adiedam Germanice2fnft>cirp / ANTWERPIAM didam perhibeant eo quod tri- 
plici augmento prioribus moenibus alia fintadieda- Cum enim longe lateque Scaldis, qui nui lis coercebatur 
aggeribus, nullo certo continebatur alueo, per loca paludofa, vliginofa, atque arundineta libereexpatiaretur, 
effedum efle,& crebro xftu& quotidiana acceflu atque receflu maris, crebrifquealluuionibuspaullatim ea edi- 
tiora fierent, vt hinc nomen fortitam efle,fir verifimile-Videmus enim quotidie , dum cedfficij alicuius funda- 


menta Antvverpia: iaciuntur.quam varius fit diftindus fundus , mox arenofus.mox argiliolus , mox coenofus, 
mox concharum marinarum vari js generibus confitus.Qua ex recertiffimisacfirmiffimis argumentis perfpi- 
cue conflat, Antvverpia: fitum vndiquefuifle humilem, paludofum,vIiginofum,eamque ex quotidianis alluuio- 
nibus incrementum, ab incremento autem nomen accepifle,& inde Antwerpiam nuncupatam- 

Ioanne; Geropius Becanus, in fuisBeccefelanorum Atuaticis,origines Antvverpianasinueftigans, multis ar- 
gumentis ex Iulio Cxfare confirmat, primum initium Atuaticorum inter AmbiuaritosNeruios,5cburonesfuif 
feadipfum Scaldim,eo ipfoloco, quo nunc Antvverpia cernitur, quxtunc Atuatici nomine , a Cimbrorum 
reliquijs fit condita,atque idcirco vetus nomen Atuaricum, recens eife Antwerpiam. Hunc aurem Caefaris lo- 
cum allcgat.Ipfi,inquit,de Atuaticis loquens, erant ex Cimbris Theutonilqueprocreathqui cum iter in prouin- 
ciam noftram & Italiam facerent, hi« impedimentis^ qua: fecum agere & portare non poterant , citraflumen 
Rhenum depofitis,cuftodiae ex fuis acpraefidio lex millia hominum vna reliquerunt. H: poft eorum abitum mul- 
tis annisa finitimis exagitati, cum alias bellum inferrent,alias illatum defenderent, coni en fu eorum omnium 
pace fada hunefibi domicili j locum delegerunt.Necefle igitur eft, locum inuenire, citra Rhenum, qui fatis de- 
fendi aduerfus omnes Belgas potuerit fex millium pracfidio,ahj eum quidem inter Effediones & Neruios, quo 
loco a Ca’ far e collocantur. Et vtCxfar citra Rhenum locum defignar,ita Prolomeus vitra Thabudam fiueScal- 
dim, Atuaticum in Thungrorum finibus inuenir. Si igitur accurate totius huius regionis fitum, qua Liburonu, 
Neruiorum,& Ambiuaritorum erat media, coniideremus,nullum locum inueniemus-hoc,in quo Antvverpia 
condita eft impedimentis cuftodiendisaptiorem. Ab Occidente enim latiffimo,proi undiifimo , St arftuofo flu- 
mine claudebantur, &, vt temporis res erant.vndiq; a flumine paludes inuix,altu .illud , in Antvverpia ftat fada 
vliffine cingebat. His accedebat fvluarum horror quarum reliquia: hactenus ad ipfa prope moenia contingur. 
Adde vt tum loca erant aggeribus fortafle paru munita longa per Ambiuaritorum fines xftuaria.Sed prxeipua 
ad de^n (Ionem vis in paludibus fuir.qux vrbem hadenusambiuqquamuis induftria & labore hominu altio- 
res fada; nuc lxta pafcua iumentis prxbeant- Nec alius ab Oceano Scaldimaduerfum fubeuntibus prius locus 
occurrit in fluminis ripa habitudini commodw,qui citra aggera munimenta, vndas exeludat:quam adhuc ra- 
mulum venias qui ab arce Antvverpiana fiueBurgam,ad Keilam vfque fuburbanum pagum,modice leniterq; 
c flumine confurffit Hxc Becanus hadenus, qui ex fitu loci, ex fignificatione nominis, ex ratione lnfignmm, 
rei edo falfo commento.de VERPO delubro Antwerpiam nominis etymon a proiedis , fubhcijsq; ripis de- 
ducit Q3crperi/inquit,idem eft quod Latinis proijcere , & quemadmodum in xdibusprofeda quaedam latinis 

qux vitra parietis perpendiculum longiipcxtant Iurifconfulti moeniana \ el fi gerunaa. 1. 24 -.fr. de \ erb.fign. 


nominant,ita nobis 3Bcrp dicitur in flaminibus 5c mari id^quod vitra natiaumripx lutcruve ductum,in aquas 
ab hominibus eftproiectumivei nenaues vadi breuitate appellere prohibeantur, vel quo pontibus, gerani;s,mo- 
lis,moenibus,aut id genus ftructuris alijs locus deturivel quod in frequenriifimis eft , quo v: s duminum coercea- 
tur .Exta nt in Pomeriani duo oppidula e regione alterum alterius , ad lacum ^Tiebaft nominatum , quorum % - 
trumque molibus in aquas iactis, facium eft, relifto in medio finu in femicirculum quafi reducia. Hoium \nr 
nomen eft Oldenvverp,;. vetus proiectum, alteri Neuvverp.i,nouum proiecfum.Exhis ig-.tur xiquet , ^q’.n t tum 

A -n M - n*~ T7 , , ; ^ «^1 i rvn Aniotiri IS. VT VndlGUC 3Q 1315 llldlldcr Ctllf . ilinC oCcti. 


dis,hinc paludum & Scaldalse quo nomine paruus quidam nuus vrocm antequam 

tur longe iateque quae circum erant loca ftagnabant aut coeno& paludibus foeda erant. itaxtnev.puh us cd a 
quas & altam viiginem,nec nauibus ob vadorum breuitatem,accefiushoftibus daretur:, nilgnc mu | ft ul . ^ ra a 
: J : -iHinm/>nfnm fed commertiis hominum, rebufq; neccliarijsimpor- 


tandismon exiguum impedimentum. t^uamoDrem vtnquc auxuu.,«. ^ 

moenibus firmilquenecnon foflis latis tuti eflencconfulcndum elTe rati, ingentes primum fubhcas , magno h- 
ftucarum pondere ftagnantibus paludofisque ripis impegerunt; quarum multas vidimus, dum fundamentis cu- 
ris iaciendis,alte humus effoderetur.Haec igitur ripa Arci adie&a ^53crp & poftcrius confuetudine mollius im 
dicante ex re ipfa vocabatur. Paulatim autem crefcente hominum multitudine necefle fuit ad hanc ripam 

ita comparatam, plufculum loci adi)cere,quo hominibus ad habitandum extra arcem locus daretur . Eft agnis i- 
mr & paludibus aquas in canales nauium cappaces corriuarunt,quo humus deficcata , tum hominibus habi- 
tandi locum ampliorem, tum pecori pafcua preberet ficciora.Hinc fa£fum,vt quod Arci erat adiectum,ad ripam 
Atuaticorum vocarerur,id eft2tnf atafircrp. Ac deinde breuius 3ttftt>erp, Poft cum accefilo haec magnitudine Sc 
numero hominum longearcem fuperaret; Arcem quidem Q5ergt/ totam vero vrbem ^nfSKVp nominarunt. 
Manet tamen hactenus arci ius primogenium,adc6 vt nemo extra hancciuitate donetur, nemo extra hac, mor- 
ti abiudicetur .Atque hac quidem fufticere videntur, ad antiquum vrbisfitum & duplex nomen Antvverpiam 
Atuaticu & Ambiuaritorum mumci pmmnidiquanrnineruadepingendum.Reliquum nunc eft, vrbem vt 


ipfam aggrediamur, quod dum facimus, a rebus facris enarrationem noftram ordiemur. 

Primaria AnrvverpienfisEccldiaB.Maria: Virgini infcripta,collegiata,nunc Cathedralis eft, amplitudine, 
magnificentiaque excellens, multis ornamentorum gener ibus decorata. Cuius eminentior turris campanis de- 
ftinata, mirabili ftructura ex candido marmore affabre facta, admirandae altitudinis vifitur , alta pedes quadrin- 
genos viginti,vnde nOn tantum fiirr.ptuofiffima duitatis xdincia,fed & amaeniffimi quaque vetfus agri, horti, & 
prata, etiam vitra Scaldim in Flandria prospiciuntur* Sunt in ea triginta tres campans promifcux magnitudi- 
nis, quae tamconfonantemeduntfonum,&diuerfasEcclefiafticasmelod asitaexprimunt,vtab harmonia roufi- 
ca vix cum diftinxeiis.Harum Campanarum prima tanta eft , vt nulla in Belgio iit magnitudine vaftior , odo e- 
nim pedes capit eius altitudo, feptem cum femipede hiatus in diametro. Canonici vigintiquatuor. Prefbvtero- 
rum magnus numerus,redl tus pacis tempore ampl illimi , priuilegia fingularia, & immunitates haud contern- 
ncndaxprxfertim quoad annonam & vcdigalia.Confraternitates, vt vocant, fex, quas vera pietatis & charitatis 
exemplaria merito dixeris. In quadam huius auguftiflimi fani Capella reuerenter afteruatum fuit prxputium no- 
ftri Saluatoris,eo tranfmiflum anno M.C.fiper iliuftr,Principem Godefridum deBuillon Lotharingiae Ducem, 
& facti imperij Marchionem,elcdum Regem Hierofolymitanum, Cuius gratia folennisproceftlo quotannis, 
magna religione celebratur, in honore Dominicae circuncifionis, quo norr.ine etiafiodafitas quaedam inftituta 
eft quxexxxiiij optimatibus fclediffimifque ciuibus conftat,tametfiretamfacrofanda, preciofoque reliquia- 
rum thefauro , impia ac nefaria iconoclaftarum audacia & perfidia annofexagefimo fextopoft fefqui millefi- 
mum eam vrbem fpoliauir. Collegium Canonicorum fundatum anno M. CXXIV. qno tempore eft confe- 
crata Ecciefia perBurchardumEpifcoptim Cameracenfem.adD.MichaelisPrxpofiuim Is duodecim Canonicos 
inftituit,qui poftmodum ad viginti quatuor audi funt. Nunc loci Decanus Carolus Mafius, dodrina & virtu- 
tum fpiendoribus Collegio decori & ornamento eft. AdCathredalem dignitatem hxc Ecciefia eueda eft anno 
M.D,LIX. a Paulo eius nominis Pontifice IV. qui pio Philippi Regis defiderio fatisfaciens , Dioecefes Galliae 
Belgicae, qua: Maieftati fuxparent.commodius dmidens,tres Archiepifcopatus,fiue metropoles inftituit,Mech- 
liniam,Cameracum Vitra iectum,& treieciro fedes Cathedrales.q lasiYIetropolitanarum Suftraganeas ordina- 
uit.Ita A ntvverpienfis,Gandcnfis,Brugenfis,Iprenfis, Bufcod acenfis, Ruremondenfis Epifcopatus Machlinien.- 
fem Metropolitanam agnofeunt- Ex hac ordinationeprimusEpifcopus AntvverpienfisfuitFrancifcusSon- 


nius. 

Alter an no M»D.XCV,men fe aprili mortuus Leuinus Torrentius, vir mitiore literatura,eultifiimus,quod pu - 
blica fuafcriptateftantur,&politicaereiprudentia clariftiinus. Praeeminet quoque Abbatia ArchangeliS. Mi- 
chaeli,vbi Princeps Antvverpiam appellens diuerti aflblet,olim Marti dedicata, ac prima paftoribus populi fc- 
dcs.In Ecciefia iuxta altare maius fepulta eft Ifabella de Bourbon defponfata Carolo de Charlois, qui poftrcmus 
Burgundir Dux fuit,mortua inibi anno M.CCCC.LXV. vtregadeipfius Epitaphium commonftrat. Ecclefiam 
fundauit celeberrimi nominis praelatus NorbertusComitis Palatini inPicardia&DioecefiLaonenfifilius,Anno 
M.CXX1V. cuius feriem hiftoria Norberti carmine Abbatiae eiufdem muro affixa explicat. Eodem igitur tem- 
pore Monafterium hoc,quo Ecclefia.B. Virginis,auguftiflima,eredum eft. Cum enim Norbertus ille,qui & pri- 
mus ordinem Prxmonftratenfemcumalibi,tum A ntvverpiconftituir, Canonicis, qui ante ad, D, Michaeiisdi- 
uinis officijs prxerant,velcooptatis,velfi nollent,cumiuftaxquabiliquepoffefllonum, reddituumque portione 
dimiftis,quo vellent,habitatum. Qui ergoemigraruntColIegium Canonicorum conftituerunt & non procul 
ab ipfa arce Templi huius augufti,quod nunc videmus iecere fundamenta circa aediculam D, Virgini facram, a 
qua toti T emplo nomen funt impertiti . 

Antvverpia igitur, vt rebus omnibus & neceffitati voluptatique feruientibus abundat,fic etiam anima; fomen- 
ta,&Chriftianx religionis exercitia vbertim fuppeditat.Suntenim in ea Parochiales atdes quinque Viroru mo- 
nafteria nouem:Foeminarum totidem, Sacella,vt vocant, ocfo.Hofpitalia tria. Dei domus, flue vt vulgo dicunt 
{^ofchupfovviginti quatuor. Francifcanoruminprimis celebre monafterium, &infigni quondam decorarum 
bibliotheca, qux billicis tumultibus dilaniata, & direpta fuit.Carmelitarum prxterea Sc Dominicanorum etiam 
celebria Monafteria,quoruin pofterius fundatum eft anno M.CC. XLII.Nec filentio praetereundum eft infigne 
Patrum Societatis Ies v Collegium;Religioforum Patrum Capuzzinorum Sodalitiu. Porro inter ampliflimas, 
qua: illic vifuntur xdes duo funt vtriufque fexus Orphanotrophia perpetuis, a magnificis viris,admodum libera- 
liter dotatae redditibusun quarum vna puerifqui otiofi alioquin vi&um in plateis quarritates,ad omnem nequi- 
tiam enutrimur) ijs exercentur artibus, qua» ad neceflarioshominu vfusconducut. Inaltera puellarum inftitutio 

tanta 



tanta diligentia obferuatur,vt fpedatiffima indole Se optimis moribus animum mbuant,manus fic labori sdap. 
tentvt matura iam £tare,qua:domi & foris, in ftabiliendarefamiliari opus funt, affabre calieanr,vnde perpetuu* 
Antvverpiana: gloriae monumentum hoc, ex quo tot domefticaru virtutu feminaria pullulant, dignis nequit ce- 
lebrari eacomij i.Qnod etiam aliis noaullis Ciaitatibus fic placuit , vt huius laudatiffimo exemplo allefti hanc 
fiagitioforum hommum colluuiem,quam otium & fcurrilis educatio generat explodenda , methodum ac nor- 
m am pro Reip. ipforumiincremento imitari conentur, 

Adhsc perfecte laudis & pietatis ampiiflimum reddit teftitnonium, quod a magiftratu quatuor Indices decer- 
nantur,Pupillorum & Orphanorum exadiffimam curam habentes,fingulis praeterea annis duo Eleemofvnarij* 
duobus^o munere fubftituuntur ali js duobus (quatuor enim funt numero) in officio manentibus' , ciues ad hoc 
e li<mnrur,vti opum copia & facultatibus pollentes.fic & egregia vitx linceritate,probitateque clari , qui fingulis 
diebus feftis praefertim eleemofynam publice fub diuinis,& concione exorant, eamque m ter pauperes , adhibi- 
taq tapar eft difcrerione,patiunttir,quae quotannis fummam triginta millium ducatorum frequenter excedit. 

Inipfo fere duitatis vmbilico,arca ampla quadrata, Borfam vulgo nuncupant, panditur, ampiiffimo Septa 
periftylio&pulcherrimiscoltminis,quibus ambulacrum, tedoconclufum frftinetur , tam accura :c fornicatum 
vt non teft-udo,fed tabulatum videatur, in quo pulcherrima quaeque videndi fenfum oblectantia venum expo- 
nuntur, fubter, negotiatores tractandarum rerum 3c commerciorum caula, certis horis quotidie conueniuntjex 
etiam quaedam ftr icte ob (eruatur vt cumcampanala exartehorologicafonare delierit, qui inBorfa poft depre- 
henditur, mu Idam pauperibus erogandam penfirat. 

Splendidiffimae etiam praetoriae aedes cotifpiciuntur,quae ex maf morio, viuo , ledoq ae lapide , ex regionibus 
longe diffitis comportato, tantis fumptibus,tantoq leartificioquatuorannorum tempore conftructe funt , vt 
materia operis formam, & forma materiam ipfam faperet.Taceo venuftiffimum frontifpicium in fublimefafti- 
gium,perquinqneordinesarchitedonicosafcendens,acprooperisfymmetriapauladmgraciiefccns. Nec mi- 
nus exteriori decenterrefpondetinteriorftrudurajtribunalibas^ubfellijs^trijs^onclauibus, ambulacris &au- 
liftamcongruo,vtilique ordine digeftis, vt didu mirum videarur,quotquot enim Antvverpiae in functionibus 
publicis, politicis,$rarijs,contradibuSjCaufis,htibufquepriuatis operam luam prerftant, quorum amplus eft nu- 
merus,praeter Senatores & Indices fubalternos,{ingulisdiebusbise6confluuntadfuam qaifquequam ibi occu- 
pat,ftationem,itavt ciuibusalijfqaeipforumoperaindigentibus,commodb accidat, fututa hora Clientibus ad 
patronos aditum patere nec (vt in plerifqtieCiuitaribLis agi folet) Procuratores quaerendo defatigari , & fic re- 
bus domefticis fecure & tutius profpicere.Portx ciuitatis decem & tres, quarum prima Csfarea , cui Carolus V. 
Caefar Auguftus nomen impofuit,vt ex infer iptione liquet, quae talis eft. 



C A R O L V S A, C AS, 

HANC PORTAM PRIMVS MORTALIVM INTROGRESSYS 
CAESAREAM NVNCVPAVIT DIE XXV. NOVEM- 
bsis Anno m. ccccci x l v. 

j ST autcmh»cportaftrudhir*foIid*&elegantis,Hetrafciinfraoperis,cum fuisfafcijjs, quas Rufticas vocant fupra D«rici, 
jj ex viuo faxo & quadrato,pedibus quinquaginta quatuor,i’ublimis,ih pedum odoginta latitudinem protenfa, hiatus, feu aper- 
1; tur* altitudo viginti,&vnd pedibus definiturfiarinidoquatuordecim, profunditas tranfitus pertingit ad fepruaginta quinque 
Ii nedes In eiufdem t>ort* fummacoronice recenter eftpofita.tredecim pedum. pr£terbafim quinque pedum, ingens ftarua, habi- 


ru antiquo ce mmrari lago cum pamuiniiciuu lortiiiitnuiii ucrucui x>i auuucui icicic.i» , uu. cado Antigogo gigante* ftarur* 
tyranno,ab fciiTaque illi manu talionis fupplicio, quo ille in viatores graue ve&igal foluere detredlantes,f*uire folitus effe dicitur , patriam 
tyrannide liberaffe,& nomen Hantvverpi* dediffefertur.Quam tamen multorum opinione Becanus in fua Gigantomachia fallam effe mul- 
tis argumentis confirmare nititur.Ipfiusautem Brabonisbafi ad,fempiternam memoriam, hatliterarum nor* funt infculpt*. 

BRABONI INVICTO OBVINDICATAM TALIONE TYRANNIDEM 

S. P. A. 

AdD.Michaelis, porta Corone burgica fuit, prarcelfa turri confpicua,qu* Imperialem coronam deauratam infummo geftabay, certum 
Marchionatus imperij indicium.Verurh tanto ornamento Albanus Dux,Belgij Gubernator, /inno M. D. LXVII. Antvv erpienfes fpoliauit, 
quiillam turrim deiecit, quandoarcem ibidem mUnitiffimam conftruxit. 

Pontes in indita hac vrbe publici quadraginta, quorum multi dratis Iapidibus comedi & vtnmque raagmscuuum & negotiatorum habi- 
tationibus fepti,vt pontes elletranfeuntium oculos fugiat. Omnes vero reliquos pons marinus fuperat,qui late paternis fori magnificentiam, 

Infigni venuftate oftentat, „ .. , , , . r ,, ,. 

Status PoIiticus,congfua & ordinata harmonia in certos Magiftratus eft dmifns,$cuiretum habet , qui Rhienfis quoque Marchio appella- 
tur habet & Amptmannum.Conlules Scabinosfiue Senatores, Collegia fiue tribus & eorum Decanos. Scultetus criminalibus caufis prasfi- 
det Ammannusciuilibus.Confulesbini Senatui praefunt. Qui duumviri tertio poft Pafcha dominico die cum reliquis Senatoribus Magiftra- 
tum annuum ineunt. Ad vmus confulis officium pnecipue fpedat Reipubl. adminiftratio, ad alterum lurisdidho. Co„eg>a lex qua: Decanos 

. « - n... r c~> • /o.n_: mr/stn pv Tfim 7 c rinihlJS COIiftSntj COtlUS ClUl- 

nr»rinne Tiiffinent - aliifbue ohfe- 



xum aiumnim publicis certaminibus noneite exerceri ioiche* . 

{iis fpicKlaeijciunt,vnde arcubaiiftarij vocantur.Bina vero D.Sebaftiani tutela mfigma , fag.ttas acernis arcub “' “ 
Chriftophori patroetnio^ouotormenti manuarij genere vtitur,quos Sclopos nominamus. Sextum denique qu ^ •; . n , - 1 - ' 

fededit, gladiatorum more, quouis armorum genere cominus pugnat, hinc Demicatoresnoniinantur.iresin --- -- , ,, 

funr,a Rhetorica nomen fortitas vulgo Violiere,Goubloem,& Olif. ac, horum munus eft, cmibuspubliceyC ' 

nas aliaque animi oble<ftamenta,more Grxcorum Romanorumqueexhibere, quorum non exiguus pietatis , m . ‘ T r e „ 

fruftus.Prtecipuus h orum trium ordo Viol iere di&us, vt plurimum ex pidloribus conflatus eft, qui ftu io ax •' ‘ infualbecie 

tub certatim agitantes, fummum ingeniorum acumen oftendunt. Itaque hate cmitas pluresgenerauit,a LitpK 3 

Magiftros,ingcnijque ornamentis fplendidiffimos quam vix vllaProuincia nrnm men oidtonim catologo hic etiam annumera- 

De quibus licet apud Guicciardinum fufficiens muematur fuppellex,excellentiflimorum H ofn)gel mimatorem excel- 

bimus Bartolomsum Spranger,quem Imper.Rodolphus,ob artis praeftantiam fibi carum habe . rf f n decorauit. 

fcntiffimum,qui omnes noftros vrbium Tomos,dmerfarum nationum & vrbium t ypis, grata ven ^ enim ab ipfa yfque 

Antvverpia etiam peculiari Marchionatus titulo Sacri Ro. Imperij decoratur, cuius eft p ^ ^ ob „ ent ,^ difcrimen , quod 

Thungrorum memoria hoc loco Germani* & Galli* limes fuit, fed non eadem fernper r . ^ , Germani* Occidenti ’ ’ 


- - t, fed non eadem iemper rar gY' yy I parte Germani* Occidentale latus 

Scaldis nomine indicatur, limitis tantum habuit appellationem,fed illa etiam caula, - furfum f am Scaldis portaret, quadecauf* 

spiratis efletcuftodiendum,quoniam nullum flumen tam longe intra regionem maximasn ^ Is certe Marchio, cuius mter Fran 

limes Germani* Occidentalis hoc loco pr*cipue fuit diligenter, ne quiddamm ex Oceano per Scaldim il latam 

cos antiquiffima extat memoria non aliam ob caufam huius limitis prafeftura , vn dique popularetur, Theodoricus Ludout- 

fbrtiter repu 1 i ftet.Nam cum Cochlearius Danorum Rex clafle inueftus conterminam ^"3 u V 0ntrstni iit, adiunaof alone fra- 
ci illius ma°n : rUnnenm vnranr. filius natu maximusTneobertum filitirr. fuum cum --- r ,. Q — ttr mrive fir. vi 

trcTheodonis 


>uliffet.Xam cum Cochlearius uanorum «.ex cnmc luucum -r, m anu contramifit, adi 

agni, quem Clodoueum vocant, filius natu maximusTneobertum filium luum confilio & prudentia fic rem geifir, st 

trcTheodonis Magni, vt volunt,Boiorum Ducis, viro ftrenuo , & militans difciplm* peri ^ jmo in patriam triumphans rediret , vna 
Danorum Regum multis vaftar* Regionis manubijs onuftum,iam lamque c.aues comcen. , > Sca jd ;rr , limite fortirus, magnam m- 
cumtoto exercitu ad internecionem vfque omnium deieuerit.Nunc fuccefium felici m p eal commen dauit , \t limitis pr*fe- 

fignis vifton* partem, Vtiiioms confilio & virtuti retulit acceptam, quem de hoc nomine fic apud Patrem wom 




aerit vxorem, e quorum copula diuuiaitirps C3roii>^ni Aja rulla vnquain in orbe extitit clarior , aquaRexHifpan:s,Dux 

Anmerpiam nobilitas quod eatndeaent d ^R^W^ i t^ f c“ndit jS nnis am piius mille per illuftriffimos hpmines generis 
Braoaan^&Mar^oAntvve^u n us 5 fuotimlolamto^^^? » r . mordiaj HiqMarchionatus 

fene connnuataJIic igitur tot Ducum,cot Regum.tot imperatorwnluo^ ApinAp p ;„ p<; m nos i mDSr atores, poft et- 



conftruxerunt,& fumptuofa palamdiamae^.q^euin^ ^ et!am 2 j tlffimarum n3B!unl> pianaviaingreflus pareat, 

ftmt Prologo T^uda^.bas ^ is ^ r t °^^“^ ]buslicear oneradeponerein terra m .Vnde ANTVVERPIA mercium vanarum 
& maxim * holcades & onerarie verum Afe & Aphric* ieruit rebus, tum ad vir* vfum neceflarium , tum et- 

fimanifimum per Orbem mp n , - r-hrif^nWm Stella Kifoanus merito nuncupet Vmuerfi terrarum Orbis forum nun- 



"Sam luculeS^Ep^purifflate teftatum fecit IuhusCariwScaliger inter vrbium reliquarum celebrium elogia. 

A N T w ii rv l i a* 

Oppida quod fpectant oculo metoruafniftro, 

T ot nos i nui di a pallida tela petunt . 

Lugdunum omnigenum cJl,opcroJa Lutetta,Romx 
1 ngens,res V enetum vajlaft olofa potens . 

Ommimodamerces,artes,prtfc‘*%, nouaq ; , 

Jfiuorum injunt alqs fmgulxyuyifia mihi. _ 

Simili Encomio eandem vroem iiluttrauit ioannes Bochius eiufdem Reipublicae Secretarius, inaltero Pans- 
syrico,de Antvverpia reftituta nobis dedit,dumiiiam per apoftrophen fle alloquitur, 

^ S* 1 T f' 7 T/ fr J t *■ Mrs* V SI St C fr\J 


Vidit (jr immotas radijs folaribus vmbras 
Et qui N iliacum M eroes bibit accola fontem, 
nudus G ramos tibi notus, & Indus. Eoa 
fifuifi coloratos diliinguunt lampade vultus. 

Et quibus astrictis calcatur Bofporus vndis. 

Et glacies plaustro teritur migrante,niueffi 
Sithonia, Scyticafi palus Mceoticaregni. 

Et tibi Cecropq mittunt fua munera ciues , 
kMi% Corinthiaco pontus qua clauditur iflhmo, 
tjMitM dr Ionius tellus Epidauria merces . 
Nec,Benace,tibi clajjes in littore Scaldis 
Inuidet aquor eo, nec vectas inuidet orbe 
Diuitias alio, nec lapidis alta T imani 
Ojiia,nec toto commercia liber a mundi. 

Fama nec impari bus fe tollit ad at er a pennis « 


o-a ? quis pojfct opes verju celebrare fuperbas 
Laudibus aquali, tibi quas Antuerpia,nutu 
Indui fit pater atherio? fortuna beatam 
Red.d.id:t,atfi, tuis fauit non inuida coeptis , 

Fecit efi extremis celebrem te fimbus orbis , 

Et Thetys tibi blanditur feliciter ajlu 
^A equoreojulceffi bibunt N er eide s vndas 
Te coln,atfiJui ia flat G er mania partem 
Imperq Jlupct fr G alius ,mir antur dr ora 
ufonia, rerumtg, inter miracula ponunt. 

CumfiC ale domo flupet aduena lajfe Britannus , 

Hefferqfi tuum populi, qua caelifer Atlas 
Rcfficit "Herculeam connixus vertice Carpen 
Nomen amant, Marmarici Libycup coloni 
cMutatis fi noui venerantur mercibus orbes. 

Emporii q, tui penetrauit fama Syenen. y 

Infioniadiue vt vulgus loquitur Arma fymbolum repraefentant.quod confenfit nomine, & nomen iplum In- 
fianium explicat fignificationem.Habent enim arma duas mtanusfuper vallo caftrorum appiclas. Qua: A man- 
cum Antvverpiam eile &Becani lentenda explicare videntur,vr qua HatuatAtuatfonet, quod mBurgo Anfe 
vverpienfi praefidiarij,ea,qua: manibus accepifient fortiter tenerent. Alij manum illarum fymbolum ad Gigan- 
tis hi ftoriam.adBrabonerr^advectigal.cuius initio meminimus pertinere arbitrantur. Ioannes Bochius Ant- 

vverpienfium Secretarius exquifito& eleganti opere 5 quod de fpea-aculisAntvverpis editis m aduentu Sereni U 
fimi. ErneftiArchiducisAuftriae.Belgix Gubernatoris conlcripfit, haec delnfigniumAntvverpienfium fymbolo 

commentatur. Quod fi mihi de manibus Antvverpia: infignibus diuinarelicerer,non video commodiorem ne- 
que verifimiliorem huius fymboiioriginem,quamperantiquaRomanorum militia, qui inter eseterafigna mi- 
litaria, manuum etiam finiulacra retulerant, ad fidem & concordiam exercitus denotandam , vt ex nummo 

Antoni) apparet in quo labarum in medio, duo vtrobiquefigna vifuntur.qua: manum in faftidiofingula habent 

informatam ; cum his litteris.Concordia cxercitonficut & malijs veterum numifmatibus huiufmodi figna mi- 
litaria adhuc extant, . . 

M ales & magna: funt Antvverpienfis vrbis felicitates , quas hic partim recenfuimus , partim a Guicciardino 
Abrahamo,Onelio,Becano,Chriftophoro Stella, Maiero,Burlando, Georgio Scregelio, loanne Bochio , Mel- 
chiore Barlao,Adriano Scholaftico;& alijs doftiflamis viris funt explicatae. Horum tamen temporum minus 
propitiis fatis, & feditiofi ac nimis diuturni belli calamite multis cladibus grauifllmeconcufiafuit. Quarum 
commemorationem illis relinquo, qui infauftum & exitiale hocBelgicum bellum ex profefio deferibun t. Moe- 
nia habet Antvverpia & propugnacula valida, contra hoftilesinfultus itafirmata,vtprorius infuperabilis exifti- 
metur,Et tamen ab Alexandro Farnefio Parmenfi Duce Belgiae Gubernatore Anno M. D, LXXXV» per ar- 
tificiofum naualem pontem,ad deditionem compulla & in poteftatem Clementiffimi fui principis redacta fuit. 
Hoc facinus, heroicum Ioannes Bochi us,Reipubl. Antv verpienfi a fecretis duobus Panegyricis in Antvverpiam 
fibi& Regiobfidionereftitutam , heroico carmine com plexus eft , aquo alia expetantur adeam vrbemillu- 


ftrandam monimenta. 

Nihil hic denique hoc opificum.aliorumq; Antvverpienfiumcollegijs,nihildecomitijs, de publicis ritibus, 
moribus, inftitutis, de i ure municipali, nihil de ampliffimis priuilegijs afferemus, neque viros in omni fcientia 
claros enumerabimus, fed breuitatis caufa,ad BelgiographiamLudouici Guicciardini qui eam, indeferibendo 
partim copiose profecutus eft, ledorem mandamus. Paucorum tamen hic commemorationem qui poft Guic- 
ciardini statem floruerunt, praterire non poffiimusJnter eos eft Melchior Barlaeus cuius fcriptalunt haec:Bucoli- 
ca de Di js gentium.de raptu Ganimedos,de vetuftiffima Brabantia gentis origine,fiue,vt vocant,Brabantia dos: 
Item vrbis Antvverpianae encomium.Inter primos autem numerandus eft Andreas Scottus Societatis Iefu Sa- 
cerdo v !^ptimu5,& vtriufque Iinguseperitiflimus. Edidit auclorem de viris illuftribus; (ab aliquibus Cornelio 
Nepoti.ab Sii js(. Plinio inferiptum) quem auxit & emendauit.Scripfit notasin Aurelium Victorem, Primus in 
lucem protulit libellum Originis Romanae,quem&doctiffimisfcholijsilluftrauit.ItemPomponiam Melam re- 
cenfuir.&Specilegia poftPintianum auxit. Item Picilegium addidit ad commentaria Hieronymi Suri ta: in Iti- 
nerarium AntomnhSed hxc vltima nondum lucem videre, funt Apud Abrahamum Ortelium Antwerpienfem 
Cofmographum Regium. Multa adhuc alia praeclara in litteris &Hiftoria t idem ille Schottus parturit. 




FLISSINGA- 

L I S S I N G A , eft tertia ex pfzcipois fvrbsNCalacns, qus eft Zelandis Infula, ficu oppofita Flaa- 
driz olim lub annum I400. campus erat traniitui in Flandriam natura commodus, (vtex Chronicis 


- , . . ..... - , - : qua tertarum 

quocunq; ioiui, nauigariq; pomt. Eo maxime nomine, quod t a amplo & oportuno firmetur portu, 
vt quacunque naues, fiue ex oriente, fiue ex Occidente , meridieque commeant , eo illas neceflario 
oporteatadpellere.Quzvtbs cum tanti momen ti fit, iure meritoqueClauis Belgici maris dici poteft. 
Ergo velis ac remis conandum eft, vt ledulo conferuerur, fic enim Carolus V . Cslar Philippo Regi 
fiiiojinter arcana mandaait, vt prs cateris 'omnibus hac ei pracipua cura foret. Etmeritb quidem, 
Nam,qui Fliifingenfi portu potitur, maris fibi dominium promittere poterit. Verum Albani Ducis 
imprudentia, vt certe putatur, tam potens & excellens maris portus,Regiis eripitur. Na anno I57 2 . 
> Fliffinga,Enclilufa,&plersquevidnsvrbes,ab Albano Duce, decimum nummum nimis impoten- 
ter exigente, den ciunt. Qua quidem ratione, Geufiorum vires multum funt adaucta ; Et Fliffingenies, caput criftamque erigere cce- 
perunt,accedente \ ictoria,quaadTeruenfeam de Hifpanis potiti fuerunt,& qua mumtiffimamWalachris Infula maritimam arcem 
Rammeken , non optima Capitanei fide, capiunt, &rin potefiatem Principis Auriaci redigunt , Qui fe etiam , vt in turiorerrilocum 
cinxi 0115 ni Familia iua recepit^quando Alemoniiinftitutiim in Brabanria miniis fbeli citer fiiccellit. 

De hac Fiiffingenfi vrbe, ita Leuinus Lemnius feribit, libr. quarto de 'occultis natur* miraculis. Diftat a Metelliburgo verius Afri- 
pum idu Occatum hy bernum, interuallo lexdecim ftadioru, qus Bis mille palliis conficiunt, aut bina milliaria, Vrbecula exiguo qui- 

ercitatis fiaucleris, 
;ledab Vrceoiauc 



jupiili, quos etiam naulum malis in vertice erectos confpicimus,infigniti funt. Cum autem loti huius incolas fuauiter le poculis refi- 
ciant, nec ab iis etiam abhorreant fcemins, aliquando in hoc certamen viris potentiores ab amplexu lagens j qua fingulariter affici- 
untur, eam que identidem exhauriri geftiunt, nomen hoc confequuti lunt , aut idiplum fibi a potandi conluetudme alduerunt, quae 
quideminterhosinoleuit,nonvtinebrientur, lediriterleexhilarelcant, atque animi nebulas dilcutiant. Sunt enim complures in 
hacregione retrici, mcefti, fuperciliofi, melancholici* qui affectus a Brabantis ac Flandris funt alieni, vt quos non trifte Saturni ac 
Marris, led laetum & faiurare Iouis, & Mercurii fidusinformat , eoque fic ; vt Zelandi, quipercipiiint excutiendas illas amnii mole* 
itias, geniales elfe ftudeanr , atque affluentiore potu has animi carnificinas opprimere. 

Quod vero ad populares,& Fliffing* indigenas eiuesque attinet, cum limpacriotis Zelandis lagacem quandam aftutiam,callidarri- 
que prudentiam communem habenr, (li modo prudentis aftutia; calliditas adlcribenda) nulquam enim gentium tamdextri , atque 
Zeiandi, tantaque lagacitatein odorandis explorandisque impoftoribus captiofis , fiaiidulentisjlub dolis, infidiofis, aflerftatoribusi 
quamlibet fcite adulentur, palpent,blandiantur, aures titillent ac lcalpturian:,adeb,v t non facile horum technis, fucis,fallaciis, ver- 
futiis decipiantur, fed illas e veftigio deprehendant. 

dinofeere 'cauti; 

Quid, [olidum erepet , &pitta tectoria lingua. 

Ne qua fubtra-.o mendo fum tinniat auro. . ( Perf.Sat .$•) . 

V r affolet iis, quibus aliud claulum in pectore, aliud in lingua promptum. Ab hac dijudicandi peritia emerlerunt in Belgas ali- 
quot (exhibita aliquando populari Comcedia) hsc vulgata dicteria dictante morione ne quis offenderetur. 

BRABANTVS, hilaris, feftiuus,ridi culus in Icenicis, comicisque moribus immodicus. 

FLANDE R, mulierolus, lalax, intemperahs,libidiriolus,petulcus,lalciuus. 

HOLLANDVS, fimplex, improuidus, incautus, infacems,mers,legnis,lbmniculofus,ftolidus, ac minime aft.itus, 
ZELANDVS, Callidus, vafer, verfipellis,aftutus,fubdolus ,captiolus,verfurus. 

Qut affectus enam ingrauefcenre state ac fene elute vires accipiunt, feleque efficacius proferunt , nili domita natur* propenlio- 
ne atque inftitutione aliter condocefacta ad meliorem frugem perducantur, fiquidem infimi plebis ifta funr vitia, ac gentilifij mo« 
res,non patriciorum aut virorum illuftriiim, qui liberaliter educantur; De Zelandis vulgo celebrantur hi verticuli ; Crelcir nequi- 
tia limul crelcente fenedta. Iri Zelandinis, non fallit regula ralis. Cum autem omni riatiorii liii adfint affedtus ac vitia, mores,pro- 
penfiones, ftudia, hoc eft, inftituta, quibus le quilque applicare lolet, tum huic quoque genti, a qua nihil humani alienum, non de- 
funt genuini, inlitique affectus, ad quos naturs inclinatione feruntur, partim ex circumfulo aere, qui manifefto corpora afficit;par- 
tim,vt alimenta prsteream,ex parentum natura auitilq; moribus, ac vulgari vies conluemdine.qus aliquando ita inoleuic ac menti 
infixa eft , vt vix eximi queat quo fit (fi Patricios demas , qui nulquam rion cultu ac doctrina expoliri funt) vt gregaria acpromifcua 
multitudo paffim inhumana fir,rudis,agreftis, ferox, crudelis, indomita, atque a ciuili vits cdfilue tudine aliena, qualcunque etiam 
nationes excutias. V erum quo inuererarus error,ac deprariati mores, qui ab incunabulis ac prin . infantia inolefcere Zelandorum 
animis incipiunt, ita vt eos cum lacte nutricis luxille videantur, eximantur, progenitorum munus ac officium eft (quod nunc ledulo 
proflare enituntur) vt ex le prognati liberaliter inftituaritur: eumque animo cultum ac fonienra adhibere curent, vr exuta nariua, in- 
fitaque feritate,ad cimnia humanitatis officia inclinentur. V t enim filueftres arbores cura atque induftria hominum mitelcunt : im- 
manes bellus offi cio’ ac molli ructatione manluefcunt ac cicurantur: ita quoque humanus animus non prorlus ferreus aut adaman- 
tinus flecti poteft,atque ad artes humaniores,ad probitatem,decas,vircurem,pietatem,rel!gionerri informari, Qus res effecit apud 
Zelandos,vr pifcarores gens rudis ac pelago affueta, quorum apud Zirizsos fupra quingentos elle conflat , prster hos quf nondum 
fatis adulti ,in huius negotii tirocinio vetiantur , paula poli in nautas aevereranos allumendi, ealmtmorumacvitsintegritate, vt 
nunquam iriterillos vlls contentiones, uirgia, fimultares , diffidia exoriantur , nec vnquamiriter felires conledtenrur , autiure cum 
squalibus contendant, ita vr magiftratus nunquam ,-riifiin vrgeririffimis caulis fe horum controuerfiis interponar, led omnes inter 
fele coactis comitiis dirimunt ac corilbpiurit. Nullum inter fuos gregales tolerant mendicum, ac probro ducunt,fi quis ex eo oftia- 
tim itiperri emendicer, auc quid aliud eblandiatur,' quiri ipla Pffcatoria foderas , & qui inter illos eft primarius , quem Dccanurri vo- 
cant fingulos alant quibus res domi angufta eft & contractior, quam vr familiam, ac luftentenr, ex communi srario fimm dimenfiim 
conftiruir,itavt non delit, quo famem frugaliter ac liberaliter lolentur. Cum autem tam numerola multitudo pilcatu leexercear;ac 


moderatio in hominibus tam incultis, non prsfcriptis legibus, aut fapientum aodtrina, mentibus illorum imprellaelf , led mftinctii 
ductuque natu rs, ac rationis iudido concepta, quo difcerriunr, qus honeftati ac decoro deferuiunr , qusque iil' lunt aduerfi. 

28 




k*ssbB 




■■ ■ 1 111 jttjB 


imwWP 






iM 


o <!h' • ‘' 


j‘ w$®f8£ 


vfUnuiii 


l r ,v^> 


ggg&fsspel 

i; 't^-; 515« /lJ'.vc.M*tSi^Sy 




rm^/T 







rf riiiaff 







"4 ;' SSf 




K| 

FbH 







wi 

^ ■! 

fjra 

SjggMHSj 


[• 


3 ‘ §g 

^ms n / ,7 /«? / r" 



r® ;:_ s 


B1S&' Sfci 






HERDERVVIGIA. 

Wfc ERD !r RVV1CIA Ducatus Gclriar opidum ad Germania maris fihani Sctuto &e jfo 

yW ga DtlE tu c ommcndatum,multorumopiniorie,laEinePafi:omm W ~ & 

* refugiura.vel fmum defignac. VVic en£, & T? 

? cum lonat,Vc dum dicimus Braunfuuicum,DanfuuicUm Ofteruuicum & 

pluraloca,quibusnulIifina,fuiimcini.Eademtanieiinrtione,&!adKvIre,8cadeeram 

refcrt^quumvtrobiqiiUelocusEgmScet^aaqucm e periculis quifquamlSS 
poffir. Quemadmodum enim in mari ad ilnus incuruos iprocellis&flu&bStal! 
mus.uam tcrreftn periculo wucuiqiad vicinos fuos&cognatos eft feccdcndum quo- 
rumiufta quodamaddefendendumfuamukitudo,Vicus vocatur, a VVic, quo cedo,& 

ccedo a periculo dicimus, Hic enim finis eft multarum domorum coni ungendarum. 



dianutnafpiatjomnipifcium genere foecandiffimum: A Meridie Sc ceteris partitus habet hortos, poiharia 3 arua, 
campos, agrosq; tumad pafcenda pecora,tum omni frumentorum genere producendo aptosrSyluas przterea.qux 
lignorumiatisiupped;tant.Vndeht,quodhicparuo bene viuatur,2c multi, quibus alibi fortuna, vel penuria faci- 
lem victumnegant,hucvndique confluant. r 

Otto tertius GelrKe&Zutphamxfeptimus Comes, AnnoChrifti M. CC. XXIX. eam muris cinxit, & ciuilibus 
priuilegijs, & propriis Naflouiacis infigniis donauir* Eius deinde filius Reinoldus primus eius nominis, & Gelrix 
atque Zutphanio Comes odtauus, abs Rodolpho primo, Imperatore Augufto, priuilegium cudenda: monetas 
Herderuuicenfi bus anno falutis M. CC. XXVIII, impetrauit , quo eciamnum tam in auro, quam argento, vtuntur» 
Si firmi ratem fpectes,nacuraloci munitiffimum opidum cft quod licet anno M. D,III, pridie Calendas Augufti 
vtferibit Adrianus Barlandusin fuis Chronicis,ignisviolendifimusconfiimpferit,8ctotumintratres horas confla- 
grarit, fortunis corruptis omnibus, cum multorum etiam interitu, quinque, autadfummum fex zdibus ab incen- 
dio feruatis, Tamen montibus & vallis firmiffimis fucceflu temporis ita firmatum, vt aliquando hoftibus fuis ad ali- 
quod tempus facile refiftcre potuerit. Firmitatem hanc confirmat Arx quasdam foffisacvallibuscircundata,cui 
Dux pro tempore Geldrio perpetuo Satrapas proficiebat, Ex quibus ultimus fuic O tto de Santen, fideliifimusRe- 
gis Hifpaniarum Capitaneus Sed hanc iniuria huiu s temporis fuftulit. 

Quod fi ipfam duitatem intueriliceat odificia fplendida, ifthic, tum a nobilibus, tum ditiffimis mercatoribus 



& Catholico Religiom, &c pietati add dhilimum , quod quam plurimas fundationes, & annuo eleemofynarum di- 
ftributiones,lucecIarius,fihoctemporenonobfcurentur,demonftranr,Declero,vthocadiiciam : Tempore filo* 
quo difciplinaEcclefiaftica vigebat, & in hominibus plus confcientio quam fcientioerat, habuitpresbyterosfanei 
integros, diuinisque officiis fedulo mcumbentes,vndeipforUmpietate & in Deum fincera Religione incolo per- 
motfmuka pro cultus diuini augmento, Sc Sacerdotum, pauperumque fuftentationeinftituerunt. Loquuntur hoc 

diftributiones ifto, quo certis anni tempor.bus mSummo Templo ex pia maiorum fundatione fierifolent Ecclefia 
B. Mario confecrata eft , quo hoc funefto tempore ter fpoliata eft habet , fi fabricam exterius , interiufqueconfpi- 
cias pulcherrimam altaribus circiter viginn' pulchre diftin&arn , quorum quasdam honefte fatis fuos pofleflbres Sa- 
cerdotes alerepotuerunt; quodam veroadiuerfis rei manuario opificibus ereda, & ad noftravfque tempora de- 
center conferuata. Superior pars Camerata eft, Scinfignibus inmagmibus perpolita, Turrim habet Pharo non im- 
parem, ad quam Nauta faspe naues fuas dirigit. H uic Ecclefio omnium vltimo profui t Rutgerus a Baer Grollanus, 
concionandidexteritatelaudatifllmus, ob fidem & Religionem Catholicam multa perpefliis. Coenobia hiefunt 
fex:virorutria,virginumfacrarumtotidem.Primum,cui honoris caufa, princeps locus debetur, extra Ciuitate na- 
mceniffimo loco politum D, Ioanni confccratum eft, vulgo Jpet djcrett iool vocatum. Cuius vltimus Commenda- 
tor fuit nobilis Clariffimufqi vir Ioachimus a SpueldeHerdervvicenoReipub. Patri cius. Alterum eft, quod & odes 
Clericorum fibi adiunebas habet, MonafteriumFratrum, qui funtinftkutiD.Hieronymi, quorum initium fiimp.unl 
a quodam Gerardo Dauentrienfi, cui ob vito fanftimoniam Magni cognomen tribuitur. Huius alumni & Fratres, 
vtvocanturfint liberi Clerici, in inftituendaiuuentute, in fefibendis perpolitis characteribus, condonando, Sca- 
ldi pietatis exercitiis occupatiffimi paratiflimiqs. Quapropter femperopidanisHadervvicenfibus gratiflimi fue- 
runt A tempore di£ii Gefardi Magni , qui floruit Anno Domini M. CCC.LXXI1. Sc AnnoCCC. LXXXIV. 
quarto Calendarum Februarii, otatis fuoXLlV«in Chrifto defun<fti,& Dauentrio fepultk Item a tempore Floren- 
tiiHolandi,nobiliparenteoriundi,quide Arkeloriginem traxit, qui in variis Geldrio HollandiarScBrabantio locis 
indefeflb labore diligentiffimelubricootatisinftitutione, concionib us Scadmonicionibus celeberrimis hunc ordi- 
nemFratrumdecommuni vita mirum in modum amplificauit,aliO$ exiis proficiendo Collegiis, nonnullos facris 
virginibus, quofdam etiam, quodferein ordine illo vfi r atum fuit, perpoliti feribendi exercitio admouit. Denique 
atemporealiorumfratram,qUiinvineaScholafiicamilitesftrenui5cextirpandishominum vitiis , in locis iftistoti 
fuerunt,dequoruminitiis,vita,moribus,inftitutione&profe&uThomasaKempis confulendus* Hoc Coenobi- 
um Harderwicenfe AnnoDominiM.D«LXXlI.Eccldioornamenns,librisaliisque rebus vtenfilibus /poliarum, 
multos eruditione & pietate fingulari habuit clariffimos patres,in quorum album merito referendus D. Alectus ab 
$ei&flt/qtii>cum per aliquot annos fuis Collegis pacifice, cum maximo honore,ac fructu profuiflet, & vfque ad ex- 
trcmamfene<ftutem,verac Religionis & pietatis exemplum exhibuiflec^tademvanoslabores, multas itidem calum- 
oias ac diucxationes.ab impio profentis belli milite perpeflus,porrecta fide acmenteobdormiuit in domino , relin- 
quens illic Reuerendum& Egregium Patrem D.Hermannum ArnoldiSimiIenium,duis Hafderwicenfis filum, 
qui cum in odibus ftudioforum Profectus fuiflet,apud Enchhufiaiios per viginti fere annos Con uentus S. V rfu lo, 
vulgo nomina tiiCuramfufcepitjtamoinhonoreapud catholicos habitus, vtinReligionecatholica 

conftan- 











conftantiffime in exilio mortuum } qui eum probe noaeront.hodiemo die, obrara virtutum ornamenta , adhuc Yi* 

Va Ve?kSTterrium Monafterium Francifcanorum videlicet ab Eleonora Reinaldi fecundi , qui anno Chrifti 
M CCCXXXXIX. vixit, &: Rufiis didus eft vxore pientiffima oportuno in loco conditum, mfignique templo §£ 

ccemicerio duplici cohoneftatum.reditibusque annuis ita proui. r um,vt accedentibus commodis & cleemofynis 
quos exciuiumliberalitatesxpeftabanthoneftiffimcfeiftic fratres litis temporibus fuftcmare potuerint, frrnhcC 
antea Minorum qui Gaudentes vocantur domicilium ab initio, tempore vero Ducis Albani fratribus de Obfer- 
uan tiaconceflumjSc illius liberalitate aliquot sdificiisaudum.Sed Anno MD.LXXII.in expugnatione vrbisto- 
tum fpoliatum, templo profanato, 8e hoc poftrcmo tumultu bellico fratribus captis , & per piorum hominum in- 
tercefficnem lytro rcdemptis.Habuu profecto hoc ccenobium(nefcio quo cafu conflagratum , templo diruto , & C 

ccemitenivna par te,vt dicitur forum feu ambulatorium conuerla,olim viros maxime m concionandi munere 
exerci tatiffimos,8caliquos,vt dicitur .prophetico fpiritu illuminatos, quod memoracurde quodam,qui incendium 

illud-cuius antea me ntio facta cft,dicitur diuimtus pneuidiffe,& ob hanc caufam populum fxpim idque feno , ad 

poenitendam excitafle,vt irati numinis iram compefcerent,& flagella futura a fuis ceruicibus aucrtercnt 

^ De virorum ccesobiis hactenus. Ad virginum collegia quod attinet» vnum eft inter cetera pratftantiffimumD. 
Agneci virgini dedicatum,in quo fub regula D.Auguttiniviuitur, tempore ante definito mifere deftructam,cceno- 
bium inquam ditiffimum, virginibus plur.mis ob generis fplendorcmcUnffimis nobilitatumifolent fiquidem patri, 
cii & nobiles fuas filias hic Domino Deo confecrare,vtin pietate 5c difciplina Eccleiiaftica pie religiolequc omni- 
bus vitse fuse diebus viuerennHarum curam quamuis aliquando fratres haberentjordinane tam en vnus exmona- 

fterio Regularum VVindccemenli propb Svvollam prseficiebatur,ideo quodad capitulum iftius loci pertinerent» 
Adaicerum Virginum collegium vcnio,quodS.Cathannat dedicatum eft,inquoMoniales fubRegulaD.Francifct 
tertia pie & deuote viuunt , huius confeilarius per muitos annos fuitReiierendus ac infigms Pater Theodorus 
Svvollanus Oeconomus exqui£ciffimus,fupcrioribus annis in Domino,cum magno luctu fuarum virginum defun- 
d;us,qui anno M.DXXXIl.per cuiuldam amicitiam ciii ol in bene fecerat hoc coenobium illxfum tenuit , vulgo 
2fcfjter|tD£rf6 vocatur. Tertium fuit etiam deReguIaD.Francifci, earum fororum, qua: §ruiP (Sufhrctt Germanice 
vocantur, hodie profanis vfibus deftmatum.His omnibus addemfignehofpitale,ad quod pauperes alienigena: fu- 
um refugium habent, & ne forte infirmarentur,vtiaticumfalutis deeflet,& fine poenitentia difcederent, ma- 

iorum pietas facellum infigne adiuxit,prop& quod face? dos qui eorum curam haberet, sdes contiguas habet. Or- 
phanis itemoptime proUifum eft apiis patribus, nam infignem domum prope monafterium Francifcanorum ipfis 
erexerunt, v bi ex piorum hominum fundationibus pueri & puella: cef to veftitus genereab aliis diftin<fti,honefte in 
pietate 6 c timore Dei educantur, 8£ determinato tempore ad opificium aliquod manuale promouetur, yndepoftea 
viuant.Si qui velfenio vel alio aliquo yido corporis impediantut,quo minus manuu labore vidtum qu<eritent,& ipfis 
piinoftri maiores catholici infignes sed es extr a moenia non procul a ciuitate erexerunt, in quarum valuis olim pul- 
cherrima D.Gregorii imago cernebatur, vbi ne illis p;e viuendi occafio deeflet, pulcherrimum inamoeno loco, vul- 
go Jdierufoleiadi£fcum facellum aedificatum eft. Hominibus peftevcliepra infectis etiam fua domicilia extra mu- 
ros affigoata. 

Schokhiceft.qux olim fuit celeberrima, ad quam ex pluribus Geldrlx,Hollandix&FrilIxpartibus quam plu- 
rimi ftudiofi,&: ingenuarum artium candidati confluebant,idq, propter dodtiffimos quos habuit Redtores , Inter 
quosnonmin micenfendi Ioannes Pedanus iftius opidi Ciuis & patriciusdoannes Voffims,Pctrus Apferdianus& 
«ii nonnulli viri finceri&fcriptisclari,quibus annumerandus Reinerus Sarcerius.quiSchohe Vltraie&intehodier- 
no die fumma cum laude prxeft. Alumni huius Schola: non pauci, inter quos facile Principem tenebit locum Reue- 
Ten 4 .Magn,f Eximiusquevir.D.Gerardus de ^)ar&0ti)Kdiberalium artium &SS. Theologis Dodor eximius, Lau- 
rentiam Collegii apud CoionienfesRc&or infignis,adS. Columbam Paftorvigilantiffimus } quipra:ter Decanatiun 
quem in facultate artium vftiuerfitatis Colonienfisbis terue honorifice admimftrauir, etiam eiufdem Vniuerfitaris 
Colonienfis Magnificus Redor deftgnatus eft.Obiic Anno M.D J II. relidis poft fe dodiffimis in Ariftotelem Com- 
mentariis Alber.i Magni affieela &aefenforegregius,quemRodulfusLangius CanonicusMonafterienfis yir fum- 
mseruditionis nominat Clariffimutn totius Colonienfis Schols &c inprimis Theologica: IumeD, Magnum itidem 
Dodorem.Hic in Commentariis Logicis poft explicationem Categoria: Qualitatis aliquid memorabile habet, 
Scribitfiquidem Anno MCCC.LXXXII.Hardervvici Sacerdotem quendamhoncfta: vine, nulla infirmitate alia 

prxui 2 ,meridianaluce,dodrinafnabineuntextatefummocumfrudu hauftamitaamififfie/vtprima etiam feien- 

tixe T ementaio-norans, nominis proprii oblitus fuerit, in illaqucobliuioneadextremum vfque vita: terminum per- 
manfiffie. Sed hoc obiter* H u icGer ardo adhuc viuen ti fucceffi t Ioannes Hardervvicenfis artium liberalium Magi- 
fter ScSS.Theologix Licendatus,vt Epitaphium ad D.Paulum Colonia: docet, docliffimus.qui cum aliquamdiuin 
Laurentio Collegio iuuentutem inftituiflet,&: femelatqueiterum Decanatus munere fundus fuiflet, magno ciui- 
ummmrore mortuas eft.Claruit etiam in Vbiorum Ciuitate Bernardus Hardervvicenfis Artium 8c Decretorum 
Dcdor,Capituli Metropolitana: Ecclefix Colonienfis Syndicus celeberrimus,quorumhonorifica in Annalibus fa- 
cultatis artium mentio fit. Hi inquam & alii plurimi, fummi, ingenii viri ex hac Schola Ciues prodiere, vt hic prxte- 
ream alios multos qtiiHardervviciinftituti.Ecclefix Dei &Reip.Chriftianx,vtiliffimam operam prxftiterut,adeo 
vepereosnon paruamlucem& celebritatem ipfaCiuitas adeptafic.Ac quia concordia paruxrescrefcant, difeor- 
dia maxi mx dilab an cur, ciues in hoc to tl funt,vt concorditer &c vnanimiter vi uan r,ex quibus quidam ex agricultu- 
ra, quidam ex pifcatura, nonnulli ex mercatura,& manuum fuarumlabore,multi denique ex fuis reditibus viuunt, 
fi no- ili adeo rebus fuis intenti, vt nihil peius quam otiofum hominem oderint.Humanitatis officia erga pauperes &r 
hoipites&peregrinosmin:menegligunt,maximeijqui patricijfiuenobilesfunqquorumhicmagnusnumeruscft, 
interquos hoctemporeflorentHardervvicij,Bronchorftij,Brenij,Spuldij,VVynbergij,VVolffij, Edani , Homij, 
Bocop)j,Granenburg|jjMauriciani J Brcnromij,Bronchij 1 Brcechufij,Arnemij,Vaneveldij,&aliinonnulli4iondnc- 
nim Parentes non tantum m:feris,& ab omni folatio defti tutis manus auxiliares fuo vitx tempore porrexerunt, fed 
yt ipfis, vel fimili egeftate confticutis, poft mertem eorum, abunde faris prouifum effiet, pias fundationes inftitucrut* 



O T O N I V M‘ 

TON I V M, 0 :henarum,fiue Orhonixciuitas.Ftonix Infularum Danis Regm nms- 
nifsims fertilifsimsque Metropolis, vulgo -Ofrfsfdj/Epifcopatusdigmtatepisf.lger, 
°do duitatum Fio ni e maxima, interioribus tam publicisquana priua ti sedi fies js orna- 
tior, quam propugnaculorum ac msniorum ambitu m uni ta,vf, quae Belionsfurijs fe- 
pius agitata&deformatafuerit.Quantaautem fiteius vetufta?, veiinde liquetquod ab 
Othine quodam velOthane,qui ob admirandam magis peritiam celebras , ac propeo 
habitus, aliquot fsculis anteChriftum natum vixit, fit denominata. Neque enim abO- 
thone vel Impera tore Germanico , vel alio quodam ciuitas hsc nomen primum acce- 
pir, fed vt ex Annalibus Danicis pater,a prsnominato Othine, aqua etiam voce, Mer- 
curi; dies, idiomate DanicoO§»g vel.-C>l{KWt0iag/denominarur. AtquehancOthonias 
etymciogiam, nonparum quoque confirmatvoxOthinkari, qus inEpilcoporum Rigenfium catalogo legi- 
tur,cum Othinkoerjdem fit quod Orhini carus, germamci -QtfyiftUtbi vcl ^otiikb. 

Sita aurem eftlocoamcenifsinao& fertililsimo,pratis,agris,& pifeofis nuis abundanter cinfla.vnde non exi- 
gua commoditas ciuium opibus, qusvt plurimum merci momjs qusruntur, accedi t.Splendidis i nfupersdifi- 
c:js,& infigmorib. eft exornataEcclefiis,interquas prscipna eft D-Canuti Danis Regis Bafilica,loci Epifcopa- 
rus,cuiusinfignecruxflauaincarnpocceruleo,circaannum Chrift; 1020. tempore Canuti maximi Regis Da- 
nis jnfn tutus fuit.Cuius primus Epifcopusextitir Reincrusex Anglia oriundus,abEitrodo Anglorum Archi- 
cpifcopoin Daniam miflus,vtFionios Religionem Chnftianam doccrcr.Poft hunc ordinanaiuccefsione,tri- 
ginta aiij Otnonienfi Dicecefi ad hsc vfque tempora praefuerunt. Porro, in monafterijsac templis Othonienfi. 
bus,plurima vetufta ac prsclara monumenta acEpitaphia pafsim videntur.exquibusqusdam excerpere libuit. 
Cum chorus Ecclefis D, Canuti repararetur, Anno falutis ifg2. Die 22. lanuarij , inuentaeft tnmba cupreaau- 
ro oixm£ta,& criftallinis lapidibus heroice& decenter ornata , in qua reconditum fuit DiuiCanutiRcgis Da- 
nis Martyris fccleton, cum tali epitaphio. 

Jam calo tutus fummo cum Re* e Canutus- 
eJMartyr in aurata Rex atque reconditur arca'. 

Et pro iuftitia factis occifus inique , 

Vt Chriftum vita fic morte fatetur inipfit-, 

E raditur h proprio, ftcut Deus ipfe miniftro , 

Et patiens potumjelorum pertulit ictum. 

Lanceante ne latus.vt Chrtftiperf orat eius 
Etut& ante facram [anguis Jacer effluit aram, 

Spiritibuscpfacris moriens fodatur inaftrit. 

Anno incarnationis DominicsM. LXXXVl.In ciuitate Othenfya gloriofus, Rex &profoma*rtyr Danorum 
Canutus,pro zeloCnriftians religionis&iaftiti£operibus,vtChriftus,aproprioconuiua 3 BlacotraditusinBa- 
filicaS. Albani Martyris, per eum pajulo ante, ex Anglia in Daciam tranlue&us,poft confefsionemdehclorum, 
facra mento munitus Dominiefcorporis an re aram manib. folo tenus expanfis in modum crucis latere lancea- 
tus VI. Idus Iuli;,& VI. feria, mortem proChrifiopaffusjrequieuitinipfo.Occififiintibidemcum eo,fratereius, 
no mi ne ac gratia martyrij Benedicius, ac decem & leptem lui commilitones- Quiomnesjficut Dei gratia, cu tn 
juoRegeacdomino,focij pafsionum martyrij fuerunt, ita confolationis ac prxmij cum eo confortes effe me- 
ruerunt,! n eadem Ecclefia lepulti.lnterfedlus eft: etiam eadem horaBIacus,iftorum omnium pr odi tor. Mola nus 
in M 2 rryrologiona talem Canuti Regis ac Protornartyris Danis in decimo lulij ponit, qui anno togiS - . in Bafi- 
hcaS. Albani martyrKm anibus in modum crucis folo tenus expanfis, orans, mortem pro Chrifto paffuseft a 
fuo familiari, cum qno oceifi Benedi&us frater & alij feprendecim. habetur etiam in coenobio Francifcanornm, 
q u od a C hriftia na, R eg i n a Danis,Ioannis Regis comuge fundatum eft, monumentum Regis ioannis,eius con- 
jugis Chrifti ns, & fili j Fra ncifci , ex Gotlandtco marmore fplendide & magnifice,iuflu aefumptibus Chnftinar 
Regina; in vita extrudum. 

Ibidem quoquein tumba paterna, condituseftChriftiernus II. quondam rex Danis,Ncrvvegi2& Suecfx, 
regnifque his propter fsuitiam ac crudelitatem , quam exercuit in omnisgeneris homines tam Ecciefiafticos 
quam politicos, expullus, deinde in Norvvegia a Legatis Friderici primi Regis Danis patryi captus, & in cufto- 
dia Calenburgica m ortuus, A. lanuarij dic z<p ex animi moerore,tnquem,obChriftiani II!. Regis Da- 

nis parruelis fui obitum qui 24 ,. dies lpfum prscdTcrar.coniedus fuit-, metuens, ne, illo mortuo, ipfequoque ne- 
caretur Vixit annos 77.Sc aliquot menfes.Habuit rxorem Elifaberham Philippi Regis Hifpaniarumfiliam.Ca- 
ro!i V.&Ferdinandi Csfarum fororem : In cnius rei mem oriam infignia paterna fimul & materna tam Regis 
quam Reginsinchoro huiusEcclefis,depidahabentur. Hsc autem pientifsima Regina Elifabetha fidifsima 
Clniftierni coniunx,exilij mariti comes efle maluit, quam lola in Dania regnare, Anno falutis M.D.XXV.Men- 
le Ianuano Gandaui mortua. Cui CorneliusScepperus, elegans Epitaphium Icripfir.Quodlaudatifsims heroin£ 
in orbe Ardohonoriscaufa,adodisconferuatur. 

In eodem templo fepultuseftGerardus Ranzouius,cui monumentum pofitum eft ante chorum indextro Ia« 
tere ex sre deaurato cum tali inferiptione. 

GERARDO RANZOVIO, Pauli filio loannis nepoti, quien oppido Oienfehe,a Rege Danis Fridcrico 
jj. Ducatus Scleuicenfis principibus Holfatisjoanni & Adolpho,in feudum concederetur fingulari certamine 
commiflbjCum alio nobili Holfato.quem rurfus grauirer vulnerauir.enfetraiedus ( ad hic) prsfcnre Rcgeac 
Ducibus nec nonProceribus Danieac Holfatis fepulturs honorifice mandatus ab Henrico Ranzouioparruo* 
Beata mater, qus maritum, filiarr&iamhnnc filium natu maiorem fere fpatio vnius anni amifit, mosrens non 
fine Ludu, dolore ac lacrymis,coliocaut,Dfcefsit anno Domini i^o.diei^.Maij./S.tatisa^'. 

50 



Gecrd&ti 





a*»w 


BWB8U 


i ' x ' n i 


5BEgI«l 


✓ V7£uarum 


Jsierif 
























Hoc (itus eft tumulo G er ardue n omine Ranzant, 
Magnanimo Paulo qui patre natus erat . 
Cimkrtaquem genuit, rapuit Fionia, quinfe 
Dum numerat vitaluftra peracta fua . 

It dia fuu hic iuuenis verfatus inoris , 

Nec minus huic etiam Gallia nota fuit* 
Aequaturus erat fimili virtute parent em-. 

Ni fera rupiffet Jtamina parca manu* 

Nutu ob interitum planxit Rex Danicus ,at 
Non mtnus Holfat i condoluere Duces. 

Guod jic ante diem miferando flebilis ictu 
Dum nimis audaci er dimicat ,enfe cadit. 

Dijcite non temere iuuenes confligere dextra, 
Mortent pro ludo Mars quia dirus habet. 

Henricus Ranzouius 


■patruus. 

ALIYD. 

flos cadit , aurora modo quifulgehat ad ortum , 
Frater it exiliens fornice riuus aqua. 

Imbre tumet grauidofed mox vaga bulla r eft ait, 
frangitur & lemterjplendida mafja vitri . 


Dulcis abit fubito languentiptdcre fomnus. 

Excita cum (ludio eft mens gener oja fuo. 

Vmbra velut fpeculo leuis emnejcit imago, 

Auclat in ventos mijfus ab ore fonus . 

Hi s citius cadit omnis homo , licet omnia fluxa 
Flos , aqua (bulla, vitrum fomnus , imago fonus 

Jfuod fubita pra(ens teflatur morte G er ardus, 
flos ittuenum, patria ftes mua, dulce decus. 

Henningus Conrardinus 

A L I V D. 

Dum nimis audacter conferta dimico dextra, 

Ah miferum , ante diem funeris, enfe cado- 


Craftinanon abijt , non hodierna dies, 

Difcemeo exemplo quicunepes, candide Lector, 

Cum focio haud temere confer uiffe manum 
In dubio (Mors eft, {ed mors certtftima (emper. 

Nunc hunc , nunc alium , funera dura premens . 

i errus Lindebergius 


Sic fuit in fatis vt tali morte perirem , 
Jfuis fcit victorem qualia fatamanent? 
Tcen\ Dedent a eft vindici ad lenta fuprem, 


Porr6)inFrancifcanorumCaenobk> 4 cximiaetiamfundatorisaulaex!ftir,vbi nunc alunfurciocenres om- 
nes, Stftudiofi pueri Schola ttiuialis,inftituto&liberalitateFredenci Secundi Dania Regis: Vbi etiam, Nolo- 
comium Regium, &Palatmm huiusinfulagenerale.in hac ena m ciuita te eftcoenobuimD.Ioannis.vbi nunc 
defun£hsfratribus,RegiaCuria exiftit.Forum eft amplum infticiarium &pifcarium,adcuius orientale latus, 
quondam ades D.Gertrudifacra, plane nunc defolata. Poblicum hic etiam cami teriumexiftit, quondam ad 
Monafterium Dominicanorumipe<3:ans,quos @oncbfijDCf nuncupabannCuiusquidem Monafterij templu 
eleganter ornatum, poft fugam fratrum, deftru&um,reliqmsed fki/s, quibufdam loci Nobilibus diftnbuns. 
Fuir&hictemplumSGeorgij nuncdefertum,habensquondamNolocomium adiudum.Itcm Templum D. 
Virginis cuius Prapofitus & patronus eft Cancellarius Regni. Vbi& praecipuam fede&curiam habet. Palati u 
quoq; Epifcopale Othini;fuir;ipeciofumiocum occupans, nunc i nciuiumhabitationesconuerfum. Prater 
forum pifearium. EfthicetiamForunouum,fiue Regium, fiagulisfabbatinisdiebus nundiniscelebratum. 

Inifto foroquondam eratXenodochium, vulgo, inhoc foro SereniflirnoFriderico i j 

Dania Regi bona memoriaveiufquefihoChriftiano nunc eledo Regi Dania,homagium prefti* 
tum» Hie quoque ab eodem Sereniisimo Rege, falic!sxecordationis s colIatum eft feudum 
Slefuiei & Hoifatix Duci Adolpho, <5t loaani fra tribus, vt suamioanni 
iuniori qua a&io ad centenos quafi annos 
quieuerat. 



EKELENFORDA. 

KELENFORDA, Cimbricum Holfati^ opidum , cui verfus Septentrionem 
obieda eft arx Ekerenborch : quz etfi ia bellis Danicis fit diruta , eius tamen adhuc 
fundamentum, folli, & vallum mediocris altitudinis reftant. Conftructafui hsec 
arx ad illam partem opidi,vbi merces exonerantur: ita vtnauigatio ab arce prohibe- 
ri potuerit. Opidum ab hac arce nomen traxit , appeilatumque fui t primum Eke- 
renforda , vt eius infignia teftantur. Nam in his Sciurus pingi tur, ex vna turri in al- 
teram faltans. Nunc vero appellatur Ekelenforda. EftqueitafiEainpeniniulama- 
ris orientalis, vt eo prope ad centum vfque palTus circumdetur, quocirca habet por- 
tum latis opportunumtutumque , ex quo facilis eft naui^atio in Daniam , Nor vve- 
giam, Sueciam, Rulsiam,Pr ulsiam, Liuoniam Sc Pomer a niam. Duas tantum habet 
portas i quarum vnam ingrediuntur Gettorpio&Chilonio venientes; per alteram eundum eft iis fupra lon- 
gum pontem ligneum centum ferepallus continentem, qui iter habituri funtverfusGettorpiamSuuantiam, 
MiiTundium &: Angliam minorem- Non procul a ponte hoc videtur mons excelfus occidentem verfus cum 
vallo Sc fofta, in hoc olim arx ftetit. Locus enim flumine pene cinctus eft : Sed huius fundamenti non tam mul- 
tz atque prioris arcis reftant reliquias. V etus quidem oppidum eft : Sed qu o victore extmdum, & a quo priui- 
legiis ornatum fit, ignoratur. V tituriure municipali Slelvvicenfis ciuitatis; luxta hoc oppidum capiuntur o- 
innis generispilcesmarini, vtpoteafellus, rhombus, halec,&c. Anno millefimoquingentefimoo&ogefimo 
captus eft pifcis immanis, cuius longitudo tredecimvlnarum fuit, latitudo minus octaua eius parte. Lingua 
eius obtinuit pondus joS.Lbrar um ; cor odoginta» Ex hepate repleta funt z.tonn£ cum dimidia; cralfities eius 
fuit fex vlnarum. Oppidum hoc ias pe cum pacis, tum belli tempore exuftum eft: hinc vetufta eius documen- 
ta funtperdita. Muiti iniilonobiles asdificia habent, nimirum Ranzouii, Alefeldii,Scheftedii, Pogovvihofii, 
Meinftorpii, &: Tynii- Ante oppidum iacet Nofocommm ab Alefeldio quodam pulcro facello Sc domunculis 
lapideis ornatum. Quo vero tempore, & in quem finem asdificatum fit, videre licet ex inlcriptione fequenti/a- 
xo literis deauratis infculp ta : Ego Godefcalcus a b Alefeld Benedidi filius, ab arce Borchoft, hanc domum in 
honorem Dei optimi maximi & pauperum vtilitatem dedicaui. Diem fuum obiit anno a natali Ghrifti mille- 
fimo quingemefimo trigefimo quinto , circa Pafchas Sc Penteco ftes feftum. 

NosBenedidus ab Alefeld prsfeduS Tunderenfis,Benedidus ab AlefeldhasresinLindvv,Nicolausab A- 
lefeld de Celting, indigni pauperum prafides, de nouo extruximus hanc domam anno 1578. in foliusDei o-lo- 
riam, & pofterorum imitationem Sc exemplum. 0 

Sunt prasterea in hoc oppido omnes res mediocri precio venales, cereuifia in illa coquitur tenuis quidem . fed 

ad purgandum idonea : quas &inDania>&DucatibusSlefvvigas,Holfatiasquediu e nditur, vocatur Cacabiila 

nomine accepto a Romano cardinale Raymundo, qui ibi bibens cereuifiam eam nuncupauerit Cacabellam 
incola poftea enunciarunt Cacabillam. Idque nomen in hodiernum vfque diem retinet. Idem cardinalis Ham- 
burgenfemquoquecereuifiamguftans dixit; quam libenter efles vinum. 

Oppidulum hoctotummari fallo licet ciaufum fit: Nihilominus tamen limpidos frigidofque fontes habet 
in plateis, ex quibus cereuifia coquitur. Ex maiori itaque parte, oppidi incolas bona fua acquirunt ex nauig.; ti o* 
ne & codione cereuifia. Diftat oppidum duobus milliaribus Gottorpio ScSlefvvico : vno fed mao-ao miliiari 
Miflundio 6c ab Anglia minore: quinqueFlenburgo, tribus Chilonio, totidemqueRendesburgof’ 

IN CEREV 1 SIAM EKELENFORD ENSEM DISTICHON. 

Cur Ekefordenfis potus , facabeda vocatur? 

Nempe quod hac belle pota cacare facit . 

IN OPP1DVM ECEREFORDAM EPIGRAMMA: 

Est altas inter , quas Cimbria condidit , 'vrbes 
Nauigio feltx Eccreforda fm. , 

Hmc capit <~vrbanz mediocria commoda r vita: 

Flamma licet partas non femel baufit opes. 

Sunt triplices n vrbis turres , infigne Sciurus 
Jungitur : 'vnde r vetus plebs ea nomen habet. 




i/ oc [itus ejl tumulo G er ardus n omine Ranzon, 
Magnanimo Paulo qui patre nat us erat* 
Cwibruquem genuit, rapuit Fionia, qumcf 
Dum numerat vita lufr a per apta fu&* 
Italia fuit bic tuuems verfatus moris. 

Nec. minus huic etiam Gallia nota fuit* 


Aequaturus erat fimih virtute parentem-, 

N i fera rupiffet Jlamina parca manu * 

Nuiu ob interitum planxit Rex Danicuj,at 
Non mtnus Holfati condoluer e Duces* 

Quod [icant ediem miferando flebilis ifiu 
Dum nimis audatter dimicat , .enfe cadit* 

Dijcite non temere tuuenes confligere dextra, 
Mortem pro ludo Mars quia dirus habet. 

Henricus Ranzouius 
patruus. 


A L I V D. 


Flos cadit, aurora modo qui fulgebat ad ortum. 
Frater it e xiliens fornice riuus aqua. 

Imbre tumet grauidojed mox vaga bulla refidit, 
Frangitur & leuiter fplendtda majja vitri ■ 


Dulcis abit fubito languenti pectore fomnus. 

Excita cum (ludio ejl mens gener oj a fuo * 
ymbra velut fpeculo leuis euanejctt imago, 

Auolat in ventos miffus ab ore fonus . 

His citius cadit omnis homo , licet omnia fluxa 
Flos, aqua, bulla,vitrum fomnus, imago, fonus 
Jguod fubitd prafens te fatur morte G er ardus. 

Flos iuucnum,patria ffes noua, dulce decus. 

Hennmeus Conrardinus 

A L I V D- 

Dum nimis audacter conferta dimico dextra, 

Ah miferum, ante diem funeris, enfecado- 
Sic fuit in fatis vt tali morte perirem, 

£)uis fcit victorem qualia fatamanent? 

Tcena Deilentaef vindici a f lenta fupremi, 

Crafiinanon abijt, non hodiernadies, 

Difcemeo exemplo quicun^es, candide LeCtor , 

Cum [ocio haud temere confer uiffe manum 
In dubio <JMors effed mors certiftma femper , 

Nunc hunc , nunc alium, funera durapremens. 

i etrus Lindebergius 


Porr6>inFrancifcanorumCoenobio,cximiaetiamfundatorisaulaex!fHr,vbi nunc alunrurdocentes om- 
nes^ ftudiofi pueri Scholas triuialiSjinftituto&liberahtateFredenci Secundi Dama? Regis: Vbi etiam Nofo- 
comium Regium, & Palatium hui usinfuhe generale.inhacettam ciuitateeftcoenobuimD.loannis.vbi nunc 
defun£hsfratribus,RegiaCuriaexiftit.Forum eftamplum lufbciarium &pifcarium ; adcuius orientale latus, 
quondam sdes D. Gerrrudifacra, plane nunc defolata. Publicum hicetiamcsmiteriumexiftu, quondam ad 
Monafterium Dominicanorumipe&ans,quos ©ombstJDcr nuncupabam-.Cuius quidem Monafterij templii 
eleganter ornatum, poft fugam fratrum, deftru&um, reliqujscd flcijs,quibufdam loci Nobilibus diftributts. 
Fuit& hictempiumSGeorgij nuncdefertum,habensquondamNolocomium adiu&um.ltem Templum D. 
VirgmiscuiusPrspofitusSc patronus eft Cancellarius Regni. Vbi& praecipuam fede&curiam habet. Palatiu. 
quoq; EpifcopaleOthiniTuitjfpeciofumlocum occupans, nunc in ciuiumhabitationesconuerfum. Prstcr 
iorum pifearium. EfthicetiamForunouum,fiue Regium, fingulisfabbatinisdiebus nundiniscelebrarum. 

Jniftoforoquondam erarXenodochium, vulgo, t>adi£Uflbe|Mu£ in hoc foro SereniflmioFriderico i) 
Danis Regi bonae memoria:, eiufque filio Chriftianonuncele&o Regi Danis, homagmm prefti- 
tum, Htcquoque ab eodem Serenifsimo Rege, fslic!srecordationis,coIlatumeftfeudum 
~~ SIefuiei&HoifatisDuciAdolpho.&ioannifratribus, vtetumioanni 
iuniori qus actio ad centenos quali annos 
quieuerat* 



ekelenforda. 

KELENEORDA, Cimbricum Holfathe opidum, cui verfus Septentrionem 
obiecta cft arx Ekerenborch : quas etii in bellis Daniels lit diruta, eius tamen adhuc 
fundamentum, folli, & vallum mediocris altitudinis reftant. Conftruttafui hsec 
arx ad illam parcem opidi,vbi merces exonerantur: ita vt nauigatio ab arce prohibe- 
npotuerit. Opidum abhacarcenomen traxit, appellatumque fuitprimum Eke- 
reniorda , vt eius infign ia teftantur. Nam in his Sciurus pingitur , ex vna turri in al- 
teram faltans. Nunc vero appellatur Ekelenforda. Eftqueita fita in peniniula ma- 
ris 01 ientalis, vt eo prope ad centum vfque pailiis circumdetur, quocirca habet por- 
tum latis opportunumtutumque , ex quo facilis eft nauigatio in Daniam , Nor vve- 
7 gi 3 m jSueciam,Ruisiam,Prufsia£n,Liaoniam&Pomeraniam. Duas tantum habet 
^ vn “ m ln grediunturGettorpio&Chilonio venientes: per alteram eundum eft iis fupra Ion- 

SSfm ‘S leu 1 mcencumfere P a 5 uscomin ? ntem > < 1 U1 iter babituri funt verfus GettorpiamSuuantiam, 
flinifT & Angliam minorem Non procul a ponte hoc videturmons excelfus occidentem verfus cum 

fofia ’ ,n noc oh ™ arx Locus enim pene cindus eft : Sed huius fundamenti non tam inul- 

is atque prioris arcis reftant reliqui*. Vetus quidem oppidum eft: Sed quo vidoreextru<ftuni,& aquo priui- 
iegns ornatum fit, ignoratur. VtituriuremunicipaliSlefwicenfis duitatis: luxtahocoppidum capiuntur o- 
mms generis pdees manni, vtpoteafellus, rhombus, halec,&c. Anno millefimo quingentefimo odogefimo 
captus eitpifus immanis , cuius longitudo tredecimvlnarum fuiti latitudo minus odaua eius parte. Lingua 
cius ootinuitpondus 308. L brar unas cor odoginta, Ex hepate repleta funt rtonn^cum dimidia: craffities eius 
ruit lex vin arum. Oppidum hoc fepe cum pacis, tum belli tempore exuftum eft: hinc vetufta eiusdocumen- 
ta lunt perdi ta. Mul ti m illo nobiles aedificia habent , nimirum Ranzouii , Alefeldii , Scheftedii , Poo-ovviho fii 

Meinftorpii, &: Tynn» Ante oppidum iacetNofocomium ab Alefeldio quodam P ulcrofacelIo& domunculis 
lapideis ornatum. Quoverotempore,&inquemEnemsdificatumfit,viderelicetexinfcriptionefequ e nti fa- 

xo literis deauratis mfculpta : EgoGodefcalcus ab Alefeld Benedicti filius, ab arce Borchoft, hanc domum in 
honorem Dei optimi maximi & pauperum vtilitatemdedicaui. Diem fuum obiit anno a. natali Ghriftimille- 
iimo quingen-efimo trigefimo quinto, circa Pafchx&c Pentecoftesfeftum, 

Nos Benediftus ab Alefeld pra:fe<ftu 5 Tunderenfis,Benedickus ab Alefeld hasres in Lindvv, Nicolaus ab A- 
lefemae ^citing,indigni pauperum prafides, de nouo extruximus hanc domum anno 1578. in foliusDei <do- 
riam, & pofterorum imitationem &c exemplum. & 

Sunt prstereain hoc oppido omnes res mediocri pretio venales, cereuifiaiailla coquitur tenuis quidem fed 

adpurgandumidpnea:qux&:inDania,&DucatibusSlefvviga:,Holfatisquediuenditur,vocaturCacabilla 

nomine accepto a Romano cardinale Raymundo, qui ibi bibens cereuifiam eam nuncupauericCacabellam, 
incola poftea enunciar unt Cacabillam. Idque nomen in hodiernum vique diem retinet. Idem cardinalis Ham- 
burgenfem quoque cereuifiam guftans dixit : quam libenter eftes vinum. 

Oppidulum hoctotummari falfolicetclaufumfit: Nihilominus tamen limpidos frigidolque fontes habet 
in piateis, ex quibus cereuifia coquitur. Ex maiori itaque parte, oppidi incola: bona fua acquiruntexnauig.-tio* 
ne & coitione cereuifue. D.ftat oppidum duobus milliaribus Gottor pio &Slefv vico: vno fed macmo miUiari 
Miflundio & ab Anglia minore: quinque Flenburgo, tribus Chilonio, totidemqueRendesburgo.^ 

IN CEREV 1 SIAM EKELENFOR DENSEM DISTICHON. 


Cur Ekefordenfis potu * , (acobella uveatur? 

Nempe quod hac belle pota cacare facit „ 

IN OPP1DVM ECEREFORDAM EPIGRAMMA: 

Est alias inter , quas Cimbria condidit, urbes 
Nauigio felix Ecereforda fuo. 

Ume capit urbana mediocria commoda uita: 

Flamma licet partas non femel haujit opes . 

Sunt triplices urbis turres , infigne Sciurus 
lungitur: unde uetus plebs ea nomen halet . 


-/ 


/ 


3 * 



. ..si 










////////#/////• '//////( 






<•»> ••.«> iiT 


kd TOBHBM 


rewt*t: 




Ba*^ 


pf 






^OcMtiOa^ 


ekelenfoeda. 

antzquum Jiolsacicc ad Occamini 

jjenmsziforc oppidum. • 


■■ dff. .# # 













COLDINGA- 


Ut Chcrfonefi vetus & amoenum opidum Cildinga, arx, ac munimentum regftiDa- 

f n °^ at * a: conterminum. Nam amnis,qui praeteriabitur.Rania; Regnum a Ducatu Slcfuicen- 
ndifterminat, Nomen obtinere creditur a colle & fyluula collis fita, prout ipfa loci infigniade^ 
monftrarevidentur,quaefunt aquila in colle ni'dincans,& arbor in valle excrefcens, vnde Appel- 
lationem Damcam Colling,fiue vt ali jpronunciant,Coldingrortitaeft.Opido vero initium pis- 
catorum hunc iocum occupantium, tabernedederunpadquas paulatim multa mcrcatorumxdi- 
ficia accefierunt, qui propter infignem portum, & tutam nauium ftationem,aliafque maris, &lo- 

c * c °mmoditates, huc confluxerunt, vnde colleda tandem multitiidine, populi Societas, vrbanis 

5 c ciuicis priuilegi js donata.excreuit.Ita Coli ingenii communitati, pro fidelibus impenlls feruiti js , immunitates Sc 
priuilegia primum concelTitVoldemarus III. Daniae Rex fub tali verborum forma, Voldematus Dei gratia, Dano- 


tijspraedeceflbribusnoftris Regibus Daniae impenfis,& nobis impendendis,omnes libertates, gratias, & iuracmilia, 
quse,&quasa dictis antecelforibus noftris,& ab antiquo habuerunt,eis cupimus & concedimus, &c. Datae Coliingae 
dieS Mariae Magdalenxfub figillo noftro M. CCC.XXVII. Eade priuilegia Sequentes ex ordine Dariorum Reges-, 
diuerfis temporibus confirmarunt. Nimirum Chriftophorus III. Bauarus M. CCCC. XLII. Chriftianus primus? 
M.v^cCC.Xnl. Idem etia Chriftianus alia priuilegia prioribus addidit.peculiariinftrumento exhibito, &datoHa- 
derflebi) anno M. CCCC.LXXl.Quin& tertio inftrumento, eodem anno dato, Suam crgaCoidingenfespfopen- 
Sam affectionem declarauit,quo magnam iurifdictionis authoritatem,tton intra moenia tarttum,fed fons etiam late 
concefiit, Cuius quidem Regis benignitatem,eiufdem regni fucceffores confirmarunt, Vt,RexIoannes M.CCCC. 
XC. IV. Fridericus I. anno M. D. XXV. Chriftianus 111 . anno i540.Demum etiam Fridericus ILEcpraedilcelForum. 
Suorum gratias confirmauit,&vtili,I^toquemunereeaSdemadauxit,dum lata camporum planitie, pecoripafcen- 
do ColdingcnSes,proregiamagnificentiaSua,donauit.Atque his quidem tot Regum priuilegijs & immunitatibus a- 
moenifllmum hoc opidum in hodiernum vfque diem fceliciterfloret. 

In colle, vnde opido nomen,arx percelebris Aquilae Burgum nuncupata,magnifico Splendore Se late confpicien- 
damexhibet,Cuius praecipua xdificia ad Septentrionem tergentia Chriftophorus Bauarus , eius hominis III Daniai 
Rex a fundamentis cxcitauit : Praeter alia documenta, argumento Sunt Bauaricainfignia in columnis, Sub Daniels 
Scutis inciSa.Poft tepora vero Chriftophori Regis, reliqua arcis ftrndturaSub Chriftiano III. anno Salutis M.D.XLVF 
inchoata,ab eodem anno M-D.LVIIi- heroica magnificentia eftabfoluta,Horto eleganti Dorothea Regina, & viua- 
rioampliftimo,in quo omnis generisfereconferuantur, Fridericus II. hanc arcem eleganti ornatu condecorauit* 
Quam foelici etiam ortu commendarunt, Ioan nes iunior,Holfatiae dnx,Chriftiani tertij filius, & Dorothea eiufdem. 
filia, ducis GulielmiLuneburgenfis coniunx Eiifabetha etiam Friderici fecundi primogenita anno 1573. Vldaricus, 
& Augufta filia, quae etiam eadem in arce, per Baptifmum Chrifti regenerata, aliquot laetitiae dies, multis principibus 
viris,ibidem exiftentibus dedit; vt Epifcopo Bremenfi,Henrico Duci Saxoniae;Marchioni Georgio,Fridcrico,& alijs. 

Templum vnum opidum habet,quodSereniflimus Fridericus II. & Sophia regina oratorio priuato, elegantifa- 
cello anno 1575. ampliarunt Pari pietatis zelo Chriftianus Rex NoSocomion , publica; Coldingenfium Volitati con- 
ftruxit.Cuius anniuerfarios Sumptus, Serenitatis fuaefiiiusFridcricus II. .Danorum Rex optimus, quo nemo Reipub- 
amantior, nemo apud populum, ab omnihominum memoria defideratur,ampliores reddidit- 

Dorothea Dania- Regina, poft defunctum maritum Chriftianum,ad iuuen tutem beneformandam Coldinge fco- 
lam conftruxit,anno falutis i56&.Quampoftmodam Fridericus II- pro paterna in Subditos & Daniam affectione, an- 
nuo cenfuampliauit,&: duodecim alumnorum ftipenclijs auxit. 

Pons Coldings vnicus eft,ex quo totus realis tractus opido Vicinus,nomen habet 'Sc Broherit, fiue, vt vulgus Da- 
fticum loquitur,Brofcherrit, nuncupatur. Hic pons Regi Dania inftar fodina metallicas eft , qiia aurum confectum 
affatim praebeat, Quotquot enim boum,& equorum capita praeter alias merces, ex hac Cimbrica Cherfonefo in Hol- 
fatiam ad Albim,ad Hanfeaticas ciuitates,ad diuerfa Germanie emporia & mercatus deducuntur,in hoc ponte Im- 
perialem talefum perfoluunt. Vnde vectigal inaeftimabile colligitur- 

Amnis ad meridiem opidi mcenia aIluens,Cimbr iam ab Holfatia, limitis ihftar,diftihguit, & per duo oftia, altero 
ad Meridiem, altero ad Septentrionem in mare Balticumfe exonerat- .... 

Edax Vulcan i rabi es ter Coldingam mifere deformauit,q use ob commodam loci oportuftitatem , ptiftinum niu> 
f em Sculpet recuperauiL 'V 

COLDINGA LECTORI, 


traxerit vnde meum nomen rener andavetuitas. 
Offertur fi quit, quem didhiffe iuuat'% 

Is fane d ligno, nec non dcolle propinquo 
Conueniens nomen nouerit effe mihi. 

P Arua fuere tnihiff *teor,prithordid-,namque 
Fallere qui pifies infidiando filent. 

Hic habuere fuas olim,mihi crede tabernas , 

Et mihi tum certe gloria nulla fuit, 

Hunc vero prafians ego fum Refpublkafattd, 

Vt mea vixpofit gloria parta meri. 

Nam libertates mihi furit d Regibus ampla. 
Temporibus prifiis,& data iurapijs , 

His Dama iunctos,qubs magna potent ia fecit , 
Quorum famareplet filis vtramqtie domum . 
Et mihi, qua monfirem,data funt infigniatnempe , 
Arbor in ornat agr anime valle Virens. 
Nidificans in colle fimul Iouis armiger ales: 

Hisf mihi poffum nominis effe memor. 

Regia 'ffeftaturprafians in colle propinquo i 
Hac quoque non numeris est reticenda mtisi 
Hanc Reges ftruxere due,de nomine Chrt(h 
Ambobus nomen queis liquet ejje fiium 


Primddedit multis hac incunabulanatis 
Regum quos effet commemorare labor. 

Hic pius exfiirar.s chriftianus fata fubiuit, 
Cuiusperpetubfamafuperfies erit . 

Vmca,qua facris inferuit cultibus, ades 
Eli, mihi fupremi laude honora Dei. 

Hinc tamen eximium Rex & Regina fitceUum 
'lunxere impehfis ffumptibus atque fuis. 

In qua aefudet ftudijs addkiaiuuentus 
Ac informetur, Nec fcbola pulchra deesl. 

borotheahanc ftruxit, mater digni fima Regis 
Inclyta D anorum qui modo fi eptr a tenet. 

Rex vero mdtrispietate &faitd Jecutus. 
Hanc ornat magnis fumptibus,atquefouet . 

Eft mi}npratered,qua,cum res pofeit egenos 
Excipit, 1 infirmos, emeritos^ domus. 

Ouid de ponte loquar, qui vectigalia magnis 
InuictoRegt fiippeditare filet ? 

Et quid de portu ? nil certe gratius ili 0 
Ad mercaturam embus effe pote#. 


52 



^v\Wwm\\\\nnimnnimm\\\vO 






wmmmas^isA 




piftll 


<m i ”, J 


mamm , 

////: 


:»srt : 




SBwHIi- >' - L- _L 


g Jit*/** 




j : i i iiji[i lilii! ii itiiiiiii *J}i nnim 


■rajiti/il:: 


Mmmm 


»vwwmSW 
. . - 


m 

jlfllli» 




-V^Vn\iUij jj i i* j i L‘ i I v>\ » i i U ■ ii » » » il ^ 


M 5 K\\w< 


UmS&wji,'iwS!. 


B . die dfdrfcrch - K- die TLertziehtme . S • 'liiffs dant ■ 

C - das Fadchaus . L ■HOnsJofrim/fX Jraus ■ T dzeddu/d irzee ■ 

X) , der jtQrcJit . JVL- dze TdcfLcrftrafs- ^■dze'd^3ord flrafs ’- 

E -jhoritz Tdadbufches JiausN- dze Sciole - V/. deTjxd.it fundc- 

F. des 'KZmgs ^arcen- O • derPrcifiJjcffd Xv- dze dztzdcr /trcz/s 
d FrawJCarmliolgers hofld FSancfcJorgens hoff. dze Suzderrocrte. 

H- Feter jidmden iojj\ Q^d/is dtofpital - Z- der Stat zezapezz 








helsingorvm. 

ELSINGORVM, vulgo Helfchenor , vrbs cftDanix litteralis nundinis frc- 
quentilfimis,& peregrinarum mercium adueffione clara . In quam multi conuc- 
nar,& magnari j diucrfis ex locis confluxere.Quo etiam conquifitiflimx quaeque res 
incolarum vfui inferuientes apportantur. Ad cuius latus maritimum adfcita cft 
arx CORONiEBVRGVM caftrummunitifiimum, & inexpugnabile. Vbi 
pro mercibus vitro citroque exportandis, rurfumqtie inuehendis,aliove tranfue- 
hendis,fi modo fecure quisnauigationem inftitutam abfoluere velit.reddenda e- 
rit ratio. Qui fecus faxit,capitale efto. Et bona quantulacunquc fubtracta regio fi- 
fco cedant. Velificantes igitur, dorfumque maris hac calcantes, anguftas fauces, 
quocunque foluerint, curfumve direxerint intrare coguntur; debitumque por- 
torium velis deduff is regio quxftori pendere tenentur . Quibus tranfmiilis , mox ali j onuftiores rationem 
reddituri cateruatim appellunt. Idquefane bono iure,quod pro ipforumfalute.tranfituque fecuro, regia 
claffis maximis iumptibus quotannis inftruitur: ratibufquecopise per xquora traducuntur, vtquicquid pi- 
ratarum inueftigetur, capitur, crucique adiudicatur. Ne ficfpoliorumaceruo&dalcedir.ealleff i, maius ia 
pofterum facinus intendant, plurefque immaniter trucident, neve deinceps impunitatis fpe huius pelagi 
portibus incautis infidias ftruentes deliteant. Ita nauigantibus per faluum conductum dimidium integru» 
amifio plus toto.Quanquam aut Da n i a natura aureas venas,& fodinas metallicas, quibus glorieturmon 
habeat, vt Arabiae, Hispaniae, Vngariae hoc modo coferri poffit. Habet tamefuasampliflimas 
opes,& rcuerahocloco aurifera eft.vtregijs gaz is, thefaur is, annuifque reditibus immenfis, ncc Tago, nec 
Paffolo eedat,nec quicquid ab ali js periculose, maximoque cum labore in fodinis quxritur,inuenitur, ef- 
foditur, igni cxcoquitur,& aqua minerali diutifiimelauatur,tandemque vfui humano in formas, mafiafq; 
diifufum prxparatur : Id cumulatiffimein Da ni a m portatur, magna pars fubditis pro bonis diuenditis 
numeratur, maior regi iufta penfione exoluitur.Opem viciflim contra piratarum impiosaufus imploran- 
tibus, promptifsimeconimunicat.Etnegotiationibustutiflimum maris vfum recuperando, vnicuilibet 
terrx fuos faluos reddit.Laborcnt igitur alij In fodinisprofundiffimis.in vinetis defudent alij,macercnt fe 
nonnulli ali js artibus in colligendo auro : Nobis pinguium boum multitudinem, arua, frumentorum co- 
piam, agri pifeiumque affluentiam maria fubminiftrant. Quarum rerum iufta commutatione, auri copia 
quantum fufficit, regno importatur, & focietas humana confcruatur. Vcrfus Septentrionem adiacct arx o- 
mnium magnificcntiflima,quam idem rex nofterilluftriiTimus, villa diruta,ab integro in loco omnium a- 
mcenifiimo,fi n gular i apparatu condidit.Eamquc de fuo nomine F R ID ER IC IBVRGVM nuncupauit. 
Hic ocium, hic folitudo^ic regis grauiflimus fcceifus,a ftrepitu vrbano turbaque ciuili procul folutus.Cin- 
gitur autem hxc arx aquis, &fyluis vndiquaque : in quibus ferarum copia: , grauiflimxque venationes fc 
offerunt. Hic motes, colles, valles, fontes irrigui,horti cultiflimi,ioca paluftria,& quicquidplus obieffatio- 
nis,minus vero txdij,vifitur. 

R I P AE 

MAGNIFICO DOMINO NICOLAO KAAS, DO- 

MINO DE TORVPGAARD, SERENISSIMI REGIS DANI/E 
Cancellario Fidelissimo, 

exf 7 \T) REAS V E LIE I V S S. D, 

Eri jfti,Magnifice Domine Cancellari e, per Gencrofum Dominam AlbermmEris 
deferiptionem noftrx vrbis Ripenfis ad te in primis tranfmitti. Eam hic habes, 
qualem quidem feftinans pifforis manus, hac vice formare potuit commodiffime. 
Dignae certe hae noftrae Ripx,qux Caicographiebeneficio in nobili Georgi j Brau- 
nij Virbium Theatro cum exteris in notitiam veniant externorum » Neque certe 
vili maritimarum vicinarum cedit, aut fitus ac portus opportunitate, aut originis 
antiquiflImxmonumentis,aut etiam incolarum moribus acingenijscultifiimis,fi 
his cum exteris contendere necefle eft.Sita eft enim hxc Cimbricx Danicx vrbs, in 
ripa Oceani, Auftrali Gothix proxima, loco herbido, pafcuo, fertili atquefalubri. 
Ad Septentrionem tamen atque Occafum xftiuum, fipcrgas,IocaTefquatantifi> 
per habebis obuia,donec milliario ab Vrbe quarto excipiat frequens fyiuarum copia. Ab ortu, nihil deli- 
tiarum defiderari potcft,quod non nuulorurn, agrorum atque fyiuarum Tempe affatim fuppetant. Hac 
late patent Regi) venatus clauftra.vfque dum mare orientale pertingitur. Meridies amnem Nipticum vr= 
bi fecum infert.napi ro vtVl»*- exiftimem Zh,u n-, vicina certe quondam balnea, 3c ab his nomen retinentes 
hodie vici, fidem faciunt. Hic Varmigcnfis ac Munehardenfis lacus fcaturiginibus ausius, Vrbis latus me- 
ridionale vniuerfum claudit. Eumque vrbisbenigniffimo amplexu excipiens, exitum quatuor locis diuex- 
fis prxbet,quibus in flumen Tuedenfe,quod vrbis latusborealcprxterfluit, fe exonerat.Ea de caufafi peni- 
tus interiorem vrbis formam fpcff es,TripoIim eam merito dixcris.In tres enim 1 effio nes, horum riuu- 
lorum curfu,fifla,totidcm pontibus fublicijs, atque molis frumentari js viciflim connexa, denuo coaiefcit. 
Ab occidua vrbis parte, Regia Acropolis fluentum vicinorum amnium opibus auff um defpicit, quod pla- 
nitiem depreffiorem peruagatum,inftar Meandri,in maris gremium fe infirmat. Hoc miliario vno ab vr- 
be fe aperit portu commodo, extentibus vndique infulis , vulgo nautarum notiflimis, Mandoa, Phanoa, 
Porda, Siida, Amroma, Holglanda, cum pcninfulaCanglegia&promontorijsvarijs ia mare late excur- 
rentibus 




'j&c 


Pm _ ~:iHv;c nV>. ^SBp? »TB Te.^ 


^y^v.wv.wwv'.’ 


'm\i\'«w 




.-'W/U 


wmmm 




ea s**» 






|*J:\nv\VW«I 


awgBMw 


umi 





rentibus/m quibus varix nationes plfcatum exercent longe vbemmum.Vemm, qued h^il us hoc htus, 
prxter flatam xftum, rarius accidit folcm cardinalia punda tranfirc qui m vna non ^gensaliqua maris 
inundatio vrbem vninerfam, magna mole aquarum.fada quafi obfidionc.vndique irruatatq c inuoj^ 
Adeo vt aliquoties notatum fit, etiam in ipfum vfquc ccemiterium Cathcdralis Ecclefix, quodiummo 
vrbis loco Vulgo XtMerg/dido, eminet, cum trepidatione incolarum eam peruafifie, Porroquo autorc, 
quove tempore primum condita fit hxc vrbs, in incerto relidum eft. Certum tamen hanc primam atque 
antiquiflimam cymbror um,Phrindufiorum prxfcrtim,quos Ptolomxus vocat, fedem cxtitifie . C^uod oc 
Tacitum inucnifie exiftimo,vbiCaftrorum meminit,quorumveftigiainRipa maris fuoxuof paulo poft 
natum Chrifturn)perhibetmanfifTe.Vnde veteris famx, ingentis glorix, manus gcntis,ac tam magni exi- 
tus feu exercitus, eorum fidem metiendam iudicat.Nominis?l^a,o» peperit maris vicinia, camque conden- 
da primum Vrbi occafionem, pro certo,exiftimauerim.Argumcnto cfrcpofTunt,tum ipfum Emporium, 
olim hic celcberrimum,tum parictinx multiplices fplcndidiflimorum xdificiorum, qux his ipfis mutuis 
commerciorum tractatibus deftinata cognofcimus. Vt taceam interim vicorum nomina,! plandris,Ang- 
lis, Gallis, atque alijs exteris nationibus indita, hodie etiam vfurpata a noftratibus. Primum apud Ripenfcs 
vera Chrifti Religio in hac regione fedem fixit.Ea illata ab Angelis primitus, ftudio Lcfdagi, primihuius 
Ecclefix Epifcopi renouata, atque publice vna cum Baptifmifolenn ibus tradita efthoclittoreNipticiflu- 
enti,in quo etiam tandem Martyrij coronam adeptus feribitur. Primum a Sliuicenfi Ripcnfc conditum 
eft templum,rudius,vt autumo ab initio, fcd temporis fucceflu, in eam iam crcuit amplitudinem, vtnulli 
huius patrix aut cuiufuis nationis, fit inferius. Facit illud admirabile, teftudo rotundior, folerti artificio 
chorus,quem vocant, vniuerfum tegens ac ambiens. Firmitatis maieftas multitudine columnarum fe&o 
de marmore affabre concinnatam elucet. Splendorem mirum quendamin modum augct,prxtcr ipfam 
totius xdifici j molem, vna prxeipue turris,qux par tim marmoreo,partim latericio oper c,forma opulente 
quadrata,in altitudinem muri foliusC vi. vlnarum noftratium cdufta , confpicicndam ie exhibet procul 
vrbcadfcx miliaria noftratia. Hic quorundam Regum Danix condi txrcliquix. In vicinia Lcdtorium 
Theologicum,&Bibliothcca publica Gymnafij triuialis quoque binxxdes ampliores, qux vicinam ha- 
bent curiam, deputatam loci Epifcopo. Isampliflimx totius Danix prxcft,Dicecefi, continenti Ecclefias 
CCLxxxiv.Hicprima apud noftrates excudendi libros officina aperta eft. Primum quoque Canonicorum 
Collegium vctuftiffimis,vt fert, canon nofter, munitum priuilcgijs,nobilium regni xqualibus. Non mino- 
ri certe fuit propefio fum morti Regii Danix exornandi ciues incolas legibus, ac plebifcitis mun icipalibus. 
Vt queadmodum in prxdi&is primas femper obtinuerunt noftri Ripenfes.ita legum quoque & difcipling 
grauitatc,cum iufta harum exeeutionis fcueriiate, a fapientiffimis magiftratibus adminiftrata, palmam 
merito tulerint . Ea res locum dedit prouerbio, vtfaltem nominatis legibus ac iudicijs Ripenfibus nihil 
quicquamgrauiusaciuftiusinnui,vulgocxiftimatum fit.Ingcn ia Ciuium valida & acria. Summum apud 
nos omnes ordines mundiciei ftudium.Hanc ceuDeam.qui non colat, publico fubiacet opprobrio. 
Matronis ac Virginibus ingenita comitatur,prxter fimplex ac decem quxdana 

morum grauitas, &c. De quibus omnibus alibi vbcrius.hxc indigitafic 
ad tuam voluntatem ac iuflum,cui mc totum dicaui, Am- 
plifsime Domine Cancellaricjioc loco^squ® 
lepori fufficiann 




TVNDERA. 



VNDERAOpidumeftelegansfitumin ea parte d licitus SIefuieehfis, qtiam Frslari- 
5 diamminoreniappellant,locofertili,tamagrisquaitipafcuis.Vfurpandi iuris Lubeci- 
* ni facultatem , ab Abelo Duce Zudlandias.quempbftea fibi Regem Dani a ciuerunt* 
Ciuibus Tunderenfibus Reinhardus Minorica imperauit, Anno anato Chrifto 1243. 
Lubecenfisfenatus,vtfuiiuriscopiamfaceret,quod Imperator Friderlcus 2.ipfi con- 
firmauerat,per literas rogatus,illiusdefcriptionemmandauitHenfico Brutifcencenfi, 
quiafecretisipfifuit:atculicidemcodicem,inquo ius municipaleperfcripfit, anno eo- 
dem, qui fupra expreftus eft, 1243. Menfe Maio. Eius rei teftimonium extar in eodem 
illoTunderenfium codice.Frequentes nauigationes iftucinftitutat,celebritatemopi- 
do conciliarunt. Arguunt nauigationum oportunitatem infignia : quorum vicem 
praeftat nauis.Effuderunt ie marini fluctus, horrida tempeftate commoti adEcclefiam 
opidi primariam vfque altitudine pedum duorum Scfemis Anno Chrifti 153Z. Proditum hoc eft memoris, incifis 
paffim murorum in parietes Crucibus* ... r , 

Nunc vero iadis obicibus circumquaque fpacio aliquot mille iuger um ara illa , contra miurias efterueicentis 
feuientisoceanioccidentalismunitaeft.Acnoftraquidema:tateij5j*i8*Iunii moles cataradam habens , firmati 
eft, & mari oppofita:ac produda illa ab Hoier ad Cohart vfque* 

NonmultopoftnempeAnnoi5<34.IlluftriffimusPrincepsIoannesSenior molemaliam iunda catarada confti- 
tu t,quxaRotebulad VVidingart vfque porrigitur.Hinceuenit,vc nifiinteruallo magni miliarii nauesad opidum 
iam appellere nonpoffint*Tempore autumni Severis traiicereduascataradaspofluntLiburnic^&fcaphas,eafque 
applicare ad arcem,qute opido vicina probe munita & ducis Adolphilaudatiffimte memoria:,hasredum eft* P erua- 
gatahibetfama,Angloshocinloco naues confcendifle,qui in Angliamfic modo appellatam traiicientes, ibique 
confidentes Britanniteantiquitus nuncupata, nomen mutarunt.Namnonlongeremotum eft opidum ab eo loco, 
qui etiamnum nomen Anglorum obtinet.-Diftat TunderaFlensburgo miliaribus quatuonSlefuiga cdo:Hufio fex: 

LundoDithmarfarumodo. , . . ' ... . . - , 

Ex Archiuo opidiTunderenfis antiquum eft mihi communicatum priuilegium, cuius hxc miti o memini, lub tali 
verborum forma Jn nomine fanda: Sc indiuiduae Trinitatis Anno dominica incarnationis i243.RegnanteSereniiT. 
D noftro Friderico fecundo femper Augufto , Ierufalem &c Siciliae Rege, confer; bi fecerunt confules ciuitatis Lii- 
becenfis ciuitati Tunderenfi, ob honorem& ddedionem Domini Abel Illuftris Ducis Lutix,&ad inftantiam ac 
p etitionem fratris Reinardi, Ordinis Fratrum Minorum Dacia: miniftri & etiam pro diledione ciuium de T unde- 
reluftitiam ciuitati LubecenfiaGloriofo fundatore didte Ciuitatis pia: memorias Domino Henrico nobili duce 
Suema; Bauarfie, Saxonis, Angariatj&NordalbingiteindultamSepriuilegiatam.Poftmodum vero, a gloriofiffimo 
Romanorum Imperatore Friderico primo confirmatam &fuoftabilitampriuilegio,deindeaRegibus, Principibus 
&c Dominis approbatam &c roboratam.Nunc autem aSereniffD.noftro Romanorum Imperatore Friderico 1 1 . Ie- 
rufalem & Sicilis Rege, qui nunc regnat,priuilegiatam,ftabilitam atque confirmatam per omnia Ciuitati Lube- 
cenfi figillo aureo perenniter confirmatam. Omni b us igitur hanc iuftitiam feruare volentibus , gaudium fit & pax 
in D N Iefu Chrifto, qui eft benedidus in fecula feculorum, Arnen. 

1 H IN VR.BEM TVNDERENSEM EPIGRAMMA. 

Per quem nauiculis merces porunttbus itur Nobilium quo^finitima ptlilumq, remota 

Vt metuturum cuius bibere quttnt. Sunt irces aliquot T under i pulchri tibh 

Nauibus hunc Aegius non rarb,Belga,Scotua^, Nec facundi tuse a finibus ora recefiit 

Ac variis portum mercibus ingreditur . 

Effigies igitur tuafunt infignia nauis : 

Hac vti veteri T under i morefoles. 

Arx Ducis eft muris, vallo circumdata foffa 
VndttLvicinis aiificata locis. 

O I T I N V M* 

Itinum O pidum vna cum arce qua: modo Epifcoporum Lubecenfium primaria fedes , ab Adolpho I T* 
Comfte Holfati;e,VVagrise,Stormariae,& Gehowenburgenfi.extrudum eft, a quo etiam infignia , Si 
ius municipale aecepit.Epifcopatus autem Oldenburgenfis ,qui nunc ad Lubecenfes translatus eft, ab 
myss&r&i Ot tone 1 Imperatore fundatus eft Anno Demini 95 2..qui ccnftituitibi Marconem REpifcopuin 
H didus Adolphus ll.vna cu trecentis manfis( 3 eo.©Jor3CII totlDt)ac poftulatione Fdennci Ledms,Epifco- 
patuiOldeburgenfi circa annum D.m^.attribuiticum idem fefadurum antea Vicclmo Epifcopo Oldenburgenft 

promififfet Hacration&arxillafcdesEpifcoporu 01 denburgenfiu,& deinde pofttranslatiencLubccgfiufiidaeft* 

P Mortuo Friderico I.Rege Danise, Lubecenfes nullo indido bello Holfatiammuadentes Trittouiam & bancar- 
cemvna cumopidulo cxpugnarunt,IedpoftmodumauipiciisChriftiani Holfatiae Ducis aloanneRanzouio Equx- 
teaurato & nobilibus Holfaticis recuperata funt,Lubeceniibus ia fugam conuerfis Se csiis.ArxautemhseaChrt- 
ftiano lILReeeDaniae certis conditionibus Epifcopo Lubecenfi& Canonicis reftituta eft. 

Memorabile eft, quod olimcircaOitinumaccidifle, Annalibus Coenobii Arensbock proditur, nxmirum.Nobi- 

lem nuendam virum infigniter improbum, Sc cui m delicus crudelitas erat,nonlongeab hoc opido duob. clrcitef 

miliaribus habitaffe,tantaq> immanitate pra:ditum,vtxi,homines propria manu internecioni aedent,feq; diris de- 
^ifibn i adhuc vnum, quo numerum duodenum impleret,interfecifTet*Hic cum ex opido Oitino eques domum 
? frrret mero £eftuans,rufticum obuiantem occidere conatus ipumans fic affatus eft*Oportune ades,duode- 

lc conrerrc > perimam, Rufticus idum declinans,{axum adiacens tranfilnt,per quodillum iniequens,excul-. 

nus enim e.is 4 £ • poenas facinoribus dignas luit. Vnde etiamnum vngularum equi veftigiain eo faxo co- 
fus equojceruic _ v _ mn i nm haud vuleraremuo commonefadi latrones non inultum fe laturos fibi per- 


Exiguo quamuis jpatio comprenfaflt Orbis 
Non tamenomnino Tunderalaude caret. 
Nam pulchre ftruttas hac in fe continet ades. 

Annua cultori datifcalmentafuo. 

Perulis hic primum (eges esi in pinguibus aruis, 
Pntafcgrammibus luxuriare folent. 

Huc Jimul Hefperium fua braebiaporrigit aquor. 
Ex cur fu portum conftmufyfuo. 


' J J 9 J 

Longius, a prifeis Anglia dicla viris. 
Creditur, hinc Anglesolim migrajfifuuimfc 
Mutawjftfoluw.qua ratione,latet. 

Hac funt,queis merito nunc commendabilis ejfe 
Verfibus in paucis Tunderaparuapoteft. 



Arx Oitinenfis clara 

Inchm mlfi‘^a Cornu bancconfiruxit Adolphus 
Oui quondam iftius nominis alter erat, 
idemetiam p truam iuxta arcem condidit vrbent, 
At% huic ius proprium municipale dedit. 


Cum contra Holfatos bellum Lubeca moueret. 
Arx per vim fubito milite capta fuit. 

At Pex cbriftunusjqui Danicafceptra tenebat, 
Subiecfam hanc alii noluit ejfe ducii 
In^fugxm rurfus peregrinum depulit bofiem 
lani Rtnfcuii dum fuit yfus ope. 

34 



g&i&PS 

g V", 


!<IV»Wy>\ 


mmm » 

iHR 


ISf lS i ' 

•«. m 

n ,jfc «a 

2^ @3EB3 


-n" ir n 

«mimiS 


ifiw| jjjSJSSS 


SggpJi^M ’ 


cmmaii 


*MV«i 




&ggg*y *ggj»fr * f ^ 








t ymmi 


ilwSiiinjj 


fcMmiim 


W%BbJM 0 


pumpi 


!j'\S s 


; i _L -L JLl^ or, 

f | ogpu/zdum et arx 
I i SLpzscopz Luie- 


V tundem \ 









TONINGA, FRISIAE EIDO 

RENSIS OPPIDVM. 

Rifia Eydorenfis, quam Saxo Grammaticus Frifiam minorem appellat, ab Eydorafluuio , quo a Deth- 
marlia verfus orientem hyemalem diuiditur, nomen fortita, hodie Eyderftadia nominatur, quae annos 
plus minus centum peninlula fuit: amne Equidem Miida perexiguo interuallo verius Septentrionem 
olim continenti diftin&a, hoc tempore continenti prorfus coniunCia eft.Milda enim plures folias augu 
ftisauleis didufila, sftuariifqueaduerfiis occidentem ingenti incolarum labore extenfis&limola terra, 
qua: interiacebat reciprocantis maris alluuione au£ta,aggeribufque munita, vix nomen fuu mhodie re- 
tinet. Accidit enim vt Seneca fcribit: 

Omni* tempus edax depafcitur, omnia carpit , Elumina deficiunt, profugum mare litor a ficcat , 

Omnia fedemouet,ndfinit efie diu. Sufi duntmontes& iuga celfa ruunt. 

Verfus occidentem asftiualem Heuera &Nortftrandia infula difterminatur meridionale Iitusadoc- 
cafum hyemalem arenofum,&in tumulos exaltatum, Oceano alluitur, ita vt a Septctrionevbi contine- 
tiiunttacit, veifus meridiem quatuor miliaribus Germanicis extendatur, totaque circumferentia Ipacium quindecim miliarium ex- 
cedat. 

Ex multis indiciisapparet.Nortftrandisinfulsolim etiam continenti vnitte, ante paucos annos coniun&am fuilTe , led Oceani 
immani effufione ab ea diuulfam. Sicut & totum illum tractum ad Tonderam vfqueac hodie a Frifiis inhabitatum, qui munitionibus 
aduerfus Oceani Isuientisiniuriam defenditur, Nortftrandisperpetuo contextu annexum fuifle dubium non eft. Siquidem in maris 
recedu, ineaNorcftrandisparte, qusOceanifasuitia prsruptisadtuariisfalo opprefla& mari arquata eft agriorum elices, &fulculi, 
fofla: item & colliquiae, puteorumque cefpites appareant. Cetemm inter reliquas feptentrionahs Frifisprouincias.Eydeiftadia ob agri 
fertilitatem, hominum multitudineaiEydorsquefluuiinauigabdis & pileoli commoditatem , praecipua Sc nobililsima lemper ha- 
bita fuit. 

Soli enim tanta fertilitas eft, ut Battauommteftimonio.ipfiim Battauiamnon modo exa?quet,fed etiam fuperet, eo quod pecudes 
vt boues&vaccasmultomaioresslat.quarum magnitudini vix vliae in tota Europa refpondeanc, vnaque vacca finguiis diebus praebeat 
nouem cantharos ladis, nempe libras Lubecenles 3 6. Vnde fit vt inter primum Maii & vltimum Septembris diem tanta cafeorum co- 
pia nr.uibus exportetur,, vt vices tercetena millia librarum excedat, vt ex libro rationum libri pendis deprehenditur.Infuper omnis ge- 
nerisfrumeatiita ferax eft vt finguiis annis magnam copiam ad vicinos Hamburgenfes, 5 cadenfes,&tranfmarinos Ambfterodamen- 
fis tranfmittat, & nihilominus omnibus rebus, quae ad vifitum pertinent, abunde t nulloque genere nifi fale 2c lupulo indigeat. Parro- 
chias habet o&odecim, eafque per magnas & populofas: Pagos multos & fermefeinuicem contingentes : Opidaduo,&iniisiudi- 
ciorum fedes, quarum Toningaad Eyderamfita, noua& fplendidaarce Adolphi Slefuiciae&HolfatisePrincipis iufluanteo<aenni- 
um extrufita , negotiationumque ob portus commoditatem frequentatione totius regionis emporium celebre & inprimis illuftreeft. 
a£dificia& praedia per totam regionem exacfto latere magnifice extrusa multa vifuntur, inter qua: nobiliora luntipfius Principis Adol- 
phi praediaduo & qutea nobilibus pofsidentur, vt aRanzouiis Garde ,a Siuardis Marne , a Pogwifciis & BlomiisKoldenbuttel &Ca- 
thringarde,&abfloyeris Hoyerfvvordt& Wollsbuttel. 

Tota prouinciadiuifa eft in tres partes, quarum pr^cipua, qux continenti adiacet, Eyderftadia appellatur, proxima huicEuer- 
fcup, extrema, qus verfus occidentem hyemalem extenditur Vchiom. Sicgula: partes olim fuos habuerunt praifedtos, iudiciorumque 
fedes. Hodie vero ab vnoprasfe6toquemScalierumappellanttotaprouinciagubernatur,Incolac lingua peculiari & gemina prsterSax- 
onicam vtuntur, eademqueeum reliquis Frifiis orientalibus & occidentalibus communi. Vnde liquetex iis ortosefte, fiquidemhoc 
prsterlinguam communem, morum veftitus&sdificiorum fimilitudo,item proptia nomina vtriufque fexus fatis teftantur. Quare du- 
bium non eft, hos Frifos Eydorenles cum finitimis Norrftrandiam & vicina loca vitra Tonderam inhabitantibus asque vt orientales& 
occidentales Frifii , bellicolifsimae& nobihfsimsFrancics gentis fobolemefle, cumhiexillis, illiveroex Francis originem ducant. 
Memoris enim non minims auraritatis fcriptoresprodideruntFrifumfiueFrifonem a patre Glouio Francorum rege, regioni qus mari 
adiacebat prsfe&um fuifle .regnumque ibi Francorum prin cipum confenfu condidifle Anno mundi 3 964. Anno vero Chrifti fecun- 
do. Quod verum efle vbi fupra di&um, communis omnium Friforum teftatur lingua , quam vere Francicam efie antiqui codices Fran- 
cicifcrmonis Seidiomatis, quos vidimus, legimus, &cumnoftraFrifica contulimus, euidentifsimedemonftrant. Quamobrem nemi- 
ni mirum fit, huius minoris Frifis incolas, vti Francorum fortilsimsgentis propago , libertatem multos annos armata manu tutatos ef- 
fe: Siquidem in hunc vfque diem immunitatum priuilegiisgaudent.neqjvltrafolutionemdebiti ve&igalis extraordinarii leruitiis&mi- 
jiiftertis grauati ie patiuntur, quod bella cum Regibus Danis pro libertate gefta & clades Abelis Regis , qui exercitu e us internecione 
delero in aggere prope Mildam Anno 1 2f2. a Frifiis Eydorenfibus interfedlus fuit, latis teftatur. 

Quo tempore autem hscprouinciaadiacentibus abiis inhabitari cceptaeftjfcriptoresnoftrarum rerum, quod memini, non pro- 
diderunt. Csterum ex Saxone grammatico conftat , Eydorenles Frifios a Canuto in belli locietatem aduerfus Sueuonem Danis regem 
Anno Chrifti H52.afcitos cuitatem, & arcem Milleuburgprsfidiicaulaextruxifle: vt affirmare non dubitem, vitra quingentos an- 
nos eos hic conIedifle,quod diligenti Danicarum rerum le&oriinueftigaredifficilenonerit.HscdeFrifiisEydorenfibus&reliquisfini- 
timis , qui vna appellatione Frifii appellantur occafione Toningenfis oppidi collegifle & annotafle fufficianr. 

Trifia nunc mihi carmen erit , Cognomen abipfo Cernitur arx illic, quam dux erexit Adolphtts Praterea, antiqua ne Ubertate careret 

Eidorafluuio cui tribuere fiuum Splendida fat, nec non principe digna viro. Temporibus prificts hac fceltuaufa fuit. 

Hanc olim cinxit totam circumfluus humor Oppida fiunt illis duo funt & pradiaplura Nam celebris Daniaregem proftrauit Abelum 

Ac ideo prificts infula didla fuit. Nobilium, dominis nono dio fa fiuie. Etnonvlterius vtuerepaffafuit. 

Nunc diuerfit huius fpecits regionis habetur Continet hac ocio parochiasterra decem % Sic exercitibus fines intrare volentem 

Vtfc illamvifes artdaprabet iter. In quibus ad populis dogmata fantta fanant. Excepit quondam Frifia dtfta,fuos. 

Tertdis eft multum , fuperat quoq^ quafiibet oras Perfefe extendit miliaria quia^deceif)^ 

Quas fubfie celebris Belgica tota tenet. Erugibus immenfis agricolam cfe beat. 

H V S V M. 

H Vfum, opidum , fitum in ditione Ducis Adolphi tanquam ducis Slefuicenfis, habet portum mercatorum negotiationibus ce- 
lebrem. NamtradhisOceaniHeuer nominatusid praeterlabitur, ita vt facile inde nauigatio in Holandiam,Se!andiam An- 
gliam,&Scotiaminftitui pcfsit, vnde varii generis merces reportantur, quas inde Hensburgum,quo tantum per B.miliatiadi- 
ftat,auehuntur&ficex Oceano orientali in occidentalem transferuntur. Hocoppidumetfi domibus, plateis,longitudi- 
ne,amplitudine, ac vbertate foli, ciuitati Flensburgenfi vix cedat. Tamen ante hoc tempus nullum habuit ius ciuitatis,nec nuiro valloue 
aut fofsis fuit cindutmpropterea quod Dfthmarfi nondum elfent fubadi. atque a Ducibus Holfatis & Slefuici ac eorum fenatoribus me 
tueretur, ne Incolsarrepia occafione deficerent ac feDirfamarfis adiungerenf, vicinofquepopulos ac Infulas, urEyderftedenfes ac 
Stranderfes,ad rebellionem commouerent,acinhocoppido munitionem haberent.NuncautemDithmarfisfereper^.annosfuba&i 
ius ciuitatis certis conditionibus ac legibus adepti funt Anno 1 5 8 2. 19. Februarii a Duce Adolpho qui ibidem arcem longe pulcherrur ' 

sdificauit.eftque eius altitudo poli 5 5 - graduum 40. Minu. & r ;a 









pHgiMj 




lilii 




. : V . 


mnm* 


HV^VM 




















P L O N A- 



(,LONA,Opidum eft Holfatix,quod nunc paret Duci Holfatix acSlduiiiclIdarthl 
Juniori, ad fines Wagrix ac Holfatix fitum , loco aliquanto editiore fyluisamoe- 
\ nis, 5 t auium modulamine canoris,multifque prxdijs, pagis & arcibus, itidemque 
lacubus ac ftagnis irriguis, ac pifcofis circumdatum , inter quae duo funt maiora ac 
capaciora reliquis, alterum Auftroobie£tum maius; alterum Septentrioni minus, 
t Lubeca,Segeberga,&Chilonio,quatuor miliaribus diftat.Quo autem tempore, <?£ 
j a quo conditum fit,exhiftorijs non conftar,iIludexannalibuscertum, Templum 
Parochiale.citcU A.C. 1115. tempore D. Vicelini Epifcopi, in honorem S.Nicolai 
conditum efie.* Huic contiguum fuit Virgnummonialium,profcffionisD.Au- 
guftini,ccenobium,quod ex relatu quorundamii4. annis floruifte putatur. Nunc 
autem dirutum, & alia aedificia Ciuium eo loco con fimeta funt. Caeretum, quanto religionis pietatifque 
ftudio incolae hic olim flagrarint,argumento funt oratoria fiue faceila quatuor, extra portam, qua Lube- 
cam verfus iter eft,conftruda,nuncautem temporis vctuftate collapfa , exquibus vnuni S.Cruci, alterum 
S.Saluatori,tertium S.Caluarix dicatum fuit , quartum vero fi tum ad pontem Holfaticum, propeclau- 
ftrum,cui diuorum nuncupatum fuerit, ignoratur; atque ad facrorum celebrationem fedecim quondam 
presbyteros,ftipendio fatis amplo ciuesaluere.Oppido arx colli fuperimpofita imminet,fituac natura lo- 
ci vt peramaena,ita, pro prifei temporis conditione,fatis munita, Regum quondam Wagrorum, qui Van- 
dali tuerunt,fedes, ac nefaria Buthonis principis Wagroru oxde,ab hiftoriographis celebrata. Cum enim 
Crito tyrannus, poft occupatum,per Vim, Obotritorum ducatum, qui nunc eft Megapoleafis , & Wagriae 
tra&um, Buthonem Wagrix legitimum dominum intra Plonam condufum.obfidionecinxifiet, nec 
iam liberationis vlla fpes fiupereflet , quod auxiliares Holfatorum copix auerfx eflpnt, fraude exploratoris 
cuiufdam,xreab hofte corrupti, qui Buthonem iam obfidione liberatum ijsnunciauerat 3 Buthofamecom- 
pulfus,hofti fe tradidit, corporis tamen fui, ac fexcentorum militum,qui Barduicoipfi in fubfidium mifii 
erant, incolumitatem ab eo prius, per arma depofita,pactus.Hunc porta Lubecenfi egrefium , adfanum S. 
Saluatoris Crito contra datam fidem, & ius gentium, immani quadam rabie concitus,cum vniuerfo comi- 
tatu fuo,miferandum in modum concidit, caufam necis prxtendens,quod in arce ftuprum, nonnullis vir- 
ginibus, ex nobili Vandalorum familia oriundis,illatum eflet.Stagnum maius, quod opidum & arcem, qua 
parte Auftrum (pectat, alluit, duo miliaria in longitudine, vnum in latitudine habet,diuerfispifcium gene- 
ribus abundat,i nter qux magnitudine & copia anguillx excellunt, & receptaculis quinque, qux vernacula 
fua incolx 2 (alfd>lennuncupant,capiuntur,quorum vnumad Ranzouianam familiam fpectit . Huicau- 
tem Stagno quxdam arces, & nobiliu prxdia adiacent,(ex quibus funt Afcheberga, arx Nicolai de 'Wifeh 



aedificiis dirutis,fplendide aefumptuose xdificata,pomarij fque < 5 c hortis amoeniftimis Italico more ac cul- 
tu conftrudiis, eleganter ornata. Ad Stagnum minus, quod Plonxopido Septentrionale eft, duo fita fiunt 
prxdia, que ad Alefeldios pertinet, Tram & WitmoldiEx his autStagnis originem ducitfluuius Suentina 
qui prope Chilonium in mareBalthicum illabitur. 

Irati Vulcani furore Plona frequenter lxfafuit,primuni anno falutis 14.56. tota in cineres redacta. Dein- 
de anno Chrifti 1534-a Lubecenfium exercitu, poft lytri folutioiiem incenfa , xde facra, Monafterio.ac do- 
mo paftorisexcepta,planeexufta eft.Rurfusanno 1522. ipfiodieB.Magdalenx ictu fulminis accenfa , circa 
forum conftagrauit.Denique anno lequentiijyS. Dominica, Exaudi, altera fui parte, vfque ad pontem, ver- 
fus portam Lubecenfem conflagrauit. 

Ciuium opes mediocres funt, qux maxima exparte pifcationibusparantur,quippe,qui agris pratis, aifif- 
que pecuarijs pabulis, ob loci irrigui humiditatenyaon adeo abundent. 

Extant quxdam i n hanc vrbem ac arcem epigrammata hic filentio non inuoluenda. 


Vandali* Regam Jedes prxclara patentum 

K_Arx quondam prifio tempore PLON A fuit. 
H olfiat i* ac VV agri* Comites habitajf feruntur 
Hanc etiam, quorum Jlirps modo nata manet. 
Hanc prope Vandali * princeps Butho concidit enfi 
Critonis, patria qui Rugi anus erat. 

Suecorum Regis legato hac arce for orem 
Tradidit Henricus ferreus ipfie Comes. 

Hunc Dux H olfiat i* loannes vendicat arcem 
Hanc Jibummita efi,qu*ratione loci. 

Alivd. 

Vrtic* gaudent folto,pr*ruptafi claris 
In cLypeis molli turris obitur aqua . 

S*pius hxc fienfit rutilis incendia flammis , 

Bella fi non *quo 'JM arte nefanda tulit. 

Retia quam quondam tenuerunt ficeptra I oannis , 
imperio nunc esi fuboita PLOlfiA Ducis. 
Sequentem Elegiam, quod rem memoratu 
di<mam qux in arce Ranzouia, non procul ab 
hoc oppido fita,accidit, exponeret, hfc fubijcere 
voluimus, cumalijs nonnullis verfibus, qui in 
arce ipfa lapidibus incili leguntur. 

Esi regio,H olfiatis Ducibus quxfubditaparet, 

VV agria confueto nomine diclafuo , 

Arx fu? * hic olim N eojlitgia nomine dicht 7 
~ : *tas non memimjfe potejl. 


Hoc triplici vallo , triplici circundaiafoffx , 
Stagnum pijfce fcaten e nec procul inde fuit. 
Ran&ouim pojfffor eratfid triftia tandem 
Nobilis hic dici a paffis in arce fuit. 

Duriter k Slauis obfeJfus,qutcqiiid habebat 
Defer mt , vit* confiluitfi fi, e, 

Tpam defer at a re, per si agnum fi vadum fi, 

Ipfi nat ans, arcem liquit, opes fi fimul. 

Cxiera turba fio mi fer e fe dedidit hofti , 

Cunei a atiide cuius diripuere manus. 

Cum fi tuberentur veteres migrare Coloni , 
Inueniebatur JpretuS in arce puer, 
fihti firuire coquo confueuerat,is prece multa 
Obtinuit, quoniam corpore paruus erat, 

Vt fecum auferret, quantum portare volebat 
c Mox humeris puerum Juftulit ipfe fias. 
Nempe fui Donum natum,quempefiorefido. 

D ilex it pueri captus amore puer. 

Communis fuit his lufus , Commune periclum , 

. Communis tandem venit vtri^ Salus. 
Ran^ouijs etiam poft annos reddita multo s 
Sunt bona, qux Slaui diripuere truces , 
Impenfis fi nonis arx e si conftrucia nepotum. 

Sed fuit hxc alio conftituenda loco. 
HENRICVS Ranzov produx modo pofiidet illam 
.jfit x nunc Rarftouio nomine nome?} habet. 




Svpha 



jS-.iSBipti 




rniv&t&Sm 

£Mm mm 


■m&i 




i- Wv&'*&v v'* fV SWMS 

uj Wp r5Mv^PEpp^(*Si 

A32.ii'*B(iSaaffb 4 P i v rv^S 


sui wnaiii»±jigra 







Svpra Portam Arci?. 

S i Deus omnipotens noftram non protegit urcem 
Nil hominum vires excubiafo valent. 

In porticc ambulatoria, cx columnis lapideis con- 
ftru&a. 

J$ui nihil adi ficos .aliena quid improbe carpis ) 

H ac damnare caue,vel melior ajlruza. 

Ai.ivd. 

Si qua vel huic inerit vel inejfe videbitur arci 
Gratiapergratum,quod probet hofcs,erit. 

Ali vd. 

Non lingua effugiet poenas manibus ve proteruis. 
Hunc au fis fuerit qui temerare locum. 

In facello Arcis fub imagine Chrifti pendentis in 
Cruce. 

A fice, mortalis ,pro te data viBima qualis. 
Alivd. 

N an lignum vanus ,non mortua viuus adoro. 

Sed cuius parua hic pendet imago, Deum. 

Hanc arcem Raftzov,A.C. 1599. emit HENRI* 
CVS RANZOVIVS.ab Hanfio Ranzouio gentili 
fuo , quinquaginta nouem millibus talentorum 
imperialmm,&quanquam nimis care empta eft, 
tamen eam arcem quae cum ftirpe Ranzouiana 
communenomen habet.Sc per aliquot centenos 
annos a Ranzoui is inhabitata fui t, extra famil iam 
fuam alienari noluit , quod eiufdem arcis inferi- 
ptio teftatur,quae talis eft: 

Ghtifquis es, parum fuhfifle, & quod feriptum ejl 
perlege, vbi perlegeris, perpendes. 

Ad prsfens caftrum emendum duplex me mo- 
uitratio. Et, quod commune cum ftirpe Ranzo- 
uiana nomen haberet. Et, quod per aliquot centu 
annos a Ranzoui js inhabitatum dfet. 


Annon bene de familia merui) 

Optime, viator optume_j. 

Homines enim nobiles, & in dignitate coftitu- 
ti,admodum anxii & follicitifunt, ne principalis 
eorum domus, extra fuam familiam, alienetur. 

Ad reaedificandum vero , & exornandum ca- 
ftmm, hoc logum illud tempus,quonon crc, ma- 
gis me mo'iit,quam exiguum vitae meae. 

An non bene de familia merui) 

Optime, viator optume^J. 

Mihi ftruxerut ali), grad^uus ego grate pofteritati. 
V erum.cum placere c unciis^ opero (um, 

Aifit quifquis amicus: Abjit C ornus, abfit M ornus: 
Abfitkte : k te: et me : nobtfcum Litata. 

His abi,(fi fit, f s ■: (fi nes , nos. 

EPIGRAMMA IN EANDEM ARCEM. 
Hac domus est domuum forfiampofirema mearum 
Infiatenim vita iam prope meta mea. 

Hoc opus esi operum pojlremum forte meorum. 

Sentio enim gelidam non procul effe necem. 


Jffuare trade manum : qui vult nunc extruat ades , 

CMi domus incelfo ejl adificanda polo . 

HORTI RANZOVIANI LEGES, SVB 

Persona Iani Bifrontis. 

Ranzouianum hortum qui animi aut volupta- 
tis caufa inuiferitis hafce leges ante omnia om- 
nes capeffiinto. 

\_A nticam modefie ingrediunt or: 

<fiuo vis quiff ambulanto: 
fu a vis qtiiffi perlufiranto: 

\_yit at hoc dico (fi edico ferio: 

Hoc moneo (fi admoneo fiedulo 
In viridario feapum ne' confringunto: 

Flores ne decerpunto ; 

Semen fruBumve ne auferunto: 

Radices ne effodiunto : 

Stirpem pufillam ne attreBunto : 

Aureolas ne conculcanto. 

Ac,vt verbo dicam multa, ne hilum attingunto. 
Qui (ccus faxint , & furaces manus ad tactum & 
raptum extulerint, id eft, partem aliquam clepfe- 
rint,raplerint. 

Inconfulto hortulano nofiro, 

K^Sut verberibus mulBantor, 
ut prorftss relegantor , 
d f fit itudinas ferri crepinas infulas, 

Vbi viuos homines mortui incurfant boues. 
Olles vero, qui florum, frondium, pomorum, & 
fru&uum aliquid petierint. 

Procuiuff per fena, pro rerum copta, 

Fro anni tempore, hortulani largiuntor. 
Ardeliones, fcurrae, frugiperdae, lurcones, procul 
arcentor: 

1 defios 

introducunto , 

Alueolis, latrunculis , talis qui fe deleBare malue- 
rint, modo fiat modice, nemini vitio dator, 
fui noluerint conis infariBerio ludunto. 

Sed hoc circa languorem, cis fudorem illud. 
i^Atquihic, ne baptizat os baptizet Neptunus denue 
cauento. 

Defisper pluit, (fi ex infer ato cauento. 

His aBis Deo trinuni gratias agunto. 

V itamq, (fi flutem Henr ico Ranzouio eiufiem^ 
familia vmucr fi pracantor. 

Ac fic plurimum auento longum valento. 

Aid Fvres. 

fuifiuis in hac furtim reptas viridaria nofiro. 

T angere fur aci poma c aucto manu. 

Sinon obfequeris faxit Deus omne quod opto: 

Cum malis nqftris,vt mala euntia feras. 


Seruorum importunorum g r eges excluduntor . 
Si quos tamen mimjlerfi caufa voluerint, n 



THIETMARSIA 

HIETMARSI A, Regio Holfatiaividnaadpellationemhabee a lingua vernacula 
mutuatam Quia, ad differentiam Holfatiaz, quae nemorofa,& falcibus occupata , cum 
paluftris iic, a Marfisddeff paludibus, vliginofislocis,Thietmarfianuncif|>acur. Qui e- 
nim deprella,8c paiuftria loca tenent, hi ab incolis Marii vocantur , quafi inter paludes 
limofasqs voragines demer (i habicantes-Inde Stormarfi,Crempermarfi, V ilftermarli, 
Haffeldorpermarfi.&c.Eft autem Diethmariia, naturae, 6c artis beneficio, valide mu- 
nita»Nam qua: Albim mare abforbet, late extenfa, aggeribus contra infolentes maris 
procellas firmatur, quod, dumexa:ftuat,aggeres magnis fludibus lambit. Dum autem 
decrefcit,ad medii miliaris fpacium recedit, nullis vt na uibus, in Thietmarfia, hac ,pa^ 
teat accelIus.Eadem,a d occatum fere eft ratio, vbi Eidora fluuius eam diftinguit', qui 
maris etiam xfturn, Tilen burgum vfq$,fentir, Inde vero, ad Aluerftorffium, maria , la- 
cus, ftagna, paludes, acceflum omnem impediunt. Meridiem verius, ex Holiatia aditus in eam patet, fed tamangu- 
ftis viis,altisvtrinq; foueis,denfisquefyluisobfeptus, vt minus gratos fibihofpites , Thietmarfi facile arcerepoft 
iint,QuodGerardus,Holfatia:Dux,magno&:fuo,&fuorumincommodofenfit,queminhis viarum anguftis tru- 
cidarunt, anno falutis 1404 -Quando aliL etiam, permulti Holfati,cum magna nobilitatis parte , his ipfis anguftiis, 
partim ca:fi, partim propriis conculca i equis, partim aquis fuffocati, perierunt, A Jfolis exortum, V vilftermarfiaM 
verfus,acce(iiis etiam in Thietmarfiam, fed iequed fficilis patet.Regioipfalacubuspaffimdiftinfta eft, vt ab equita- 
tu non nimium moleftariqueat.Populofa eft, 8cdiues , qua:, neceffitatcpoftulan: e, iubito, plurimos armatos fuppe- 
ditarepoteft Gens procera, ferox, robufta, agilis, haftas vibrare, ii{quefoueas,quancumu ; s latas, traiicere ac fupe- 
rarepoteft.PatriamIibertatem,fummaconcordia,&incredibilianimorumconfenfumultos annos hadenus tuta- 
ta cft.Quod fi externum aliquem hoftem habeant, fimul ratibus omnibus domefticis&priuatis depofitis,obfirma- 
tis animis coalcfcunt,auitam vt libertatem conferuent. Immites, truces funt,£c duri. Ab hoftibus capti , daianon 
feruant fidem, quampro redemptionepraftiterunt, nec eam etiam iplls,pro more &confuetudine patri#, quantu- 
uis opulenti fuerunt, feruarelicec.Quos vero ipfiin bello, ex hoftibus capiunt,omnes,fine vlla commiftione.crude- 
lilfime occidunt. C#fis in conflictu hoftibus fepulturseiusde&egant, necab aliis eos humaripermittunt.Fceminqin 

hofteiimtnaniflimefcuiunt,vcferitacctigr!des,rapacefq;lupasfuperent,Gentemfeliberam,8cnullius vnqua ler- 
uitutifubiectam.folumBremenfcm Spifcopum tenui cenfufe caput agnofcere,quondaiaditabant. Cuius tamen 
imperata nunquam bene fecerunc.Sed,vt in quam varias diftradifuerin- parces incelligamus,conftat fanequod 
Ab omni memoria primi exterorum SaxonesDithmarfia: imperarim:, fab quorum domimo,ad tempora Henri- 
ci I,permanfit,Tumanno nongentelimo^icelimoprimojproinnata peruicacia, peculiarem confticuit dominum* 
Henricumcaluum,aliaspinguem»cognominatum,lsinR.ofenfeldedomicilium fouit,vbi nunc Hersfeldenfe mo- 
nafterium Et filium habuit fucceffbremHenricurnbonum.QuiSifridum,&Tiadericumprocreauit,vtrinq; Marg- 
grauiumSifridasStadiumaIiuminlocumtranftul.t,firmamquearcem,contra Panorum, &: Nortmannorumin- 
curfiones adiunxit. 

Anno Nongencefimo oduagefimo odaue,Dani, Albimafcenientes,&: Stadium, cum noua arce occupantes, 
Sifridum,&Tiadericumfratres,multofq;nobiles,fpcm;igna:exto!-quendzpecunia:,Captiuosabduxerunt.SedSi- 
fridus, fideli pileator isinduftria, ex nauiDanica clam ereptus,inThietmarfiam reducitur. Dani, vbihunceuafifles 
intelliguntjira perciti, captiuis fere omnibus manus, aliis nares &: aures amputarunt, Sifridus a Bennone Saxonum 
duce,mihte,& viribus audas, praepropere in Daniam euolas,magnas clades fubico infert, multofq; capit, quosar- 
borumramisftadma.ffigit.Vnde inditumloco nomen TBufgcLuir* 

Sifrids fucceffores aliquando Thiecmarfise praefuerun^vtbifriduslI.Huderu^qui &Vdo, alter item Vdo; Lu- 
dolphus,Dedo,Etelerus Albus, Quos pofteriores duos Thietmarfi, gens agreftis ac fera,trucidarunt,vterque, Ida: 
(cuiHenricusI II. Imperator,patruus)fucceffiu^maricus.CuiusvnicusfiliusEgbeftus,abs VdoneMarggrauioin 
Solcvvedel, patentibus in campis caeditur. Quade caufa, Ida vidua Romamad pontificem Leonem i x, auunculum 
feconferens,grauesquerelas,defiliicxdeeffudit*Sed pontifex, vir bonus , verbo diuino eam religiose confolatur, 
docens vfq; adeo non vindicandam Chriftiano iniuriam,vt &: mimicis exemplo Chrifti fit benefaciendum. Quam 
ipfa informationem religiose obferuans, non modo omnem VdoniMarggrauioremifit offenfam, verum 6 c omni- 
um bonorum, ditionumq; fuarum vnicumhsredem inftituit.Ita V do fimul & Comitatus Stadenlis,& Thietmar- 
fia: dominus efficitur, anno falutis M.LXVIl.Is tres habuitfilios,ex quibus Rudolphus, Marggrauius in Soltvvcdel, 
ThietmarforumComesefficitur.Qucmipfitrucidant-Hicduos reliquit filios, Rudolphum & Hartvvicum Quo- 
rumille cognouimuspatri,Thie:marfia: Comes manet. Sed hunc fiibd ti,in arceBokelenburgo laqueo luffocat, 
ciulque coniugem Vualburgem,nafo,auribulqueampucatis,in profluentem abiiciunt. Q^i eiiamnumabilladc- 
merfa,©ie^Baffiurg03(tt)/vulg6 nuncupatur. - _ . . , 

Harcvvicusjiam ftrangulati Comitis frat€r)Pf^poncUs ac demum ArchiepncopusBremcnliSjmortuo une liberis 
fratre, Thietmarfi# Comitatum iure hereditario obtinuit. Is autem, led tiolam gentis perfidiam confiderans cius 
ditionem cum Stadenficomitatu,permutauic» . 

Dehnc Henricus Leo, barbaram Tiethmarforumtyrannidem.armata manu de Comitatu ipforum. Nobilem 

quendamReinoIdum,inueftiu t Qui paulo poft cum Ado!pho,Holfati# comi te, a V vendis occiditur. Idem Hen- 
ricus Leo Abbatia S,Mari#,iuxca Stadium, qua: nunc intra incenia eft, certos quofda Th: etmarfi# pagos donauir* 
Quorum nomine vt tributum acciperet,cum eo veniflet Abbas,vitafpoliatuseft, atque alia pagis indita nomina, 
quo memoria depolita: annua: penfionis extingueretur. _ 

Anno M,C»LXXX VI. Comes Adolphus lll.Hollati# Comes ad tempus Thictmarh# & Stadu Comitatum te- 
nuit,8cvi,prxfradosThietmarfos,adobedientiamcoegit,ContraSifridiArchiepifcopiBremenfismolitiones, qui 
Bernardum Saxoni# Ducem, ipfis pr#fedum cupiebat.Quod tandem deinde Hartvvicus Archipr#fulBremen- 
fis,quibufdam partionibus ab Adolpho cognato fuo Qbtinuit,vtnimiru,certosauen# modios, annuatimHoIfiad# 

Comitibus 



37 




pM| 


P 






S TAPELHOLMll j«a 
JZzdora flumine 






Comitibus Thietmar fi penderent» Atque hunc quidem annuum cenfum, longo tempore fbluerunt,quam diu vir* 
ga ferrea coadi,officiumfecere.Sedftatim vbi Bremenfis arma depofuit, contra prsftitam fidem, pada, &iura_ 
meota Archiepifcopo deferto,ad VualdemarumSlefuici Epifcopumfecontulerunt,squcS. Petro , vt aflerebant > 
feruituri,qui&Iefuico,& Bremsprsfideret pacronus.DatiEpifcopoobfides>ProindeDanicscoronsiundi,vfq» 
ad diem pugnsinBornehousde.quandoinfigni perfidia transfugerunt denuo, ad Holfatis comitem mal& fidem 
feruarunt.Etenim vicefimo poft mille ducencos,anno a naro Chrifto, cum inter Adolphum prioris filium ac Lube- 
cenfes,& Regem Danis Valdemauumiuxta prsdium Bornhouede,acre fieret prcelium, eflcntq; in copijs Regijs 
Diethmarfi, nefario perfidis crimine, Regemhoftibusprodiderunr.PepigeruntoccuitccumHolfatisanteconfli- 
dum,fe,defertoRege,adipfostranficuros,ciufque rei indiciumfore,liimasclypeoruoras conuertifTent. Itaque, 
vt ad manus ventum eft,ipfi in extrem.s collocati, vbiiampugnaferueret,lcutisinuerfis,atergoDanosadoriuntur, 
quoinfperato cafupercullusRegius exercitus, prementibus vnd;quaquchoftibus,fuperatus,&OthoDuxBraun- 
fuicenfis, nepos Regis exfororecapius eflJpfoRege, Regiique filio, vix ab hoftefugsprsfidioferuatis. Ita, cum in- 
fami fingulans perfidis nota, in libercatemiefie vindicarunt. bed& huic AdolphoHoliatisComid,eam, quam per- 
fidifolent,fidemferuarunt.DeindefspeabHolfatistentati,femper eosrepuleruntiHenricum,Ho!fatisacStorma- 
r:s,&loannem Vagris Comites proelio luperarunt. Gerardi Holfatis comitis, eiulque fracris , Ioannis Yidrices 
copias profuderunt. Gerardum tandem ipfumtmcidarunt,nouumqueciusexercituimantaferitatedeleuerunt,vt 
prster Ducem occubuerint bilfeni equeftri honore infignes,&. ex nobilitate trecenti,quorum nomina in annali- 
bus extant.Neque eo contentiD cthmarfi,quod in pugnantes, cadentefq; immanem crudelitatem & fsuitia, pro 
more,intempcranrerexercuiflent, n pfi quoque csforumcadauera,miferepaffim agros foedantia, du fepulturam 
honeftamipfisnegantjfeuiunt , Sc dirum .mmoderatumque animorum furorem fatiant. Poftfuneftamhac cla- 
dem, inducis inter Holfatos&iplos,renouaus antiquis fcederibusimtsfunt,quas decimo tame anno poft Dicth- 
marfi violarenon reformidarunt. 

Certcobtamfrequentem : &:crudelem Thietmarforum perfidiam, hicincidentermeminifleplacct, hominum 

animos exqualrtate &: conditioneloci, indolem certam 6cafieclioneminduere.Siclnfulani,communiiudicio,ple- 

runquedeprauaticenfentur. Orieniales,eftaeminatiac molles, quod in Tureis videre eft, qui omnem foelicitate, 
& in hac prsfenti,& in futura vitainfeeminis collocant, vt licitum fic tot habere fceminas,quotquisalerepoffit. Vt 
igitur continua coeli clementia,&delicatiffimorum fructuum abundatia animos hominum emollit: Ita rigor vicif- 
fim in contrariis tractibus, quemadmodum in hac,de qua modo agimus Thietmarfia,facit bello indomitos, crude- 
les, &hoftilis languinisauidos. Motam fere afperifunt & inculti ; molliores corpore atque moribus Pratentcnfes: 
Campeftresmanfueci &ciuiles:rudes&: refradarii Syluicols: Paludicolsfraudulenti,inconftantes, &hebetiin- 
genio:littorales,dun,horrid!,immanes, latrociniis dediti,omnium denique peffimi: Vnde natum proucrbium.Ma- 
ritimi mores,quafiiniis omnis omnium crudelitas, & barbariesperfundtoriecontineretur. 

Tandem circa annum m. ccc. Lxxxiu.FridericusIif.Imperator,Ordinumlmperijconfcnfii,Diethmarfbs Du- 
catus titulo, contulit Regi Danis Chrifternoprimo,AdoIphi Holfatis Comitis ex fororeNepoti, cui homagiuprs- 
ftarerecufantjBremeniium Antiftitismagiftracumcaufati.Eiuspoftobitum.fiiiusIosnnesin Regnis Aquilonari- 
busfiuccefibr,armisSuetisregno domito,annoM.D.inDithmar/osexercituducit.Seddumobloci,aerifqj incom- 
modicatem infeliciter d* micat, 8c Yix fuga elabitur, amittit ea clade Adolphum,& Ottonem comites Oldenburgi- 
cos,acprster viros equefHs o: dinis,nobilefque Dan os, 8c aliarum Regionum, ex vna Holfatia , ad fexaginta no bi- 
ies,quorumnom nainannalesrelataleguntur. Sedcandem ° 

Adolphus, filius Regis Danis Fndenci,hsres regni Noruegis,DuxSleIuici,& Holfat's , indigne ferens D<th- 

marforumpetuiantiam ) annoi549.militesconfcribic,cuirexDanisFridericusli.&:Ioannesfratcr J fociaarmaiun- 

gunt.Colledl.s copijs,capiturMeidorpium cum tota parteauftralfiDeindeinteriectis paucisdicbysper vallum Ti" 
lenbrugge copis ducun turtquibus Thietmarfi & Hemmingftadio,ante opidum Heydam obuiam proficifcuntur 
expulfun pugna milites, ex itinere defatigatos:feda!iquoticsrepuIfi,prceliumquerenouantes, demum csduntur* 
fuganturque,8copidumincenditur.Csfafunt eo die Thietmarforum tria millia.Haccladeaccepta,Regi& Princi- 
pibus fupplices fatfti, veniaque impetrata, in gratiam redieruntratqueita Thietmarfia,qus annos trecentos triein 
ta duos,libertatcm fuam armis tutata eft, nunc ferenilfimo Danis Regi,Friderco ILparet. Qui eam in prouinciam 

redaaam,llluftri& Magnifico viro, Henrico Ranzouio,NobiliHolfato,gubernandamcommifit.Siquis vberiorem 

Thietmarfis hiftoriam defiderat, is Saxonem Grammaticum legatrSaxoniam CrantiijChronica Holfatis Storma 

ris, Thietmarfis ac Vvagris Ioannis Peterfen,& Petrum Bokelium.Prodiit etiam nuper libellus quida anonymus 

BafiIes,exofficina SamuelisRegii,in quopoftremum hoc bellum, & alia qus ad cognitionem huius tradus non na- 
rum conducunt, deferibuntur» P 


Porro, politica Dithmarforum gubernatio talis eft,Habuerunt quadraginta odo viros,totius Regionis prsfides 

ad hes lingulis parochi s appellatio deuoiuebatur.HiIudiciumexercebant.Suba<ftis aurem illis, cum iam duififint 

in duas partes, in fingulisprscipui eliguntur viri,ex incolis eius terrs xn.vnacumPrsfedo,quiplerunquc eft D 
dor fiueLicentiatusIuris.Hiomneshonefta habent falaria a Principibus, additurque illis Scriba,necnon Inf d°° 
fiue Prsfes ex nob i ! ita te Holfa tis. Horum alter in parte Regia plerumque eft Prsfed us Stcinburgenfis Alt f C 

inparteDucis AdolpHeftPrsfedusGottorpenfis.Hinunciudicioprsfuntinfingulispartibus, omnefa- d ,^ vero 

untcaufas.Subdicistamenliberaconcediturappellatioad Principes & Senatores vtriufquc Ducatus Stcrnu* CU f U 
quam Holfacienfis,fed non alteriusrld enim in Capitulationeitatranfadum eft. Habuerunt antea iusferi it* *** 
quodpaululumiammutatumeft , & fecundum ius commune reforma tum compilat umq ue abs Henrico R a m * 
uio,Vicario^igefrido Ranzouio, Domino quondam in Nienhaus,D. Adamo Tratzingero,& D Eraftno °" 
Kiftemio, fecundum quod ius caufs deciduntur, & poens delidorum irrogantur. Nulla prse- 

ftantferuitiaPrincipibus.SeddefingulisterrspaludofsiugcribuSjtencnturfol- 

uere florcnum,de iugeribus au tem arenofs, dimidiam partem 
fementi dependunt. 



H E I D A- 

m 

Ei d a DithmarGa: oppidum quadratum, vt expictura conftat, prout& forum eius, 
quod eft peramplum, longum latumque DGCC.paflus,&: in fingulis IV. angulis vias ha- „ 
bet amplas ac Regias in omnes partes Dithmarfia: fe extendentes. Dictum eft hoc oppi- 
dum ab Erica in qua eft conftructum. NamEricaGermanisfignificatHEiDE : &c 
propterea celebre fuit, qtiod fingulis feptimanis olim magiftratus illorum, nempe XLvnr. 
ludices ibi conuenire ac ius dicere folebantiquodque fingulis diebus Saturni totius ter- 
rae ibi nundina: olim fuerunt habittejVf adhuc eo die celebrantur. fitum enim eft hoc op- ( 
pidum in medio fere totius Regionis, ita vt ipatio vnius diei vndique incola: eo confluere 
poflinn Nani cum opiis fuit,tota multitudo in huius oppidi foro conuenit. Non procul 
ab hoc oppido Anno Domini M C C C C I V, in loc.qui dioitur Hamme , interfedus eft 
Gerhardus DiixSlefvvicenfis, atque Comes Holfati^,necnon equites aurati bifleni , &: 
exnobilitateHol!atia:CCC,Sed cum vltimoDithmarfi fubadi funtaFriderico II. Rege Dania: & ducibus Hollati^, 
M. D L I X. poftea illorum pcenas eodem fere loco dederunt, 8chbertatem,quamfibiarrogabant, vna cum vita ami- 
ferunt,itavt non procul diffitis locis diuerfis temporibus vi<ftoresextiterint& vidti fuerint. Diftat hoc oppidum ab 
Itzehoa V.milliaria,Meldorpio vnum,Reudesburgo quinque. 

In Op.Heidam Epigramma. 



ifie quid horrendi qui transfodit ora draconis ? 

Scilicet huncfgnis contulit Heida fuis. 
ytfe viget multis vita fuccejfibus : armis 
Sic quocfe vittricespojfet habere manus*, 

Si non , aduerfo belli certamine vitta 
Ejfet Cimbria cum iujja fubire iugum. 
Oppida fi fpettes, quibus ett Dithmarfia nots, 
Poflremum certe non tenet Heida locum , 
Totius ett etenim Centrum memorabile terra , 
Incola quam modico tempore adire potsft. 
fer t otidem vias fe late pandit eunti , 

In fe quot partes integer annus habet . 


Hic varias merces Saturni luce reducta 
Semper, Venales are, videre licet. 

Olim indicibus mos, hic cognofcere caufas 
Et varias lites tollere Iure fuih 
Gpuodfimul atque femelDithmarfos excipit omnes 
Cumresexpofcit,pojf det Heida forum. 

Ett breue pr at er ea fpatium,qued diftat ab Heida, 
Notus Dithmarfts Hammeus ijle locus 
ffiuo Skfvicenfis dux cafus ab hofle Gerhardus 
Dithmarfo,vita fata fuprema tulit. 

Et libertatem cum vita amifit eodem 
Dithmarfus, magna non fine clade, loco. 


*• 

MELDORPIUM. 

M Eldorpi vm Dithmarfiae oppidum, nomen traxit a flumine Melda pneterlabente , quod olim magno ci« 
uium commodo nauigabile fuit,iam,paruis tantum cymbis huc vfque nauigatioinftitui poteft. EftibiEc- 
clefia magnifica,qu£e ho c fibi laudis fumit, quod prima totius regionis fuerit , in qua paganifmo fuppreflb, 
Chriftiama religio annunciata fixit, celebratur ibi fingulis annis, omnium religio forum conuentus. Mona- 
sterium hic quondam celebre Minoritarum fuit , quos ob maiorem vita: & regula: licentiam & libertatem , de laxa 
manica, alib? etiam Gaudentes vocant.Hoc autem Monafterium, ante Dichmarlos fubados, ab incolis funditus eft 


eU IbidSnetiaextatScholaLudimagiftris&P^dagogis eruditis fatisprouifa.Ter expugnata &eucrfaeftha:cvrbsPri- 
ffiumaGeberdo duceSlefvvicen{e,AC.MCCCCIV.Secundo,aIoanneregeDaniae,&FndericoDuc.Holfatia:A.C. 
M,D. Trandema Friderxco ILRege Dania:,ac IoanneSt Adolpho ducibus Hollatia: A.C.M.D, LIX. Jam floret pro- 
pter Judicium, quod ibi exercetur fingulis feptimanis. Regis Dania: nomine, cui prarefie folent , prariecdus Stem bur- 
genfis, pro tempore Confiiiarius Regius. Deinde Pr^fecftus Plebeius Dithmanenfis,& vndecim Senatores m Duh- 
liarfianati, quibus Scriba Regius adiungitur. QuiomneshabentfalarmmaRege. Hoc oppidum diitat a Crempa 
quinque miliiaria, Itzhcoa, quatuor,Wilftria tria, Heida vnum.Et fex,Beudesburgo* 


Inclyta Dithmarfia caput eft CMeldorpia terra. 
In clypeis quod te pulchra T heatra docent . 
Illius irrigua fefe pars altera terra 
lungit,arenofts altera gaudet agris» 

Hac etiam veterum bellimonumentalaborum 
Ser uat, & effufifigna Cruorishabet. 

Aliud. 

flumine de ijllildatraxit cJMeldor pia nomen. 
Non contemnenda iam decus vrbis habens * 
Eft ibi magnificum cultupradiuite templum '. 

Et fchola,qua dottos gaudet habere viros * 

T er bello fuperata fuit, Regumep Ducum ^ 
Vittrices fupplex eft venerat a pedes. 



W\\\y\v\\VWVW''V^Wm 




VuU&J 


^VNVAVW ■ V*V\VV^W» 


■wx-AxyjLV.wyS 


i iww •WwBiini msSaB : 

^ f^ljM 




iWttmv 


jrj^‘!|_ ,; i-iuri ;«;&:■••••••• 


1(11 : .!.JliHf3fliniiLuj^ 


i-v •■ ■ -'•• • >y.run>-.m‘QfM 




isiagg 


^v\vnsj55 


ttfwCI 

mmmvsvs&m- 


; i“>ii 1 i : i;l 


EpHBj 


IMWjni 


■~i" .*T~f B»' 


I PB jE 


IS31 

[nnirij mii 


V//I1II 


^j_y*!rtngui 




iw 




*!■:'>£• *£nP* 

niS *nt !**•!■( 
VHUU l*«Hliis: 

imm martuM, -««n mn 




7TIIfTini-??» : 


^>i»iiniiiiiiiiiiiiiinrnTj»gj 


: ••• 



■V''. 

-Mli 

mt,. 

lllHHin» 

SiiiSI 

Twnniii : 





VISBIA GOTHORVM. 

O T1 A, infula maris Oceani, vbiSuedam, Liuoniam &Pruteniam alluit,agrum habens 
armetis aptum, venatione, pifcauone,marmore>rebufq;omnibushuinano vfui necefi- 
farijsd!ues,VlSBVLolimoftentauit,vrbemIongepraeclariffimam,Emporium,fiquoc{ 
aliud totius Europa: celeberrimum.Quodedamnu ex fatali argumento coftat,ex mar- 
more snimirurn,& maximis ruinis, magnificentiam &faftuinfigneteftantibus. Totius 
Infula: non tam Mecropolis,quamMonopolisexiftit,Epifcopumhabens,qui omnibus 
Ecciefijs,qua: in Gothlandia funt plures,pra:eft. Anno Chrifti M.C C.LXX X V 1 1 1, a 
Magno,DanisRege,muroru6cciuium:us confecuta:Etpra:fidiocaftri perMargareta, 
Damae, Sueti^j&NoruegixReginam firmius munita,Poft varia fortuna aleamfubijt, 
vt exfequenti narratione latius patebit Omni tempore,cumvniuerfa infula DanheRe- 
gi, nunquam Sueco.fub LincopenfiEpifcopo,vtfcripta quorundam perhibent, paruit. 
Condita a Gothis,quosBeda,& pleriq; veterum Vi tasnuncupant,quorum hodie nominatio fupereft,non tantum in 
C;mbriaCherfonefo,fed in ipfaquoq; Gothlandia: NormachiaHogburgenfi, ad finumBurfuig. Celeberrima Vis- 
bia extitit emporio toto orbe Septentrionalinobiliffimo, Veneta enim funditus cuerfa, atque inde Sleluiga incediis 
Sc rapinis vaftata, translatum eft Cimbrorum Emporium Ripas Phundufiorum, vnde paulopoft mercatorii colo- 
nia in hanc infulam tranfijt.^Eftimaripoteft vrbisantiquje dignitas atque amplitudo,partimxdificioru fplendore, 
parcim etiam templorum, ac ccEnobiorummuItitudine,Indigitantaduenis, etiam hodie incola: decem tepla, ac qua 
tuor monafteria,arce,ac materia operis fibi inuice semula.Ericus Cyprius RexDania: initinere facro,claflem his oris 
applicans.tempium D,Oiao facru condi mandauit,PIatea: publica: quonda crepidine cotinua obdud£e,merces pa- 
riter, ac mercatores ipfos a viarq; iniquitate ventorum facile tutabatur.Ea re prarcipue earteris totius orbis vrbibus 
anteftetit Visbia.Etreftantnoftroa:uo huius ftrudur^artifxciofiffimatparietin^, indicio rei certiffimo. Quinimo 
vifuntur paffim 2 :des ciuium fedo de marmore condita: veftigiorum antiquitatis maieftatem pra: fe ferentes quan- 
dam incredibilem. Qua:, fi aut Roma:, aut Norimberg*,aut Agrippina: Colonia: quse vrbsmagmfxcis^dificijscon- 
decoratur,venaleshaberentur,magnaomninovipecuni^rediminecefIeforet, Cingitur vrbs muro reliqua parte, 
quam mare non alluit portu vicino, in quo captus eft pifeis lllefamofus, cuius ventre infans exedi us eft,Anno,apar- 
tuvirgineoM.CCLXXXlX* 

A dditamentum libelli DauidisChitrei derebus Wandalicisjhtec de Gothorum Visbia commemorat: VVinc- 



tam vrbem olim celebrem marinis fludibus oppreflam fcribunt.Poftea Sueones ex Gothlandia eo nauigijs venifle, 
& quicquid exoperofiffimis ftruduris marmoreis, a:reis,ftanneis,auro,& argento ex aquis faluari poterat, eruifle,& 
in Gothlandiamtranfportafle.Interea^reas maximi ponderis vrbisinuentas portas, & in Visbu translatas, antiqua 
cantilena fbnat,Inde forma increbuit,HaldungumRegemSuetia:euerdfIe,& Emporium in Visbu traslatum efle. 
Certumautem eft, deleta VVineta, viribus Sc opibus Visbu in Gothlandia creuifte,vtpoftmodummagnitudine la- 
borans fua, etiam corruere coeperit. 

Ex Gothorum Archyuo,qua:fequuntur,Illuftris&GenerofusDominus Henricus Ranzouius, Produx&Gu- 
bernator Cymbricus,adTopographicumnoftruminftitutumpromouendurn,communicauit. 

Anno M.CC.LXXXVIIEfuit magna guerra in Gothlandia inter ciues & bundones terra: , pugnaue- 
ru atque ad inuicem in menfe Aprili, tertio Sabbatho poftPafcha,& vicerunt ciues:Sed tandem reconciliati funt per 
dominum Regem Magnum, & permifiiim eft ciuibus murare ciuitatem. 

AnnoM.CCC.LX.VValdemarusRexDaciieobtentavidonadeHolfatis,ac tota Dacia pacificata inScaniam 
RegemMagnum,quandoq;minisquandoqjpromiffionibusintantumvexabat,quodei totam Scaniam cu omni- 
bus caftris,confiliarijsfai regni minime requifitis, gratis tribuebat: InfuperSc fibi annuit, vt etiam Gothlandiam, fi 
eam capere poflet,obtineret:Iam enim Ericus Rex filius dominLMagni obij t. 

Anno Domini M,CCC.LXI.Idcm Rex V Valdemarus veniens m Gothlandiam cum magno exercitu ducens fe- 
cumquam plures Duces de Alemannia in fefto fan&a:Mari^Magdalena::Etincraftino fandi Iacobi cum Bundo- 
vbiftpuiti nibus terrxanteauftralemportamciuitatispugnauit, Et exiliis*milleodingetos in bello occidit, Etimmediate ci- 
fum yicatemWisbyienfemcumplacitationeobtinuit.Demum in die landi Auguftinireceffit, ducens fecu maximum 

thefaurum auri & argenti, quem de ciuitate & terra accepit. 

tuitupiB:*- Eodem anno ciuitates maritima: fe Regi V Valdemaro oppofuerunt,& caftrum Hafnis deftruxerunr,& tuc Rex 
tam ab v- c iuitatibus izjiburnos coepit , Sc omnes quotquot in eis erant capduauir,&: in Selandiammifit.vbi ipfos labore 6c 

farne o-rauiflime afflixit : Et pofteaante^dfMumg/quod caftrum tunc Theocunicicircumuallauerant inter Rc- 
l*mt i* ex erem gc ciuitates pax eft reforma ta.Ift e V Valdemarus a Dan primo Rege Danorum erat cetefimus duodecimus,cui 
fucceffit Olauus Rexfiiius Haquini RegisNoruegia:,qui pauco tempore vixit, 

* ' Anno M. CCC. XCV1I. Dux Er cus filius Alberti Regis feria fecundapoft Pentecoften armata manuabftulit 
duas turres de ciui tate,&: in morte eas ciuibus reftitui futs mandauit,quod &.fadum fuit. 

Anno Dom : ni M. cc c.xc vn.feria quinta poft Maris Magdaiena: Dux Ericus filius Alberti obijt in Guthlandia 
in Clyntx in caftro fuo quod xdificauir, dido £anDcefrotieSelepu!tus eft^Btpfr;? apud beatam virginem , Et eodem 
anno Rex Ericus filius Ducis Pomerania:,Kalmarina:, a Domino Henrico Archiepifcopo Opfalenfidie Trinitatis 


i Hoc it ia 
feriore ca - 
gro tnttUi- 


coronaturfuper tria regna, . 

Anno Domini Mccc.xcir,pra:nominatas turres fcilicet aliam dux Iohannes oc Sueuo Sture armata 

nu feria quarta in profefto fandi Benedidi receperunt. 

11341 Domini M.CCC.XCVIII.in fefto beati Benedidi Abbatis venerunt domini d« Pruciaad Gothlandiam cum exercitu magno & obtinuerunt i Due4 

u nD0 &feruit®ribus Regis Alberti cum pkcitatione ciuitatem & terram. 

IonanneKi * jjj i nC raftino MartinicospcruntDani&SueciGqthlandiam & ciuitatem a fefto cenusrflonis S.Pauii, vfquc ad Cathedram S.Pe- 

Anno c ; u jt>us pr*ualentibus,& dominis de Prucia eis in adiutorium cum maximo Exercitu circiter quindecim millium armatota fuperue- 

* . C Dacos & Suecos deftruftis caftris eoru,amifTis armis & equis de Guthlandia efFugabat,&poflhocpaxinterRegina&Danos eft reformata, 

nientibusdi os qqqc VIH.in fefto Sanfti Michaclis rehabuerun: Daci Gothlandiam a Dominis Prucis pro ix, millibus nobilianorOm aureorum. 

Anno Domini ‘ _ rr v, di e GinftiOlaui Ericus Rex Dacire, Sueciar,& Naruegia; veniens perfen aliter ad ciuitatem VVysbyienfem cum Exercitu ma. 

Anno D °mi“* ^ j eaftrHm in die San&i Petri ad V incuia sedificare :aspit. . 

ia, nam gno,turresprsn^ ^ ^ ^ nr . n yyyvII. obiit nobilis yir dominus 'Sfcrurt miles & Capitaneus totius Gothlandia, qui maximam ccaftri partem 


txtcrtM A- 
x iUonii*d‘- 
fcarunt. 

Nota 
t Intono**- 


otatas obtinuit, SCieaitram lnaiciancrirernaQ t incuia xamcarcccEpic. 

^Anno^Domini M CCCC.XXXVII. obijtnobiiis vir dominus ^rurc miles & Capitaneus totius Gothlandia: , qui maximam c eaftri 235iprrg partem 

fecit *dificare.^_ ^ ^ xXVIII.vifitauit reuerendus pater Gothlandiam Dominus Iohannes BrafliusEpifcopusLincopenfR&dieS Bartholomzi , eo patre 
Anno “ ^ Lutkexani Hsretici repulfam in Ecdcfia S. Iohannis per ftrenuum yirum Paulum @eeft pro tunc Capellanum VVifsbergenfem. 

SeTde rebus Gothiandici$,Se yrbis Visbiae conditione rbcriorem expeftet beheuolus Le&or enarrationem, a Doftiffiina yiro Andrea VeUeo Ripenfi. 

3? 




Aitiosocommm pubbam . 

B ‘Templum ti.ffeorpd . 

C 'Parra. Cptenctionalzs . 

B Propugnaculum Larinum . 
iLPhtides guai&fecfieftZid e dft 
F. CcencliumP-ttcclac™ 1 *™™™- 
6 .‘Tenzphtml). Clementis . 


JX- Coenobium (D^Jaecti . 

X ■ adedicula Sanctidpirirus . 
Jv •Templum D-Olai. 

X, . Curia Egi/ropabs- 
M, - gymnasium Sclolafizcupi 
pf -Turris longiponrtia. - 
Q.porcagi/catoria rutior- . 


P- Porzs longus . 

Qsiemphem 2) -JtGrim - 
F Pemplum P). Trinitatis - 
S Tentplum P Laurentii - 
T- Brcsrcnum litis . 

V- Coenobium P. Catiariros. 
^ Purrzs Car^anaspublzeas. - 


|Y- Oenopolium jpubhcum. 
i ti (Porra jn/catctia maior. 

| c x. Porta nonalis . 

■. 3 - Portus vetus . 

; y- Portus UOUUS ■ 

: H -Statio nonalis- 
I S • Provuarzaculum Izaneun. 


Z. Platea marina - 
n.CJbrplumPjolantis . 

Q ■'Templum P>hetn . 

VISSBORG . 

%j . ^gtcropolis repti . 
j\r Turris Blach nominata. 
U ■ Portgpti/trahs - 


\J-CtirrearejicL . rff lS £V Gotlcmdice metropolis , antiquitus cmpb/sma. negotiatione celebris , et naugantium schola, hcemmp 

| - Templum Pti&laebs . leges Jias capiebant nautae, . Ptoc tempore residet bic qubernatorRegisDanias -Prope hanc duitatem, pro ut ena 

0_ Porta. Onentahs. ^ w msitlee locis, maxima reperiimtivJpa^degjpiiorunipjTaTmMyfBmlia, qigantim dmjpzddr^m \ 

titiVZ Suibus videre edi epitapha Uteris Gothicis £rpta,qaoe nunc agauas mcelhgmtur. Vrbs bacpofc rdmetamvu 

wmateKs ' vndatiornbs deletamjirtius et opibus valde epcretit. tum enim Sueones nauzgys eo vementes, qmcguid ex ojerofisfmv 

(tracturis marmoras, aereisjameis, auro et argento, ex opus scduanpo terat, hic transportarunt BMteapaMcp clm | 
continuit crepidine obdudlae^merces garder ar mercatores pfds utenpe(ratd s Tutabantur. tandem vrbs hecfuc rotare ^ _ i 















s T A D A. 



Stadium, ArchiepifcopatusBremenfisCiuiras, ad Zuingamfluuium in me* 
ridionali Albis Ripa , omnium Saxonis vrbium antiqtiiflima,pa] 3 im a \v / irekinao, irc- 
mco,SaxoneGrammatico,Crantio,Em. BrorufF, Chytraeo, IohJPomario, Saurio, Sc alijs 
^icnptoribus omnibus celebratur: vtpote cuius fundameta ipfe Saxonum coditor SAXO, 
|Cum fuis,mortuo poft fubactum Orientem Alexandro,fub quo Saxonesftipendiafecerat, 
i£x Macedonia reuerfus,mult;s ante Chriftum natum annis,iecerit,omen vero ab euentu 
fa&um autumant, vel quod Saxones reduces cum a+.nauibus ad Albim in has Saxonis oras delati, Sc in 
locum, qui ab anonymo antiquo fcriptore Teutonico Jfjattelun^cn dicitur, egrelTi, tandem ibi, condita 
vrbe,ftabilem domicilij ftationem,poft diuturnos peregrinationum errorumque labores, inucniflent: 
vel quod Thuringcnfes, a quibus Saxones fub aducntum hofpitio arens prohibebantur,iftam habitan- 
di iedem concedere, partim v,partimtranlactione coacti fuiflent. De tempore autem fundarionisetfl 
nihil pene certo definiti ab antiquis expreffum fit,nempe tum propter Martis furores St frequentes tur- 
bas,tum propter incuriam gentis, armorum magis quam literarum ftudiofar. tamen de memorabili Sta- 
dij vetuftate aliquid augurari,certifquc depromptis indicijs colligere licebit. Pene enim inter omnes 
conftat a Saxonibus,e Macedonia, Alexandro Magno defun£to,reuerfis conditum fuifle Stadium. At- 
qui ex Ioh.Funceij. 5 c aliorum Chronologicisfupputationibus apparet, Alexandrum Magnum, Anno 
Mundi 3609. OIvmp.io6.primo,Vrbifque conditae 397.narum, ad regni faftigium,annoM.36o9.0lvmp. 
m.primo,V C.4i7.peruenifTe,tademq; celebrato Hepheftionis funere, vitam cum morte annoM.3640. 
01ymp.ii3.quarto,V.C.428.commutaiTe:Chrifturn vero Dominum Sc Saluatore noflrum annoM. 3963, 
01ymp.i94.tertio,V.C.75i.carncm alTumfiile. Ex quibus facilis eft fupputario,Sradi i originem trecetos 
Scviginti tres annos antiquiorem efle Chrifti natiuitate. Quam fententiam etiam Erneftus Brotuffm 
Chronicis Mcrsburgenfibus plane confirmat, diferte exprimens Stadij fundamenta trecentis & viginti 
vno annis ante Chriftum e virgine ed: tum pofitafuille. Quod autem annales tradunt Stadium a Sigfri- 
do,Henrici,cognomento Boni filio, ComitcStadenfi.ardifkarum efie, fidem hiftoriarum excedit,' Sci 
Crantio inSaxonia lib.6.cap.9. refutatur. Etenim vetuftius efTeopidum illaSigfridi memoria, vtpote 
qusvixadHenricumV.Imp.pcrueniat,hoc eft,parumfupra Chrifti annos mille, vel ex eo fatis apparer, 
quodiamlongeante ilia faecula Marchiones & Comites Stadenfcs fine dubioaStada, regionis capite 
falutarentur.Et potuit quidem Sigfriduseo tempore collapfum Aradium reuocare,vrbem communire, 
& contra Danorum atque Normanorum mcurfiones, qui vetus fibi dominium in omnem Saxoniam 
contendebant vindieare,arcem exftruere; a qua locus ifte adhuc hodie nomen tetinct, arde S. Pancratij 
infignitus.His accedit lnfignismonomachiaHundingi&Helgonis,apud Stadium commifTa. Ciime- 
nim Roe, conditor Rofchildiae, Danis imperarer.eiufq; frater Helgo,maris imperium fortitus , victrice 
vbiqueclaflem circumferret, Scper Albim fluuium afeendens Saxoniam ipfam ferro flammaquevafia- 
rer,Hundingus Saxonum princeps, inopinato hoftis aduentu tufbatus,fuas quoq: vires tumultuarie con- 
traxit Danifq: oppofuit.Concurrenteautem vtroque exercitu ad Stadium , & iam in armis parato , co- 
piaq; pugnandi fada.Helgoan imo ferocior;QLiando,inquit,in magnis exercitibus praclara virtus fape 
non eminet,tecum ego Hundinge manus confero: fpectent vtrinque exercitus pugnantes duces fuos. 
St illorum fe fortuna metiantur, vt victum lcfciatexercitus,cuius Dux fuperatur. Non detreftauit pu- 
gnam Hundingus.Concurritur paribus armis &acribusodijs,in circo defignato. Cedente autem Saxo- 
num ductore,victoria Danorum fuit,Sexonefq; luriam relinquere coacti. .Saxo Grammar. Sialandicus 
lib.i. hiftoriaeDaniae.Ifemq; Alb.Crantiuslib.i. Saxqniaecap. 4. Accidit hoc certamen anno mundi 3130. 
au&oreHier.Henninges in tabb.genealog.altera parte regni 2. Sc 3. in 4. monarchia, fol. 19. Quam nu- 
merationem fi fequaris, Stadij fundatio fexcentos triginta tres annos Chrifti natiuiratem antecedet. 
Certe ipfe Crantiusd.loco exprefse dicit, eam rem magnum Stadio vetuftatis teftimonium perhibere, 
cum nullius reliquae vrbis memoria ex illo tempore celebretur. Vbi praeterea, Ptolemaeus quidem, in- 
quit,multarum de fuo tempore per Germaniam vrbium nomina commemora r, quarum hodie vel nul- 
la exflat veftigia, vel nomina funt immutata : Stadio aurem tum fuiiTe nomen, quod nunc eft, cu duoru 
regnum infigni pugna locus illuftraretur,hic locus teftatur. Dorftadiu tamen vocant opidum prifeum, 
vnde Stadio reflantur elfe originem,Scc. Quin etiam poft Chrifti natiuitatem fimile duellum non pro- 
cul a Stadanoftra legitur accidifTe,Suertingo & Hanefb Saxonis: ducibus, iugum Danorum excutienti- 
bus : Sc Starcatero, mirae magnitudinis Sc roboris homine,Danorum, Hama vero, athleta & nonminus 
inter fuos illuftri,Saxonum partes defendenre, victoriamque Danis, Hama deuicto,reporrantibus;Vt Sa- 
xo Grammat.lib.6.Crantiuslib.i.cap.2.meminerunr. ContigifTe id circa annum Chrifti 76. Hier.Hen- 
nig.d.parr.x.fol. 20.atteftaturc 

Hama, vicius nomen Hamiurgo dedit , auctore Crantio. 

Starcaterus autem victor cerem lix Stadenfi,fecundum vulgatos verficulo,: 

St areat ero cereuijia nomen adepta esi. 

Ibiacis coiiam quamStadapromit aquis. 

Quanquam auctor horum verfuum rectius , Zuingiacis,dixiflet. Sunt qui Setu tandam Ptolommi, hand 
noftramSradam efle, ex graduum obferuatione notauerint . Nam cum Ptolomarus Setutandz (quidam 
etiam <soias&<n legunt)in latitudine 54-j Sc in Iongitudine29( afllgn et, eaque graduum aflignatio illius 
loci vbiStada condita eft, fitui penerefpondeat; non eft a vero prorfus alienum, ea voce Stadium apud 
Ptolommum defignari. QuomodoSc Cafp.Peucerus, hiftoricus nobilis, in Epift.adamicum,Setedanam 
veterem appellari feribit. Ad originis autem adeo vetuftae memoria, Stadaolim Afyli priuilegio dona- 
ta fuir.tu-aque ibi ftatioScprcefidium omnibus eo,tutclae fua: gratia, confugientibus, etiam ad vniuerfam 
vitam liberalirer exfaluo conductu conceffhm.Cuius gener is afyla Moyfes etiam in cognatis Ifraelitaru 
ribubu? conftituit,& vocauit.Colimilem vero S;adam quoq; Frifo,Saxonis frater, habuit in 

fua Fri* 

40 





' 


i«HI 

^gsSF' v ~ * fl 


!«HBS!!S?5B 
















fiuFrifia cis Ficuum fi vbi nempe fimilitcr finira peregrinatione primum fo.nfa am aera, 
terram egreffus, tentoria inter Mcndemblicum & Stauriamfixir& deinde Rucnoldus \ trc,Rc.Or e 
talis Fri{we,anno ChriftI 39-regni fui 17 inCgni temploexornauit,paniq } afyh prmilegio conatut cd 
Frifiorum illud A: viam vna cum fi* STA DA, iatn ante multos annos eiuuione maris, qucdimercc 


omamm imperorum ! m terni m; ^ ' , r 

fit murationes.Cum atateenim quaficolifcftuifle Videri poterat. Monftrabant idquondam ruderapai- 
fimobuia,r>urcrefec£a_amp!irudmis tamen antiqua; vcftigia . Demoftrant id hodie quoqi augufta pri- 
uiiesiaab augaftis Imperatoribus & Principibus Stadio conceffa,antiquaemagnificentiar,& ad harc vfq; 
tempora continuati iuris indicia ; quibus prater ius cudendae monetae, venandi, <5e alia non minus infi- 
gnia,oes nades vndecunque ex mari venientes,& per Albim,Ham burgum verfus.afcedentes , ad Zuin- 
gaeo&ium.vbi iiie infra Stadium in Albini exoneratur, ciebis anchons confiftere, certumq; vecti gaL 
ArchiepifcopoBrcmcnfi,SenatuiqueStadcnfipendcrccoguntur; atque infuper in fpecie canetur, ne 
quis viium cuiufcuque vini vaspraeteruehat,quin prius foluto de more telonio, Cellae vinaria praefeclis 
ad ipfa nauigia in Albim ex vrbe (olenniter cumfuo comitatu atque fatellitio enocatis, Sc certam vini 
menfuram e Ungulis atque omnibus,etiam minutioribus valculisdegu liandam praebeat, dc.fiquid illis 
Prsefc&is placear, iufto pretio diuendat: nifi contra faciens Hamburgo etiam per literas reuocatus. 
Jtadam redire,fuper hoc tranfigcre,mulclamque indictam perfolucre maluerit . Tandem tamen fini 
gularidiuininuminisgratiaannuente,fic iterum vegetari atque erigi coepit, vtnon immerito reflor e- 
fcerc, atque mftaraqs lilae iuuenefcere videatur . Quam Dei benedictionem vt prudens Vrbis huius fe- 
natus i ure fui p icit & deueneratur : ita Deo etiam primas tribuens,fic Ecclcfias dotat & ditat, fic fcholam 
rcftauratam tam ordinarijs Coilegijs, quam extraordinariis profeiToribus , ftipendijs , &tedificijs ornat 
& amplifica t,fic ius & iuftiriam aequabiliter adminillrat vtfingula & omnia ad De i honore m, ad Ec- 
clefiae incrcmentum,ad Reipubl.commodum, adfingulorum falutem dirigi, vtiuuentutem, viuum Ec- 
cle(ixincrementum,adReipub.commodum, ad fingulorum falutem dirigi, vtiuuentutem, viuum Ec- 
clefiae Reiq; publ.feminar iu,fundamenta optimaru artiti iaccre,triuq; linguarii. & totius phiiofophies 
lyx»xXoiratS«a« intelligentiam percipere geftiat&procurct.Deinde in pace de bello fic profpicitur fic 
vrbs, vallis, foffis,muris,propugnaculis, armamentario munitur : fic, praeter aliquot minora.quatuor pa- 
rochialibus teplis,praetorio,aIijfq; publicis & priuatis Ciuiu xdificijs exornatur, vt noua pene facies ap- 
pareat,& tam fenatus quam ciues ad eam muniendam & exornanda conlpirafle videantur. Quam rem 
laeta agrorum fertilitas & vbertas, frugum fruduumque vicinia admodum fcrax,adauget.,S , itus vrbis no 
iniucundusiaer fatis lalubris : naualis ftationis opportunitas optada,atq; inde magnae negotiationis co 

moditas non contemnendarAduentuarixfocietatis mercatorum Anglicorum, ab Hambur^enfibusre- 

ictorum, fedes eleda.Emporium hodie tota Europa notilfimum . Habetpraeterea fuburbia frg, 
quentibus habitatoribus exculta : habet extra vrbem praedia eiuium hortofq; eleganter ex- 
fixudos. Habet etiam fuae i urildidionis merique & mixti imperi; exercitia 
quotidiana,eiufq; fignafurcam & alia,tum ab vna Vrbis par te, in ipfa 
Albis ripa, tum ab altera parte extra portam Magnam in 
monte pofita,ad i ullas fcclerum poenas,illic 
a piratis, hic ab alijs maleficis pro 
diucrfitate deliciorum fu. 
mendas. 



B R E M A- 

R e Sf A,ad V ifurgum flumen vrbsFfanfearici fcederis elegas, opere, arte, & naturali fi tu 
valde munta-Francifco Irenxo,nefcio,quo indicio ,Pto!omei Fabiramum, Ex amplifi- 
timanegddatura &remotiffimanamgat oneopesacquirit, Vnde ciues peneo6s,YeI 
negotia-.ores, velopificeSjScmukinau; ufnarchitedFperiLiliimi/unt natura beliicofijin- 
duftrn,Scaiiquantulum adiedit:onempropenfi,quod variis retro feculis adiombus, 
cum ea enam nuper probarunt,ob qUam Dithmarus KenckeliusConful £remenfis,vir 
eleganter dodus,cuSenatorib.aliquoc vrbe ceffit, Sc peculiari libello,AnnoM.D.LXV. 
Vrfeliis edito, pfemecceftatur LKerarumftudia,artesq; liberales tum primum amant 
Sc promouenc,quado earum venuftateapud exteros poliutunMinus alioqm m ftudia, 
&ftudiofospropenfi,mercaturamiibennus exercent. Vicos habet & plateas elec-anti 
sdiumferie bene difpofitas.Forumamplum.in quo hebdomatim rerum viduineceffa- 
riarumfrequen.es fiunt nundinat.lnmed:o, Imperator a Sc Regalisercdaeftftjtua,ftridumiuftnfe gladium ma- 
nu tenens, Vnum fori latus Metropolitana Ecclefiarefpicic, Alterum Senatoria domus condecorat,fundamentum 
habens pretiofidm ac gratum ^Cellam nimirum vic arum ac publicam, in qua, fiub Profecti gubernatione Senatus, 
vinum, tolerabili pretio, Sc decenti elegantiq* oeconomica ratione propinat, Qus communis eft multarum VVan- 
dalicarum Sc V Vellphalicarum vrbium confiuetudo , vtad publica ferenda onera,vini propina penes Senatumma- 
neat.Potusalioquivulgaris,aquaeftcdda,quam cereuifiam nuncupant, Quarum fere tam multa diuerla genera 
commemorantur,quoc inhacSaxonu Sc V Veftphaiia vrbesexiftunt.£cinterhas,Bremenfis,non vltimam laudem 
mere ur,quam nonmodo domi affatim Sc largiter biouilt,fed procul eciam foras emittunt. Non nimis care hic vi- 
uitur,carnibus quippe &p:fcibus Bremenfes abundantdoli fitusq; beneficio id habenr,pafcuis enim & maris, flu- 
mimfq; p-fcofi vicinitate gaudent. Anguillas , murenas, Salmones ita falecondire,& infumarenorunt , vt magno 
cum lucro ctuium,vbiqj cari grati fintScpretiofi. Superioribusanhis,fiubSixcoQainco,quando Vvandalicaenauesj 
magnam caritatem annonae frumentorumaduedionem ItaLa aliquantulum leuabant,Fdas Bremenfes pifeium Sc 
Cereutfia: dehtias, Florentia: Sc Romae, non fine admiratione vidimus,quando lftis muneribus Maghum Etrurfe 
Ducemj&Illuftf es Italia: viros, Illuftris Sc Generofus Dominus>D.Heiiricus Ranzouius, Danicoruin Ducatuum 
Gubernator heroice Scliberaliter donabat» 

BxEMAiignobilis primum vicus fuit, crefcente vero religioiieChrift ana vires Sc incrementa fufnereccepitjqua; 
Bpifcopisfuispotiffimumdebet,aquibusMetropoliticadignitateilluftrara, Ecclefi; AouilonariumomniumMa- 
trice condecoratajSc mUrorum ambitu cinda fuit. Fdorum pr.ma fundamenta pofui t L bentiiis Epifcopus,ob Sla- 
uorum fami tiam, qui deficientesafidejpertotam Nordalbing’am&Slauoniam.H 2 mburgi,& vicinis paflim inlo- 
ciseuerfisEcclefiis, in Chriftianos,ScEcclefiafticosvirosj ; mmani crudelia te feiiierunt.FIocveroLibentiiinftitu- 
rum de Brerrta munienda, alius loci Epifcopus Hermannus,circa aniium Chrifti M.XXX V.perficere voi uit , qui ia- 
disfundamentis,cum operis exordio vitam finiuit. Eius deiridefucceflorBezelinus muriim duitatis Bremenfis a 
pra:difceflorefuoorfum,ingyroconftfuens,aliqu.busin locis eum vfq; ad propugnacula erexit, aliisq; quinq; aut 
feptem cubicorum alcitudiiie,imperfedum ditaifit. Cui etiamab occai u porta gr 2 tidis inhafit, fupcrq; portam fir- 
miffima turris, Italico munita opere , Sc feptem ornata camefis*adaduerfiim opidi neceffitatem Anno Bezelihi vl- 
timo,quandoiam Bremenfis Ecclefia, apruno fundationis tempore annis fere CCLXX. floruerat, totacu vhiuer- 
iavrbej&cauitacanonicorumpietateexudafuitjnam poft tam graue incendium * canonicam &c regularem vnius 
dormitorii8icoffimunismenfevitamdefefente',adpriuatatn licentiam deflexerunt. Albertus Archiepifcopus. 
Anno M.LXII.VidensexuftariiBremenfemBafilicamin reftauratione max hias ex gere vires* murum ciuitatisa 
prxdifceflbfibu.sfuisorfumjdeftruifecit*&lapidesadEcclefi^cofl;ruclionemadhibuit,Turicetiamturris fpecio- 
fa, qua: feptem cameris ornata fueirar, funditus diruta eft. Vnde quidem apparet, Epifcopos , ius omne Sc imperium 
inhanc vrbemhabuifle. In quam paternum affedum multis eam pnuat; s Sc publicis £edificiis,Sc priuilegiis ornando, 

d ueffistemporibusoftdnderunt:fUndacioneMeiropolitar£cEcciefia:,claufl:raiiuma:dium,8c:pr£efercimFfofpita- 
lis eredione.Anfgarius namque primus Hofpitalis Bremenfis fundator fuit,cuiusdocatioriemSiReimbertus Anf- 
garii fuccefforjpkirimuni auxit. Adaldagus ad eandem Hofpi talis fund tionem tantum adiecit,vtpra:cer hofpites, 
qui frequenter ibi fufcipiebaiitur.quotidiein eodem XXIil. pauperes pafceremiir. 

ExBremenfihacVrbefacra:Euangelica:Coloni;enont ntumK-locavicinajfedScin Aquilonaria regna, Pro- 
*inrias,Sc longe diflitasinfulas*im6,inipfamvfquelslandiam propagata, Semulcorum annorum deciirfujcoferua- 
ta:fuerunt:NarnVvillehadus primus BremenfiumEpifcopus.maruimas,&BorealesSaxoni^partes,&Tran(albia- 
nos populos,perlauacrum regenerationis, ad fidei Chriftian^ puritatem perduxit, & multa infideliu millia bapti- 
zauit,eoq ; nomine, abarbara&cferagentevsriasafHd: one^ Sc per, r eGirutionesfuft:huit,Cuius fanetis veftigiis eius 
fucceflorVvillericusinha:rens,magnam8cre!igiofamha:reditat£EccieffeBremehfiacquifiuit.Huiusdeinde fuc- 
ceflor Anfgarius.exBremenfi refident a,tuncnondum murorum ambitu claufa*r,unc DanoS, nunc Tranfalbianos 
vifirans, innumerabilem vtriufq; gentis multi tud ,hem*diuina prseiinte gratia,traxitad fidem Chrifln : Rege etiam 
Dacia: baptizauit>&Ecclefiatn in SlefvVicconftruxic prima tn. Deinde RipenfemEcclefiamfuiidauit,Scdatalice- 
tia a Rege baptizat»,vt quifquis vellet in regno fuo 5 Chriftianus fieret, infinita geiitium multitudo ftatim per mini- 
fterium fandi Anfgarii credidit Chrifto, de quibus hdcmemoriale iii libris reliti utri eft,quia plures,qiiiih aqua ba- 
ptifmi loti funt,ab omni corporis infirmitate ftatiffi liberati*Domino lefu Chrifto grati s referebatiPofthsc, Rege 
Svvecfecum fuo populo baptizauit.Hicautem Anfigarius A rchi epifcopus Fiamburgeus Sc Metropolitanus omniu 
regionum Aquilonarium,vnionemFfamburgerifis & Bremenfis £cclefisprocurauir,8cilIamXVi hancXVII.an- 
nisadminiftrauit.Vnno deinde Bremenfis Antiftes, Religione in Epi/copatu fuo conftituta, Euangelicam vifiratio- 
nem ad Danos vfque perduxit, Heroidum Regem baptizauic cum Danorum multi tudine*cuius adiucotio *omncs 
Daoorum infulas circumibat,verbumDeiannuncians,DeindeinSueoniam venii,Scinuenitibi,quos S. Anfgarius 
baptizauerat,adPaganifmurnrelapfos,quosadfidem Chrifti reduxit.Tardemnon ftnemaximolaboreiadBirkam 
Gotorum oppidum, in medioSvveonis pofitum,peruenit,quo iam poft obitumS. Anfgarii annis Lxx.nemo dodo- 
rumaufuseratpertingere,prsterfolum ReitHbercum.Onvvanus Bremenfis Antiftes, domi forifq ; clarus Canucu 
Danorum Regem Slauorum fatrapas,NordmannorumRegem,in vera Religione confirmauit,& fandasEpifcopo- 
rum legationes ad has gentes deftinauit, Conlimili pietatis zelo Bezelinus dodrinse Euangelica: ordinauit Epifco- 
pos,quos in Schlefvvigh,in Sclauania,& Ripam, pro Chnftianitate augendajtranfmifitiSimile Alberti Sc Adalberti 

ArchiepifcoporumBremenfiumftudiumfui-,quiperDaniam,NordmanniamAuediam,verbidiuiniminiftrosde- 

ftinarunuVvirnilanorum, Sc ScritifingorumgencemChriftofuotlucrati. 

Hsc ex Saxone Grammatico: Ex V vandalu ScMetropoli Cran tzii.ExHiftoria Ecclefiaftica M. Adami , ex ferie 
ArchiepifcoporumBremenfiumsQuiiibripofteriores duo exRanzouianaBibliothecantlperprodierut>&ex Ara« 
grimoionalslandoexcerpfimus. 






mi mmm 


mw*eM *:-Wb 


&$rwiiBwaEfla! 


iisi 


1111 


ifl 


■a&te 




WWHra^JSSSHs 

i srr. •,«»4 \ 


' 


niinilW 

iU*-’-;; 


- 

.’ 

aa 


X il\W _ >. 





L V N AE B V R G A- 

VN/EBVRGA ciuitas Saxonis inferioris celeberrim a,cuius longitudo eft 51 . G. ?f . M. Lati- 
tudo.y,p.G:ficdicla:vel ah idolo Luns,quod monti qui calcis nomine inGgnitur.quod ea copi- 
ose ibi erroditur, totufque ex ea fere pauca tantum afperla terra conflet, quondam impolitum 
iuit: vel a fluuiolo prsrerlabente ciuitarem,qui nunc Elmen 2 , tse «Siinenoi® q: ab vn- 

decimriuulisineum fluentibus, dicitur,olim Luno vel Xunoa> vocatus ab IGdciterfaciente ad ' 
Gambriuium agnatum,!oca tenentem vbinunc Hamburga &Gamma Gta funr,qus multis ri- 
uulisflumimbusque & locisinMarchia BrandenburgeG& ducatu Lunsburgiconominavero 
a proprio no mine, vela forma,quaculra fuit, in modum videlicet corniculatsLunsJmpofuir. 
Eftque vero limilius emsftatuam monti prscelfoimpofitam & cultam ab inquilinis , qua quod Iulio Csfari id Chro- 
nica Saxonum mbuunt.Hoc idolum 3 cuiufcunque fuerit, ab Egifto ex feptuaginta difcipulis vno ,qui in his oris Eu- 
angeliuml :fu Chrifti propagauir, vel ereclum rurfus ab incolis, ad idololatriam prolapfis . a VViperro Abbate An- 
giico,Benediclins profefsionis & Epifcopo Verdenfl primo, deftruclum,& hunc in eodem monte coenobium in ho- 
norem B. Maris Virginis glorioissdificafle, annales VerdenGum Epifcoporum referunt circa A, C. incarnati. 
D- C C Lx xx. 

truiGe v ero noc opidum etiam antequam Bardevvicum ab Henrico Leone duce Bauaris & Saxonis Palatinodue 
Rheni ac c. i.cto re deftruclu eft, t enatur hi flori a Garoli Magnilmperatoris.cuius tempore^vt habet Her mannus Cor- 
nerus) V Villam, velVVilzam princeps Obotritorum, quem in ordinem redegerat Imperator A. a nato Chrifto Sal- 
tatore D. cclxxxix. cum exercitum contra Saxones eidem adducere vellet, opprelfus & inrerfedus eft ab his circa Lu - 
nsburgam A. anatiuitate Chrifti. cccvij. Et DitmarusEpifcopus Mersburgenfts ac hiftoricus, qui vixit tempore 
Henrici Sancti Imperatoris lib. <?. Cnronicorum ait: In ciuitateBernhardi(hic eft Benno dux Saxonis Eledlor primus 
& Dux Lunsburgicus filius HermanniBJing;j)£ui?t&e)rg(qus eftLunsburga a patria pronunciatione ita a Ditmaro 
enunci ata ) dicta, eodem anno, a Chrifto videheee incarnato M.xiij. aeris fitmira mutatio arquemotio 3c immenius 
teirx hiatus.Hoc ftupet accola & fs pius nunquam vidiflfe teftatur. Monti ita que etiam tunc Ciuitas quaedam eiufdcm 
nominis coniuncla fuit, quas pars adhuc nomen a veteri ciuitatererincr.Deftruda vero Bardevviga ,eu.intra moenia 
ciuitatisaflumeretur vicus vel pagus S5?x0c{iorp/ veteri Ciuitati ad Orientem fitus, adiuftam magnitudinem vrbis 
oppidum excreuit, circa A. Chrifti M. cxc. 

Longobardos Saxones hanc regionem inhabitaffe oftendunt vicina loca, aBardis,qui pofteaLongobardi, nomi- 
nara:vtpote Bardo vvicurrqq.-hor <f/ qua voce afylum veteres Saxones fignificauir,&Bardengca,Cathedra- 

lis Ecclefis Rameflocnfis, funda ts ab Ik ia muliere pia & honcfta, vt eflet quali alylum Ecclefis HamburgenGs,a Danis 
fspiusafflnfts, pagus in confirmatione Ludouici Germanici itadidlus. 

Eft in hac vrbe lalis fons vberrimus, Dei Qpt. Max, beneficium ingens & admirandum , cuius initium ignoratur 
quidem, verum, in hiftoria Ottonis I. eius primum fit mentio. Defenfus hic legitur in Helmoldo hiftorico ab Henri- 
co Leo ne duce Bauaris & Saxonis Electore Palatinoque ac Principe Lunsburgico contra fcat urigines lalfas in Ol- 
deflo repertas, quas obftrui iuisi t,ne Rei publica Lunsburgenfis quid detrimenti caperet. Sub pro nepote vero cius lo- 
anne duce Lunsourgenfi longe \ beriores aqus falis eruperunt nouufque fons inuetus eft,priuilegiis. Giuitas orna- 
ta Sc Ludi equeftres in vrbe,qui foiito more celebrantur feria quinta ante dies qui a Baccho nomen habent, a patritus 
qui bonis falinariisfrui cupiunt, inftitutiiunt circa A. CMCClxix. Muria huius vberrimi fontis olim vrna ingenti 
pendula ad trabem mobilem antiquifsims columnae impofita funibus ligata per viros procerae ftaturs prscipulduo 
extracla eft vique ad A. Chrifti M.D.Ixix. quo die Marga ritae facto , fali nae Prae fc dio tum temporis prudentifsimo viro 
domino Georgio Toebingio nunc Confusum tatio facla eft, & per Siphonem magnum ad profunditatem putei col- 
locatumhauftainhunc vfquediem incafasdiftribuiturquinquagintaquatuor, quarum quslibetcontinet farragine 
quatuor.in quibus, quod mirum , ex plumbo fadtis muria infufa,dies noclefq, coquitur & binis horis maturatum fal 
indomibusadhocfabrefadiisvehiturveicuiliberemenrivenditur , farragines etiam deficientes ex ignis ardore, 
intra dies quatuordecim fere, liquefacis rurfus reficiuntur.Omnibus etiam ciuibus& inquilinis muriam adeondien- 
das carnes petentibus,ea etiam fineprerio non denegatur. Prouentus vero falins huius pafsim diftributi& ecclefia- 
llicis contributi funt,vt de bonis falmariis victitent non tantum Parritij: fed cmnes in toto ducatu atque aliis eriam 
regionibus, monafteriisinclufs vel facris initiatsperfone,qusqueliterishoneftisaddi<ftsfunt,&prscipuanegoria- 
tio Ciuium ac incolarum eft ex eodem beneficio diuino& maximo. 

Monafteria intra moenia quondam habuithsc vrbs.i.adD. Michaelem ordinis D.Benedidti,quod in monte prius 
fitumfuit,cuius fundamenta,tefteHermannoCorneroin A. Chrifti incarnati. D.cccciv.ieciqOtto Magnus ille dux 
Saxonispater Hcnrici Aucupis Imperatoris, exsdificatum vero eft ab Hermanno Bilingio duce Saxone & dynafta 
Lunsburgico.Secu ndum D. Virgini Maris confecratum ordinis S.Francifci. Tertium Vallis facra nominatur Pr?- 
monftratenfium Quartum Paulicorum, nunc infcholaredadum.inquapueriin legendo & feribendo Germanicam 
linguam ac in Arithmetica inflituuntur-Vuum Virginum facrarumfuit,qu?Conuentuales Ceruieefuntnominars. 
Quibus &Prspofitura ad S.Ioannem ex Archidiaconatu in S9?ebefiorpfa<fta & Collegium Conuentaliu fratru, vul- 
go t»«r (EdiatJheS^erin/annumerari poftlinr.-Exhis quodad D. Michaelemeft, in quoScaurea confpiciturara , fu a 
adhucretinetbona, reliquorum a monachis deftertorum Miniftris fchc!s,ftudiofis& pauperibusdiftnbuuntur. 

Templa Auguftane Confefsioni addi&a, fex habet, j. ad D. Ioannem.II. D. Michaeli confecratum. II I. ad D La m* 
bertum. I V. D. Nicolao facrum. V. ad D. Virginem ante annos quatuordecem ex fundamento exftruclum. V I. S* 
Sando infignitu,circaquod&domus in qua pauperes aluncur: quibus additur Domus Mifericordis velNofocomiu* 

Totacommunio diftributa eft, Romano more,inCiues,cum patritios tum plebeios & inquilinos. Vigctin eaac 
floret optims politi? ratio, ftudia litterarum, iuftiria, pax & concordia inter clerum 5c Gubernatores Reipub.quorum 

fummapoteftaseftpenes patritios. 

Diftat abHamburgofcpte,Lubccadece,Vlcenaquinq;,Bergerdorffaquinq;,VVinfena adLunatribus.Brunfuiga 
dece & fex miliari bus.In perantiquo Hanfiatico foedere inter fex primarias vrbes recenferur , ex quaru arbitratu con- 
ucntus.vel totius Hanfe,vel aliquaru.pro vt res exigit, Ciuitatu prscipuaru indicantur conicribunturque. Huius vr- 
bis elogium breui & eleganti AcroftichideM.ThomasMavverus Paftor quondam ad D. Micfaalem ita exprefsir. 

untburga Dei Litaberis ante tribuna L r 

\ narum retinens Verbafacrataftat V 
N te non iu fi it ia N ervum venerabile numeN 
AL quali tribuens \Lqua cuique vicE 
Barbarus bine aberit Bona qui rapit rrbibus Ac ha B 
V/i feres larga Vi bona cunela penV 
Rupta tibi nunquam & dpi et concordia robu R 
G og procul bine aberit Grandit & rnft Mago G, 


ALI VD PETRI LINDEBERGlI. 
Nec tu r.t&iuaga, qua gaudes numine L v n a e , 
Vrbtlus es reliquis perpete laude minore 
Cale if er eximius fub moenibus accubat ipfis , 

It gignens purum foeta faltna falem. 

Cat er a prttereo : K.am fune pulcherrima cunela 
It f ociam UHa prarfmin TtbtmbiL 



42 







razebvrgvm- 

AZEBVRGVM vetus Saxonix opidum, cum arce elegantiflima, diffat Hambufi 
go miliaribus feptem, Luneburgatotidem,Lubecatribus,Swcrinofex,Schonebur- 
goduobus,Mulhemio,vnico. Situoportuno & percommodo excellit, mari vri di que 
cinctum , quod ad tria miliaria,Lubecam vfque fe extendit, quibufdam in locis dimi- 
diarum miliare, communiter vero quartam miliaris partem in latitudine obtinet. De 
cuius litu & conditione Dauid Chytreus prima hiftorix lux parte hunc in modum 
feribit. 

Epilcopi fedem in opido Ducis Saxonix Razeburga, temporibus Henrici IV. Imp. 
Albertus Bremenfis Archiepiicopus primum inftituit,loci litu amoeniffimo. Totum enim opidum, colli 
vndiquaque circumfluo, velut infulx,incumbit, quam xdificijs totam fere occupat. Ripx exteriores lacus 
fcu maris opidum alluentis,collibus editis & fyluis arnoeniflimis vcftiti lunt.Infialx vero, ad boreale latus 
opidi.Tcmplum cathedralc & Canonicorum xdes infiftunt. Auftrum verfus arx Principis, frequentibus x- 
dificijs ornata,& aggeribus,muris ac vallis munita, & aquis vndique cincta opido adiacet,qua fola parte, ci- 
fijs aut equo vectis per pontem aditus in opidum. Inhoc opido, fedem Epifcopi crebris Henetorum incur- 
ilonibus plane extindam & deletam,Henricus Leo poftea inftaurauit, Quam Anno ijoo.Ioannes ex fami- 
lia nobili Barckentina ortus, regebat, ordine vicefimus Sextus , ab Euermodo,ex Magdeburgenfi Ecclefia 
per Henricum Leonem,ad primam Ecdefix illius, penitus per Henetos vaftate renouationem,euocato,qui 
prxmonftratenfem ordinem afiueuerat,Ratzeburgi etiam inter fratres collegas inftituit. Qui hoc tempo- 
re pr imum,fub Ioanne,affenfu Principis magni , authoritate Cancellari) fui Henrici Bergmeieri perf uafi, 
& pontificia difpen.fatione,Canonici fxcularesfadi funt. Atque hxc quidem Chytreus. 

Capituli & Ciuitatis Razeburgenfis diuerfa & feparata eftiurisdidio , ingentibus palfim faxisper agros 
& campos difcreta,in quorum vno hxc verba capitalibus litteris incifa leguntur. 

TEMPORIBVS CONRADI REGIS ET HENRICI DVCIS SAXONI/E VENIT HENRICVS 
COMES RAZEBVRGENSIS ET IBI CHRISTIANITATEM PRIMVM FVNDAVTT. ANLMA E- 
IVS REQVTESCAT IN PACE. AMEN. 

Anno falutis M.CL. IV. Prxfidentc Ecclefix Hadriano Pontifice,imperante gloriofiffimo Imperatore 
Ftiderico primo , fundatur Ecclefia Razeburgenfis Cathcdralis ab Illuftr illimo altigenito Principe ac Do- 
mino Domino Henrico cognomento Leone, Henrici primi Saxonix &Bauarix Ducis filio, Qui eam libe- 
taliter dotat cum terraBoythin,&nonnullisalijsvillis , ciim intcgrali decima totius Dioecefis. Villam au- 
tem Potrauro cum cenfu , decima , & omni fuper ioritate 5 Ecdefix Razeburgenfi conrulit,cooperanre i Ili 
HardeuicoArchiepifcopoBremenfi,eo,quod Albini cum exefeitu tranfgreffus, primam nodem fubpapo- 
lione in terra inimicorum tranfcgifiet.Comitatum etiam Razeburgenfem erexit,primumquecreauit Co- 
mitem validum Henricum Bothvvede,vel vt alij fcribunt.Henricum de Badxvvide. 

Cum autem decima totius ad Epifcopatus ad Epifcopum pertineret , per eundem Ducem tranfactum, 
quatenus dimidiam decimam, prxfednrarum & dominorum,etiam Comitatus totius Razeburgenfis @<j- 
fct&tifcfj & ^Btttfffborc^/idem Comes abEpifcopo in feudum haberet, Alia medietas pro vtilitate Dicecefis 
remaneret, tam in proedijs nobil i um & comitum,quam in emo lum en tis noualium .Ita tamen , vt deficien- 
tibus hxredibusmafculis,iurefeudi, omnes decimx ad Epifcopum redir en t. Verum, cum pientifiimus fun- 
dator ab Imperii proceribus accufaretur.quod Epifcopos taliter ir.ueftire in Imperio prxfumcret.fic hxre- 
ditatemfuam,quamex Erico W elpone in Suenia x Bauaria habebat, ad imperium libere tranlluii t. In feu 
dationem trium Epifcopatum in rccompenfam ad vitam obtinuit , neimperialisgratixfadum Ecclefijs 
obeffetjheredefquc etiam fucceflores Ducatus ius ex eo, adfecompetere,infuturumprxtenderent. Prout 
plenius, in priuilegio, Archyui Ecdefix Razeburgenfis explicatur.Fundator jiorro, nouam hanc Razebur- 
genfem Ecclefiam, multis priuilegijs, quin & rdiquijsfacris,multifqueornamentis : ex deftructoBareouico* 
magnifice exornauit: 

In turri Ecclefix talis inicriptio legituf. 

ANNO DOMINI M. C. LIII. TERTIO IDVS AVG. 

FVNDATA ET CONSECRATA EST RAZEBVRGEN- 
SIS ECCLESIA CATHEDRALIS AB ILLVSTRISS. 

PRINCIPE DVCE HENRICO BAVARLE ET SA- 
XONLE. QVI OBIIT ANNO M.C.XCV. 

ORATE PRO EO. 

Circa annum ChrifK 1066. fub imperio Henrici quarti, gfauifiima perfequutione W andali in Saxonia 

Chriftianos afflixerunt, in Hamburgo,&locavicina irruptione fada,Monafteria,Ecclefias, Scholas, &o- 

mnes pietatis officinas euerterunt,omnesqire iftas prouincias igne & ferro demoliti funt. Verbi Dei preco- 
nespaflim trucidarunt, Et inter complures alios religione ac fandirate prxftantes, AnfuerumRazebur- 


ter Lubecam <5c Razeburgum,pofitus cft.Sed de hac ‘Wandalorum infania , Vide Albermm Crantzium in 

fuaWandalialib.3.cap.4-in Metropoli lib.3.cap.3.& 45- . . . . 

Complures, vari as Sc mirabiles Razeburge nfis Ecdefix conuerfion es,vdc in operis iftius indice, proli* 
xius explicari, 

45 










BARDO VVICVM; 

Ar dovvicvm, Vctuftilfimuni quondam Saxonix oppidum, St quod nomen indicat. 
Bardorum, vel Longobardorum gentis non tam populofie quam manu prompta, quae 
dextrum incoluit littus A Ibis, a Magdeburga,Stadam vfque afylum xvi.ftadijs diftat Luna- 
burga Septentrionem verius: xdificatum fuit fuper flumen Euuonvquod eft Elmena, A. M. 
2971 anno 1. Rehabeami filij Salomonis anno 1602. poft Treuerim, quod indicant verbis 
proletarii periftiiio templi Cathedralis infculpti,quific habent. 

esi brabtmdumnatus.moxTreuens incipit ortus. A» M. 1906, 

Huc annisi» a R D v v ic K lex. X .quoque atttncue. 

Anno 189. poft euerlam Troiam, 235. vero ante Romam a Romulo Remoquc qondltam, 
quod ibidem Iculptus poft prxcedentes, verficulus teftatur. 

r Fosf& a rdw ick Roma duo C. cum quinque triginta, A. M. 3206. 

Atnp illi mam,munitillimam accelcbratiflimamhancfuiire vrbem & veftigia Sehiftorix oftendunt.Nam poft re- 
cuperatam a E ilio Dei Domino noftro!efuChriftolalutem,Egiftus vnusex 70.difcipulis & Marianus in ea Euan- 
gelium hoc docuerunt ac pafli funt,quod tumba Egifti( cuius tamen ofta poft euerfam vrbem, Rofchildam in Dani- 
am tranflata funtjqua; ibidem in coemiterio adhuc cernitur, teftatur. In D. Mariani vero honorem, templufunda- 
tum fuit circa pontem,quilictoraEImena£iungit,vbiinterfedus ab idololatrisputatur.EtCarolus Magnus prD 
mus Germafio. Romanus impdrator,natione Francus,poft diuturna cum Saxonibus gefta,dubio Martc,bella, tan« 
dem victor, celebratis in Maio A. C. 7S5.ComitijsPadebornxBardovvicum venit ^ Sedato faluoconduftuSaxoni# 
cis Principibus, regia maieftate ornatis, VVidekindo vc 3, Albioni dynaftxHolfatorurn, AnboniBallennctenfi e- 
i ufque filio Beringero,intcrccdenteque pro his Henrico comi te He n nenbergico, qui fororem luam Hadmutim. 
Bef ingero in matrimonium dari voluit,hac conditione, fi Chriftianam fidem religionemque & baptifmum fufei- 
pere veliet,adfeaccerfiri ipfosiuftit, clementiifimequeeos habuit, acvtabieSfa ethnica idolomana baptifmum 
lulciperent,pcrfualit,quo etiam aliqui illorum ibidem initiati fuiit. Carolus quoque Epifcopalcm fedem cum ca- 
thedtali templo in hac vrbe fundauit,illa vero Verdam translata eft,hoc adhucibi conlpicitur .Deinde Carolus iu* 
nior filius prxnominari Imperatoris, iuflu patri s in Barde v vico oppido a Nordalbingis homagium accepit, & cum 
Obotritisac Vvilzishenetis colloquium inftituit, A.C.799. Oblefta etiam fuit abEberhardo Palatino & Danck- 
maro ir-ttre Germano Ottonisl. Imperatoris & hofte.propter iuiiiorem eius fratrem Vterinum Henricum Rixo- 
fum,qui in hanc confugerat ciuilis belli tempore A. C 938. fuperata& fpoliata a militibus , ac Henricus Prin- 
ceps Saxomcus ab Eberhardd ductus eft in Larun,Henricus Leo autcm,Dux Bauarix & Saxonix Ele&or , dominus 
huius vrbis,profcriptusa Friderico Barbaroffa Imperatore, curri ciues Bardovvicenfes ipfum intra moenia recipe- 
re non tantum nollent, fedcontiimeliofis etiam verbis infultarent, A.C. 1182. quare in Angliam fugere] neceffc 
habuit, cum inde reuerterentur A. C. 1188. auxilijs Danicis, Anglicis.BernhafdiRatzeburgenlis , Helmoldi Su- 
crincnfiSjBernhardi Vvoelpenfis Comitum & Archiepilcopi Bremenfis, Vrbem hanc obfidionc cinxit , cumque 
cuies freti munitionibus ac prxfidiario milite a BcrnhardoSaxonix duce,Ele£toreipfis miffo, dominum fuum hx- 
reditafium Henricum contemnerent, iraexardefcens,& Leonino ferociens animo , eam expugnat totam : mu* 
ros, turres, portas euertit, ciues militefque trucidat, qui vita donantur, exruderibus eius Lunxburgam ampliant 
& Hamburgum reflaurant A. C. 1189. de quo etiam ver ficuli proletarij foribus templi cathedralis infculpti extant, 
c M. C.poft fiatjuncits octoginta, nouemque C . C*liS9, 

Dum Brunuictnfis dux Henricus Leo ditius 
Simonis wfeflo Bardvvick fubuertit ab alto , 

Ex fpolijs Cathedrales Ecclefias Lubecenfem & Razeburgenlcm, Henricus princeps ditauit. Vndecim parochi- 
Jilibus templis inlignita fuit, quorum maxima pars iam defoiata, & vix rudera huius prxclariftlms vrbis ac muni- 
tionum atque xdifi ciorum ipfius confpiciuntur. Itaque 

Di fate tujlittam moniti & non temnere diuos «. 

Nccquiequamde hac amplius legitur, quam quod Henricus Rex Romanorum in abfentia patris fui Friderici 
2.1mp. Comitia hoc in loco celebrauit,A.C. 1229. CiuisSt inhabitator es hodie maxima ex parte cum cxAgrical- 
turatum ex olere, rapis, pomis,herbis odoratis floribufqud diuenditis Viuunt 

epigramma in opidvm 

BARDEVVICVM. 4 



S luefitaBardis fuit a Bardone vocatum 

BARDVVlcVM,certe pernetus opidulum eft. 
fuit, ante fuam ftruxit quam Romulus vrbem, 
i\obile deuifti qua caput Orbis erat. 

B ARdv VI c O facies etiam praftantior oltm, 

_ nunc deftruclo cernitur ejfe,fuit. 

A amque adjplendofem ferme fuccreuerat vrbis 
Structuris amplum, Ctuibus atque frequens. 
Henricus vero captum Uo diruit tllud. 

Auxilio generi prafidwq ue fui. 

Viruit, integrumque nihil , nifi templa reliquit t 
Sumptibus adiecit qaeis Cathedrale fuis. 

Ex hacBardvvicipoJl fur rexere ruma, 

Lunaburga ferax, atque Lubeca petens. 
Conuentus fedem Bardvvtcum prabutt oltm 
Car ole magne, tibi Prine tpibuj que viris. 


itunc eft opidulum, quod viftum quaritat egre. 
Hortorum at que agri fructibus at que fatis. 

Sic,ftc magna cadunt, ftc euertumur & vrbes 
Munita, queis nil firmius ejfe putes. 

SicReges fua fata manent, Nam Henricus & ipje 
Fortunam varias fenfit habere vices. 

Fer didit is merita profer iptus Cafansira 
Pene omni populos cum ditione fuos. 

Quippe Albis ,MonsHerctnia,&cum Balthide Rhenus 
Ac Bauarx quicquid nominagentis habet. 

Magnanimi fceptrum quondam agnouer e Leonis 
Nec vidit regno T eutonis ora parem . 

Excidit imperio dum fasto tollitur alto, 

Qmfquis repentinas difeet timere vues. 

44 













BARDVM pomeraniae^ 

Omerania aPomefano Vidunti primiBorufsiorum Regis filio nomen habens, in fuperio* 

• rem & inferiorem diuiditur.quarum hasc,in Orientem vergens, V Vandaliam, CafTubiarr q,, 
IllaStetinenfem,Barthienfemque,feuVVolgaftenfem Ducatu , ac Rugientem infulam co- 
ple&itur.Opidiseftegregijsculta, inter quas BARDVM non infimum dignitati s Icum ob- 
tinet. Praeclaras enim & “magnificas nobilium xdium ftrudurasiucundani D cibusfuisre- 
fidentiam priebet. Eiusprxmordium-in annum poflChrifium natum M.L.vXiX hi otici, 
& opidi Archyuum referunt. Quando aLongobardis Rugienfem infulam occupanr.Dus, 

— — - - loco negotiationi peropportuno ad mareBaiticum xdificatunnBartienfi feu VVo ga en. 

fi Duci patuit. Deinde Stetinenfes Po mera nise Duces, fi tus commoditate iiiedb, amplissimarum \ rcium ptiui e- 
gijs, Ducati refidentia, Palatio eleganter ad normam aedi ficato Schola, & typograp h:ca officina,Bardenlehoc o- 

pidum decenter exornar antiquem admodum & horto, %'arijs iepimenns,diuerS arumque herbarum. florum, d.Q 2r 

borum varietate, ad delectationem fpe&antium venuftediftincto.Appeiianonem & nomen vela primis fun a to- 
ribus Longobardis, ve: a prxter labentefluuio Bartico obrinuiffe perhibetur quem hoc loci mare absorbet, 
rum habet amplum, in quo, ob agri vicini fertilitatem & maris opportunitatem, res viCtui,& humanae necefsitati 
inferuientes, tolerabili pretio veniunt.Solum enim haber,non tantum fuburbanum,fcd totius Ducatus vbiq; fer- 
tile, aquis irriguum,ftagnisabundans,onerarijs mercatorum nauibus peruium, duces palcuis-pomis, lignis, fi luis, 
montibus, venatione, pecore,pifcibus,frumentis,buryro.melle,cera,& a pj s his fimihbus , vnde marinis & fluuia- 
tihbus pifcibus, omnis generis ferina multi fq- magnarum vrbium commoditatibus, Pomeramx Barda abundat, 
\ t non immeritollluftrifsimi Pomeranix Duces optaram fi bi decem , vitarque domicilium in ea fibi dele geri n,» 
Ciuium opes jn re pecuaria, & negotiationeconfiftunt quam per mare, vicinam Daniam, Noruegiam 2lia,que 
remotiores Regiones,magnoquseftu exercent: Cereuifiam coquunt fapidam, quam etiam ad remotiores icngi- 
us exportant, Edicet V ulcam furorem valde fibi iniquum frequentius fenierinr, tamen tanta fitus opportunitas, 
tanta cura& follicitudo Ducis in ea reflauranda,&conferuand.a, vt bene muniti & florentis oppidi formam mo- 
dd exhibeat. 

Dauid Chit.reus,Dum Sundenfebellum interPomerancs & Megapolitanos accuratius defcribir.Bardx aliquo- 
ties non fi ne honoris,& conflantia? elogio meminit, Dum varias eius calami tares explica ns,referr,quonam psciO 
Vratislao Pomeranix Duce in vrbe Sundenfi rebus humanis exempto, duos filios pueros reh.querit.Bugslaum Sc 
Barnimum ,& tertium Vratislaum pofthunmm ; Qnam occaiionem arripientes vicini Megapolitani Principes 
Cifmarium Rugias Ducatum ftatim hoftiliterinuadunt & Bardam Grimmam ,ac Lofirium excepta arce , quam 
ReinfridusdePenfe pro filijs Vratisiai defendebar, occupant. A ciuitatibus vicinis Siindio,Gripfvvo!do,& Demi* 
na,euocatis confulibus,petunr,ne fe bello immifeeant- nec in Rugia a dominis feudi legitime fibi collata impedi- 
ant. Se vicifsim Vratisiai filijs- de legitimo iliorum,&: antiquo patrimonio nihil decepturos & perpetuam cum fi- 
lis pacem, & amicitiam culturos effle. 

Tanta autem fides , & conflantia duitatum erga principes fuos. Ducis Vratisiai hxredes infantes fuit, vt nullis 
mollitas illecebris, nullis. fratflx minisaut rerronbus,fedefenfionem principum fuorum in Ducatu Regni, qui ie- 
gitimo & pleno iureadeospertineret,integrereci;perando& tuendojintrepidefufcipere decreuerint- Praeleram 
cumSundenfemciuitatem.qux tot principum peregrinorum infultus, nuper inui<Safufiinuerar,fubie(honem ac 
fidem Vratislao iuratam,hxredibus etiam illius firmiter prxftare, nec vlla ratione abeisauelli fepafTurosdidicilj 
fenr.Interea,ex Dania IoannesHolfatix Comes, cum promifsis eletfli Danix Regis auxilqsdoo. equitum Sundiu 
appelht s & tutorio nomine in fidem receptis ciuibus,& nobilitate i nfula? Rugix,integri Ducatus recuperationem 
Vratisiai filijs fantfle pollicetur. ProgrefTus autem ad opidum Lofirz,& fegniusexpedatione omnia agens, tande 
inducias cum hofte,infcijs,& inuitis duitatibus, vique ad diem Ioannis Bapriftaeanni fequentis fancit, & ineunre 
hycme.in Daniam redit.Interea, qui in prxfidioLofitij eranteuagati, vicinarum ciuitatum prxdia,& ciues tempo- 
re induciarum, fpoliabant.Sundaniigitur,GriphifvvaIdenfes,& Deminipre, cum prxfe&o arcis communicata o- 
pidum,ineunte vere,expugnant.MenfeIulio Megapolitani Dentinum, irrito conatu, obfident,& progrefsi V v ol- 
gaftum verfus rapinis & exactionibus pecumx, quibus incendia agricolas redimere cogebant.pafsim graflantur» 
Cum autem Gerardus.Holfatix Dux.prxrexens,inducias afe.opnmoconfilio fan-itas,& in triennium prorogan- 
das, per ciuitates efle, auxilia deinceps negaret CiuitatesOttonerr. & Barnimum, filium adoiefc entem magr a.m. 
mum, Duces Stetinenfes hadenus quiefeentes ad legitimam agnatorum tutelam & principum pupillorum cic n- 
fionemfufeipiendam inuitant. Quorum auxilio paulatim hoftesi ne vherius progrederentur, reprefs., e’ ai ™ .a 
Regixcontinentisoppida.poft viginti demum annos recuperata lunt.Nam,vtnullacalamitas lo.aefl ; c iem 
tempora LudoicusMarchioBrandenburgenfis,cui pater Ludoicus Bauarus !mp Pomeranix feudum contuierar, 
(quod Duces Pomeranias.duobus de fmperiodimicantibus, neutri prxiudicare volentes, id deb^o .empOiC P c *** 
uiflent Pomeranias Duces bello inuadens,multa nouae Marchix oppida Pomeranis adimebat. Quare ro >urmi i- 
tixPomeranicx aduerfus Marchionem aliquot annis conuertendum fuit. Et quanquamBarnimi Steti nen is \ ir- 
tute& felicitate M archio ad cremenfem aggerem victus ac profligatus pacem pofteaxquisconditionibus.i t e* 
ficienre linea Ducum Pomeranias mafcula,marchionesluccederenr , cum Pomeranis primum fecit, tamen occu- 
pa to aliis curis, & bellis Barnimo,lentius,& infelicius omnia in conti nen te Rugia gerebantur, & diuturniorem ac 
firmiorem fedem Megapolitani in ea figebant; Adeo.vt Albertus&Ioannes Henrici filij Megapolitani Anno . 

CCC. XLVIII. die octauo lulij a Canto 1 IH. creati, inter extera oppida .Bardam qucaue& Damgard, innducia- 
riam clientelam aCxfarenominatim acciperent. Eandem vero, circa annum Chrnti M.CCG-LT. redintegrato 
heilo Megapolitani, quos Nicolaus ducebat ad opidum Lofitz, a Barnimo profligari A cum vi£tor:x curfum fla- 
rim vr^eretGrimma recepta, & triennio poft,m agnis laboribus Barda eti2m recupera a, & finis bel.oferetrien- 
* nalide continentis Rugix imperio inter vicinos Principes Pt>meranos& Megapolitanos gefio , impolitus 
eft.ln quo eximia & Angularis harum praecipuas ciuitatum Sundij, Gryphifvvalda. Demini, & 

* 1 Bardas erga principesjuos pupillos, pietas, fides, & 

conflantia enituit. 


4S 








MMmlllgftac 

! | V Ji^V^ '^dt' ' ■' ll ^ l ^ l|il ' 1 »^ ^^ 

lita 

BBRMM 

)« %»^ggea 

j&asbbsmsbbbmhH 9SI^^^PI 


ilfcWf 


‘Fw^sTPjirh Seb t s hi^jJ/* ^^dJy£i^mcrru, |j 
Jc nuch Cfoiflri jth&t iC7.Q l.bn dcn 'Lonyobanfe \ 

H clchc nub du' 7*, cirr m Aer f~n/cl R wge And dmblanqjl i 
, ftrh rncLn ^c-fafeen , erjHich crbaim W,prtdAetr7iach dem j 
ilcnhcrUoblirbe Fias Jen, AeJpfercz,oef(e- 2 ,uStetn^£o ; ! 

mcrjri ■aokryirt . idimit sue-I~w 'sFlu, itc A. otjlcacr' jcz^irrt || 








WISMARIV- 

Rbis Wi s m a r. i jB ad littus Balthicum, vnius dici itinere Lvbe- 
c a verfus Ortum in Ducatu Mcgap©litano fita: : Originem ex al- 
t°, a "Elimaro Rege Vandalorum, tempore Conftantini magni 
florcntequidamrcpetunt:. Alii Colonia Gothorum ex Wisbma 
Gothlandias metropoli eo dedudtam affirmant. Sed paudoante 
annum Chrifti M. CCXL.ex ruinis vetufta: & ampla: vrbis 
Iftthlirgf/qua: toti ditioni nomen dedit, a Gunzelino Comite Sue- 
rinenfi fub Ioanne Theologo D. Megapolitano, HenriciB urevi- 
ni, conditoris Collegii Guflrovienfis F. feu conditam , feu ampli- 
ficatam fuifle Cranzii monumenta, & Reip. priuilegia omnia, poft annum M. CC. L. da- 
ta oftendunr. Primus enim Henricus Hierofolymitanus D. Megapol. loannis Theologi 
F.ius Lubecenfe, &iurifdi<ftionem propriam duitati conceffit anno Chrifti M.CCLXV I. 

Breui autem tempore incrementa miranda ex commerciis aliarum gentium duitas 
fumpfit, portum maris commodiffimum in toto hoc httoreBalthicohabcns, oneratas 
naues, quantumuis capaces recipientem , & fine vilis anchoris tutas proflantem : Vnde 
nomen vrbi, non tamafapiente prarfide , quam certitudine marini portus inditum verifi- 
mileeft. Minoribus oppidis copiam rerum ad vitam tuendam neceffiariarum fepiffime 
communicantibus acinde recipientibus velut corona vndequaq; cindla eft. Agrum ffib- 
urbanum habet fertiliffimum, ex quo fere quingentis ciuibus domum propriam pofU- 
dentibus, forte aliquot iugera libere totum feptennium fruenda tribuuntur. Vrbis fre- 
quentiam , & opes priftinas magnificentia T emplorum , & maieftas augufta, & Fori, Cu- 
ri^, cella: vinaria, ac xdium priuatarum amplitudo & fplendor adhuc demonftrant. 

Noftro etiam tempore inter carterasBalthicilittoris vrbes expratcipuis vna;non com- 
merciis folum externarum & procul diffitarum gentium , fed domi etiam honeftis legi- 
bus, iudiciis, bonis ciuium moribus ac difciplina (gubernantibus Rempubl. Henrico 
Schabbelio,IoanneHopnaccio,GeorgioPlatone,Roftochienfi I. V. D.Coffi) fioret. 

Hic quoque "W ismariam, quod contemplaris , amice 
JLecior, id illufiris monitu , ^in ut eque multa 
Nobilis , & clari, Dama cui nomine Regis 
Schlefmga, l/olfatia, [ortis Dithmarfia parent , 

H ENRici Rantzow fa&um ejje fciefque tuajque 
Uferoi grates perjolue, precare Jalutem 
‘ Herpetuam , & placid,os longam Neftoris annos. 

Et quia "W i s m a r i a m elogio decor auit honejlo 
HPerdoili Chromcon Chytrav, iungitur illud 
'Deptcla patria: quam tu Deus optime femper 
Florentem [erues, equam relhgione [alutis, 

* Face , bomjque tuis cumule [que tegafque , beejque. 

Iuflfu DN. CofT VViftnarienfium. 

Georgius Iule V^ifmarienfis Senator F. & optare voluit m. Kal. Maii, Anno incarnati 
Dn. Nostri Iesv Christi cio 4 ia. xcv. 



4.6 







TOPOGRAPHIA VRBIS RO 

STOCHII DESCRIPTIO D. PETRI 

LINDEBER GI I. R» 

OSTOCHlVM,q:j£olim Lacinium, & corrupte Rhodopolis&Laceburgium vocata, vrbseft Vanda- 
lica, Anfeatica,Maritiina&Me’gapo!itana,8£pr£multis aliis Germania, cuius hatc ad Boream limes, vr- 
bibusprajcipuisjikr.erarioiimui&mercatorio emporio clariffima. Megales' poleos Principibus lemper 
paruir,a quorum Maioribus circa epochatChriftianasannum 3 ap. leuibus initijsinftar pagi ad Varnam 
amnem eondiincepta,&pofteaaGodefcalco ObetritarumRegein oppidulum conuerfa, ac demum an- 
noDeihominis n^o.a Pribislaofeu Primislao II.Nicolotifilio,& Obetritarum ieu Herulorum Rege 
Rege quadragefimo & vltimo,ex yicins,& tum ab Henrico Leone defolata^vrbisKeslini.f tertEeLacinis 
metropolis)ruderibus,muro cinda,fofsa munita,inque vrbis formam eft inftaurata. 

Nomen vtbis Vandalicum eft, diuifionemfeudiflblutionem aquarum fignificans.EtSDlo|?$0(f ve!£fvb* 
IJOCf olimfuitappellatum,vtPoIoniathiftoriographi,qiii terram vliginofam vocabulum illud mterpre- 
tantur,&ligillum vrbis maius adhuc atteftatur. Aliia vicino vrbi Ro fiam mi horto & fragrantibus rofis, 
nomen deducunt,vtefietDto(tO(f q.-SiofCttfTocf.Quibusego non fubfcribo, quod fententia eorundem 
necauthoritatenitaturnecrationibus,&vrbsantiqualoHgeanteRoiarumhortumiitcondit3. Alii,vt 
laudati flsmae vrbis Miffilia: Gratcum nomen a pifcatoria naue & portus commoditate ortum , ita hanc vrbem nominatam exiftimant a 
columna rubeisinfignibus notata, ad quam pifcatorespropter fluminis & propinqui maris vbertatem in vicinia habitantes vfitato more 

foiiti funt conuenire.Vteflet£XofT0<fq.£RobS|T0<#. Alii alias Yocabulicomminifcuntur interpretationes, quas lubens pranereo. 

Vrbis partes tres funt, Antiqua, qua; tribus templis,nimirumD.Petri,D.Nicolai,&D.Catharins,necnon Iurifeonfultorum collegio 
infigniseft,Media,qua; brachio Vatn^ ab Andqua feparata.templis D.Mariat,D.Ioannis,nec non Curia &Grapheo,pulcherrimiiqije te- 
dificiis & cmiutn flore fplendet.Et Noua,quas collegiata D.Iacabi Ecclelia,tribufque aliis Spiritui Sando,D.Michaeli,&S. Cruci dicatis 
tempIis,necnon Academia Collegiis odio exornatur. 

Longitudo vrbis 21 iS^.paffuumeiUaritudo^zs.ambitus 5 5oo.fipaflum vlntexquipares. Acparum aiftat longitudine fua ab Impe- 
riali Lubeca,qu^ 2 15 o.palfus longa, & ijoo.fcrme lata eft. 

Fora vrbis tria fiint.ForumVerus.in quo cum plaufttis ruftici, lignis, carbonibus, hordeo, & id genus mercimoniis diuenditis.meridiari 
folent.Forum medium, in quo femel quotannis,exadisPentecoftesferiis nundinas expediuntur, &quotidie omnis generis merces, &qute 
ad quotidianum vfum nece (Tatia funt, venalia habentur.Et Forum Lupuli,quod & Forum Equarium, & Forum latinum dicitur. Lupuhti 
lupulo.quiin eo metcedeinfcribitur.Equarium:ab equis, qui ftato tempore in eo venduntur. Latinum: a circumiacentibus collegiis, in 
quibus Latina & Grstca lingua; traduntur. 

^£dificiorum,pro moreharum regionum, vitra mille funt faftigiata,reliqua numero innumero innumera tranfuerfaomnfa.acexhifce 
coniundis 2 5o.Zythi coquendi priuilegio donata. 

Vici ieu Plate£e,ab vno angulo ad alterum computando, centum &quadragintaferd numerantur. Quarum nonnulla a portis vicinis 

nomen acceperunt, vtLapidea,Cygnea,Bramoufenfis&c.Qua;dam ab inhabitatoribus, vcpIateaPifcatorum,Fabrorum,Carnificu, &c. 

Quadam a familiis vrbis principibus,qua eas aut primitus incoluetunt.aut etiam magna ex parte excitarunt,vt platea Mona choru , Cos- 
feldiorum,Lageflratorum,VVokrendiorum,Efelfotorum,&Snickmannorum.Quadamafitu&euentu,aliisque nefeio quibus rebus, 
nomenclaturas ad pofterostranfmi(erunt,vt platea longadata,aTpera,angufta,vaccinea, (anguinea, aquatica, rurea, 5 dc. 

Portae vrbis,quae vehicula admittunt,olim feptem fuerunr,hodie duabus obturatis quinque reftant.D.Petrhqua in Pomeraneam itur 
Mo!itoru,quainMarchiamprofedioinftiruitur.Lapidea,qua Cygneam &BucephaIeam,Kxopelinenfis,qua VVifmariamac Lubecum* 
&Bramouienfis,qua Varnasmundam proficifcitur. Praeter has Tuntquatuordecim alia Angule aplatcisfuis&Varno fluuio, qua ducunt, 
nomenclationem meruere. 

Pontium extra vrbem negotiationis & apricationis gratia Tupra Varnam edudorum,confamptovett 3 ftate vno,fexfijperlunc, & toti- 
dem intra vrbem, qui e noua in veterem duitatem commeantibusfuntfuperandi. 

Ciues feu incola; V rbis,etfi ad (editionem admodum proni, tamen plerique funt culti multoque multis mediterraneis cultiores , cum 
quiaiuuenesinaliisetiamlonginquis A cademiisbonislitrerisoperam dederunt, tum quiaiongiflime nauigant, non folum ad Septen- 
triones,vbiomniaputanturellehorridiora,ledetiamadealoca,inquibusaliialiisfuntpoiitiores. Quod autem iudicia quorundam kv- 
stXaim xd,d Iiteratis adliteras fint alieniora,id paucorum tenebrion am culpa aceidir,qui petulantia fua & nodurnis tumultibus bonos ho- 
mines fepe offendunt.Sane praecipuorum Ciuium eximia efl erga litteratos beneuolentia,& plerique fuosliberos nullis parcentes fijrn- 
ptibus ad ftudialiterarum adhibent.Cuius rei refles funt tot praedantes & clari flimi viri, hac in Vrbe nati, qui partim in hac repubiica pa- 
tria Sc vicinis,partim in potentiffimorum Regum & Principii aulis, cor, filia gubernationis regunt, partim Ecclefias & Scholas gubernat. 

Mercatura Teu negotiatio maritima magna dedit Vrbi huic incrementa, & ciuium multos adinfolitam cpulentiameuexit.quifarinam 
&cereuifiaminDaniam,Norvvegiam,Islandiam&Sueciam:Olyram,triticum&afleres Noricos in Belgicum, Scotiam, Britanniam 
Galliam,Hifpaniam,Italiam,aliafqueampliflimasEutopsregionesfummaeopiaimportanr,&viciflim exiliis butyrum, pecudes, pifces 
muriaticos &c induratos, ligna, trabes, tabulas quercinas,pineafque,ferreas laminas &c.Ex his fel,srcmata, pannum, varia vina,eaque pre- 
riofifiimareducunt&magnocumlucrodiuendunt. ^ 

CeruifiaRoftochienfls,cuiusplusminuS25oooo.tonnae,ab 250. certis tantum Zythepfisquotannis coquuntur,& longe latequena- 
uigiisauehuntur,cundisfeptentrionaIihus,ob bonitatem & excellentiam feporis,pr2ftantior &fa!ubtior eft. Ac vt inter vina Germani- 
ca Rhenenfe,fic haeefere omnibus aliis antecelIir,optime nutrit, vires corporibus addit,robuftos efflcit,alfquot annos prsfertim Martia- 
nadurar,& fi modiceiquamum nimirum cuiufins natura non gula expetir,bibatur,mirificeprincipalia membra corroborat, confortatq-. 

Numerum feptenarium apud prifeoshuius Vrbis incolas in fummafuifle veneratione,praeter vulgus hi Germanici, de feptem rebus 
celebrioribus,quibus gloriari antiquitus incolae folebant,rhythmiatteftantur. 

©oumJDSrottJw ©-©Zarim Jtarcfe ©oum torni fottpbmtSfa&t^ufjfraKn/ 

©ouw fTrafen »an bm groten marcf b</ ©own ffocfm be bat baafpfm fcNann/ 

©ouw b^crefobar go|m tf)o fanbe/ ©oaeit ftrtben »p bt m Svofmgarbm/ 

@oum fopmanS &i; bern (rranbe/ ®at fpn bet Sio jfocftr fennmamn. 

Infignia vrbis, pinguntur quadrupliciter. Aut gryphe folojaut gryphe in campo,Si ita loqui liceat vt vulgus loquitur aut brucano Tblo: 
aut ex tribus hifce coniundis, quibus aurea corona &nouem vexiilafuperadduntur.Grypsvelgryphus.-quiomniafereanimalia fuperare 
dicitur animummagnanimumSc fortitudinetn.Bucranum,fidelitatem & fide, quam Bucephalus Alexandro Magno domino fuofa quo 

hodierni MegapolitaniPrincipes orti, )egregienauauit.Deauratutndiadema,Regem conditorem. Vexilla, vidoriatpratmia denorantGa- 

leaclaufa;maiorum antiquitatem &umplicitatem,inipfisetiam tenebris redam &iuftum(quod multi clathratis & aperdsgaleis hodie 

vix pofluntJ!cerncnti,fubindicat.Colorclypei rubens; ftadiumergareligionem:Candidus:fidei exordia animorum puritate dilatata Cz- 
ruleus.-catlum fic mereri, tacite arguit. Atque hsc infigniafiiafide,induftria labore,quemadiEodum & ampliffimapriuilegia multa ah 

jlluftrifllmis Sc clementiflimis fuis Principibus promeruere. 



47 



TOPOGRAPHIA VRBIS RO- 

STOCHII DESCRIPTIO D. PETRI 

LINDEBER G I I. R* 

OSTOCHIVM,quteo!im Ladnium,& corrupte Rhodopolis&Laceburgium vocata, vrbs eft Vanda- 
li ea, Anfeatica, Maritima &Megapo!itana,8epr£ multis aliis Germania:,cuiushatc ad Boream limes,vr- 
bibus prtecipuis,iitserario fimui & mercatorio emporio clanflima. Megales' poleos Principibus femper 
paruit, a quorum Maioribus circaepochsChriftians annum 3 25). lembus initijsinftar pagi ad Varnam 
amnem eondi incepta,& poftea a Godcfcalco Oberrirarum Rege in oppidulum conuerfa,ac demum an- 
noDeihominis n£o.a PribislaofeuPrimislao II.Nicolotifilio,& Oberrirarum ieu Herulorum Rege 
Regequadragefimo &vlcimo,ex vicin®,& tum ab Henrico Leone defolat$,vrbisKeslini,^ terraLacn:i$ 
metropolis)ruderibus,muro cin£la,fofsa munita,inque vrbis formam eft inftaurata. 

N omen vrbis V andalicum eft,d:uifionem ieu diflolutionem aquarum fignificans.Et Stoftjccf vel OvC» 
olimfuitappellatum,vtPolonia:hiftoriographi,qui terram vliginofam vocabulum lliud mterpre- 
tantur,&figillum vrbis maius adhuc atteftatur. Aliia vicino vrbiRoiarnm! horto & fragrantibus rofis, 
nomen deducunt, vtefiecStojfocf q:£Jvofmf?0cf.Quibusego non fubfcribo, quod fententia eorundem 
nec authoritate nitatur nec rationibus,& vrbs antiqua longe ante Rolarum hortum fit condita. Alii , vt 
laudati (Emas vrbis M 1 ffilias Graecum nomen a pifcatoria naue & portus commoditate ortum , ita hanc vtbem nominatam exiftimant a 
columna rubeis in fignibus notata, ad quam pifcatores propter fluminis & propinqui maris vbertatem in vicinia habitantes v litato more 
foiicifuntconuenire.VteflecSiojfOCf q: Dvobtflocf. Ahi alias vocabuli comminifcunrurinterpretationes,quaslubens prattereo. 

Vrbis partes tres funt. Antiqua, quae tribus templis,nimirumD. Petri, D.Nicolai,&D.Catharin$,necnon Iurifeonfultorum collegio 
infigniseft, Media, quse brachio Varnaeab Antiqua feparata, templis D.Mariat,D.Ioannis,necnon Curia & Grapheo,pulcherrimifqi’e x- 
dificiis & ciuium flore fplendet.Et Noua,quas collegiata D.Iacobi Ecclelia,tribufque aliis Spiritui Sancto,D.Michaeli,& S. Cruci dicati* 
templis,nec non Aeademis Collegiis odio exornatur. 

Longitudo vrbis 21 6'<i'.pafraumeft,latitudo,825.ambitus 5 j oo.fi pafliim vlnatatquipares. Acparum aiftat longitudine fiia ab Impe- 
riali Lubeca,qu$ 2 15 o.paflus longa, & ijoo.ferme lata eft. 

Fora vrbis triafunt.ForumVetus.in quo cum plauftris ruftici,lignis,carbonibus,hordeo,&idgenusmercimoniisdiuenditis,meridiari 

folent.Forum medium, in quo femel quotannis,exadtisP entecoftes feriis nundinas expediuntur,&quotidie omnis generis merces,&qu£e 
ad quotidianum vfum nece(lariafunt,venalia habentur. Et Forum Elipuli, quod & Forum Equanum,& Forum latinum dicitur. Lupulua 
lupulo,quiineomercedeinfcribitur.Equarium:abequis,quiftato tempore in eo venduntur. Latinum.- a circumiacentibus collegiis, m 
quibus Latina & Grasca linguas traduntur. 

.<£dificiorum,pro moreharum regionu m, vitra mille funt faftigiara,reliqua numero innumero inDumera tranfuerfa omnia, ac ex hifce 
coniundlis 2 5o.Zythi coquendi priuilegio donata. 

VicifeuPlateas,ab vno angulo ad alterum computando. centum & quadraginta feri numerantur. Quarum nonnulla a portis vicinis 

nomen acceperunt, vt Lapidea, Cygnea,Bramouieofis&c.Qutedam ab inhabitatoribus, vrplateaPifcatoium,Fabrorum,Carnificu, Scc. 

Quaedam a familiis vrbis principibus,qu£ eas au t primitus incoluerunt.aut etiam magna ex parte excitarunt,vt platea Monachoru , Cos- 
fetdiomm,Lageftratorum,VVokrendiorum,Efelfotorum,&Snickmannorum.Qusdam afitu&euenru, aliisque nefeio quibus rebus, 
nomenclaturas ad pofterostranfinileruntjVt platea iongarlarajaiperajangufta^accineajianguinea, aquatica, rurea,&c. 

Ports vrbis,quas vehicula admittunt,olim feptem fuerunr,hodie duabus obturatis quinque reftant.D. Petri, qua in Pomeraneam itur. 
Mo!itoru,qua inMarchiam profe&ioinftituitur.Lapidea.qua Cygneam &Bucephaleam,Kropelinenfis,qua V Vifmariam ac Lubecum, 
&C Bramouienfis,qua Varntemundam proficifcitur.Frster has funt quatuordecim alia finguia aplateis fuis & Varno fluuio, qua ducunt, 
nomenclationem meruere. 

Pontium extra vrbem negotiationis &apricationis gratia fupra Varnam edudlorum, confampto vetuftate vno, fex fuperfunt, & toti- 
dem intra vrbem.qui e nouain veterem duitatem commeantibus funtfuperandi. 

Ciues feu incolas Vrbis,etfi ad feditionem admodum proni, tamen plerique funt culti multoque multis mediterraneis cultiores , cum 
quia iuuenes in aliis etiam longinquis Academiisbonislitrerisoperam dederant, tum quialongiffime nauigant, non folum ad Septen- 
mones,vbiomniaputantureflehorridiora,ledetiamadealoca,inquibusaliiaiiisfuntpolitiores. Quod autem iudicia quomndam y. u - 
sc\annx«,aliteratis ad literasfint alieniora, id paucorum tenebrionum culpa accidit,qui petulantia fua&nodurnis tumultibusbonosho- 
minesfiepe offendunt.Sane prateipuorum Ciuium eximia eft erga litteratos beneuolentia,&plcriquefuos liberos nullis parcentes fum- 
ptibus ad ftudialiterarum adhibent. Cuius rei teftes funt tot pneftantes & clari ffimi viri,hacin Vrbe nati,qui partimin hac repubiica pa- 
tria & vicinis,partim in potentiflimorum Regum & Principu aulis,cor, filia gubernationis regunt, partim Ecclefias & Scholas gubernat. 

Mercatura feu negotiatio maritima magna dedit Vrbi huic incrementa, & ciuium multos ad infolitam opulentiam euexit, qui farinam 
Sccereuifiam in Daniam,Norvvegiam,Islandiam&Sueciam:Olyram,triticum& afferes Noricos in Belgicum, Scotiam, Britanniam, 
Galliam,Hifpamam,Italiam,aliafqueampliflimasEuropas regiones fumffiaeopiaimportanr,& viciffim exiliis butyrum, pecudes, pifces 
muriaticos &induratos,ligna,trabes,rabulasquercinas,pineafque,ferreas laminas &c.Exhis fal,srcmata,pannum,varia vina.caquepre- 
tiofiflimareducunt& magno cum lucrodiuendunt. ^ 

Ceruifia Roftochienfis.cuius plus minus 2500 00. tonnas.ab 2 50. certis tantum Zythepfis quotannis coquuntur,& longe lateque na= 
uigiisauehuntur,cun< 5 lisfeptentrionaIibus,ob bonitatem&excellentiamfaporis,pr£ftantior&fa!iibnoreft.Acvt inter vina Germani- 
ca Rbenenfe,fic hsecfere omnibus aliis antecellir,optime nutrit, vires corporibus addit, robuftos efhcit,aliquot annos prafertim Martia- 
na durar,& fi modiceiquantum nimirum cuiufuis natura non gula expetir,bibatur,rnirifice principalia membra corroborat ,confortatq;. 

Numerum feptenarium apud prifeos huius Vrbis incolas in furnrna fuifte veneratione, praeter vulgus hi Germanici , de feptem rebus 
celebrioribus,quibus gloriari antiquitus in coite folebant, rhythmi atteftantur. 

©otictt Sorcn tf)6 iQrcfe ©cum (orne fb bp bem Ovabftwg ffann/ 

<goum fTrafen »an ben groteit marcfbe/ ©ouen ffocfen be bur baafyfen fcblann/ 

©ctien b£o« fo bar gofjrt t [ so i anbe/ ©ouen i mbm p p bem Svofmgarben/ 

©oum f cptUvin» bnjggm &tj bem ffranbe/ fOatftjnberDvojfocferfennemrtmn. 

Infi<mia vrbis, pinguntur quadrupliciter. Aut gryphe foloraut gryphe in campo,Si ita loqui liceat vt vulgus loquitur aut brucano folo: 
aut exmbus hifce coniundis, quibus aurea corona &nouem vexilla fuperaddunrur.Gryps vel gryphusiqui omniafere animalia fuperare 
dicitur animum magnanimnm& fortitudinem.Bucranum, fidelitatem &fide, quam Bucephalus Alexandro Magno domino fuofa quo 
hodierni MegapoliraniPrincipes orti.) egregie nauauir.Deaurarum diadema, Regem conditorem. Vexilla,vi<ftori® pratmia denotant.Ga- 
leaclaufa-, maiorum antiquitatem &fimplicicatem,inipfisetiam tenebris rectam & mirum ("quod multi clathratis & apertisgaleis hodie 

vixpofTuntjcernend/ubindicat.Color clypet rubens; ftudiumergareligionermCandidusifidei exordia animorumpuritatedilatata.Ca:- 
ruleus.-cslum fj c mereri, tacite ar^mt. A tqueh£ciniigniafuafide,indufttia£c labore, quemadmodum & amplifEma prioilcgia mulca ab 
jlluftriifimis&clcmentifljmisfuis Principibus promeruere. 



47 








e (f rUnmAln P fr\ic~s fueruntclim hacin vrbe plurima:, nimirum 


— 7 Tl7’ rVrm ri« ««,■ rudi busrhythmis ,quosvetuftatisnonvenuftati s gratia appono,inciuierur* 

ncftrorum memoria peruenere.qut eas h.lceGermanicisiisq,rua rr 

c$nb eSftSBOJmeitffjo ©9t©iti5fluem2PC/ 

gw crfckctt fce »«tt ?32C © © i£0t/3598i?S/ £>o quam jmgDSB f)o ®pt3e©Jl. . 

Vc fei e oirks Balthia lictoris maiores duitates, Sic etiam Roftochmm in quatuor parochias .diuifa cft.Exqmbusolrm 
fus Solis occafum EcclefiaD.Iacobo Templum, quod in vrbis meditullio fitum,D.Maria:,Qucd ortum folftitialem Ipectat, D.l et.o.£.c 
quod Soli inBruma exorienti exponicur,D. Nicolao confecratum eft.Praeter nominatas quatuor parochias alia qumq; in vrbe iunc tem- 
pla quoru-ni nempeS.Spiritus, opulentum ptochodochiu,reliquisquamorMonafteriaadmn<ftafiinr.CcEnobiumD.Cathannae,quoci 

olimFrancifcanis Monachis hofpitium praebebat, hodie in nofocomium 8o.pauperum conuerfum eft.D.Ioannis quod olim Dommica- 

norum fratrum erat domidlium,nuncfchol;Etriuiali,comniuni pauperum ftudioforummenfanSicutiD.Michaelis leu ftattum minoru, 

Acad^mise Concilio &ftudiolbrumhabicarioni,antequam incendio deformaretur , deftinatumeft.S. Crucis, virginum Veftalium ad 
De'-rnconuerfarum,etiamnumconuenticulum manet duorum extra vrbis mceniatemplorum,alterurnD.Gregono inauguratum, per- 
quam ditileproforumnofodochioadhucfloret. Alterum D.Gertrudis patrociniolacratum, tempore imminentis belli defolatum & di- 
rutum eft remanente eiufdemcosmiterio, in quod, etfi aliquot centena hominum cadauera quotannis condantur , prorfustamen nulla 
caluariarum oflium,farcophagorumquereperiuntBr veftfgia tellure intra fpacium femeftre,veletiam citms omnia confumente.Cuinon 
diffimilem ipfimet Roms vidimus terram, in qua vigin ti quatuor horarum interftitio o ilibus exceptis, totus homo confutuitur. 

Magiftratus Vrbis duplex eft:Vrbanus,& Academicus. Vrbanus, qui ex viginti quatuor viris conflat, iterum quadruplex eft. Primum 

obtinent Confuies,alterum Camerarii,tertium Praefe&i opificum.qui vernacula lingua t>t$ appellantur , yltimum Prattores 


Conlulum quatuor numero funt, nimirum IacobusLemmichius.Henricus Rungius, Fridericus Heinius I.V.D.& loannesKeller- 
mannus.Hi fummam praesteris pore flatem habent,eorundemque vnus.quem Regentem feu verbi potentem dixeris, per vices & men- 
fes prandet, partium querimonias audit, fupplices libellos excipit ,Senatum cogit, rem concilio proponit, Sc nomine eiufdcm decretapro- 

nuncians refpondet. . . 

Camerarii tabulis publicis prafimt,cenfiis oblationesque ciuium coll>gunr,vrbis munitionem,locorum communium renouationem, 
adificationemque,& qua extra vrbem terra fiunt,curahabent.Prafe6ti opificum portus & maris inlpe&ione, opificumque qui maxi- 
mam vrbis partem colunc,intricaciffimis caufis diftringuntur.Iudices crediconas debitoriafque cauflas omnesque actiones criminales 5C 
ciuiies diftinguunt,& facinorolos quaftioni fubiedos moite condem nant.Pracer nominatos, Senatorum alii taberna Vinarii &pharmaco- 
polio,alu telonio & molendinis, alii domui tributaria &monttaria praefedi lunf.Habenceni n Roftochienles,Imper.Rom.& Principum fuorum 
indulgentia,ius lignandi argentum leu monetam cudendi.quamcunc; velint, aureos nimirum Vngaricos Rhenanos, Portugalenles.Du- 
catos,loachimicosargenteos,drachmas,femidrachmas,folidos,lcmifles r nummos obuios,teruncios,&c. quemadmodum imperiales ci- 
uitates.Magiftratum Academicum fuftinetProfeflbrum vmiSjGymnafiarchafecRe&ordi&us.quifiipremamVniuerfitarisinlpedtionem 
habet, eiufdemquedignitatem,Iura& ftatuta fideliter tutatur, Scudiofos regi ,& omnia proau&oritate fuaexceptis^arduis in negotiis di- 
fpeniat. Quibus incidentibus Concilium, quod ex certo Profeilbrum conflat numero, cogit. Ineo ipfe Redlor & Proh flores Theologi 
principem obtinent locum,alterum luris antiftites, tertium Medici, infimum Phdofophi,& ceteri artmmdo&ores.CancdianusAcade- 
demis perpetuus eft EpifcopusSuerinenfis,qui ex Profefloribus alicui in pe bficts promotionibus, cum ipleintereflenequit.cfficium fu- 
um demandat.Sunt itidem Academiae duo Profeflorum Coliegia.Suumeft Collegium ProfeflbribusPnncipum; fiium profeflbrib. Se- 
natus.Vtrunquefuam vtilitatemficprocurat,vtvtilitati& dignitati alterius trone fficiat.Iplam vero Academiam communi aufpiciojlia- 
ftriffimi Principes Megapolitani &ampliffimus vrbis Senatus, Anno 1419.du. dcc ma Nouembris die aperuerunt, & communi adhuc 
iure eandem fouent & luflentant.Dimidiam Profeflorum partem Principe, Megapol;tani,dimidiam Senatus filis fumptibus alunt, qui 

coniun&imvnum corpus conftituunt,&fuo de numero akermtim,& bis qm i a n.s.Redorem eligunt. 

Collegia Acadetnia,excepto Auditorio magno.nouemlunt.Iuridicum.rhilolbphi cum, Mediat Lunae, Aquilae, Rubei leonis, Vnico- 

nis,Syluani,Port£ coeli, Sc D.Michaelis feu fratrum, quod iam Volcani violentia quorundam nebulonum incuria abforptum eft. 


PETRI LINDEBERGII R* IN 

Patriam fuam Epigramma* 

•\jRbsgeneroft rofis,R O SE A,& genero fa Rofeto. 

V Eft pandor a Deumjeutoniaque decus. 

Vrbsprtclara rofis Ro SE A,&praclara Rofeto . 

Eft facunda fophis, & populofa viris. 

Vandalii lumen.Pbabi rofa,balfamus Anfa, 

Sortis & omnigenis condecorata bonis. 

Alma parens & nata fimul Megalapolis ora 
Ouipotelnxturafilia, dote parens, 
lupputr hAc olim fauftus vixijfet in vrbe , 

Racfiforfitan ei nota fuijfet humus. > 

IDEM LINDEBERGIVS IN 

Hodoeporico fuo Italico. 

Sed quid ego hiO. patriam tandem complechmurvrbem , 
ROSTOCH1VM , qua non alia eport unior vfquam 


Tene fiiu ifi.fi quis vdfluminapulcra , fecundos 
Jfauigw penus & opimas pifcibtu vndas 
lnjpfciat retie. facundauepndiacernat: 

Seu mores h -minum cultos, m agnumque fenatuin. 
Ardua temcli. jt bole formam, cellegiaque ampla. 
Seu turbam fpettet iodorum, tx ajfe virorumi 
Hm viffrn ratio fi facilis, facilifque locorum 
Temperies, tenui venduntur que omnia nummo. 

Heic fuaris terrigenius , petufqutfalubris, 
Roftccbterfis enim pafimeereuifia cunelis 
Laudatur populis , petitur que bine inde frequ interi 
He;c Meftruffi Helicon, quofe , feu fonteduuentus 
Abluit, ac puris abftergit barbara lymphis * 

Heic varia naves, heic merces vnde paterna 
Vrbs, Pandora Deum fine crimine, & altera Athttltl 
Tojfitq^ Atcloaparadifus dteier Anfa: 

Talfa tenet Uonm. qua funt vertJhma,Dlxi. 



HALLA SAXONVM. 

ALLA SAXONVM, Etymologia grarca, fiue vt Geropius Becanusin fnis Hyperboreis, non grsca , fed cym- 
brica deriuatione a (alis prouentu nominata * quemadmodum & Halla Sueoica,Hallain Rhenis, & HaIia,nobile in 

YiiwAs. TT 1 1 -r~ tt 1 r . T T - T • • T'' _ „ : f.-, Prt(i T/ki r> Infimum mniliriir fsIlC Fr in 


Hermunduris opidum. Et Hals, fiueHalis in Comitatu Tyrolenfi, vbi plurimum coquiturfaIis.Et,in Armenia Ha- 

1 ■ .-I 4 r- , r- TT _ J St T— I 1 !-> T2 roKin r 1 0 nt-rpt-m /A ' t 



jj nibus ortum, qux mirabili naturx maieftate,ad quatuor cardines mundi promanant,vt Egra,Mosnus,& Naba) prx- 
_ claras Saxonix vrbes,&intereasHailam,gratavtcinitatelalutans, in Albimle tandem exonerat. Quam alalispro- 
^ uentu, nomen habere putamus. Cuius quidem falis fontes , admodum frufluofi &faiutares, primum inuenti iuar, 
i ante Chrilti natalem a Wendis,quos Hermunduros vocamus, quorum, vbertas, vbi vicinis gentibus innotuiflet, 
haud fecus, quam aureis fodinis, magnis conatibus ijs mfidiati fuerunt. Hinc Catti anno ChriftiLX. eos, vt fuos ra- 
(KpJi cerent, Hermunduros bello tentarunt, a quibusvifli funt & profligati. Multo poft tempore, vt Crantzius lib. XL 
-✓ V^sSi' Saxoni£e,cap. 15. refert, Guntherus Magdeburgenus Arcfeiepifc. Hailenfibus multa incommoda intuhr, quia^Salina- 
Av 'fx Vi rum prouentus, fibi, tanquam terrae domino, proiufta parte deberi contendebat. Rurlus, Anno I47§* Halcnfes, Sali. 

narum caufa, mutua feditione, non fine graui incommodo fuerunt diffefli, quod idem Crantzius libr. Saxonis 12. 
cap. 12. commemorat. Et in fua Metropoli libr. 1 2. cap.14. T umultuatum inquit, in ciuitate Hallenfi, proprietarii Sartaginum in falina eius vrbis,hone. 
ftum diu collegium, fed per opulentiam inlolefcens : non videbantur quiefeere in opibus & vita? deliciis, nifi etiam aduerfus plebem fuperbirent, omnia in 
fua commoda vertere videbantur.Id cum boni viri ex plebe ferrent indigne, oppoluere fe maioribus: & indignatione concepta, armis correptis, libertatem 
defenfitabant. Stabat diuifaciuitas,Archiepifcopus imploratus a plebe, fuperuenit. & quod aEfopianababet fabula,murem ac ranam colligatos, vt trana- 
rent,pariter abduxit, hoc eft, proprietariis & plebi durus erat. Magna Salina: partem in Ecclefix opus conuettit, conftituitque a fe peti vacuatarum poflef- 
fionem. Ita peripforum ciuium inftantiam & propriam inter fe tumultuationem, libertas vtrorumquemagnaex parte eft correptat coepi tque extruete ad 
moenia inluperabilem arcem, domatricem in futurum infolefeentia excrefcentis, c um arx Ecclefiae altera non inde longe permaneat, ex antiquis tempori- 
bus ibi firmata, cui nomen Gebekenften . 

Harum Salinarum occafione, ex pago Doberabora, praeclara haec yrbs Halla excitata, abs Ottone eius nominis fecundo, ciuilibus eft priuilegiis dotata. 
Nunc adminiftratoris MagdeburgiciMarchionisBrandeburgenfisfedes. Cuiuselogium ex Georgio Sabino, clariffimo fui temporis poeta, hiclatius 
commemorare libet. 


Fumantibus Halla Salinis 
Cernitur, vrbs oculis fafla propinqua meis : 
Cuius amcena virent, vt Tempe, pafcua : cuius 
Seminibus multis foetus abundat ager. 

Huc vbi peruentum : confulti tefla fubibam, 
Holpitio cuius non lemel vfus eram , 
Dulciafecuris hic ocia rebus agentem 
Continuos tenuit me mora quinque dies. 
Interea templum memorabile, cellaq; vidi 
Principis egregium regia quicquid habet. 
Scilicet ad Zephyri flatus , folemque cadentem 
Qua Sala contiguis mcenia ftringit aquis. 
Erigitur miris lapidum compagibus aedes. 
Condidit Aibertus nobile praefui opus, 
Mauritio, diuxquefacrum, quae vidit adorans 
Prima, refurgentis numen & ora Dei, 

Quando lub horrorum cultoris imagine Chriftus 
Ad tumulum flenti, quidlacrymaris? ait. 
Veftibulmnfculptisin£gnibus,area templi 
Strata pauimento verficolore nitet. 

Cingitur aulaeis paries feftifque tapetis , 

Quae gens artifici Belgica pinxit acu: 

In quibus elucent fuluo radiante metallo, 

Aurea folerti flamina dufla manu. 

Organa marmoreo pendent fub fornicis ar6u : 

Urnula cantantes hxcimitantur aues : 

Ac fic verenouo frondentibus abdita lyluis, 
Mille'daret volucrum turba canora m odes. 
Hxc eadem raucis clangoribus aera tubarum. 

Et referunt fonitu tesgora tenfa boum. 
Tergora tenfa, quibus violentos incitat hoftes. 
Bellicus infani Martis ad arma furor. 

Quid loquar infignes, ad quas coliata, tabellas. 
Cedat Apellxo pifla colore Venus 5 
N ulla fed effigies iftic obfccena, nec vllum 
Spurca locum turpis mater amoris haber. 
Caftareprxfentat tabulis pictura, luerunt 
Quam graue fupplicium turba profefla fidem 
Vtque pianatus de virgine reflor Olympi 
Nos docuit fummiiuffa verenda patris. 

Er datus iple neci genus hocmortale redemit. 
Quod voluit precium fanguinis eflefui. 

Qualis & extremo venturus tempore mundi. 

Ad nigra damnatos tartara Chriftus aget. 
Necquod imaginibus tantumodo lumina pafeit, 
Diuesin hunc vfum talia praefui habet : 

Inde led vt difeant exempla fequenda piorum, 
Hiftoriae fi qui cognitione carent. 

Eft locus in medio qua iaflat ad aethera templo 
Sedulus alterna carmina voce chorus. 

Ferrea cgncellis ignobile ianua vulgus 
Arcetfibi magnae confpiciuntar opes. 

Plenaque collucent rutilis altaria flammis ; 

Fulgetvt aftrorum lu eidus igne polus. 

Omne quocfargent u fodit, omne quod eruit auru 
Tota metalliferis Pannonis oraiugis : 

Quod que T agus, diuefq; v ehit P afloiusiin vnum 
Hoc tibicongeftum dixeris efle locum. 

Aurea nam gazas & opes aequantia Crcefi, 

Stant fuper extruftishic timulachra tholis. 
Carolus inflgni Ipeflandus imagine Cxfar. 

Hic flat, & Auguftum fert diadema comis. 
Quale gerit fumma cum maieftace verendus, 

Eegia principibus dicere iuia foler : 


Fuigenfemque manu gladium , fufpenlaque collo 
Aurea phryxeae vellera geftat ouis. 

Aftat & Aibertus, qui talia fumptibus emit, 

Haec quibus eft xdes condecorata, luis 

Grandibus. hic duplicem gemmis auroq; corona 
Fronte gerit,dextra pontificale pedum. 

Talibus innumeris fimuiachris ara repletur: 

Ara ter excellos quatuor alta gradus. 

At fuper effigies argenteus emin et omnes. 

Qui patrio rieufta: cataphraftus eques. 

Mauntiiq ue refert procero corpore formam. 
Cuius claufa pii militis offa tenet. 

Multus & extremo lapis hic Oriente petitus 
Eft, in Ery threis leflaque gemma vadis. 

Iftibus infragiles Adamantes : totq; Smaragdi, 
Quot vix diue tuus Marce fenatus habet. 

Albaque concharum preno&getmina baccx, 

Eft quibus ingentis forma rotunda globi. 

H zc ego defixis oculis dum Ungula luftro. 

Miror &immenfasdeftupefaflusdpes : 

Principe magnificam pompam ducete facrorum. 
Tympana cum lituis mota dederefonos. 

Feftus agebatur, qui te paritura tonantem 
Edidit in lucem, virgo beata, dies. 

Longa facerdotum qua templum turbafubibat, 
Lato pandebat limite vulgus iter. 

Ipie fub infigni preciofis tegmine gemmis, 

Duflus regali prxfes honorefuit. 

Intertexta , genus patrium trahit vnde, nitebant 
Inclyta Marchiacx ligna videnda domus ; 

T erribiles aquilx, formidandique Leones, 

Et qnosfemiferos India Gryphas alit. 

Magnanimos inter proceres, equitefque fecutos. 
Quorum turba frequens ac pepulofafuit: 

Principis orando qui fumma negotia traftat. 

Vir celebri dictus nomine T urons erar. 

Cuius ab ore velut refoluti nubibus imbres 
Verba Periclco culta lepore fluunt. 

Ifte mihi vacuum monftrans ex xre fepulchrum, 
Hxc eafunt,dixit,qux monimenta vides. 

In quibus Antiftes poft vltima fata quielcet, 

T unc vbi ventura morte folutus erit. 

Digna lacro tumbam fententia prxfule fignat 
Qijx quod vita breuis fitque caduca, docet : 

Morte nec intereat virtus, qux fola perennis 
Effugit extremi triftia fata rogi. 

Talia iuflit enim. Vivit post fvnera virtys. 
Grandibus inicribi verba legenda notis : 

Hxc vbi vidiflein, culti facraria templi 
Ingredi ordoflo me comitante viro : 

Pharmaca quo nemo mifcente peritius xgris 
Pxonia medicas applicat arte manus. 

Innumeros calices hic aurea vafaque vidi. 

Apta mimfteriis, vfibus apta piis. 

Ac plures chlamides gemmis auro que rigentes. 
Quam quot luciferos integer annus habet. 

Mollia ptxtereo qux Seres vellera quondam 
Nere, led Aufonides iam didicere nurus. 

Nec refero tinflas concha Sidonideveftes: 

Nemo facerdotum quas numerare poteft. 

jEdituus decies centenis millibusauri 

flbftimat, hoc templum nobilequieqaid habet. 

Atnihil in tantis opibus conlpeflius lpfo 
Prxfule, rem facram dum faciebat, erat. 


Is pia folenni leu carmina voce canebat, 

Siue precabatur fupplice mente Deum : 

Omnes quotquot erant magnates, omne videre : 
Vulgus ad hunc oculos compoluiffe luos : 

Nam quas principibus multis natura nesauir. 
Innumeras dotes corporis vnus habet. 

Grandibus accedit facies hetoicamembris. 

Qua vetus Heroam fe genus efle probat: 

Et patriis magnum virtutibus xquat Achillem, 
Egregia cuius laude fuperbit aui: 

Elucet pietas vultu: cerriffimus index 
Vultus enim tacitipefloris efle folet. 

N ulla parent oculis metuendi ligna tyranni: 
Mitior hoc vnquam principe nemo fuit. 

Iple fuos populos fine vi, fine exdegubernat: 
Afpera nec prx fert laudibus arma togx. 

Huius adhuc femper ciuilia belia diremit 
Cognitus in dabio tempore pacis amor. 

Nec fibi diuitias & auarus poffidet aurum : 
Largus habet promptas ad pia dona manas. 

Foeiices 6 Roma tuos omnefque futuros, 
Aufonium quotquot nomen in orbe colunt: 

Tempora triplicibus gefturus cinfla coronis, 

Si regat hic lacerum paftor ouile Dei. 

Qijxmodo palantes fine curatoribus errant, 
Nullx prxda lupodeftituentur oues. 

Dura coercebunt inclufum vincula lanum, 
Netrifti referet condita bella manu. 

Aurea reftituet lolidam concordia pacem : 
Prifcaque fulciferi fecula regis erunt. 

Et prope delubrum foffis munita profundis 
Arxftat, & aerium tollit in aftra caput. 

Bucchemerus erat qui me comitatus euntem. 
Hanc quoque vifuri, nunquid eamus iait. 

Nec mora, feftino me duxit in atria greflu. 

In foribus quorum pifta tabella fuit. 

Ambigua referens ipfius imagine vultus, 
Quiregitimmenfi Carolus orbis opes. 

Per teres infpicias nifi luminis orbe foramen. 
Hanc fimilem curux dixeris efle rati. 

Quin etiam noftris ignotam vidimus oris 
Exiguam pennx verficoloris auem. 

Hxc aliata procul Nabathxis venit ab Indis: 

A pedibus quibus eft orba, vocatur Apus. 

Ipfe gerit fimili raras ex alire pennas 
Thracius in coni vertice Turea fui. 

In mediis aulx penetralibus, xnea moles. 
Pyramidis faflumfurgit &inftar opus : 

Id feptena mouet reuolutislydera Iphxris, 

Q_U£ vagus ambiguis curfibus error agit. 

Talis erat ftellasimitataque machina coelum, 
Fafta Syracufii qux fuit arte lenis. 

Quid memorada tibi referam fimulachra deoru, 
Qux vetus artificum duxit in xre labor ? 

Et quibus exhibuit lacrum rude vulgus honorem. 
Mundus adhuc expers cum pietatis erat ; 

Extrahit hxrentem mcerens e vulnere Ipinam, 
Indolait fixum qua Cytherxa pedem, 

T unc vbi pnrpureumrofa,qux fuit alba,colorem, 
Duxit,Acidalix languinc tinfla dex. 

Prompta pharetratus iaculatur tela Cupido: 
aEgida ccelatum Gorgone Pallas habet. 

Thyrlifero pendent Lenxo fronte corymbi : 
Mercurius loculis condita lucra gerit: 


s 











Amplexi^ ligantfpiris ingentibus angues, 

Troia facerdotemLaocoonta tuum : 

Iliacos intra muros arcem que locari. 

Completum Danais qui prohibebat equum. 
Aurea confpicias nec non Idola neparum, 

Qus leuis aut formam papilionis habent : 

Aut imitantur aues, dapibus quse Phinea fraudat. 

Hasc Anthropophagum gens fimulachra colit. 
Vidimus Arminii gladios eniesque vetuftos, 
Quintilio Varo quaepeperere necem. 

Dequc rudi (axo factas lothoqae fecures. 

Dura quibus nudum prariia vulgus init. 
Belliger extremo quod Iberus in orbe fubegit, 

V ltra gemmiferae littora T aprobanes. 

Ramus & A ITyrii mihi monftrabatur Amonii : 

Longaque Niliaco canna refectalacu. 

Dulcia producens quse condimenta ciborum 
Intus natiui femina meilis habet. 


TumquibusVnguntur magnorum corpora regu, 
Pisguia Judseo Balfamanatafolo! 

Eximiseque leues auium, quibus India veftit. 
Membraque feruenti fole perufta tegit. 

Et quaeproueniunr hibernis poma diebus, 

T empore quo nullas educat hortus opes. 

Scilicet extremo cum Bruma decembre reducit. 
Annua natalis tempora Chrifte tui: 

'Nudaquerigoribuspomaria Taurus adurit, 
Aruaque candenti fub niue tedta latent : 

-Qua vicina iacet lato Maguntia Rheno, 

Fructus infolito crefcere more folent. 

Prsterea clypeum ccelatum mille lapillis 
Vidimus, ipfe quibus nomina T urca dedit. 

Is fuit Eoi geftamen nobile Regis, 

Diues vbi Phariam Nilus inundat humum. 

Nautilon & rarum fub nauis imagine pifcem 
Qui fecat aequoreas more triremis aquas : 


Quseq; gerunt inftar pictarum roftra volucram, 

Nataproccllofomonflraftupcnda mari. 

Regis Amanthiadse quid prifea numifmata dicam 
Ac tua, cornigero quiloue natus eras? 
Quidque figuratam curuo delpbinc tabellam. 
Cuius tale lapis carmen adefus habet? 

Dedicat sequoreis ereptus Lucius vndis 

ScamoJa, Neptuno munera votaDea. 

Eft quoque gemma , poteft in qua depicta videri 
V rbs vetus, a Drufi coniuge dicta ducis.^ 

Olim vifa fuit res mira, quod effet Homeri 
Ilias exiguo tegmine claufanucis» 

Tanta fed ingeniis nunc eftfolertianoftns» 

Ampla quod anguftum mcenia claudit opus. 


HILDESHEIMIVM 



ILDESHEIMIVM, fiue Hildefium, Aftalingium Ptolomei, Irenicus perhibet, qui iftius etiam loci Epifcopos receafet, quod & 
Crantzius in fua Metropoli, &paulo accuratius Antonius Monchiacinus libr. z. de primis Chriftiana: Religionis initiis praftat. Ex cuius 
quidem narratione conflabit , diuerla & plurima atdificiorum & libertatum ornamenta , per fuos Antiftites , & auitam Religionem Hil- 
desheimenles coniequutos. Fuit quidem Epifcopatus Hildesheimenfis primum in Saxonibus fundstusacinftittttusa Carolo Magno 
Galliarum Rege, ac Imperatore potentiffimo, Chriftianiffimo, quidemclo SaXonum Duce Widicindo, vt Religionem Chriftianam, 
per totam Saxoniamplantatet,& ab infidelitate acidololatria,advnum ac verum Dei cultum conuerteret,ftuduit hunc epifeopatum eri- 
gere apud Elzium,vel Aulam Regiam, pagum amceniffimum in concurlu Saba: & Linii fluuiomm litum ibi conftruxit balilicam futuro Epifcopatui in ho - 
n 0 rem PrinciDis Apoftoiorum S. Petri. ©b id Epifcopatus primum loco, Aulicenfisdicluseft. Translatus vero eft tandem ab Imperatore Ludouico Pio, 
huius filio ex Aula Regia, trans fiuuium Linenfem, in locum, quera eelitus milia niue,Hildefchne vel Hilgenlchnete, niuem ianclam,ol;m,nunc vero, pa- 
rum immutata voce, Hildesheim appellamus. Vbi condidit Imperator prius templu D. Virgini factum. Et hic coepi t Epifcopus Guntarius a Carolo Magno 
antea defignatus, primus Hildesheimenlis dici: qui antea Aulicenlis dicebatur. Id autem fadlum eft Anno Domini D C C C X I V. Huius fedis & Eccls- 
fix Cathedralis Antiftites, ad hsc noftra vique tempora, tali ferie numerantur. 


i. Primus Gantharius, fiue Guntherus, Epifcopus Hildefianus anno 8t4. 
imperante Ludouico pio, prsfait anniszi. Condidit templum S.Ceciiis 
prope prius inchoatum a Ludouico Imperatore D. Virginis faceiium arcis 
afeconftrudta: anno 835. 

z. Rembertus, velErombenss, fiue Eremberrus, paucis menfibus pro- 
fuit, fepelitur in facello arcis prope AntecefTorem. 

3. Ebtio,velEppo, Gallus narioaeRemenfis Archiepifcopus, Danos ad 
fidem Chriftiana conuernt ; hic conftitutus eft ab Anlgario Archiepifcopo 
Hamburgenfi, ad quem confugerat, Archiepilcopatu Reraenfideiedtus. 
Prsfuit annisu. obijt anno 847. 

4. S. Alefridus, fiue Alfridus, Monachus Corbienfis Benediftini ordinis. 
Praefuit annis >8. ConftruxitEcclefiam Cathedralem in honorem Dei Opt. 
Max. &B. Virginis. Ex propriis etiam & paternis redditibus fundauit El- 
fendienle, illuftrium & nobilium virginum Collegium, nunc libera eft& 
Imperialis Abbatia:vbi honorifice lepultus,vniuerfalem retributionis diem 
expediat : Fundauit etiam monafterium Selgenftadenfe , & Affurdenfe. 
Obiit anno 877. 

5. Marquardus , pratfuit annis tribus , trucidatur Hamburgi in grauifli- 
ma affii&ione Ecclefiaftica , qua: Slaui & Dani per vniuerfam Saxoniam, 
Wandaliam, & Nordalbingiam erumpentes, Epifcopos cum fideli gre- 
ge interfecerunt, Ecclefias cum Chriftianis incendentes , lolo adsquarunt, 
& nullum trans Albim Chriftianitatis reliquerunt veftigium, quorum 
efferata barbaries, in ipfam Agrippinam Coloniam, & Aquilgranum per- 
uenit. 

6 . "Wigebertus, Medicus, ab aliis religiofus didlus,prefuit annis quatuer, 
abfoluit templum Gandisheimenfis coenobii, obiit, &Iepe!itur in Aula:E- 
pifcopalis Sacello, anno 8 84. Albertus Crantzius, libr. a. in fua Saxonia, 
huic tantum vtium regiminis annum tribuit. 

7. Waldobertus,- fiue Walbertus profuit annis XlX.obiit anno 90 3. Se- 
pelitur in Bafilica Cathedrali Hildesheimenfi , iuxta Aram S.Cecilis. Is 
fundauit &conftituit primum Ecclefia: fu* Frslatum, Praepafitusn. 

S, Gebhardus, fine Sigchardus , eligitur anno 905. Prarfuit annis 2J. Ca- 
thedralisEcclefiaefuggeftum laminis argenteis ornauit: humatus ante al- 


tare S. Ceciliae. 

9. Diethardus, Monachus Hirfaugienfis. 18. 955 

10. Ochvvinus, AbbasPergenfis 30. ?8 6 

11. Ofdachus, diuitis Augia: Monachus, 40. 990. 

12. Gerhardus,fiue Gerlacus, 3. _ 993. 

13. S.BernhardusComesdeSommersburch, 3. 1014. 

14. S. Gothardus, 14. 1038. 

ij. Dithmarus, Conradi Saliqui Sacellanns, 6, 1344. 

16. Afelmus,Henrico tertio Imperarorepromouente, 1®. 1054. 

17. Echilo, GolTarienfis Prsepofitus, 25. 1079. 

18. Vdo, Comes de Aluensiene, 35. 1114. 

19. Eertholdus, PrarpofitusEcclefia:, 15. 1130. 

20. Bernardus, Comes Rottenburgius, 2J. 1153. 

21. Bruno, 7. 1160. 

22. Hermanus Prsepofitus S. Crucis, 16. 1174. 

13. Adologus, fiue Adelgadus,Goslarienfis, 15. 1190. 

24. Berno,Ecclefix Decanus, 8. I19S. 

2/. Contadus,ante Lubecenfis Epifcopus. i.Refignat, 1 199. 


16. Habordus, 9I li°8. 

27. Sifridus, fiue Sigefridus,Fuldenfis monachus, Iri 1221. 

28. Conradus fecundus. Sex Monafteria conftruxit atqjdotauit, 24.1243»; 

29. Henricus, PrxpofitusHerlgenftadenfis, 10. I1 5’7. 

30. Ioajmes,temporeInnocentiiPapse,4. jz6t. 

31. Otho, Dux Braunfvviccnfis, 19. ' I2-79- 

32 Sifridus, Comes de Quarlordt, 30. 1310. 

33. Henricus,Comes de Vfoldenberge:ComitaturaDaffellcnfem Epifco- 
patui donauit, 1310 pratfuitannis 8. 1318. 

34. Otho, Comesde Woldcnberge, 18. 1354- 

, fErscus, Comes de Schouvvenberg, 

35. em ma y HenricusDuxBraunfvvicenfis. 13^0. 

Ioanncs, frater ordinis Prsdicatorum, z. Refignat. 134?. 

37» GerardusdeMonte,Prius Verdenfis Epifcopus, 33. 1398 

3 8. loannes, Comes de Hoia, Prius PaderbornenfisEpifcopus, iS. 1424. 
3 9. Magnus, Dux Saxonis inferioris, 28. 1452. 

40. Bernardus, Dux Braunlvvicenfis, 7. 1459- 

41. Erneftus de Schouvvenburch, 11. 1471. 

f Hermanus de Haffia Archiepifcopus Colonien. 


42. Schifma J Hennmgus de domo Balthalaris Ducis Megapolenfis , 7. 

(_ i 481- 

43- Bertholdus de Landlpergexilluftri familia comitum de Schouvven- 
berch, Epifcopus etiam Verdenfis , vir animi & c orporis dotibus excellens, 
in magnam controuerfiam & bellum cum Hildefienfibusincidit, ob no. 
ua rerum renalium vedligalia ciuibas impolita. Id bellum vitra biennium 
protractum tandem vicinorum principum interuentu compofitum eft 
22, 1503. 

44. Ericius Dux inferioris Saxoaiae , eum vix vno anno praffuillet, refi. 
gnat, 1 . j 04 . 

43. Ericusquietis&otiiamans,adMetropo!itanumColonienleCollegiu 
Canonicus redit,& fratri Ioanni Duci Saxonias,DicEcefim Hildefimenfem 
cedit, qui ab initio aliquot annis in fumma tranquillitate & opulentia, ad- 
Ipirantis fortuna, ventis lecundilfimis vfus eft. Poftea vero in extremas 
calamitates fe, & totam Dicecefimmoto adaerfusEpilcopum Mindenfeir,- 
& Duces Braunlvvicenfes, bello, coniecit. In quo ab Imperatore Carolo V- 
ptoferiptus, omnibus fere arcibus, opidis & pra:fe£hiris totius Dicecefis 
folaHildefia,Peina,Maria:berga, & Sturevvaido exceptis, priuatur. In quo 
focius Epifcopi Hildefienfis fceliciter initio bellum gerentisHenricus Dux 
Lunebargenfis fuit. Durauithoc bellum annos quatuor, quo finito, Epi- 
fcopus, ordinaria iuris via felpoliatum reftitui petiit coram Adriano Pon- 
tifice, qui caufam conamifit in Rota. Poft,Braunfwicenfes Duces apud Cle- 
mentem VII obtinuerunt, vtcaulte cognitio Petro Cardinali Anconitano 
committeretur. Subfequitur deinde Vrbis Romana: direptio &mors Com- 
millarii,qu2 Proceffum retardauit. Quem deinde Yalentinus a Totleben, 
vlterius prafequutus fuit. 

Balthafar. 

Otho. t 

Valentinus a Tetleben. 

N. Ab Obergen. 

Erneftus, DuxBauaria:, Archiepifcopus Colonienfis, 


PRAGA. 

N Germania fita effc Boiemia.Ea fines ab ortu Tolis ad Marcomannos & Quados, ab oc- 
cafu ad Noricos protenditsMeridionalem eius plagam Pannonia fuperior.nuc Auftria 
dida,occupat,ficutSaxonica &Mifnia Septentrionalem. Vniuerfam Hercynia fylua 
perpetuo am bitti cingit,clauditque circum vndiqueadAmphitheatri faciem.V rbes ha- 
betimmediate regnofubiedas vltratriginta,reliquas autem Principes regni, primates, 
Barones, Comites, atque nobiles fibivendicant.Praga,CafurgisPtolomxo,Regnieaput 
eft, Vrbsampliflirna,Prxfulum,Principum,&:Reguminclytafedes,TmperatorisCaroli 
Quarti patria, ad ripam Muldauix fluminis, in amceniffima&rpatentiffima valle, inter 
colles Sc vineta, ccelo faluberrimofita,tantamagniu;dine, vt vna tres ampliilimas vrbes 
compledatur, Veterem, Nouam,& Tertiam.quamparuam vocant, a duabus prioribus 
flumine Muldauia,difiundam,quxfingulxfuam peculiarem habent iurifdidionem,fuumquepropriumSenatum. 
P raga vetus dextrum latus Muldauix occupatfinipfa vallis planicie, vniuerfa magnificis adornata operibus , inter 
quae celebriora habentur,Pra:torium,feHSenatoria domus, cum turri:lstacuria,cumtemploDeipara: virginis: Aca- 
demia Imperatoris CaroiiQuarti, cum aliisnonnullisCollegiis:EmporiumPannicidarum& pellionum: Curia ve- 
tus, vulgo Riichta:Du£edomus,quondamregia:,inquarumvnaiamcuditurmoneta:Xenodochiumapudpontem. 
Taceo multa templa,fuoshabentiaparochos.Scholas,quxinhuiushbritypo,fuis icfignita nominibus, fefeledori 
diligenti,ob oculos ftatuunt.In turri Prxtoriana,eftinfigne horologium, cui par vix in toto orbe terrarum reperiri, 
multi, & quidem proflantes artifices, putant, quantumad artis excellentiam attinetrnam, fi externa fpedeturfor- 
ma,elegantiora multa alia inueniri non negant.Cotinet autem hoc horologiumreuolu tione-m totius anni, cum re- 
do curfu Solis &c Luna;, numeroque certo menfium a tquedierum &c aflignatioae calen darii, feu feftorum integri 
anni.habens item ortum Sc occafum,meridiemq;, altitudinem Sohs & Lunx,folftuia,xquationes, quantitates die- 
rumacnodium,incenfiones,oppofitiones,&quadrasLunx,cumr<xlefticurfucongruentesiuxtamotum nonfo- 
lum naturalem,fed violentum quoqu e,fimili ter ortum atque occafum n.fignorum Zodiaci, numerum item hora- 
rum triplicium, videlicet, integri, & dimidii horologii, atquehoraruminxqualium , feu planetarum omni tempore 
concordantium,quas horas offendit vna &: eadem manus feu index, qui mobilisexiftens, cumipfofole, de vnofigno 
Zodiaciinaliudper vnum gradum fingulis totius anni diebus, tranfit. Infra fpixram horologii forinfecus eft alia 
grandis fphxra, cui inferiptum eft diarium,feu calendarium, vbi angelus a latere collocatus , quotidibprxfentem 
diem,virgula longa demonftrat. Parte ea, qua; magis vergit ad flamen inflexum, v'erfusfcptentrionem,Iudxi fuas fi- 
xeruntfedes,quxmagnitudineiuftumop!dumxquarepofliinr.NouamPr3gan!aveteri, diftinguit foflaquxdam, 
olim quidem profund2,8cvtrinquemunitamuro,fedqu^iamlabefadatis manibus magna ex parte complanata, 
inareas&hortoscefficJHxc quoque ciuitas, ampla eft, & vitra aliquot nobiles colles protenditur,quorum vnum S. 
Caroli, alterum S.Catharinxfillum Monachorum hunc monialium fedem,ter dum S. A pollinaris, quartum Mona- 
fteriumSlauorum:quintumViflehradumappelianr,inquoruinxveterisArcisliodieconfpiciuntur,quxquondam 
RegumBoiemisfed.es fuit, nunc bellorum ciuiliuminiuria,vafta& pene defolata. Nouam hancPragamCarolus 
quartus Imperator Boiemix Rex (Venceslaus in Baptifinate primum nuncupatus , in Confirmatione poft a Rege 
Francis Carolo,apud quem pueriti^rudimenta exegit, Caroluscognominatusjprimum excitauit,nouis illam tem- 
plis, nouisque Sacerdotiis &omnib.rebus vitxneceflariis inftruens.Nam 8c quos vocant Canonicos Regulares, & 
Carmeli tas,& Ambrofianos.Sc Auguftinianos,per fingula contubernia diftributos,in illam inuexic.Legic item feor- 
fim contubernales, qui fe Sclauos cognominabanr,authorem religionis fusD.Hierony mum dentes, quem hoc no- 
mine Carolus peculiariter veneratus eft, quod in lihria natus fuerit/mdeBoieml originem trahunt.Moxfubnomi- 
ne Caroli collegium prsterea Sacerdotum conftituit,& alterum ad D;uum Apollinarem, ex doctoribus. Sacerdo- 
tibus, qui alios quoque (aeras literas docere pollent. Ab vtroquenon longe ab eft arx Vi ce Grad en fis, quam ille de- 
nuo, muro, propugnaculis, crebris turribus cinxit.Quanquam vna illa turris, quam ponti Pragenfi fuperpofuit, faci- 
le alias vincat omnes decore, elegantia, & artificio. Huius Caroli Regis virtutibus &: conuerfatione Magnates ac 
Principes ille&i,nouisxdificijs&egregijs domiciliis Pragam exornarunt. Ipfe Saxomx Dux,occupataiuxta Pon- 
tem Pragenfem,de confenfu Caroli area,domum fibi a fundamentis excitauit,prxter extera, viuariis vitreis vfque 
ad fupremam contignationem fubdu&is , vt pifces in illis natantes , commodius a p rxcereuntibus confpici pollent, 
adornatam.Fridericus item BurgundixPrinceps.domum fibiinfignem Praga £ dificauit,cui faccllum D Martini 
coniunxit.Nonnulli autem Ducum xdi fi catas domus mercabantur, vtin fuo potius,quam in alieno Pragam fxpiC 
fime venientes,habltarent cum eo Cxfare,qui cum illis feria iocosque,qui v emdones conuiuia , non minorefa- 
miliaritate, quam liberalitateSc comitate exercebat. Habet quoque infignem curiam, &f‘acrasxdes multas. Parua 
Pragafiniftrum Muldauix latus tenet. Eft autem aveceri Praga, in minorem, pons ampliflimus,fapraMuIdauiam 
' quadrato faxo conftrudus,in fedecim magnos arcus,feu fornices porredas, habens in adicu,Scin exitu duas infignes 
turres per uias,quo ponte, in tota Europa vix eft celebrior alter,fi robur fpedes.Longitudo huius eft 872. .cubitorum 
Pragenfium,latitudo,quantumquatuorcurrus,iuxtafe collocati, occupare poliunt. Minori Pragx ab vnaparte 
coniungitur opidulum Augezdrab altera partecolIis,inquo,prxteropidumHradezan,fitaeftarxS.Venceslai,qua; 
quemadmodum dicitur, ita ture optimo haberi debet, Regia,quippe, non Arcis modo, fedvrbispotius fpeciem re- 
orxfentare videtur, tantum videlicet loci moenibus xdificiisque occupat, dignum & tutum Regibus domicilium 
orseber.Palatium eft ampliflirnum,inlongitudineii2.inIatitudine3o.pedes continens-: Superne, miro artificio eft 
cameratum nulla interim columnari bafi:feu fulcro fuftentatum.lnferne pauimentum tam firmum habet , vtali- 

quot centurix equitumin eo confiftere,& haftis concurrerepoflint,qualecemmen,feutorneamen,eoin loco ex- 
ercebatur annoK49pratf en t e Mauritio,SaxonixEleciore.Elublimi, pendent quatuor candelabra, ex Aurichalco 

fabrefada, magnitudine & opere illuftria, Senatus Nurimburgenfis ad Cxfarem Ferdinandumhonorariummu- 
nus.Hic auguftiffimum eft S.Viu templum, m cuius aditu talis habetur inferiptio: Anno Iefu Chrift.falutis 923. San- 



49 







das Venceslaus martyr, & Dux patrix:poft martyrium auiasfuas,Ludmill*,primiim hic Beato Vito Martyri tem- 
plum ^dificauit.-quodS.WolffganguSjEpifcopusRatifponenfisjConfecrauitjannoijoS.BoleslausPiuSjEpifcopife- 

dem fecit,cuius fecundus Epifcopus S. Adelber tus Anno 9<?6.apud Prutenos martyrio coronatus, & exGnefnaciui- 
tate huc translatus , peculiare facellum adeptus eft. Atqui Spitigneus II.Dux, Anno 1060» poft S. Procopii obitum, 
annis feptem.e templo S. Viti, ac item S. Adelberti vnum,idque auguflum,c6ftruxit,fedcumha:c omnia Anno 1142,. 
hoftili arcis direptione corruiflent, Rex loannes primus Anno 1344. chori huius fundamenta fecit, atque in Metro- 
politanam Eccleflam erexit.Filius autem Carolus 4.Rom.lmperator, etiam S.Sigifmundi Regis, 8t martyris, multo- 
rumque fandorum reliquiis,annoi3<$6.ditauit,& muneribus auxit. Quibus Rex Venceslaus, eiufdem Caroli filius. 
Anno i39i.Pofteriorem templi huius partem adieci tideinde cafu publico Anno 1541. exufta , Ferdinandus x. Roma- 
norum,Hungari«,&Bohemi«Rex,Annoi55yeademha:c&inftaurauit, &ornauit: Hadenus inferiptio. Inhoc 
templo vi dereeft bulla regia, in quibus iacent Imperator Carolus 4. eiusq; coniuges. Blanca Anna vna, & altera 
Elxfabet , & filius V enceslaus,Romanorum,ac Bohemias Rex.nec non Ladislaus,^: Georgius,Bohemia: Reges, de- 
nique Maximilianusin Anno falufs i577.Ratifponahuctranslatus.Regina Anna, inuidiffimiCjefarisFerdinandi 
coniunx.Ech^ccond tonafuntcon igua.Ina!iisautemfacellis,&diuerfis locis, eiufdem templi extant varia mo- 
numenta£pifcoporiim,Pnncipum,&:Regum,&inhisquoqueOttagariReg!s, qui cum Imperatore Rodolpho 
praslio decertans,vidus & trucidatus efLAnimofusfane Rex qui maluit cadere,quam cedere illi, quemanteaha- 
bukminiftrum aulas fuasprasfecturn. Adde tumulum Barbaras,coniugisSigifmundiCasfaris, i uxta quem vifitur fa- 
cellum, memoratu dignum, ab jmperatore Carolo, 4. munitiffimeextrudum, lapidibus viridibus, &: puniceis, in- 
flargemmarum,relucentibus,&aurointertexco,ornatiffimevaricgatum,in quofacello corpus S.VencesIai, Bohe- 
miasDucis,&:martyristurnuLitum,quiefcit.Et tanta pnfeorum regum in hunc Diuum tutelarem fuit obferuan- 
tia,& religio, vt corona Regni, non alio loco, quam in (epulchro,8cfuper capite huius Sandi Martyris repofitafer- 
uaretur.Atquehascconfuecudo,ab aliquot fasculorumferieperfliutimmota.vfq; ad turbulentiffimaZifc^ tempora, 
vbi ctim propter ciuiiesfadiones, tumultus tumultu cumularetur,corona in arcem^!arl|tdtt/vtpotein tutiorem cu- 
flodiam translata efl.Plurainfu per funt vrbis Pragenfis ornamenta, quae breui oraitione commemorari nequeunt, 
vt,quod Antiflitem facrorumrniniflrumhabeat,qui ArchiEpifcopali dignitatepr^fulgetjEtidquidemCaroliRe- 
gis&piiparentisfingulari beneficio, quiEcclefiamPragenfemaMogunnno eximens, in Metropolicanamerigi im- 
pecramt a Clemente V E Dehincab Vrbano quinto, ArchiEpifcopum Pragenfem Legatum natum creari procura- 
uit,CuiusLegationiRacifponenfis,Bambirgenfis,Mifnenfis, 01 umucenfis, 6 c Lire islienfi> Ecclefias Epifcopos, 
clerum& populum fubiugauit.Adhascddem Imperator Carolus,vn uerficatem&GeneraleSiudiumPragasinfli- 
tuit,arriumqueprofefloribusftipendia,libertates,domusinfignes,magnificehrgKUseft:,ac per Innocentiumfex- 
tumcorroborauic.^neas Syluiusfcribit, quod Imperator aliquoaesinSchokm nane luam mgrefius , quatuor in- 
tegras horas magiftrorumdifputationesaufcultarit, cumq; id purpurati molefleferrent,8ctenq usccenas adefle in- 
c!amarent,refponderit,mihi tempus efl, vobis minime,nam ccena mea hasc efl.Egregium prxterea hic idem Caro- 
lus Imp.Collegium extruxit, atque infignem b; bliotheca, quam Hufficas per fummam impietatem diripuerunt» Si~ 
militer Heluigis Polonorum Regina,circaannum Domini M.CCCC Collegium addidit Lituanorum quod Regi- 
nas collegium vocabatur,8cliberaliterpofIeffiombus multis dotauir,Ytin eo Licuanifuierudirentur,fediaminterci- 
dit,percrudeliffimamHuflitarum immanitatem. SedFerdinandusprimus, & Maximilianus II. Romanorum Im- 
peratores, per ordinem Societatis lefu,accuratiffime eam reflaurarunt. Cuius quidem ordinis Profefloresiuuentu- 
tem ae plebem tanta diligentia erudiunt , vt ex Huffitarum reliquiis plurimi ad veram lapiendam , hoc efl,ad vni~ 
uerfalemRommam Ecclefiam redeant. Et Ecclefiaflica bona, quae iniqua fucceffione a maioribus Huffitica lue 
infedis acceperunt,reflituant. 

AnnoM.D XVI.fub Ludouico,qui paternum Hungaris&Boiemias regnorum decus, Legitima fucceffione 
acceperat,per itarem nondum regimini idoneo, diuerfis in Boiemiafadionibus oras, Pragenfes,vt talibus occafi- 

onibus fieri folet,fuas quoque res non negligenter curarunt„Id agere coeperunt, vt ex duabus duitatibus vnam- 
facer en t, ferius licet fecum reputantes,quod adunata,quam diuifa virtus, & fortior 8c tutior eflet» 

Vnum igi tur i us,vnumque Magi flratum in vtraque ciuitate confli tuunt,fofTas 
complanant,portasreferant,pcenamqueexiliiperpetuicontra 
eum fanciunt,quifquis conftituta turbare 
aufus fuerit. 


SVIBVSIVM. 

Vib vs i vm, etfi vetus Silefia: opidum, tamen rara in hiftoriis eius fit 
mentio. Sonus appellationis non eft alienus a nomine Sueuoru, vel, 
Siciorum. Poflibile eft igitur h^fifle in hoc loco veterem appella- 
tionem: Situm eft vitra Viadrum verfus Aquilonem & Poloniam. 

Acerrime dimicarunt de hoc opido Marchiones Brandeburgcn- 
es & Poloni. Pofteaquam enimPolonia fuit diftributa inter mul- 
os, eofquedifcordes Principes, non fuit par prutenis &Pomera- 
ais, qui fubindetotam illam oram hoftiliter ferro & flamma per- 
currebant: Accerfiti ftmt igitur Germani ex Saxonia & aliundeffllifque data: fedes,vt arce- 
rent iiios praedones ethnicos: collocatus eft etiam co ordo militum teutonicorum,qui no- 
minantur S. Maria:. illi homines equeftres & militares optimam operam nauaruntPolo- 
nia; ) & tandem ita illas gentes afflixerunt, vt fidem &imperiumChriftianorum acciperent. 
Sed demum par tavhftoria Poloni c ceperunt litigare de finibus cum Germanis ; & repete- 
bant tra&us illos, quos Germani fuo fanguinc emerant, tanquam fuos. Inde orta fiant fx- 
ua Sc diuturna bella qua: noftra astate fiint vix fedata. 

Acerrimeautem dimicaruntdeparteilla,qua:nominaturMarchianoua,cum ducibus 
Poloni^ maioris,Marchiones Brandeburgenfes; &anno 1x9 £.PrimislaumPofnanicnfem, 
cui ex longo interuallo impofita erat corona regni P olonia: ; nod:e oppreffum vicerunt Sc 
trucidarunt. Anno tricefimo poft,Vladislaus Co&iuce Rex,adiutus a Scythis & Mofchis, 
rurfus crudeliter vaftauit Marchiam & Silefiam. 

Ita tunc varis fuerunt vices huius etiam vrbis, qua: erat limitanea; & modo fuit in poft 
feffione Marchionum,modo Polonorum. Tandem vero opera regum Bohemia:,qui erant 
recentes Domini Silefia:, conftitutis limitibus, attributa eft duci Glogouienfi, & illius fit 
mentio fub annum Chrifti 1380. Iam tunc enim paruit Principi Saganenfi. 

Hxc fuit cauffa,cur opidum minus cito creuerit, cum enim propter propinquam Polo- 
niam fem per effet in metu : propter loci tamen oportunitatem magna copia eft ibi omni 5 
rerum neceflariarum. Aheft a Glogouia verfus occafum folftitialem milliaribus decem. 

Fuerunt olim cum ducatu Glogouienfe coniunda alia oppida plura, dido tota Saga- 
nenfis, qua: comple&itur praster Saganum, Pribufium & Naumburgum, prarterea Stina- 
uia, Crofna, Zulichium : imo magna pars Polonia: maioris, fed illi tractus iniquitate tem- 
porum funt auulfi & diftradti. 

Sunt in ducatu ifto adhuc alia opidula ignobilia & parua , partim vctufta partim recen- 
tia, inter qux primum locum tenet Bcthania,quam veteres nominarunt By thoniam. Ha- 
buit olim arcem fatis munitam, qu^ anno 1109. fiiftinuit oppugnationem Henrici Quin- 
ti Csefaris, fed ea tunc fita fuit in colle quodam excello prope ripam Viadri, quem iam in 
vineam conuertit vir nobilis & optimus, dominus loci, Wolffgangus Glaubifius. Diftat 
fpatio ferme medii milliaris ab eo loco , vbi nunc eft Bethania. 

Nam pofteaquam vetus oppidum in modbus bellicis fuit intonfum, incola: migrarunt 
in ripam paulo inferiorem & magis occidentalem. Sed cum Glogouia fubinde augeretur, 
By thonianon potuit coalefcere,& collegium virginum migrauit Sprottam. In locum ve- 
ro Virginum immigrarunt Monachi Saganenfes , quos tunc Principes locupletabant. 
Nunc dominus opiduli eft D. Fabianus Schoneichius. 

In eodem territorio Glogouicnfe,eftaliudopidulum Polcouiciumetiamvetus, quod 
multis feculis paruit principibus Glogouienfibus. Prope Curam eft Ccebena, qua: coepit 
fub Henrico Barbato. Ad Freiftadium funt opidula recentia Neuftadia &c Vartenberga. 

V bicumque enim nomina fiint Germanica, ftrudtura: funt noua:. Ad Sprottam eft Pri^^^ 
flauia, fienominata a principe Sprottenfi, qui celebratur hocnomine, quod fuerit$«£i A ^ 
gens in augenda & ornanda fua ditione. Hxc ex gentis Silefia: annalibus Ioachim (f^rei > 
Mathematici & medici Glogouienfis. 



5 ° 






mm 




i “'-f 

mmm 


jjfipS 


]W''!’h 


;f» - 


ISimiiSUB 


liarn 














RATISFONA. 

Atifpona, vetufta Rhetis fecundae, Danubiana,& Imperialis vrbs* ciii varia nomina 
feriptores tribuerunt. Tradunt enim Auguftam Tiberii, Sc Tiberinam appellatam a 
Tiberi© conditore,cuiusmemoriamin antiquo lapide extare,fcribi£ Onuphrius.GoI- 
tzius adducit nummum Tiberii cum huius inferiptione. C O L. A V G. T I B. 
DCegtnfpurg/ vt Auen.inus feribit. Hanc Regcnsburgium feribit Simlerus Regium 
Antonini eile.Et in libro Notitiarum Caftra Regina dici. Tradunt alii Reginoburgium 
a Reg nopyrga vxore Theodonis,primi Baiorum reguli,feu potiusRego flumine, Rhe- 
tabonnam, Sc Rhetopolim aRhetis.Hiaspolim ob ruditatem populorum agreftiurm 
lmbripolim,ab imbre. Rehinopolim.Sc Germanis heim, a Regni Germanici conuentu, 
qui frequenter ibi cdebratur.Tetrapolimj&QpadratamjaiormarRatifponamj quod 
ratibusaptafit.Dehac,quaefequuntur,fcribit Munfterus.Ratifpona, inquit, infignisSc 
vetuftaBauariaevrbs,adripasDanubiifita,iacetincommodiflunoIoco,vbiquatuor concurrunt flumina. Supra e- 
nimvrbem,Labar&NabingrediunturDanubium,8cinfra,amnisRegen.AbundatLabaroptimispifcibus , pra:- 
fertim truttis Sc cancris.Defcendunt autem omnes tres ex iyluaBohemica,ficut Danubius ex nigra fylua originem 
ducit.Cum olim Csfar Auguftus contenderet fibi fubiicere Germaniam, mifilTetque numerofum exercitum ad ri- 
pam Danubii,pra:fecit illiduospriuignosfuosTiberiumScDrufum,quiveniencesvltra Alpes in Rhetiam primam 
Sc fecundam,cceperunt paflim populos fubigere, duitates Sc munitiones more Romanorum in locis natura muni- 
tis conftruere,militumque pradidiis firmare.Iuxta Lycum condiderunt, aut potius inftaurarunt Auguftam, appel- 
lantes eam ita ab Augufto Cxfare. In r:paDanubii aliam conftruxeruntvrbem, quam appellarunt Auguftam Ti- 
beriijficutpriornuncupatafuit Auguita Drufi. Ordinaruntautemm Augufta Tiberina certum & ftatutum nu- 
merum ele&orum militum, nempe, fex miliia peditum,8c quingentos equi tes,vocatique funt Legio Quarta Italica* 
quod ex vetufta lapidum inferiptione confirmari poteft. Hi ftationarii milites in legibus Imperialibus Limitanei 
vocantur,ScRiparii.Patetigitur,propriumnomenvrbis Ratifponenfis,efle, Auguftam Tiberiam,fiue Tiberinam, 
camque olim fuifle Metropolim Sc refugium Romanorum militum, excubantium in limitibus Romani Imperii, 
vnde&inantiquishiftoriisappellaturColoniaQuartanorum,quodquartaLegioRomanorum in ea ciuitate fta- 
tionem firmam haberet, 8c metropolis Ripariolorum.Ansero ciuitas aliqua in hoc loco priufquam Romanilmpe- 
r ii fui limitem extenderunt ad Danubium,fuerit,Ioannes Auentinus feribit incertum eile,iequenihil de hoc inue- 
nifle.Incoluerunt Romani hanc vrbem,Scadiacentem regionem citra Danubium annis quingentis,vno, atquevi- 
gintijhabcntes ibi belli duces,quorum primus poft Tiberium ScDrufum fuit Lucius Pilo. DumveroTheododux 
Nortgoia:,BauariaefcilicetTranfdanubianje,AnnoChriftiD.LXXX.magn!scopiisexfylua Bohemica ad Danu- 
bium fe transfunderet,Sc Chriftianos vna cumRomanis militibus interficeret,regionem omnem diriperet Sc exure- 
ret,omnesque ad Auguftam Tiberii confugerent, oppugnans Theodo ciuitatem, eam expugnauit,magnaque cru- 
delitate omnes interfecit,etiamLupumEpifcopum,fceminas,&puercs,qui ad eccIeliamconfugerant,nemini pe- 
percit, przterquam paucis ruricolis,quorum opera in agris vicinis colendis vtererur.Inftaurataautemrurfus dui- 
tate, vocauiteamexnomlnevxorisfu;eRegenIpurgum.Sunttamena]i!,quiputant, vrbi hoc nomen datum a flu- 
uiolo quodam, Regen dido, quiaSeptentrionemeridiemverfusdeuolutus, haud proculab hac vrbe Danubio mi- 
fcetur.Ratifponse vero nomen omnium recentius eft,quum in veteribus Romanorum literis nulla eius fiat mentio. 
Carolus Magnus lnpriuilegiisMouafterioS.EmeranidatisjVocatipfam, Reginoburgium, Sc fandus VVilboldus 
primus Eiftetteafis Epifcopus,Reginam,AtRatifpon^nomen,putantacceflifleexratibus,quibus pontis loco ante 
conftru&ionem pontis vfi funt ciues.V el vt alii feribunt, quod rates propter mercimonia illuc frequentes per Da- 
nubiumdeducerentur.Ha:cquidemMunfterus,&aliiaudorcsnoncontemnendihadenus.Casterum,VVolfgan- 
gusLaziusrcrumViennenfiumlibroprimo,dum Vindobonnae, Aurobonnae, Terbonnae Sc Bonna: ad Rhenum 
fupraAgrippinamColoniam,fignificationemexplicat,Romanis eam confuetudinem fuifle aflcrit,vt cum eaaTeu- 
tonicis nationibus loca adferuiflent,vt earum voces in fuam tranftulerint pronunciation em, Perinde , vt Rhetorum 
cohortis ftatiuain Regiis caftris Rhetobonnam, quam hodie corrupte Ratifponam vocamus, & Regen fpurgum.B. 
Rhenanus tractatu Rerum Germanicarumtertio,fcribit,inlibro Pnefedurarum8c notitiarum Romanarum , Ca- 
ftrorum Reginorum mentionem fieri. Libenter,inquit, dicer em, ab his nomen efle nadum Reginoburgium. Ha- 
bet iuxta fe infulam Danubio circumfluam,eiuium vfui,ob fer tili ratem commodam , veluti iftiufmodi plures h a- 
betIfter.VVerdas,&: Augias vocant Germani.Excipit Nabum Sc Regum flumina, quorum Nabus fupra ciuita- 
tem, Regus infra affabitur, IbiDanubii ripa vitifera eft,vina vero ignobiliora. Pons hic eft famofus Sc celebris, 

quadrato ex faxo conftrudus,quadringentorum&:feptuagintapafluum,quiciuitateffif'uburbioconiungit, circa 

annum Chrifti M. C. XV.conftrudus. 



Pons fieri coepit,Domini dum annus incepit 
Mille centenis decem femique denis. 


AucntinustamenIcribit,potentiffimamPrincipemHenricum Ducem Bauariae atque Saxonis vna cum ciuibus 
Raufponenfibus Anno Chrifti M.C.XXXV.incepifle pontis ftruduram,& confummafle,Anno M.C.XXXX V I. 

Famaeftdehocponte, eum vno,eodemqueannocumRatifponenfiCathedraliEcclefia aedificatum , a diuerfis ta- 
men artis Architedonicz peritis fabris,Inter quos aemulatione exorta, decertatum fuerit , vtrius ftrudura citius 
f da Sc abfoIutaforet:Cum vero Pontifex, praeter omnem alterius opinionem, opus fuum admirandum lane 
Scelerans citiusperfeciflet,periocum,&ad exercendum collegam.viuo ex faxo, affabre fculptum mafculum nu- 
dum quafiiam vel exbalneo,vel ex Danubio lotus, prodiiflet, manu tenentem fchedam , cum hac inferiptione, 

fomtna: aedis fabricamrefpidentcm,pontis portx fuperi impofuit.Quod vbialteriinnotuil- 




m+ nTnii iiTTT i iifm ' I 









fet,is ira percitus,prx impotentia animi, ex imperfeda Ecclefix ftrudura,mifer lefe prxcipitauit. Quin & alius, 
eiufdem pontificis iocus in eodem ponte confpicitur.Saxum conftituit quadratum magnum ad normam ledum, 
cui aliud minus impofuit.eo ipfo innuens,talem fuifie omnium &c maximorum s & minimorum formam, ex quibus 

ponshicRatifponeniisafe conftrudus fuit Poft,confuetudinereceptum,vt vix puteatur Ratifponam vidiue, qui 

iftorum lapidum rationem dare,&eosafe vifos,conteftari nequeant,. 

Porro, xdificiis priuatis,publicis,Sc facris Ratifpona valde eft ornata,8c prxfertitn Cathedrali Ecclefia , qux pras 
exteris omnibus latefe vifendamprxbet.In hac, primus feditEpifcopus ex ordinatione S.Bonifacii, Gibolphus, Ita 
enim antiquus Annalium codexhabet,ex quo Lazius hxc qux fequuntur libro fecundo Antiquitatum Viennen- 
fium inferuit,Sandus Bonifacius Moguntinus Epifcopus.Proumciam Bauaror am, O dilione duce confendente , in 
quatuor diuifi t parochias, 8c quatuorhis prxfidere fecit tpifeopos, quos, ord: natione fada,m Epifcopatus gradum 
fubleuauit.Quorumprimus,nomineIoannes,in opido,quod dicitur epifcopatus cathedram fufcepic.Sc- 

cundus,Erimprecht,qui Frlfingenfis Ecclefix principatum obtinuit. Tertius Gsbolph Ratifponenfis Ecclefix fe- 
dem accepit,Quartus,Bilibalaus,inIoco,cui vocabulum eft Aichftet,epifcopalefufcepit officium. 

DeniquehiccoronidisIocoad!iciam,quoddemirandis Germanix antiquitatibus fermones conuiuales Conra- 
di Peutingeri de reliquiis S,Dionyfii Ratifponam relatis, hunc ;n modum commemorant. Omine, inquit , optimo 
euenitjVtdeD.DionyfioAthenienfiumEpifcopo diceremus,qui vna cum ApollophaneSophifta, Heliopoli, quan- 
do Chriftus Iefus pafTus eft, fblem vidit prxter naturam obfcuratum,& terram nodem fubito terris obdudam, co- 
gnouitque mox verum omnium Deum,eodemSophifta refpondente(vt >pfe ad Polycarpum feribit) rerum has di- 
uinarumviciffitudineseffe:tunc Caper nobis referebac,Galloshunc,vt eorum Apoftolumvenerari,&credere,ofla 
eius ad fecundum lapidem a Parifienfiumvrbe,adxdem facramfepultaefie:contra tu mira fuauitare recenfebas, 
te,atque ReuerendifTD.Epifcopum & Comitem Tergeftinum,PetrumBonomum,bonarumliterarumftudiofifE- 
mum,comp errum habuifIe,ofla hxc ex Gallia Ratifponam ad S.Emeranum translata ;Ego,vt ea comprobarem , ex- 
emplarliterarumApoftolicarum,mihiaMonafticis eiufdem monafterii datum. Capro poftea perlegendum mifi. 
Ineo enim Leo Nonus Pontifex Maximus,Bruno antea vocatus T ullenfium' Epifcopus, procurantibus Gal- 
lorum Legatis, Imperatore Casfare Henrico fecundo Augufto,prxfentef cumB. V V olflgangumin 
diuos retuIiflet)decIaratDiuumDionyfium Areopagitam Ratifponx quiefcere ,& hxc 
ada efle Anno Chriftianx falutis M.L1I. Anno Pontificatus fui quarto, Xn- 
didione quinta,Nonas Odobris,8cc, Plura 
Index fuppeditabir. 



L I N C I V M A uflria* oppidum* 

LLA pars Auftria: qua; fitperior , fiue (ttpra Anifum ( vulgo 0& Ut <£n§)appel- 

latur,olim ad Noricum Ripenfe pertinebat : quam quidem regionem Romani , vidis 
ac pulfis Noricis, fua poteftati fubiecerunr, difpofitis pafsim ad Danubi) ripam legio- 
nibus, acdedudis coloniis, quarum prafidqs ad bellum contra Germanos vterentur. 
Gollabafcentedein per Occidentalium Imperatorum fegnitiem &incuriam Romano 
Imperio, Gothi hicfedem fibi fixerunt ; quos Auari,hos Hunni , Hunnos Vngari ,ac 
tandem VngarosBoiorum fiue Bauarorum Reges fubegerunr : quodipfumBauaria 
regnum Carolus Magntts, abolita Regii diadematis dignitate, Imperio fuo adiecit, fiue, vt vulgo loquun- 
tur, ir.corpeiauB-Q* 111111 vero Hunnorum gens fupradidam regionem afsiduis vexaret incurfionibus, 
depraedationibus & inc.endr s:HenticMS cognomento Auceps Imperator Marchionem quendam confti- 
tuu,qui finibus huius Marchia(fic enim primo difta) tuendis praefiet, attributo tanquam primaria ar- 
ce praifidiaria Ensburgo,ad traiedam Enfa naulgabiiisfluuii fita, non procul abeo loco vbi paulo ante 
Ludouici IV. exercitus ab Hungaris ad internecionem fetecafus fuit & deletus , cuius ftragis indicia et- 
iamnum fepultorum ibi tumuli prafeferunt.Sunt qui Lindum Ptolamei Aredatam effe volunt ;quoru 
opinionem do£lis& Antiquitatum peritis difcutiendam relinquimus. 

Porro vniaerfa illaregio,in multos oiim diuifa Comitatus ( interquos etiam Kirnbergenfis &Lin- 
cienlisfuerunt:)Bauaria ha&enus fuerat accenfita, donec 'Fridertcm Barbarojfa Imperator eam a Bauaria 
auulfam fratri fuo Ernefto, (quem a familiari ipfi iurandi formula Germani fdttl ttlir@Ott/ideft, 
ItameDeus ametvel adiuuet appellant)firmioris pacis fancienda caufa tradjdir,eumque Anno M.CLVI. 
Auftria; Archiducem crcauit:& vtrofquc- t3m Principem quam oppida & flatus auguftis priuilegiisdo, 
nauit:quibus etiam ad hac vfque temporafartis tcdis laudabiliter conferuatis,tam hi, quam ilievtun» 
tur & fruuntur. 

Inter (upradida regionis , Auftria; fcilicet fu perioris duita tes, pracipuum fere locum tenet Lindum 
oppidum quum fitu peramoenum, tum opportunumjac proinde quum adificiorum elegantiarum opi- 
bus ciuium prteftansiColli arx regia impolita vifitur, duplici fofia , muro & propugnaculis cinda,& a 
eolle ieparata:inquaFridericusImperator,Vienna& magna Auftria parte a MatthiaCoruwo feu Hun- 
niade Hungariae Rege, qui cum Auftriacis bellum irum gerebar, occupata, & domicilium habuit, &anno 
M. CD. XC Ill.vitam finiuitrabeodem variis fubftrudionibus auda atque exornata. Inhaceadem 
Ferdinandus Rex ac poftea Imperator, ex Hifpania reuerfus,& Auftria; Ducatui inauguratus,cum Anna 
Auftiiaca nuptias regia magnificentia celcbranit. Nec ab huius loci genio abhorruit non ita pridem 
defundus augufta memoria Imperator RudvlphusW.quzttic^us.m Praga plerumque degeret, cuius luflu* 
& regionis Ordinum munificentia , pradidaArx diligenter nitideq; reftaurata eft,vt fummisMonar- 
chis dignum prabere pofsit domicilium : quemadmodum etiam non ita pridem inuidilsimus Impe« 
ratory!/4//^/^,fufceptalmperialieorona,adpr6priasdirionesreuerfus,eodem diucrtens, varias Lega- 
tiones audiuir, & grauifsima Imperii negotia tradauit. In ipfo oppido ampla eft & magnifica Domus 
jedificata, in qua quatuor regionis Ordines, necefsitatepoftulante, conuentus agunt, & de publicis re- 
bus deliberant.Primo ordine fiue ftatu Comites & Barones : fecundo Pralat! Ecclefiaftici : tertio Nobi- 
litas rquarto oppida feptem(quibus ab antiquo id i uris eft)com prehenduntur. Horum delegati, indidis 
#e> a Principe Comitiis, in fupradidaDomo conueniunr,& de iis qua; a Principe proponuntur , quaque ad 
publicam rem fpedant.confultant. Prater hos extraordinarios conuentus perpetuum quoque ibi eft 
odo virorum(binis fcilicet ex vnoquoquedeledis ordine)Coilegiu, cuius prafidem agitis qui e primo. 
Comitum fcilicet acBaronum ofdine.atate eft prouedior.Horum munusf quod biennium durat) eft,de 
rebus ad Ordines fpedantibus deliberare ac conftituere : qua; fi forte magni fint momenri,euocantur 
fiue adiunguntur eis omplures alii, qui communicatis confiliis quod vifum fueritdecernunt ; ita tamen 
vt eorum decreta in proximis equitiis vel confirmandi vel refcindendi , penes generales Ordines fit po= 
teftas ; quibusiidem omnium a fe adorum rationes reddere tenentur. 

Ibidem domicilium habet fuprcmus regionisPratfedusCvulgoianfcfe^ftPfttlaORJquiPri^P’ 5 no ' 

mine cum adiundis fibi eBaronum& Nobilium ordineSenatoribus, vniucrfe regioni iusdicir. Et id 
quidem fummurn eft in fuperiore Auftria tribunal, a quo tamen ad inferioris Auftria Senatum prouo- 
candiiuseft. 

Ad oppidi politiam quod attinet , Reipublica adminiftranda ac iuri dicundo prafunt duo pracipue,- 
vnusConfulis,alterIudicis dignitate, cum adiundisquibufdam Senatoribus : quod quidem Collegium 
interior SenatuSjfeu fecretiusConfilium nominatur. Eft Sc alius ac multo numerofiorSenatus,quiEx- 
terior appellatur,a quo res leuiores tradantur.Et hic quidem a Principe quotannis vel mu tatur,vel con- 
firinatur,proutei vifum fuerit. 

Binaquoqueannoinhacciuitate celebrantur nundina. Prima ea feptimana quaPafchafequitur- 
altera dic feftoS.Bartholomai:quibus ingens ementium ac yendcmfum multitudo eo confluere, mag! 
naque vis mercium,cum luculento & Principis & Ciuitatis emolumento, ex omnibus Europa partibus 
conuehi,atque inde longe lateque exportari foler. 

i 2 - 



Inpri. 






In primario cmitatis temp!o(quod anno M.CCLXXXVI. exarceinciuitatem translatum i St jnobili 
ftr lictura confpicuum eft) aliquot ex Imperatoribus natorum liberor u tumulifen Maufoiea rrfuntur. 

D ci vero non poreft,quam frequentibus quamq; foedis incendas oppidum hoc & ohm 5 - fuperiori 
tempore deformatum fuerit. Primo enim anno M. GD LI. ipfoPalchatis fefto totum pene conflagra- 
uit Nec multo poft,Anno nimirum M.CD.LlX.quum vix e cineribus fe paulum crexiflet , rurius pr*- 
ter aedificia tam priuata quam publicandam t utris campanana^primano templo adiunda, ignis rabie 
abfumptaeft-qnod incendium tanto fuit terribilius, quod no£tu enet exortum. Deindeanno 1542.. in 
arce tum cum dtlect.fsimafua cdniugedegenteRcgeFe r dinand 0> oppidi maiori pars tertium miierabi- 
li incendio haufta,fed fumma didi Regis liberalitateac paterna cura breuemtra temporis fpacium, pn- 
ftino nitori feftitutaeft.Anno 1 5 92.die ^.Sextilis circiter quadraginta domus in fuburbio conflagra- 
runt Denique anno 1 5 p+.die'8.Quintilis,trcs eiufdem fuburbii tedes,vna cum 3 .horreis, de coelo tada 
formidabili magisquam noxio incendio perierunt. E quibus facile intelligipoteft,quamfemper ira- 
tum,vt ita dicam, ciuitashaic Vulcanumhabuerir. _ 

Ad hoc ipfum oppidumDanubius ligneo ponte ftratusfiue iunftus eft/anno 1490. ab Imperatore 
Friderico II I. primum conft ructo: per quem multa merces quotidie ad vitra Danubianas regiones 
euehunrur. Ex altera Danubii parte pagus eft,cuius iurifdidio parrim ad dynaftiam Wildbergenfem, 
(quam hodie Starembergici Barones pofsidenOpartim ad dynaftiam Stirckanam ( ea lorgerorum fa- 
miliam hodie pro dominis agnofcit)fpe<ftat:fedinfigniori illorum priuilegio, quo rupto aliquo pontis 
iugo , interea dum illud reficitur , omne naulum, vti §c in nautas imperium , VVildbergenfi dynaftiae 

debetur. - ...... - . , ... 

Ad Lincii laudem infuper referri poteft, quod anno 1620. 4-Aug. circa initium Boemicai rebellio- 
nis,belliqueCa:farei,fefe tradiderit in poteftatemSerenifsimi Maximiliani D.Bauarianqui tunc tempo- 
ris pro Ferdinando Il.Imperatorefufceperat gloriofam illam & nulla obliuione delendam expeditio- 
nem, propter quam aliaque heroica fada iure meritoque adeptus eft dignitatem Eledoralem. Similiter 
Lincium conftanter alacriterquelefeoppofuit rufticis rebellionem mouentibus.qui non tantum Vr- 
bem obfederunt,fed grauifsimos etiam infultus muris intulerunt,:plufquam Scythico furore concitati. 
Contigithocannoi626.feruenteCanicula^quando Gubernator loci ftrenuifsimus milites fuos pri- 
mum hortatus eft ad confcientise expiationem &SS.Euchariftiaeperceptioriem , deindeprandio fplen- 
didoeofdem refecit arqueexhilarauit , tum denique in anima &cOrpdre optime munitos in hoftem 
eduxit, quem animose aggrefsi aut ad fugam compulerunt,aut penitus proftrauerunt,ipfo 
fefto S.Laurentij Martyris, quem fibi elegerant in belli Patronum. Sic vlterius 
perge , 6 Lincium, & nominis tui gloriam vehe- 
menter augebis. 




GMVNDA. 

M VND A Oppidum quidem non ita magnum, innobiliffirmi 
Archiducatu Auftria; fuperiore , flue fupra Entium aut Enum, 
venuflate Sc elegantia commendatur , litum ad Lacum -, qui 
inde appellationem trahens, Gmundanus Lacus, A)te©munt>eE 
/ vulgo nuncupatur , ex quo Auflriae flumen Dranus * 
communiter ©raun/ originem Tumens, & aliquanto deinde 
tractu, Auftriam irrigans , non procul a Linzio cum Danubio, 
omnium Europae fluminum Rege permifcetur, hinc Gmunda, 
iuxta Germanorum confuetudinem nomen, <5t appellationem 
trahit, ( quod propter antiquitatis, & hiftoriarum ftudiofoslon- 
gius refero. ) Solent enim Germani fuperiores , ea loca quae ad 
riuOrum, fluminum, <$c lacUum exitum, vel vt hic,ad originem 
iacentjGmuind inferiores, Mund vocitare, quod vocabulum os 
Veloftium fignificahSic eftVkeremuindtinMarchiafvbi Vkera in Oderam exit.TangermUindt inMar- 
chiaBrandeburgenfi: Trauemunda Holfatiae: Yarnamunda Mechelburgcnfi ; Angermunda in Clinia 
Ruremunda GeldriaGemunda Francia, vbiSala inMoenum tranflt; Gtmuindt in Cattis, vbi Fulda irt 
Yifurgum effunditur: GemundaSueuica,vbi riui egrediuntur in Remifum: Niceri Gemunda.vbi Nicri 
egretfiones.Abtgemaindnvbi Rota in Leinam effluit.Norica Gemuindt,vbiTrauna e lacu exit,in quem 
vndas Tuas effuderat, Sic eA Lechcgemundnoftium Lici fic demum, vrbes atq ; locaq- compolita,aut fim- 
plici voce Gmuindt vocantur, ad fluuiorum feu riuuiorum oftia lita funt. Graeci in Aoma delinunt. Sic eA 
LicoAoma , & mox in danubij oAijs Naracuftoma, ColoAoma,PfeudoAoma.Sic demum 6c htecnoAra 
Gmunda AuAriae,nomen adiacen ti opido prabet,cuius magna 3c lucrofa cA negotiatio falis, quod pra- 
Aans&acre ex vicinis montibus effoditur,& Gmundam allatum, vafculis(qux patria lingua, .ffmefeiV 
indigetant)impofitum,per Dranumin Danubium tranfportatur,vnde Viennae, & inalijs Auftrix, Hun* 
garia;, Stiria', Canrinthije,vicinifque duitatibus, magno commodo & lucro Gmundanorum diArahitur. 
Vtuntur autem da hanc tranfue&ionern cymbis, flue lembis, nauiculse funt oblonga, non admodum la- 
ta,quas tefto Aramneo,non fineinduAria & arte Compofito, affabre contegunt, ne quid damni Tafaphi- 
uia percipiat: FIoc nauigi j genus,ratio Drani inuenire docuit , qui ob laxorum & arborum impedimen- 
ta, tum etiam quandoque ob aquae penuriam,maiora fuAinere non poteA.Talium cymbarum multitu- 
do Viennae deinde diArahitur , quaevfumperoportunum in pontibus fubdito conftruendis prxbent. 
Incredibilem ac perpetuam tot cymbarum,tonn arum, ac vafculorum materiam, quibus fal longe late- 
que diArahitur, praebent vicini aliquot ntontes fyluofi, praecipue vero mons , famofi nom inis, ©raun- 
flem nuncupatus, qui prae caeteris fyluofum caput, eminente cacumine, multUm extendit. Atque 
iAi quidem naturae beneficio, magna hic Vafculariorum & naualium fabrorum 
frequentia, qui cx quotidiana cymbarum fabrica fe, Sc 
familiam fuAea- 
tanc, 


$5 



t 








IAVRINVM. RAAB- 

A V E R A, vel, vtpleriq 5 habent, lauri num,vel etiam laurium memorabilis Vngartevrbs, 
adfiniftrum Danubij latus extenfa, ad dexteram ripam amn;s,ibi Danubium influetis, cui 
nomen a nigredine Coruus eft,aquoetiamnunc,vuig6,idiomateGermanico,vrbeipfam 
Raeb nuncupanr.Huncfluuium pleriq; veterum Arrabonem, alij Narrabonem, vt Plinius, 
nuncuparunt, & limitem conftituerunr, qui fuperiorem ab inferiore Pannonia diuidirer, 
loco, natura & conditione fitus, admodum firmo, inquem Vngari , difficili & diuturno 
bello.quodcumCaroloMagnoper ocio annos geflerunqponfsimum fecum liberis, vxo- 
ribus & fortunis fms receperat, & p ne ferum in magna vicina Danubi) infulam, Schutam, 
quam valio,caftdlifq; impolitis vbique prarfidiis munierunt, tum enim vrfces nondum ha- 
bebant,quibus .tutius fefe fuaq- tueri poflent.lpfi vero caftra ad Arrabonem, vbi nunc laurinum eft, collocarunt, 
quibus munitis, contra Francos pratfidio loci.ie tueri poifefperabant.Nam cum inter Arrabonem & Danubiu,ad 
confluentia confediifent, a duobus lateribus vtroque amne fe tuebantur, a cteterispanibusaltifsim a fofla ; valloq; 
fe munierant, quibus & paludes fpemdefenfionibus praebebant. Pan intentione, & hoc noftro tempore Imperato- 
res Augufti Vngarix Reges hunc potifsimum locum delegerunt, vbi limitaneam & validam arcem , ac firmum 
praifidium contra Turearum & Barbarorum tyrannidemcollocarennDequoStephanus Pighius in fuo Hercule 
Prodicio laueram verfus,inquit,exComarioopido,proficifcimur,Danubioadfiniftram relido. Nihil occurrit in 
eo itinere nifivifutrifte.atq^dolendu homini Chriftiano.Torus enim ille Panonici Limitis tradus, Turcica rabie 
deuaitatus eft ; Agri ybiq ; cernuntur inculti,monaftenpruin & ^diuni Sacrarum ruinae frequentes, pagi defolari,& 
vici per campos ran,& exigui, in quibus vix aliud reperias,quam paftoru& miferotu rufticoru quxdam tuguria, 
laueram appuhrhora poft meridiem tertia PrincepsCaroius gratum mox eius aduentum teftatur ea ciuiras e pro- 
pugnaculi s, ingenti aeneorum tormentorum appiau fu. iacetin barbarico, adflnillram defluentis Danubij ripa,ex- 
tenfa ad dextrum latus amnis,ibi Danubium iofluentis.cui no mena nigredine Coruus eft', a quo etiam nue vulgo, 
idiomarcGermanico, vrbemipfam Raeb vel Raeft nuncupanr.Epifcopatueftinfignis,& mercatura, negoclatio- 
nibulq- pro temporum ftatu,non infrequens oblitus opportunirate.Narura enim loci, vrbs valde firma eft palu- 
dibus Coruo, ac Danubio.magna ex parrecinda.Caftri reliquiae antiquae, & cippi fepulchrales,cum fculpturis & 
imaginibus rogatis templi parietibus inferti,demonftrantvrbis vetuftatem,& Romanorum olim eo loci , fu i fle 
hyberna.Noftro fteculo tandem Diui Caelares Augulh,Ferdinandas & Maximilianus Imperatores muris ingenti- 
bus.fofsis ac propugnaculis ampli ffim is a deo munierunt, vt nunc videatur inexpugnab; hs.Quaproprer duo valida 
femper illam obtinent praefidia Hungarorutn videlicet cquitum,& Germanorum pedi tum, quas perpetuis eam ex- 
cubiis, ac ftat onibus aduerfus Turearum infultus.infidiafquetutantur.Stabant in ripa parati pontones , quibus 
Danubium Carulus Princeps cum fuo comitatu arque impedimentis traiicerer, appellentque in ripam aduerfam, 
tormentorfiaencorucu magno tonitru, more bellico, fitapplaufus. Erantin armis ante portas prsfidsarij milites 
praefedivrbis,arquepr 2 fidij,necnonmagiftratus cum praecipua nobili rare, quiobuiam venientes, aduentum gra- 
tniancur.Ipfe autem nereliquumdiei perderet, petiit, vti mox ad opera vifenda circumduceretur. Prompte fatif* 
fadumeius defiderio,&confeftim accitis equis.quibus veniipfefamiliarefque, fi videretur poflent , circumire 
capit muros & aggeres^ perluftrarefoflas ac propugnacula ampiifsima, ab architedis peridfsintis elaborata. Re- 
cognouit tormenta, machinafque bellicas depulforias,& Penetrauit permeatus concameratus fub aggeribus e 
quibus fofts defendi, & propugnaculis iaborantibus,dari auxilia poflent. EgrefTus deinde portas , confiderauit 
propugnaculoru atque moeniorumftrudiiram,foflamm4uelatitudinem, atque profunditatem .eundarum re- 
rum caufas& rationesdiligenterindagauit.Poftoccafum i taquelolis, node iam fubobfcura, in praetorium dedu- 
dus eft, ad praeparatum hofpltium,vbi fumpdbusSaimonij Comitis, cum totacohorte fua magnifice excipitur 
epulis earum rerum varietatede copia fplendidis, quam conuiuarum exquifitodeledo Principe dignis. Aderant 
enim in eius menfa, femper praefedi centuriones, & viri experientia militari infignes.Poftridiemane,-vidit armen- 
tariam & granaria; in turrim altamafcendiq ex qua fitum vrbis, Danubij curium , circumiedaeque regionis tra- 
dum ac oppida contemplaretur. 

Harc ex itinerario Pighijinquo Sereniffimi Principis Iuliae iter Romanum do&ilfime defcrjbitur. Sed nunc !a- 
mentabilisdelaurino infti tuenda narratio, quas maiorecalamitate afperfa eft,quo minus talis omnino exlpeda- 
batur cafusde ifto propugnaculo Sz munitione, quaecum prorfus inexpugnabilis iudicaretur, tanquam vnicum 
propugnaculum & vallu m barbaris opponebatur. Anno Menle luiio Sinan Bafla, magnas Turearum co- 

pias.in Vngariam introducens,arcem Dotis,dc montem S. Marti ni, in quo monafterium prope munitum, dediti- 
one occupat- mox laurinum acerrima obfidione cingit, fub vallorum moenia, ad lpfas munidones& foueas, bar- 
baras & infeftascopiasfubducens,muraliummachinarumfulminaindefinenterinobfeflbsemittit. DieXXVI . 

Augufti nauigiis Danubium traiicit, multi, & praeferri m Tartari natando, flumen fuperant , & occupata Infula 
5chuta, in qua Chriftianorum caftra erant difpoiita,nodurno tempore, fubs ta irruptione fada, magnam ftragem 
edit, caftra occupa t 5 omnia vaftatacdiripir,&multiscarGs,totumexercitumdiffipat, multam praedam ,& decem 
Galeras bene munitas confequitur. Hac vidoriaBaflaelarus,laurinumdeindegrauiore obfidione,& frequentio- 
ribui machinarum idibus premit, fadis etiam cuniculis,propugnacul a quasdam fu ndi tus euerrit , & conti- 
nuataquinquedierum oppugnatione fatigat.- fta, vtComesde Hardeck,Perlinus, & reliqui militares 
prarfedi metu perculfi, deditione, tantum propugnaculum die .Septembris hofti tradi- 
derit, qui illud nunc occupat, & pro veteri confuetudine lua, maioribus 
& pluribus munitionibus firmius muniens, infeftum 
vicinis Chriftianis praefidium ibi 
tenet. 


H 


k 



IAVERHWM vulgo 1 LAB Jlnno 1594- Sinon Bap 
Jcijhmrattlw'cqg~'Ijrmma militas, trqfmffft Damibw,et in fr' 
Jida Schuctufufis ac iifsipatis Cjrnffumcrutn caftris;vltma 
Jubrclte tam arcSa et immani ohfidione pr effit, vc die vigeftmo 
nano Septembris Seditione ( ebeuj cccuparlt- (j5TSs£^> 







C O M A R A 

V /E funt Arces, & propugnacula limitanea , contra Turearum tyrannidem valde 
munita, lauarinum&Comorra, Prius, ad finiftram defluentis Danubii ripamia- 
cet extenfaaddextrum latus amnisibiDanubium influentis, cui nomena nigredi- 
neCoruuseft,aquo etiam nunc vulgo idiomate Germanico vrbe& Munitionem 
ipfam,Raeb,vel RaefFnuncupant. natura loci valde firma, paludibus enim, Coruo 
ac Danubio,magnaexpartecin<fta.ProximaeftComorra, liueCornarium ,cum 
opido exiguo T urcicis populationibus ftepe vaflato.nunc tamen caflro raunitif- 
fieno nobile. QuodFerdinandus I. Imperator eo loci,magnisfumptibus extruxit 
ad vicinae regionis tutelam, aduerfus barbarorum excurfiones,pofuitq 5 in angulo 
extremo DanubianaHnfuteSchuta, vulgo / didar,velutiin nauis cuiufdam magna: puppi, vbi 

duo numinis rami denuo confluunt, & vtramq, ripam ftringentesin formam mucronis exaeuunr.Hos ra- 
mos tona du&itia lata,profundaq ; iungi t,& a fronte caftrum ab opido feparat,qu£e ponte fublicio, verfati- 
Iiq ; tranfitur.Quo fit, vt forma Caftri fit triangularis, fed tanquam iacentis in lolo pyramidis.Cuius vt ca- 
eume faftigiatum longitudine fuperatduos inferiores angulos$ita etiam in tribus propugnaculis, quibus 
vndique caftrum munitur; vnum illud ad confluentes ramcs,inimicas terras refpiciens altitudine fublimi- 
us,veluti quoddam per fe caflellum extenditur in medio flumine, Et amplitudine fuperat alia duo, qua in 
reliquis duobus angulis, opidi latera tutantur.Eius caftri cuftodiaGermanis militibus eft commifla , qui 
perpetuo prafidio illud obtinent, nec quifquam interius facile admittitur, ne vel ad vifendum.Opidum in- 
colunt cohortes aliquot Pannorum, & vicinam omni ex parte regionem ab hoftium incurfionibus defen- 
dunt. In Arcisaditu triumphali ac Martium apparet.cernereexrantia pafsim in va!lis& aggeribus crebra 
hoftium caforum capita tabe plena, fudibus infixae Arcis & propugnaculorum muri, aggeres, fornices 
fpifsitudine & mole ftupendi: latifsima & vafta propugnacula ab omni partedefenforia , tormentis aneis 
maximis ad hoftes longe globis ferreis propulfandos,inftruda. Armamentarium cum machinis, iacuiis 
bombardis, telis, & omni apparatu beilico amplum. Item granaria, & commeatuum necdfaria, tuguria 
& cafulas militum mult£e& decenti ordine difpofita» 

Anno M. D. X C I V. Comariana hac Arx aTurcis grauiter obfdfa & oppugnata fuit , Cuius quidem 
cbfidionis fucceflfum Ludimagifter ex ipfa arce ad amicum quendam fuum Vienn? m,ira perfcripfir. 

Domine & Amice Colende, Pofteaquam ex multis & magnis periculorum vndis , conti nentem videre 
&vada attingere coepimus, omittere non polium, quin rerum noftrarum flatum , & exantlatos labores,* 
perpeflafque difficultates,paucisreferam, vtintelligas, Deum, illiscooperariin bonum, qui in mifericordia 
& auxilio fuo pie fperantes, fideles & cordati gratia Diuina cooperatores exiftunt.Pofteaquam veteranus 
& crudelis, Turciua tyrannidis exeeutor SinaBafla,Sultani Murati Conftantinopolitani exercitus Impe- 
rator (ignoramus quaarte,nec diuinarealiudpofsimus;quam proditione) Iauarinum,fiue Raab,vicina 
nobisarcem occupafiet. Qua quidem muris ingentibus, fofsis, & validioribus propugnaculis , quam no- 
ftra Comorra,adeo munita erat,vtprorfusinexpugnabilisvideretur,Et hobisconfiiiafuaftatiminnote- 
fcerent,quod innos etiam potentiam, tyrannidemq; fuam experiri vellet, maximometu perculfi fuimus, 
prasfertim, cum conflanti fama diuulgaretur,noftrum Chriflianum exercitum fufum , difsipatum , & csl 
fum, Schine auxiliaris fubfidijexpe&atio, nobis prafciffaSt amputata videretur. Occupato igitur, vt dixi, 
/ lauarino, Turcicarum copiarum du&ores, die fextaO&obris, nobis imminere, &hoftili equitatus a duen- 

tu, ad obfidionem fe venire declararunt. Sequenti vero die magnis & frequentibus copiarum viribus, ob# 
fidionem ipfam adornant. Ad quam Tartari gens barbara, agreflis,& ferox, fupra omnem opinionem no* 
ftram, Danubium tranfnatandofuperantes, rapacem & equeftrem operam hoftibusnoftris,innaraalioqui 
feritate barbaris, proflant .celerrimis vtentes equis, in fpeciem quidem turpibus, fed ad curfum promptis, 
laborum patientibus. Arci noftrse (benedifponente Deo ) defendenda?,ErafmusPraun,vir cordatus &itre= 
nuus,SacrreCxf Maieft,Confiliarius ; prserat. Qui captans ex temporeconfilium, ex vicino opidulo in 
cauda oblongae Danubianae infula Schuta,firo,Chriftianos omnes, cum iumentis 3 & reculis fuis, in Arcem 
tecipit, & militare praefidium auget aliquot Germanicoru tignorum acceffione,qus Uluftris& Generofus 
Dominus Palfi,in tempore nobis auxilio fubmiferat.Turca, flarim propinqua nos obfidione cingunt, & 
pofteaquam moenia, immani ac funofo impetu indefinenterverberafienf, fubitopauore nos opprimere 

rati, fubmiflo ruftico, qui Sinte Bafiaditeras,haftae affixas, offerebat, colloquium & deditionis traftatumpo* 
ftulabat.HasliterasGubernatornofternonacceptans,refpondit,ieefreGermanum,qui necGrsecas , nec 
Sclauonicasliterasintelligerer,fe,aCafiare fuo huc mifliim, Arcem vtdefenderet,& dimicaret cum hofte, 
no vt cu eo, per litteras, colloqueretur. Hoc ex ruftico fuo Sina Balla intelligens, pluribus in locis , machi- 
narum muralium explofionibus, nos coepit impetere, aggeres, & propugnacula excitare, fouea$6c tranf- 
ennasvfque ad vallum noftrum deducere, tantifque viribus Scindefeflo labore nobis imminere, vtvanum 
& impofsibile videretur, vfiica tantum Arcem, tam furiofte Sc laboriofle multitudini pofle refiftere. Cum 
autem intelligerent, frequentibus explofionibus, propugnacula &mcenia noflra fe rumpere non polle, 
inulto vero minus ita planare,vt militaribus aflultibus nos tendarenr, mutaro confiho, cuniculos agere, 
& maius propugnaculum noftrum fufFodere coeperunt, vteindo tormentariopuluere, vel hac ratione 
aditum ad Arcem fibi pararent.Id,cum Gubernator nofterPraunius ex indiciis fufpicarcrur,invaliualt us 
prorepens, &pronusiacens,dehoftiuconatibuscertioreffe cupiebat. Et ecce, erronea fpecula , infoelici 
cafu,huc volitans, crus & genu eius.dextrugrauirerlasfit,ita,vt no poffetfubfiftere. imera per exploratores 
certior factus, de Serenifsimi ArchiducisMatthiae aduentu,quicopiofo milite nobis conareturfuccurre- 
re, lectica i n forum delatus.eleganti oratione milites confirmans , facultate in hoftes & caftra excurrendi, 
permifit. Qualicentia& oratione Germani fingulariltetitiaaffe&i., bene mane quadringenti in fofias Sc 
munitioneshoftiualacriterirruur,& magna ftragefa<fla,trucidatisfoflbribus omnibus ipforuinftrume- 
tis,& multa pneda onufti,ad nos.vnico tantu defiderato,ouantes,redeunt.Turca:, noftroru conflantia Sc 
fortitudine rerriti,deChriftianorueria aduentuinftru&i.incenfis caftris,& obfidionefolura,xxiv.Odlob. 
ad ponte fuu fe conferunt, que medio miliari fupra. Comorra in Danubio ftraueranr, Vbi cu toto exerci- 
tuaddiesquatuorfubftiterunt. Tandem, pergratia Scmifericordiam Dei , re infefla, octingentis viris a- 
mifsis,& inter h os quibufda magnte dignitatis,Grtecis»quoru interitum SinaBafia grauiter tulit, ad lauari- 
nu, proh dolor, fuu xxviij.Oftob-defatigati & inglori; redeunr. Prsfidiarft noftri Propugnaculoru & mu- 
roruvicia& foramina reparantes, octingentos globos ferreos, fingulos fex&rriginta iibraru colleee- 
rut,quibusadificiisnoftris hoftes plurimuincomodarut. Gubernator deinde nofter Praunius,ex vulnere 
debiliSjVltimaOctob. Viennen defertur, vbi xvij.Nouemb.mortuus, animam Deo reddidit. Habes hic ob- 
fidionis noftrse breuem & veram hiftoriam , quam Gymnafq veftri Collegis, qusfo communica, & Vale» 

5*5 





Corrnnumcmtt Cj, Houf, jt°, 1595 ■ devie /■ a Jtlio ■ 











o v v a a. 

VV AR,Hungaricalinguacaflrumfonans, Arx eft in Superioris Pannoni*» 
ioco paludofo,& quafi inacceffo, fex propugnaculis , elegar. ti Archite&onica 
Jifpofit oheCxcefpite firma, & permultis aeneis machinis icftruda, ad vici- 
norum locorum tutelam prsefidium militare tenet. Riuulum perennem reci- 
pitjqui fufficientemaquamad fouearumconferuationemprsebet. ArcisGu- 
bernator eft llluftris &. Generofus Dominus, virtuteac genere N obilisD.Palfi 
junior, MarciFuggeri Auguftahigeners quipalatium hicfuumhabet, prout 
etiam praefidiarii milites, habitationes fu as Sc cafulas eleganter difpofitas. Ift 
foro sdcsfunt lignea:, in quibus captiui Turei detinentur, donec perfoluto 
lytro,auc aliorum ChriftianorumcaptiHorum permutatione, dimittantur. Ia 
Arcis aditu,multa hoftiuni caefor tim capita,fudi bus infixa videntur. In vnica. 
hac Arce, tres iun. utuwnaruni religionum Ecclefiae, Catholica, Lutherana &: Caluiniftica. Quodprofe&o 
dolenter refero* cum Recigicinis diffidium * Germanorum ScHungarorum vires eneruet , vt ludibrio fine 
barbaris.Ethacbccafiohehiccommemorabo,qbod ThomasBoziuslib. derobore bellico aduerfusMachia- 
uellurh ca.4.fcr ibit, Quia hiftoricum Sc ad rem pnefentem pertinet. 

Turea: & Saraceiii qui aduerfus Hsreticos Reges inuidi fuerunt, ij dem fun t a Catholicis omnino vidi,8c 
{poliatifuisolimRegnis.Quodquemaxime obferuandum venit. Catholici tantum terrarum Mahometsnis 
cripueruiit in Europa ; quantum Turei Mahometani eripuerunt in eadem Europa Grscis hon Catholicis. E- 
ripuimusiios iis Hifpaniam*Baleares,Sardiniam,Cretam,Cephalenam,ZacynthumjSiciliam,Itate,addeA- 
frica: etiam loca quaedam : Grxcis illi & Haereticis abftulerunt ipfamGraciam, Cyclades, Daciam,Myfiam» 
Iilyricum,Pannonix, Dalmatiafque partem. 

Si quis igiturobiiciatnobis Tureos, dicatqueabillisrios bello fuperari, ac proinde nobis efle fortiores: 
Refpondemuss . ■ , 

Primo loco, nihil adhuc 4 Tureis occupatum fuifle e regionibus noftris.quod hazr efibus non fuerit conta- 
minatum, ita, v t quamuis anno iyz6.Solymanus adMocharumfudiffetHungaros.LudouicusqueRexaufui 
giensiiri palude demerfus obiiflet,chm non nifi triginta hominum millia, pius mimis,in aciem producens ,au~ 
fus fuerat,noh expetatis aliorum copiis, figna conferre cum quadrir gentis T urcor um millibus^tamen Hun- 
garica: ditioni nihildeperieratjmfiexquoinHungariam peruafit hasrefis Luirhefana , annoque 15:41. Soly- 
manus eft ab IfabellaReginaaccerfitus,melioremque illius regni partem tranftulit in fuam poteftatem. 

Videmusque nunquam congredi audere nobifeum pairi numefo,quod fciant,fe robore bellico inferiores? 
fed incredibili multitudine exercitus aduerfiis nos expediunt. , 

Et quamuis fufi firtiusaliquandb ab illis,ob innumeras eorum copiasdumpro hterefum plenis terrispu- 
gnamus •, niaior tamen femper eft eorum exdes edita,quam noftrorum , qu od eft omm bus notum. 

Cumq; marius conferuimus cum illis. rieq ; pro h^rcticis bella geflimus , nobiliflimas ex eis vidorfts retuli» 
mus. Nam, quis ignorat, quas aftecutifuntlbannesHuniades, Matchias Coruinus,aliiq; Hungaria: Duces,' 
eum nulla hxrefis in Hungaria foret, quis potentiflimam Tureorum claflem ad Echinadas Pio V. fedeote 
profligatam nefeit I „ . , , „ ... , , ^ ; ~ . . 

Tureos vero iftos, antequam Grxci defcifcerentomnirioanobis,Catholici no modo vicerunt, fed fuban- 
num io^^.cumnoftri in cxpeditione facra traieciffcnt in Afiam, bis eorum exercitus fuderunt iquorum alter 
conflabat e tercentuni fexaginta millibus equitu,peditumq; multitudine infinita, vtRobertusi qui bello in- 
terfuit, nafrat,eripiiimusque illisAfiam totam vfquead extremos Armen x fines, &Euphratem,qu^reddits 
eft Gra:cis,excepta Syria, Yt idem tradit,acpoft eumGuilielmus Tyrius ; &GregorasGrxcus,lib.4.Cumque 
per annos ducentos, noftiricontinuarint ea bella, fregerintqueeorum vires, nunquam Turei potuerunt per. 
illud tepus refufgere,qbamuisGra:ci,nihil no mali in hos molirentur ,quae fuis exprobrare haud veretur ipfi 

Gr*cifcriptofes,&inhisChoniateslib.7.rerumaManueIeComnenogeft-fum,&lib,ir.Ifaacii Angeli. 

Sed poftquam Michaeli Palaeologo Imperatori, qui fidem Catholicam pro virili inter Grarcos ampl; ficare 
eft conatus, defundo, Andronicus cius filius fepulcuram negabit: Grseciqi omnes,cbmmuni decreto, abEc- 
clefia Catholica defecerunt, eo ipfo tempore circiter antium 1300. rurfus Afiam per noftros recuperatam 
non modo Turei occupafunt,fed Othomanrium fibiRegcm crearunt, ad extremam Graecorum pernicie©» 
vt lib.6. & 7. Gr egoras narras - .... , r - r 

Ita vero futurumjGraecorum rebus adhuc florentibus in Europa, prsdixitBngidaSanctimmafcemina.ai- 

fereris id euenturbm ob hxrefes corum<; . • • tr A. 

ex his patetjbellicofifsimas quafqs nationes, & ex omni tempore indomitas, anobis tamen efle vittas, ac 
viHci.cumnonpugnariiusproregiombushtereficontaminatis fnifimagno noftrorum ftudto repurgari ite 
pdfsidtjiuftamquccaufamfouentes,PbntificiRomanofumusobfequentesi _ - „ 

Haud negamus tamen,occultoDeiibdicio,contingereinterdum,vt,cui fandior eflecaufa videtur, luccu" 
bat; quodeuenitHebr£eis,pugnaritibus,& quidem de feritentiaDei.aduerfus tribum. Beniamin. Verum no§ 
decernimus,quodplerumq;accidit,exitumq;reifupremu fortitur.Non enim bene vidfor,nifi, qui ad extre- 
mum reportat vkirriam v: ttoria.Gallianiioconditte vrbis 363. illam cepere & euerteruht,mox eie&i,' ac fuhs 
variis euentibtis per annos trecentos cum Romanis bella geflefunt,donec anno ^.Gallia decreta eftC.C^- 
lari qui eam fpatioaniiorUtilnoaemredegit totam in poteftatem. Exitus itaque poft annos trecentos, intra 
annos nouem declarauir,eiTe fortiores Romanos cum contingeret,quod Brigida pf inuriciauit, vt Graeci, 8c 
hsretici huiufmodi confradi arumnis,& contufi ,agriofcere qualitercunq; crimen fuumpofsmc, inquit il- 
la eft futurum yt Deus eos refpiciatjacTurci,velfuccumbantomnino,velmanus dent Chrifto. 

’ VICEGRADVM . .... .... ... , 

ICEGRADUM Germanus Plindeburch,Caftrum vetus,ad deitrum Danubii latus , prieeeifo m monte inter Strigomum & Bs- 
dam medium Ctum obtinet.quinquaginta annis in barbara Turearum potefiate fuit , munitum & validum eft , eopiofa armatur* 
dam „ adeo etiam vt cum ante annos quinquaginta Strigomum a Tureis occuparetur duobus adhuc annis ipforii 

tyranniai unimiinui , dieXXl. Septemb. dmina miferante grana rurfus ereptum nunc « 

i n | C °i 1 f m ctia rn POt c ^ a ^j ln deu < ; n i t '^l^ 3 “^ I ’?^i^' P^jip^ e ^^ £ r ^ u nt j{, us Turearum deuaftationibus, & incendiis de- 

Chriftianis occupatur.Admontisradiccsnixta Danubium, oppidum c l eroeDt i a & falubris aminira. eb frequenter per- 

formatum , quod V ngaria: Regibus gratum a curis reccffum quondam^a , q dliti J hic ^ Tberrima cof)ia pr2 ft ant . Id eriam ingentes regio- 

trant.Nam vineta,pomaria,horn,pafcua pinguia, virentia,& am<rna,omnis gene 4 , 



: qulregiam & prilcam magnificentiam arguunt : Et inter hic,«qmle vifendum , f-^ginta , & plures equos 
$politffabrica P tum,vt videntes in admirationem rapiat Ex oppofito , oppidum eft Matos , a Chnfbanie 
imnlsm cn m tam confpieua.Sc in ea publicata Catholics Religionis exercitium habent, }« 


rum atdificiorum ruinat hoc loci teftantur. . „ 

admittens, ex marmore & fcdlo lapide, adeo polite £abncatum,vc yiucmmu fi”"' 1 „ .1 i;‘ ‘ 

fubtributo5ecruceinfiabiEatum,quiE5clsfiasnamplamcuaturrieonfpieua,Scrneapublicam Ca o S 1 




STRIGONIVM. GRAN. 

' Trigonium, Vrbs inferioris Hungarix ad d&xtru Danubii latus, Gran etiam a pfzterfai 
j bentefluuio di£ta, quem illic Danubius, multorum receptor fluminum haurit , quorum 
liberali frequentique communicatione , tantis abundat aqUis vtfluuiOrumdominatuni 
1 obtineat. Quinque milliaribusfupra Hungarici Regni primariam vrbeihj Metropolitica 
&Archiepiicopahd)gnitateclaret,cuius Atchiepiicopushoc elogii Se commendationis 
locoprsbet, quod Remorum EpifcopusGalliae,quivtFrahcicisRegibus,ficStrigonijAf- 
chiprariul Hungarias Regibuscoronam 6c gubernationis diadema folenni inauguratio- 
ne imponit. Et fi primas regni Se cancellarius,pehesqUem maximumRegniSigillum,Vn- 
aecimiubreupifcoposComprouinciales habet. Hic vetus Regum aula,Se relidentia et- 
_ . ie folebac,cutn,ob munitiones validas, 8t habitationem nicam , tum ob gratiffimamloei 

amcEnitateniiquavarijs&omiligehiSipfius luxuriantis na tur^illecebris hic paflim omnia virent:In planiciepafcua 
font,Se prata amoena,qua: magna vbertateSe pecori pafcendoinferuiunt, & arbuft s hiiicinde diffincta* giratiffi- 
mos receflus pr^bent,nec pomaria ampla, arte Se natura confita,defunt,qua: varios arborum frudtus faporis optimi, 
&admirand«magnitudin sprxbent.quos extern gentes hic anno 1j94.Ec 9j.incaftris degentes,plurimum funt ad- 
miratae Motes preciofiffima vina affati m proflant, valles delabentium aquarum ac fontium copiam j Ad tantam et- 
iam ammmtatem accedunt calidorum fontium vena:,qua: amplum conftituunc baineum,quo Hungari , & prxfcr- 
timpriniores,multumfeoble&arefolent,8cpoft deui&umStrigonium, Turea;, qui frequenti balneorum lotione 
vf uritur ;De his Strigonii aquis Gregor; usVernerus Pannonius ConfiliariusRegsuv,acdenonnuIlis etiam in Mof- 




ta de hisdiligenter,faneque digna memoratu,obferuauit. Ade6,vt dei sciolus hic locu S, multos ad fe non caftos pro- 
co$inuitarit,quicumgrauiinhabitantiumdecrimento,eumSe vanis conatibus ambierunt, & tandem expugnan- 
tes oceuparunt.Quod Bonfinius in fuis Decadibus,EtRerumHungaricarum fcriptores in hifforiar um monumeri- 
tareculerunt,SupraVrbeminverticemon:is Caftrum eft,iitu Se opere tam Chfifoanorum quam Mahumetano- 
rum egregie munitum,cuius praecipua ornamenta fuerunt Metropolitana Archiepiff opatusEcclefiaD. Adalber- 
to martyri lacra, a Stephano Regepoft ob vircurum merita inter Sanctos relato aedificata Se dotata 5 qui poft in ea- 
demeft fepultus,8e Archiepifcopale Pallarum,cum Canonicorum aedibus. Quorum aliquot celebres Seheroicos 
viros fuiffe, praeclara quorundamf cripta reflantur Pallatium^routetiamipfaEcclefia, ex vermiculato marmore 



anno ij95.Chrifti8cSandorumimagines,in parietibus, 8c teftudine deauratas exhibehs,nifi quod oculi ex picturis 
defricati Se eruti, quodquidemimpietatisgenusnontamTurae, quam perfidi Sereflegati Chriffiani * exeerabile 
hominum genus,vt plurimum exercere folet,vt tali facinore, vere fe impios Se Chfifti SanctorUmque hoftes,Turcis 
conteftentur;Qui ex eadem quoque impietatis officina,maiorem tyrannidem Se crudelitatem in Chriftianos capti- 
uos,quam ipfi barbari exercent,vt miferi captiui infceliciores leiudicent,fi vt fit , horum cur£ Se cuffodia: commit- 
tantur. In celebri illo 8e deaurato facello integre adhuc extantinfignia Archiepifcopi Se Cardinalis Strigonienfis, 
cum tali inferiptione THOMAS BACOTZ DE ERDEVD CARDINALIS STRIGONIEN- 
SIS ALM^E DEI GENITRICI MARIAE VIRGINI EXTRVXIT ANNO M.D.VIJ* 

In Pallatio autem fupra omnia oftia faxo Archiepifcopi cuiufdam funt incifainfignia,cum hae infcription& 
DOMINVS DET NOBIS ET REGNO PACEM, . 

Ibi etiameft ampla cifterna^leganterfornicatadn quam quotidiano vfuiaqtiafficolIiguiir,&rnult6 tempore in- 
corruptam conferuant,quas quondam ex opido ad montis radicem pofito,per tubas Sefifttilas ex Danubio, artein 
ipfam arcem deriuari folebat,vnde opido ab aqua nomen inditum perhi betit Germanis ©faff» 

Nuncfuccindam certorum locorum explicationem dabimus, qua literis in lamina funt defignata. 

A* 

Strigonicnfes viniferi montes, vina fumofa Se calida producentes s qu£e quia plerique male fobrij Germani intem- 
perantius fuperiorean.hauferunt,hincfymbolum feipfos dantes, ibi manferunt,Se H angariam fepukuram habent. 

Mons Carolinus,Germanis^affe^ 5 crgf a CaroIoMansfeldi^ Comi te nuncupationem fortitus, quia/acraCx- 
fariaMaieftate Ducali titulo donatus chriffiani exercitus generalis Imperator eft defignatus. Magnam defe expe- 
ilationem virtute Seconftantia excitauit.Is talem huius montis cond. tionem Se fituiii animaduertens,vt ex eo, ve» 
lut efpecula Se caftrac6fpici8e ex alterapartehoftes barbari in campis latepatentibusproculobfeJruari Se dignofei 
poflent, continuam hic militarem ftationem,& aeneas machinas excubiasq;ordinauit,quod quidem Comitis infti- 
tutum,non minima victoris caufla fuit :namqu e inde in tempore, tormentorum explolione de hoffium aduentu ia 
caftris Chriffiani moniti Se excitati fuerunt» 

C. 

VetuSjfiueRafcianorum opidum,DC^etl©f«ff/huic Miric^ gentis proprium ad nauigabile , Danubii brachium, 
muris portisqucmunitum,Id Chriffiani Anno 1594-MenfeMaio occuparunt , fed quia eodem anno minus fceli- 
citerStrigoniumtentatumSeobfefrumfuit,aChnftianisrurfus defertum*Demum,Annofequenti die fecunda lu- 
lu,aMansfeldio Principe expugnatum. 

Virentia prata in quibus chriffiani Anno ij9j.caftra metati funt,Germani,Vngari, Itali, VVallones vbiDuce 
Mansfeldio Principe chriffiani contra prophanam Se barbaram Turearum gentem mfigni funt potiti vi&oria die 
quarta Augufti, qui fex Se decem millibus bene armatis inftru&i, vifibiadituminStrigoniumnitebanturparare. 
Qui omnes a Ghriftianis csfi funt Se diffipati» 

E. Siggct- 


$7 



Commumcauif Cj, Moujnacjlius lejnfi : a Jilio, ji°, 1 5 $ 5 , 


UGONIVM 
















SiggettamjinfuIajexVeceriSjRafcianorumopidijOppofitOjinquastnfloij^.chriftiaiii mutalcs machinas 

cant,quibus Strigoniumirrico conatu,verberabant. 

F. 

Therma: 8c calidarum aquarum fontes, ex colle D*Thomat profluentes. 


Sepultura vnius Beggij militaris turcici pratfe&i. 

Aquaticum opidum, quod & nouum dicitur, armata manu per Mansfeldium Principemannq 1595.die13.luly cx- 
pu gnatum, vbi inter reliquam praedam fexcenti equi fuiic inuenti,Vbi ex firma fuit vntus Begg.j domo arci vicina, 

Strigoniummaximeoppugnatumfuit, 


Turearum Ccemiterium* 

Mons S. Tho m^j quem T urcas anno 1594. Martio mettfe quando Strigonium contra imminentem obCdionem 
rebu s neceflariis inftruxerat,propugnaculo,& xneis tormentis munierunt.Sed chriftiani eos in de pellentes ex lpio- 
rum fortalicio arci maxime obfuerunt, adeo,vt in muris & vallibus T ures vlteriuS fe continere non polient , Sc tau- 

dem anno i595.die3,Septemb,ad deditionem coa<fti fuerint. 


Militis Vngarici fonipedis habitus, qui vt 8c catteri omnes Vngari s foleis ferratis gradiuntur, extremis pedum 
digitis duntaxat, terram calcantes. Homines feroces , Scia bello validi, Turearum armis excitati, equeftriprcelio ma- 
gis, quam pedeftri idonei, 

M. 1 

Parkan, propugnaculum, vulgo ^Cffftll/aPrincipeMansfeldioanno ^j.Menfeauguftocreniatum, 



OENIPONTIS A PARTE 

ORIENTALI, ET VIClNORVM 

|L O C O R V M PROSPEGTVSi 

IrolenfisComitatus,Prou:ncia Alpibus licet inclufa Sc extenfa per ipfa iuga Rhartica 
fructuum tamen rerumque ad vitam neceflariarum 3 nec non auri, argenti, metallo* • 
rumque omnis generis optimorum copia , tam locuples Sc diues, vt eam aptiffimeSc 
admodum facete Maximilianus A uguftus, rudem Sc agreftem rufticis tunicam appel- 
lare confueuerit, multis quidem plicis Sc rugis horridam ac deformem, valde nihilo- 
minus bonam, calidam accommodatamefledicens. E montium enim viiceribusj ini- 
gentes hauriuntur metallorum thefaun,cacuminavafti> filuis , ferarumque multitu- 
dine plenascolies ac cliui , frugibus ac vineis,- valles fcnriumac fluminum aquis irrigu^ 
armentis & pecori busirefertasfuntiqua: pabulo non minus, quamlacusScftsgnainter 
nontes fpaciofiffima, variis & optimis pilcibus abundant» Itaque Comitatus iite, non 
lolum Ducatui , verum etiam Regno diuitiis poteft requiparari. E N 1 PO N S, vulgo 
3«fprU(f /vrbs, Regionis Metropolis eft,ad Eni fluminis dexter sm ripam, vbi Camera SeParlamentum eft Comita- 
tus Tirolenfis, Scluperiorum Regionum Auftriacarum.lbiPalatiumeftregiofumptuIplendideexornatum,qu6d 
multorum CKfarumAuftriacorumfuitdomiCilmmjquodatriahabetmagnificajcameras^orticus^acella, xyftos 

fupelledili regia, aulxis 3 piduris,ornamentLqueomn businlirtidiffimos, hortes artificiofis fontium fcaturig’ ni- 
bus amamos.Videre ibi eft: infpaciofo pulcherrimoq ue c«naculo,generofam illam Auftriacam fobolem, florentifi- 
fimos asm noftri Principes in tabulis ad viuameffig>em,Titiari'peruiffinii pidorls ingeniofa manu coloribus imi- 
tatos»Intueriiuuattanquampra:fentes8crediuiuos.D Ferdinandumcum Anna fcecundiffima comuge» Carolum 
V.Auguftum cum Leonoratsmanuehs Regis fil a,eiufquefii»um Philippum cum Maria Henrici Anglii Reg ; s F* 
Maximilianum cum altera Maria Cairoli V.F Pelli umPolonumSigifmuttdumRegemsPotentemEtruri^ Ducem 
fulgentibus in armis Alexandrum. In eiufdem palati! armamentario Ducales miniftri per fpaciofa tabulata, hofpi- 
tibusmonftrantarmorum, telorum omnis generis multiplicem copiam, exuuias Se hoftuim fpolia infignia. Perfi- 
cos acinaces fagaces(vtnuiic etiam vocanDScythicasjfamace fas Daricas.fariflas Macedonicas, Ithyrieos arcus Sc 
fagittas,necnon pharetras, variis piduris Se coloribus ornatas. Sed imprimis Spedatoribusplacet equeftrium fta- 

tuarumturma,barbarorumprincipum ac Ducum veris armis ac fpoflisopuIentiffimisinftmda.Numid^jnimiruin, 

Mauri, Parthi, Thraces,Theflali,Pannones,cataphradique Germani, ipfam etiam vrbem multum exornant pa- 
trum Societatis IES V collegium, Se Francifcanorumcoenobiumvicinum cum templo pulcherrimo, religionis ao 
pietatisoperamagnificajqu^D.Ferd nandus Aug.e quadrato faxO, magnis S impenfis conftruxerat. Prarter alia 
templi ornamenta imprimis conticuum eft lh eius medio intrantibus obuium Imper.Maximiliani primi monu- 
mentum, artificio, fign s, Se m irmorum variorum precio fumotuofum Seauguftum.quod auo 3 pii nepotes Car olus 
V.&Ferdinandus Aug poDcre Morantur adueearum atque intuentu,moculosarti£ciofiffimafigna,imag:nes, ac 
tabella: m lateribus monumenti ex Par o marmorem quibus eiufdem Maximiliani Augufti res pace belloque prre- 
clare»eftje,operefc.ilptili pulcherrime reprad emantur. Circumftanrab vtroqUe monumenti latere, per interco- 
lumnia templi veterum Atiftria: domus heroum humana ftacura ma>ores,imm6 decempedales xnex ftatux,ad vi- 
num in habitu atque armatura antiqua pro more cuiufa i fiet uli fadce,cum titulis Sc collegiis fuis , haud mediocrem 
maieftatemprsefe ferentes. Atque inter has quidem Heroum ftatua,,Gotefridi Bullionii Paleftina: ac Hierofoly- 
morum primi Chriftianorum Regis, cum fpineaincapite corona confpicitnf ; Cuius caulani percondanabus, re- 
fpondetur,fortiffimumillumatquepiiffimum Principem, poft praeclara, vrdofias i quibus Syriam Sc PalasfFnam 
ff urcis ac Saracenis eripuerat, HiefofoIymam cceperar,acorifcederaiisChriftiaiiis principibus eundis, vno cofen- 
u in eius vrbis,deuidaramque Prouittciar nm Regem eledum fuifle, Principesque confcederatos ipfum reriiten- 
tem humeris fub!atum,ad facrofendum Chr ifti fepulchriim porcafle,vt ibi mtef Miffie folemnia, coronam atque 
infigniaregaliaacciperet, Regni quidemnoui gubernat ulacofifeflfuvidum Gotefridum 3 tandem acceptafleico- 
ro aam tamen, atque infignia regalia accipere prorfus detredafle,qtidd irkhgnum atqu e nefarium iudicaret, homi- 
nem in ea vrbe incedere aurea infignem corona, ; n qua Rex Regutft Chrsftus, pro hoftra falute fpineam geftafler. 
Eius ig curtam pismodeftire propter memoriam optime merito principis ftatuam,fpinea corona pofteros deco- 
nfle Non proculab vrbe Eni Ponte, CO^U^ac^/in Eni Infula ieoffeftjvbi Armamentarium Archidiicum eft, in quo 
monftrancurmaehinsebellicje,&a:neatormenta,vaftxm gnitiidinisjae ponderis ingentis, quibus propugnacula, 
mari, Se turres expugnantur, vrbeseuertuntur. Vident ferrarias officinas, 8e fabricas, in quibus thoraees,gaIeae, cly- 
pei,ocrer,Se ferrea indumenta quaeuis cuduntur, pdliumurquemecnoriin quibus ferreas fiftulas formant ac tere- 
brant, per quas plumbeos globos,pu!uerefulphureopr usiniedo/umma vi torquent in hdftcs,equos, hominesque 
cataphrados facileprofternuntlethali vulnere. Vicina eft ibi villa FerdinandiArchiducisfuburbana.qu^ cum tri- 
plicibus antiquorum Romanorum villis,opulentia Sc magm tudmecertare poteft, pofita in eliiio fub montium iugis 
altifficnisin Eni valle, Sc occupans perampla latifundia Etenim, praeter rufticas Sc ffuduariasfuasftationeshabetia 
colle pofitum Palatii inftar prastorium, A M E R A S didiim , a Seremffi Archiduce Ferdinando Auftriaco extru- 
dam, in quo&eius bibliotheca Sc MufasutnVillarmie pulcherrimam, elegaatiaftrudur^,fifusamcenitate,piduris, 
regixque fuppelledilis nitore prorfus vrbanam. Quam idem Princeps extrui curauit,fibi, duliesque vhiuer/ae co~ 
horti fuxadaeftiuandumcommodiffimam.Oftenduntur etiam incImisacvallibuSftagnaspifcinae, lacus Scviuaria 
nobilium pifeium, illinc vineae, pomaria, filuas , leporaria, faltusSe ferarum vitiaria. Ih Praetorio illo viffintur elegan- 
tes apparatus,atria, porticus Sc triclinia, aulafcts,fignis,& tabulis pid:s ornatiffima,Ih Aula perampla Comitum Tiro- 
lenfliirn ab initio, ad noftravfque tempora fucceflid, catti elogiis rerum geftarum cuiu/quePrincipis.lbi gynaeceum 
cubiculis variis pulcherrime diftindum, horti peiifiles : Sc amaria ameis retibus conclufa: Item , Armamenta^ 

riuxs 







rium in fuperiore tabulato fpaciofiffimum, in quo tanta vis annorum atque telorum omnis generis congefta , vt ex 

eodem,velut ex equo Troiano,cohortes aliquot armatura plena inftruciEa:,breui fpacio pomnt erumpere. Of^n- 
dunturhuiccaftro,vicina,&tcircumiacentialoca pulcherrima paradtomisequeftris^ftadiumjfphsriftcriumjScnlia 
fepta,in quibus iuuentus nobilis folet exercitarulcem horti excultillimi,vbi viiuntur paradyli,Iabyrinthi)& N) 
pharum diueriafacella fontibus artificiofis irrigua,quorumfcaturiginesmultas,variisinIocis abunde fuppeditant 
torrentes e vicinis montibus per fubterraneos tubulos ducli. Placent ibidem hypetrs, &|fu.bdiales cenationes to- 
piariis pulcherrimis veftitSEj&imprimis illa rotunda > ad radicem vici montrs>in cuius medio menfam acernam ro- 
tundam, fimul cumconuiuis allidentibus aquarias rotas lub cenatione laborantes,ve!leniter,Yel raptim circumagc- 
re,&conu!uas,fiica placeret , vertigine inebriare poterant.Eftibi denique LiberiPatrisfacrarium,vbimyfteriis 
initiari adueni folentiSpekeum eft ingens in rupibus amplum & obfcurum,in quod pluribus faxo excifis gradibus 

defcenditur.Mirantur peregrini capacillimavala. vinaria,&nobiliffimaBromi!deirnultipliciadonahaudgrauatim 

libantmerquas cura fugmNon prius tamen fefentiunt impeditos, quam cum regredi volunt. Tum intelligunt pri- 
mum Dithyrambi Dionylii numen, ac pedicas in obfcuropolitasicancellisqueobferatis, exitum non inueniunr* 
Confeftim prsefto funt facrorum callenciffimi hierophantas,cum fcyphis decumanis fere congialibus, quorum an- 
tiftes ritualem profert codicem ex eo legit Bromiam legem ab antiquo Germanis populis in hifce myfteriis 
iolemncm. 

Hofyes aduena Liberi P Atris adytum ne 

■prophanus egreditor , T auricomis 

Dei iram neprouocato.At eius (acris lubens initiator. 

Meri optumi craterem ac ratophorum 
hauflu pollenti potenti polluceto. Initiatus 
nomen tuum in Orgiaftarum tabulis adf cubito. 

Hinc ducuntur initiandi non ad aram Tauricam, fed ad mcnlam eduliis & mattyis fitirn prouocantibus 
plenam »vbi ciim ingentem’ vnico tractu pateram euacuarlnt, iam initiari inter Orgiaftas in codice rituali mox 
adferibuntur. 



PROSPECTVS AMOENISSIMVS 

VALLIS OENIPONTICvE VNA CVM ANTRO 

IN ALTISS1MA ET PRdERVPTISSlMA R V P E § IMP. 

Maximiliani Primi. 

V i cx Germania in Italiam per falebrofas montium cautes, perafperafa- 
xa, per altas ac prscipites valles^ atque peramceniffimas Ocniponticas ac 
i yrolenfium vias contendunt, praeterquam quod arces, villas, eleo-an- 
telque vrbes confpiciant, in prasaltis etiarh fcopulis rupicaprarum greges, 
eaiumque miram ac iucundam venationem frequenter vident, ause per 
rupes &faxa, inftar auium Volitantium faliunt, & in tantam altitudinem 
fcandunt 5 vt vilum fallant, & exigui videantur elfe cuniculi. Huius vena- 
tionis occafionemonftratur locus in fublimi rupis pariete, in quadrum excifus, &in eo imago 
crucifixi Saluatoris noftri, altitudinis quadraginta pedum, quas ab imo cernentibus, vix bioeda- 
Jis apparet , in memoriam rariffimi cafus ibidem pofita. Qui quidem cafus ita narratur. A Quo 
pado Maximilianus Cadar, Frideri ci A. filius, imperito prorfus ardore iuuenili que nimia* auda- 
cia. feras iftas infectando (vt cacoethes illa venandi in adolefcentibus principibus plcrumq* ve- 
hementer flagrare folet) eolocieuafiffct; vnd e nec referre pedem, nec vlterius progredi pnffet 
nifi in prascipitium. Stabat attonitus inabrupto loco infelixille princeps, temeritatem fuam 
culpans ipfe, famis diras longa tabe, vel morte violenta vitam ibidem finiturus. Stupebat ani- 
mus, horror & tremor artus occupauerant, & ohuerfabatur vbique triftiffimamortis imago. Si 
altum rcfpicit,niuofa cacumina & fcopulorum ingentes minas capiti imminent, & vt Silii poeta; 
verbis dicam : 

(ahgat in ditis 
Obtutus laxis , abeunt quein nubila montes. 

Sub pedibus occurrunt, tartareus velutiabyffus 

. d regni fallentis hiatus 
*Ad manes mi feres , atque atra fiagna paludis. 

A tergo & lateribus Marpefias cautes , non ferro , non flammis, noli aceto Punico domandas 
viarum acceflus claudebant. Nec funes aliaue inflrumenta,quibus extraheretur e periculo, ad u 
pfum alicunde protendi poterant, nec femita quaspiam, lapicidarum labore menftruo parari. 
Stabantgregatim hincinde comites ac miniftri, confiliiprorfusinopes,dominumq;fimmmi- 
ferum a longe non fine lacrymis profpedant , quem iuuafe non poterant. Ipfeautem cumiam 
nodes atque dies integros duos in tam afiiido flatu continuo permaneret, nec vlla falutis fpes 
refidua videretur efle, mortalis huius vitas cupidinem pius princeps abiicere, & qua ratione tu- 
tius beatioris vitas coeleftem in locum tranfire pofTet,cogitare coepit. Appellat magna voce fiios 
iubetque, vt quamprimum Sacerdotes facrofanda Dominici corporis Eucharifliam ad ferrent 
& e viciniore, quopoffent loco fibi monftrarent : vt, quando corpus mortali cibo reficere non 
daretur, faltem oculos alonge mentemque immortali viatico, quantum concederetur, nonni- 
hil munirer. Deumque feruatorem fuum praefentem adoratione poflrcma reconciliare fibipof- 
fet, Satisfadum tam pio Principis defiderio quam diligentiflime. S ed ludus interea magn us* per 
vniuerfam prouinciam fpargitur , fama tam acerbi cafus aiuulgata. Deplorabant parentes dile- 
di ac vnici filii fortem infelicem, & infauflam or bitatem deteftabantur. Curia, fenatus,ac ordi- 
nes vniuerfi, crudeli fato, fpei optima: principem adolefcentcm,fibi fublatum mcerebant. Po- 
pulus omnis publice vota pro principis fui falute fufeipiebat , in vrbibus oppidifq; fingulis tem- 
pla atque asdes facras , magna vtriufque fexus frequentia fupplex circuibat , iram diuini numinis 
deprecando. Fledere cceleflium iram mortalia vota , piafque preces , veluti miraculo quodam 
tum innotuit. Cum enim iam ope deflitutus humana Maximilianus in fcopulo cura fragilis vi- 
ta; prorfus abieda, nil aliud, quam immortalitatis. Deique feruatoris fui contemplati one femet 
occuparet, audit non procul a feflrepitum , circumfpicienfque, videt arreptare per rupis codas 
iuuenem quendam ignotum, nabiturufticurn, dimouere ingentia faxa, & callem parare. Qui 

cum 



5 ? 




' ;r ’ 




(lllilluIliitiltimiiHililiiilliiUl 






cum cmtro 


JirQnument. accurfds Jitip . Carali V. et Cffo^dinandi Jratrh 


IMF. G\ES .CAROLOVP-MUEX HBR\MI?]TArJ : 


JJ.T1X . • W iiWxwV v -a- -t. -iiV l.t/V J J.JJ A_ 

LIAQ, SVSCEPTJS IMPERIAIIB . CORONIS ADVE - ,'fl 
AVENTI ET FERPJNANDO HVNGA -PQEMIAEQVE Ii 
EEGi E PANNONIIS OCCVRRENTI OPX PRINOP1B. ! 

AD PERPETVAM PVP.LAETITI5 ilEJVfORIAMQVOD jl i 
™.^r.T-n atvt-t^-c 4 \t\t imT ninovc^T o/mmii twtp 


eratres ante ann. mh. digressi svmmis iner 

AIORTALES HONOR® . REGNIS TRIVMPHIS AVCTI 
HOC IN LOCO SALVI SOSPITESCLCONYENERVNT 

anno salvtis ai- d xxx --s^ 

TRED TRANZIVS A ilONTE NIVEO S TENACI 
PRAEFECT. AIANDATO REGIO T.C. <&§> 


















cum ad ipfum acceffilfet, porre&a dextera , Made inquit animo , virtutcquc tua Princeps , viuit 
& adeft, qui te leruare poteft: depone metum inanem, & me lequere, adutum te in tutiora oca 
traducam. V ti fol per denfas nubes clarior emergit , ita mox anxii pedoris angore deterlo , iere- 
nior rediit animus , confidenterque ducem fequitur. Et paulo poft in patentiori via politus , ie- 
met ex Orci faucibus ereptum videt, liberatorilque lui induftriam non latis admirari pote 
defcendentem deinde fit magnus comitum miniftrorumqj nobilium concurfus , vbi inter con- 
gratulandum turbas , ducem fuum perdidit. Pallidus , & inedia languidus excipitur equo , do- 
mumque cum fumma laetitia a fuis reducitur, ludu publico confeftim in maximum gaudium 
conuerfo. Poliero die cum 1x6 patris edido promulgato, dux ille vbique terrarum quxreretur, 
quo prxmio, merito poflet honorari, nec diu quarfitus inueniretur : cognitum pariter, & vulgo 
creditum ed', Euangelum cullodem , bonumue Genium fuilfe a Deo milfam , vt adolefcentem 
principem ad* maxima reipublicx Chriftianae commoda , & ad Auftriacs domus incrementum 
grande ab immatura morte feruaret. Quam opinionem pofteares ab ipfo praeclare geftae pluri- 
mum confirmarunt. Ad rei memoriam pius princeps lemitam lapicidarum labore muniri, &in 
eodem periculi luo locOjCrucifixiSeruatorisnoftri imaginem conlpicuame via poni curauit,vti 
peregrinantes diuini auxilii gratiam vbique piis efle paratam in periculis, inde cognolcerent. 
Hanc Maximiliani Catlaris fortunam Germanus Poeta quidam non indode fic attigit in Ho- 
doeporico fiue Itinerario fuo : 

r Voilera rore leui virides Tithonia campos Sparflrat , ad flopulum cur fit peruenimus altum 

Hic rvbtfeftatus ter Maximus Hlmdianus tAltam rupe capras , flnijjet turpiter auum 3 

Ni Deus ad maiora '-virum feruajfet^pemque %Auxiho agricola pene ipfa in morte tulijjet . 

Meminit item Georgius Sabinus itineris Italici Hodoeporico luo his verfilbiis t 
lamcjue tenebamus, qua fumifer afluat Oenus , Sylueflres quando capreas , damafque bicornes. 

iArdua carpentes fub tuga montis iter. aAufus m aerea figere rupe fuit. 

Cuius m abrupto per nodes r vertice Cajar y Culmen & afeendit imtenis temerarius , '-unde 

‘Diuetuus , quondam Carole Jeditauus. Cum vellet , potuit non reuocare gradum. 

MONVMENTVM OCCVRSVS IMP. CAROLI V. 

Et Ferdi nandi Fratris. 

Quiperafpera Oenoponticas vallis laxa Steinachium contendunt, & per iuga Rhstica, profundalque montium valles iterfa- 
ciunt , ad Pyrenes montis radices ? obuiam habent in via columnam cum aerea tabula erectam , in qua pulcherrime fculptura ie~ 
praden-tatur duorum fratrum maximorum Imperatorum eo loci congrefiiis lasnffimus: Caroh V. videlicet per Italiam ab Africa- 
na Tuneti expeditione redeuntis in Germaniam , ad Imperii res poli longam abfentiam conftituendas : Et Ferdinandi Calaris 
fratri defideratiffimo , quem a multis annis non viderat, cupidiinme obuiam occurrentis. Videntur ibivtriulque Imperatoris 
faciat ad viuum effigies, & varii alie clarumprin cipum pro. cuiufque more gentis habitus manu artificis eleganter imitati. Mentio- 
nem huius etiam columnas facit Germanus ille Poeta , in luo itinerario , his verfibus : 

Hic posl longa duo congrejfl tempora fratres . Cum patriis cuperent propellere finibus hoftem 

flaro lus h e fler iis -viBor y Terdnandus Eois 5 Jfmarium , atque Ducum longas componere lites. 

Huic autem fculpturas , ad fempiternam rei geftas memoriam , inferiptio talis fubiungitur. 

IMP. CJ£S. CAROLO V. P. F. AAG. EX HISPANUS ITALIA 
SVSCEPTIS IMPERIALIB. CORONIS ADVENIENTI ET 
FERDINANDO HVNGAR. B OEMIaEQ^REGI E PANNONIIS 
OCCVRRENTI OPT. PRINCIPIB. AD PERPETVAM PVB. 

I^ETITIjE MEMORIAM QVOD FRATRES ANTE ANN. VIII. 

DIGRESSI SVMMIS INTER MORTALES HONORIB. REGNIS. 

TRIVMPHIS AVCTI. HOC IN LOCO SALVI. SOSPITESQ^ 

CONVENERINT ANNO SALYTIS M. D. XXX. 

FRED. FRAZ1VS A MONTE NIVEO STENACI PRaCFECT, 

Mandato Regio F. C. 




gentes Dia 


AVGVSTI APVD VENETOS 

TEMPLI d. marci descriptio. 

Enetiae vulgo Vinegia, prxdara&infigmsvrbs,im6 vrbium & infularum domina , in 
finurnarisAdriaticiin medijs aquis fita, Regiones feu Parochiashabet lx:V. Monachorum 
Monafteriaxxxix. Monacharum xxvm. Turres cxv. Organa civ.Oratoriaxvm.Holpita- 
lia xvji. Fora publica li v. Palatia cx. Hortos CLVii. Fontes publicos cxLVii i. Fontes publicos 
exceptis priuatis ccccl. Tot enim canales habet, quot vicos Fanum vero nullu,quod non 
fuo ornetur Foro, vno D. Pauli excepto. Area funt, qua; ad ciuitatis decorem late fe exten- 
dunt, que omnes nundinis, die, qui Mercurij dicitur, At iabbato D. Marci forum , maximo, 
frequenriilimoqj conuentu, qui vel mercatui vrbis cuiufuis totius i talia com parari queat. 
Forum hoc non vnum cft,fed coniun&a tria. in capite, quodlittus fpe£tat,columnac perin- 
nuncur, quarum vna D.Ma rei leoninum alatum lignum, altera D.T heodori ftatuam fuftinet. Forum 
hoc in longum ped.ccccih latu cxxx.patet.vndique nobilibus aedifici js claufum. Preoccupatur autelumptuofilli; 
fflo ac mirabili templo D. Marci, quod alterius fori medi) longitudinis pedii cccc. latitudinis cxxx.fronteexornat, 
alterumq; caput eius aduerfum ades nobili lapide perfe&a D. Germani tenet,Latera claudunt fplendida e marmore 
aedificia, aim eximi js porticibus, & variorum artificum tabernis Aedes Marciana tota e nobiliffimo pretiofiffimoq; 
marmore,necnlinore artificio, qudm fumptu conftructaeft.Pauimentu inprimis nobile habet porphyreticis, ophe 
ticis ali jlqucptctiofilfimis lapillis telTellatum.cum vari js emblematis, in parietibus quoque nobili marmore crufta 
tis,adixuam bihx tabule funt varij lapidis, candorem nigrae lineae diftingnunt, in quarum commifiura, fignu virile, 
tani excellenti artificio cernitur expfdfTum, vt fummarn prorfus habeat admirationem,cuius memoria, vti rari o- 
peris, etiam Albertus Magnus litcrariimmonilmentis celebrauit. Inclyto in hoc fano, ac inter Europae totius mag* 
nificentilfima cenfeiido, xxxvi. columnae ftant,ex marmorefolido pra:ftatififimo.cralTe diametro pedes duos, alt^q; 
connenicnti flatura. Tum ad afaefummae penetralia gradibus aliquot nobilifllmi lapidis afccnfuseft. Ipfam aram 
teiludo tegit quaquauerfamin crucem fornicata,lapideophetico,qaaternis fulciata marmoreis colunis, qu^ totae 
fignis integris, palmi paulb amplius magni tudine, caelatae per fedeq, funt& fumptuofiiIimo,mirabilique pronus o- 
pere, veteris ac noiii tellamenti hifloria exprimunt. Poft aram alabaflretice columna: palfuum duorum, perlucida:., 
vitri inftar,quatuor, religioni ac decori facratilfimi corporis Chrifti politae Itant. I pfum delubrum vtrinq, ante fug - 
geftum habet, in quorum vno,feftiuisdiebus,cum Senatus adefle (acris fol et, mulleorum chorus folennia modula- 
tur vota.ln altero quotidie Diaconus Euangelium canit .Suftinent hecpulpita columng vanorum lapidum nobiiil- 



ta tota, cum imaginibus Ditiorum Dominici ScFrancifci , quae ligna ioachimum Abbatem, effingi curauifie ferunt 
multis annis ante, quam fandi illi viri in lucem editi fuerunt. lntrahancporta,thefauros illos inclyti D, Marci Pro- 
curatores Feruar 5 hereulediuitiaramimmenfusaceruus,ftupendaeq,prorIus opes funt.Sunt ibi coronsmaximipre- 

tijduodenae, totidemque thoraces puro ex auro, & cum mirabili gemmarum Variarum multitudine.Sunt carbancm 
li.q ios rubinos vocant, i tem fmaragdi,topazij,chryfolithi,caeteraque genera gemmarum & margarita:. rnagnitudi i 
hii pene incredibilis. Deinde bina cornua monocerotis.eximia proceritate, tertiumq; breuius,itemcarbunculi,au< 
rea vafa, cochleae ex acharis & iafpidibus no modica:, carbunculus item,fcu rubinus, maximus, vrceolus ex prctioli.u- 
mis gemis. quem Perfarum Rex Venetae Reipub.dono milk,Et alia multa ingentium pretioru vafa, cum thuribulis 
cx auro deargento, vt ad ftuporem videntes adigat. Pollr emo mitra leu galerus, qui nouoDuci imponitur, vndique 
puro auro, per oras perque trarifuerfum deornatus,&in zophoro hobilillimas gemmas, &in lumino apice, carbun- 
culu infiniti pretij tenens. Adfunt etiam ingentia candelabra, patereque auree, aliaquc tam multa maxururu opum 
vt nili longillima narratione comprehendi omnia haud queant.Solet hicD.Marci thefaurus, fello AfcenuonisDo- 
nlinic£,quod maxima pompa Veneti celebrat, quotanis populo intuendus publice exhiberi. Habet porro, peraugu- 
fta hecD. iMarci xdcs,atrium,duo eius latera claudens ,cuius auream teltudinem opere tcflelato veteris Teftamenti 
hiftof ise depidLe nobilitant,nec pauimentum ipli elaborata pulchritudine cedit.Quaternae hic valuae aditum lntem- 
plu praebent,cum xvj. columnis e nobili marmore, craflitudinisduoru pedum, aptaequellatuae Duas portas o ons 
haru faciunt marmoris atri cum niueis onychinis maculis,afpedu iucundiffimae: Porticus huius exteriore Iros exi v 
columnis Porphyricis.ophetcifquc,& marmoreis alijs altitudinis ped.fuftinctur:alijlquc fequitur huic impo itus 
ordo columnarum, non quidem pari eum inferioribus magnitudine ,fed tamen eiufaem nobilitatis cx vj. quarum 
coronis ambulationem aperta compleclitur fupra vellibulum templi, quae pariter, vti ipla porticus, rontes aems ex 
ternas cing;t,fpoJifq;forinfecus munitur &marmoreis columellis.Hocinambulacrofacerdotes, e o ic a - 
ru Senatu 



pOftaE^iiuuciiiai nx(,ia-iC5a:rcd5iwutL,i|udiuLJjim. — i . -. 1 mirifi e 

vna perpetuo c laufa eft)refpondet equi ex ere vetufli quatuor inaurati, forma, magnitudincq; Turcici uiu > ' » 

ornant. Illa: equorum fratuae,ex Conftantinopoli,cum Veneti eam occupalTent.tralpolirae, & co P ri ^* * 
ma ex Arcu Triumphali Titi Vcfpafiani allatae,' Tedum fani totius quinque conflat hemifpherqs plubeo t - 

to Contra Bafilicaintcrualloped.lxxx turris elleminentillima tintinnabulorum, lataquaquauer u 
C c xxx. c um alato furamo in apice geni j ligno, ventorum indicc,quoniam verfatile eil, & aura /x ° 

Sublime falligium totum aureis vellitur tegulis, quarum fulgor foiisrepercullu longi ime con p c 

DE PALATIO SENATORIO VENETO- ^ 


i auro &ar£iento poiitiifima. 


Ternum 


arij cotunt,PaI:'.rium fane regium, in quo conclauia mu]ra,& puacre ornata, 2 tqt.c - 

pater: Hoc,ni fi a Decemuiris impetrata venia,nemmi. Er funt arma in r o™® 3 aliarum omnis generis nauium bellicarum magnos nu- 
Re.pub -armarium eft.quod vulgo Atfernle appellam :,tn quo quo tidie,qwbus lingulis feptimanisM. CCC. Ducat 
meru?. Qinppe.in quo C C. triremes femper parats lunt,& CCCC. nomines opu fj- _ r _ f. rr 

exponuntur. Habet vero in ambitu II. miiliana, &: latericio muro cu;cuindatiim,opp p 1 P‘ 




HH 


«maita e 

HffiSlr!' 1 


jTHCTflTI 1 


\ mmsmm s 

iHiBU® 


Iiiiiiamiiiw ; 

'il-illlM-iOM 'm I 

M£3£$ 


: 8 ® 


* mm 




.iir.i.Tnu rivm//.’ » nv <mr: j,u- 


■: r .r 


mAXISSIMA 



CAPRAROLA 

APRAROLA arX irtfignis,egregia, ac plane fpeciofa, inter Viterbum & Monterofam oppida fita , vnius 
circiter diei iter ab vrbeRomadiftat.Hancreuerendiftimus & illuftriffimus in Deo pater , Princeps ac Do- 
minus, Alexander Farnefius Cardinalis, per Vignolum architedum praettantifiimum erigi & aedificari curaui£ 
in monte pr$celfo,ad cuius radices oppidum Caprarolg fitum iacetrhanc inquam arcem velut receffum fuum, 
ad dulcifiimum,quoaeftiuo frueretur tempore, refrigerium : quam aliquot miliaribus ex Monteroia ciuitate 
ad Capenos colles extrudamfficuti ex Agrippinenfi vrbeBensburgum caflrum ad Bergeniium montes) pro- 
Ipicere licet.In decliuitate montis locusquidam faxis totus exafperatus,in planitiem redactus eft, fuper quam 
Caprarolaarx extruitur,atque ita locatu r,vt amcenillimam latitudinem ex amphitheatro delapidato conflan- 
tem &ad pilae exercitium fatis capacem fibi retineat, ad hanc ex oppido binis fcalis , vt apud nos in templo- 
rum choris videre eft,afcenditur,fimilunij ad formam extruccis,& necfuperius nec inferius libi contiguis , fed in fummitate ab vna 
femiluni; parte ad alteram cancellato adminiculo coniundis, columnarum ferie exornatus fontefque viuos duos curuatura fua fub 
fe ambientibuSjOiiae per capita leonina in tumbas affabre exciias lympidiffimam fuam effundunt aquajn, hominum vfui maxime 
opportunam.Inter vtramque fontium tumbam per oftium itur in pergulam valde tenebr icofam , cryptae non abfimllem , perque 
faxum excifam medio fub amphitheatro delapidato in cellam foueamque vfquederiuatam.E regione porro ofli j in area fupradida, 
domus $c arx Caprarolaconfpiciendam fe exhibet, ad cuius portam lepido afcenfugemtuis ac duplicibus fcalis fupra in quadrangu- 
lum perueniturfpatium,vbivtriufque lateris fcamna ex calato lapide fabricata confeffui admodum fe praebent idonea. Superne 
per oppidulum in forum, ficut etiam ab inferiori oftio,fummacum animi obledatione, longe lateque profpicitur. Et cum dupli- 
ces hae fcalae fubtus concauae arcem, domumque noncontingant(inter vtramque enim fouea fcopuloincifaac ficca penitus conliilit, 
totam ambitufuo domum comprehendens)a fummitateearum per ligneum pontem ingreffus in arcem datur , quae plana fuperius 
eft,& quinquanguiaris verae Pentagones formam exhibcnsufto tamen artificio difpofita, vt nili intenta fit ibi& attenta fimul ocu- 
lorum acies, quinquangularitas ilia(vtiicloquar)animaduertihaud facilequeat.Irt domum vero per pontem ingrediens, primo in 
nitidum ac quadratum(non fecus atque in templum fplenditum ac cauernefum varijs regionum piduris exornatum) atrium feu 
veftibulum fubintras,quod reda e regione pontis ac portae, per quam ingreffus patet, fublimia & fpeciofa habet offia. Ad dextrum 
latus, in amplum & fornicatum itur caenacuIum,Gardoerobbie(vtvocant)vfumipfIsprasbens.In fi niflro latere exhibet fe lata, pel- 
lucida, fummoque artificio, cum duplicibus in fummitatem vfquedudis columnis, extruda fcala:qu$ rotunda etiam ac fuperne re- 
curua,artificioiifque piduris ad Gratifcorum(vt artifices vocant)formam eleganter codecorata efc,& primaria habetur earum quae 
ad fecundam porticum pedetentim deducit, ita vt mulo etiam feu equo Confcendere eam liceat. lanua veftibuli , quae e regione pri- 
mae portae palatij videtur, in aream rotundam deducit,acIithoftrotum, apertis tamen quae diem inducant fpiracuhs,qu$ (cum infe- 
rius vbique fitconcauum,conclauibufquerefertum)per feneftras ferreis cancellis munitas lucem infundunt. haec fuper columna in-, 
genti ad imum vfque deduda quiefcit,quoe pellucidam intrinfecus habet formam, fuperiufque in area fax ea. St in ipfo medio , cum 
ingenti ex marmore excifa lar ua, feu mafcarata(vt vocant)facie ita obteda eft vt confpici columna nequeat :pluuiarum vero aquae 
per osoculofque didoe laruoe fic fefe deriuent,vt quorfum perueniant aut abfbrbeantur, percipi non queat. Hanc autem de qua lo- 
quimur aream cancelli quadranguli vndiquaque ambiunt. Eadem haec rotundum habet latumque ambitum, cui Stfuaiunt concla- 
uia ad antiquitatum & imaginum cuftodiamdeftinata,&ab vna areae parte altis ac planis columnis veftita, in quadrum ex lapide 
quadrato eredis, fuperius veluti fornicatae fibi contiguis,quibus & aliae duae porticus impolitae funt, quarum altera iimiliter colum- 
nis fuis munita eft, rotundis tamen & duplicatis:tertia & fuprema fub dio collocata, adminiculis lapideis circumdata, quibus & fuae 
infunt propius fibi coniundoe columnae. Prima illa quadratis ac planis conftans columnis, interius in medio fui feneftram habet fe- 
ptem circiter pedes altam>ad quam per tres gradus afcenditur , exeaqueprofpedusin aream patet ornatus magis quam neceflitatis 



per eas dudoe,cinericeo, folia tamen vuae,&auiculaecircumuolitantes,viuis adumbratae funt coloribus, quae omnia oculos iucunao 
pafcuntafpedu. Alterum latus, in quo per fuas ianuas in cubicula ingreffus datur,ftratum habet , Adamantum ad formam quadra- 



ciacubiculis fuis fornicatus exftruda,quodais autem aedificium pro more Italico coenacuium fiue aulam comprehendit, cubiculum 
interius, & aliud exterius qusconiunda fex faciunt,conclauia 3 quae(ficut&rehquatotius arcis omnia) vndequaque tot tamque ar- 
tificiose oleaceo colore depidis hiftor iis ac inuentionibus exornatafunt,vt lingularis hac de re confcribendus liber foret. 

Hunc quod ad circumflexam illam fcalam maiorem, cuius initio fada eft mentio , quoniam non vulgaris m ea amplitudo, vt 



peruemtur porticum,. , » . ,. 

eifque maiores illae innituntur columnae quae fuperiorem fulciunt porticum, in fummitate parietum cuiufu.s cu ^u i varius gra- 

tifcorum extat ornatus , cauamentifqueeorum(fiuecaecisfeneftris)du oderim primorum Imperatorum impolita: funt imagines, 

cauamenta vero ex albo marmore confeda pedibus quafifuis infiftunt,conchilijsque ex ordine tec.a conipiciuntur.^ ^ ant a. ix 
complures ac minores fcalae teftudinum ad formam fabricatae , per quas hinc inde afcenfus ad palatium atur. - ,evun„a eaam 
porticu illud fciendum,ex ea perueniri pofle in duo feiunda aedificia cubiculi, fuis inftruda quibus cuique luus a mnoiuse or 
tusjcumexprimoac infimo aedificio nullus ad vllum hortorum exitus pateat, idquehancoh camam, quod undarm.ntum a,aLij, 
foffaeeius, areae, via quae ad tria Palatij latera ducit, ficut & ipii horti, rupes olim & folidum immanis faxi extitermc corpus, quod o- 
perariorum manibus pofteaad cuiufuis loci opportunitatem excifum & elaboratum eft, Sicut & hortorum io„us ex ruptum a peri 
tate in planitiem redadus eft: vt fuprema conciauia fecundae porticus hortorum altitudini correfpondeat.quae tamen vt u a ma g> 
efrent~,nullufqtjeexhortisadeapateretacceffus;a tribus palatij lateribus ingenti fumptuad imum eius un amentum , cuneisac 
clauis ferreis foffa iata fimulac profunda excifa eft quae hortos a palatio penitus feparetacdiuellat,vt pei un umcrn* viapa a m 

pliflima, ex eiufque imitate in hortos afcenfus nullus detur, nifi per duos ad id extructos pontes , qamoc uino temnor 

l0len fotervtrumqueApparamentum hoc, profpeftaculum quoddam(Logiam vulg6 nuncupant)exiftit, ex quo per totam Capra^ 

roIam,omniaque ei fubiacentia montana velut in immenfum pelagus Stomarorum icilicet, Sabinorum, viqmirumque regionum 
agros profpedus patet am P liffimus:ad alterum muri latus cadatafe exhibet fontana, regiones, molendina, mdificia , & ^nationes 
artificiofas coprehendens.In medio eius monticulus eft, in quo Cupido ex marmore coftans acqutefcit, capite 
bis lymphas ex ore profundentibus. Infra monticulis hicaliquo modo excauatus eft,in quo le nudus nmeoq; candore “nfp.cuus 









oflendit puerulus, altera manu anate n ; grsm ita premere apparens, vt aqua ea ex ore profunde, ecogatm.altera veroa" ' ' " 

- - marmores fumroo arti ficioelaborata ac polita exoritur ,in quam& cetcr^aquaslupenus eiettf 



decidunt.Supra Cupidinem ex vtroque latere quatuoralijluntpuemnua.^exa.u^^^ u« - - 

confiflunt,&ex lapideis quas humeris geftant amphoris,aquas fuas ante Cupidinem quideentis more recuban rem , 
effundunt, reliqui duo paulo infer ius, quorum vnus Delphini infideliter equo marino fimihter ex hydnoiaaquas 

tes,in tumbulam quando m infra Cumdinem fabricatam t vbiomn.s .Ha aqua de montibus ac rup,buscongrcgatur, donecj^ 

latiffimofluxu.velun cryftailum extonfum in inferiorem decidat ripam ex qua per abfeond. osquofdam canales ab orb.tur & 
quali euanefcit.Supra in media didi profpedaculi fiue Logi* teftudme, h.ftor.* ■ quaedam feu tabui* potius de Herculis laboribus 
depicta; cernuntur.Supra lanuam Logi*,priman* vrbes & oppida domus Farnefian®,ad vtrumque olhj latus, per quod my dms 
in Logiam hanc daturjcjuatuor lor.gr 
vallibus, palcuis,faltibus vndique 

regionem niuibus vbique conteftam.Ad latus frontifpici j e regione fontispanua eft in Sacellum deducens, cui & ali j duo funt ey- 
tus fiue ianuse facrorum Bibliorum hiftorijs omni ex parte veftitum,in fuperiori teltitudims parte tabui is cauamenus,ac margini- 
bus fuis ordine diftin£tum,in parietum circuitu duodecim confpiciuntur Apofloli habitu fuo ac ftatura naturali : fupra capita cu- 
iufiuis in quadratis tabulis pafiio ac mors eorundem. Suprema autem tefludodiftin&isregionibusacdomicilijs quadratis auroque 
allitis Mundi creationem demonftrat,prim®uos itidem parentes, Noen cum Arca fua,diluuium ,Abrahamum & Ifaacum , Molen 
& populum Ifraeliticum per mare rubrum tranfeuntes,Samuelem & Dauidem Regio exornet diademate , Salomonem quoque in 
folio confidentem & tributa ac donaria fufcipientem.Supra rres facelli ianuas diui confpiciuntur, Georgius videlicet, Stephanus, & 
Laurentius, ftratum non minori in fuo genere conflat ornamento , compartitum lapidibus coctilibus lilia(qu3e Farnefian* familia 
funt infignia)compraehcndibus;ficut & reliqua omnia cdriclauiaac veftibulaflauis ftrata 1 unt lilijs. Verum vt ad primae porticus ap- 
paramenta veniamus , fcias vnius apparamenti caenaculufli & cubicula vndequaque aureis fuis marginibus ac regio- 
■■ diftin&a effe ac depidta : alterius vero apparamenti conclauia in folis fornicibus elaborata, quamuis parietes 


nibus 


tes eorum aulsis Damafcenis alijfquepretiofis auro argentoque intertextis flrangulis vellit® fint. Iam quodad aulam fiue csnacu- 
lum primi apparamenti attinet,in ea omnis Farnefian® ftirpis res geli* ante oculos ponuntur: primaque fronte ab vtroque latere 
in oblongis tabulis e regione libi oppolitis imagines cernuntur Henrici Galliarum,& Philippi Hifpaniarum , Regum j cum his fub- 
feriptionibus HENRICO F RANCOR VM REGI MAXIMO, FAMILIAS FARNESI^ CONSER 
VATORI, &fub effigie Hifpaniarum Regis: PHILIPPO HISPANIARVM REGI MAXIMO Q£ EXI- 
MIA INDOMVM FARNESIANAM MERITA- In media fuirimitatis antiqua & originalia Farnefisflirpisinfignia 
videntur,clypeus nimirum fiauorum liliorum refertus qu® : pofimodo adnoiiem, denique ad fex ded udta fimt. Gale* monoceros 
impofitaefl diademate collum cincta qus a regina quadam Neapolitana olirfrFarnefiae ftirpis cuidam in virtutis fu* teflimonium 
donata fuit.In diuerfis poflea tabulis ab omnibus lateribus depicte funt resgeftsilluflrium famili® huius maiorum, quas cum per- 
multse fint , inter alia vnam adducemus Petri cuiufdam Farne! i j hiftoriamrls irino millef imo & centefimo fupremus Sedis Romanae 
militum Dux fuit, magnamq; ab hoftibus Romanas Ecclefi® in Tufcia deportauit vidtoriam, Alius Petrus Nicolaus Farnefius Bo- 
noniam graui obfidione liberauireamque Sedi Roman® conferuauit. Alius quoque Petrus Farnefius fummus belli Dux in expedi- 
tione Florentinorum aduerfus Pilanos, magno triumpho Florentiam ingreditur , captiuos ducens pri marium hoflium ducem cum 
ali js permultis praslio fuperatis hoftibus: vnde Florentini quoque fiatuam xneam equo infidentem ipfi fecer unt,quam etiamnum vi- 
dere licetin veflibulo fummitempli.Hinc,qua ratione Alexandro Farnefio in habitu Pontificali (cum a Paulo III. Pont. Max. 
VVormatiam ablegatus effetde bello Germanis inferendo tranandi caufa)a Carolo V. Imp. & rege Romam, obuiam proceflum 
fit. Ab alio lat ere CarolusV.armatus copias fiias militares antegreditur, inter Cardinalem Farnefium& Ducem Octauium fratrem 
eius tum temporis generalem Italorum Prsfeflum. Ab vna quoque oflij parte primo intuitu Odtaui j Ducis & Margaret® Auftria- 
cx Car .Imp. fili® connubium a Sum .Pontifiinauguratiir. Ab altera parte idem fit cum fratre eius Horatio & Diana Henrici Fran- 
corum regis filia. Ab alia porro eiufdem aulas par te,quomddoFrancifcus rex fub Baldachino quodam Parifijs Carolum V .excipiat, 
equitantem inter regem & Cardinalem Farnefium Legatum Pontificium ; quomodo etiam a tergo alij nonnulli proceres ac Princi- 
pes Germanorum lequantur.In eadem quoque aula videre licet Conliflorium Cardinalium ii Iulio III. Pont. Max. inflitutum,in 
quo Farnefius Cardinalis Parmam vfbem reflituit,ac deinceps fratri fuoOclauio tradit. Atqu® hsc omnia (que totius tantum- 
modo pars funt)in aula fiue caenaculo dicto ad viuum adumbrata confpiciuntur.Id vero admiratione dignum, qua ratione tot Ma- 
gnatum ac procerum effigies ex Germania, Gallia, Hifpaniafuis habitibusiSc armis accurate aded ad viuum ab oculos poniqui- 
uerint,vt qui eorum quemuis femel tantummodo viderit, primo afpeclu hunc vel illum regem, Pontificem, C®farem(quorum ta- 
men numerus centum & decem excedebat)internofcere valuerit.Horum iiluflrium virorum effigies (quemadmodum & cx- 
tera: picturae imagines )a fummis iflius loci ac feculi artificibus, Tadeo videlicet,Friderico Zuccaro, alijs magni nomi- 
nis elaborat® &perfe<5ta funt. Denique arcis huius Caprarol® magnificentia Sc gloria paucis paginis deferibi ne- 
quit, particularem autem de ea fecitlibrum celeberrimus ac do&iffimus vir & Poeta Laurentius 
Gamfeara Brixianus , quem carminibusconfcriptum nuper in lu- 
cem edidit- 



PVND1 



VNDI, Campanis oppidum in plano fitum , fatis commode habitatum pef 
medium lirata via Appia, ab ortu Sc Septentrione montes, k meridie Sc occafu 
mare habet. A dextris ituris Formias,lacus Fundanus eft.Straboiii.Mels, Silio» 
Ptolomxoq; Fundi, fed Antonino Funda,Liuiuseiufdem mcminit,vbi Fun- 
danos Appia fecuritatem < 5 c tutelam procurafle narrat : poli quoque Vitrubiii 
Bachum Fundanum Priuerni rebellionis principem nominat, quamobrem, 
cum a L.Papyrio Conf. vidis Priuernatibus,altcr Conful Plautinus in Funda- 
nos exercitum duxlflet, illos ait , Plautium ad i j fle, non pro Vitrubio Vel eius 
exercitu deprecantes,fed populum Fundanum defcdionis crimine haud con- 
tingi contendentes, quippe quia Vitrubius& Priuerni domicilium habuerat, 
& ibi militem collegerat, non Fundis, eaque de caufa laudatos a Confule Fundanos, & abdudas ex eorii 
agro legiones Strabo, vinum Fundanum&Cacubumagriq; finitimi valde commendatjvti quoque Pli- 
nius lib. 14. cap.6.vina autem Fundana atatem non ferunt. Itaque Fundanum non debere fer uari Mar- 
tia lis lignificatjhis verlibus : < 

Hac Fundan* tulit, fac lix K_sfutumnui,Opimi. 

Exprefit mulfum Conful, & ip fi bibet. 

Vrbem hanc,cum locis alijs plurimis, Ferrandus Arragouum,& Neapolis Rex, lingularium meritorum 
pramio donauitProfperoColumna?,prxft antiffimo,fortiffimoqucDuci,quemadmodum eius egregiae 
declarant res gefta,in Sabellici Enneadibus, & Latinis Leandri Ephemeridibus commemorata. Fundis 
adiacet Cacubus mons, cuius vina multis in locis ab Horatio commendata , vt libr. 3. od. 29, &libr, 
a.od. 14. 


Calamitatem Fundis infignem anno falutis M. D. XXXlV. CaradinusBarbaroflaclaflis Solimanni 
Turearum Imperatoris praefectus intulit.omnes enim oppidanos in feruitutem abduxit, nec multum 
abfuit, quin Sc Iulia Gonzaga cap cretur, ledilfima forma matrona , quam Vefpafianus Profpcri Co- 
lumna filius matrimonio fibi iunxerat,tanta venuftate ac pulchritudinc,vt forma ipfius fama, etiam ad 
Barbaras Turearum aures peruencrit.NamBarbarofla Turcica claflls Imperator, a Gallo contra Ca- 

rolum in fubfidiumexcitus,mare Thyrrenum magna claffe tenens ingentem toti Italia , continuis in- 
cnrfionibns & latrocinijs metum iniccit.Et.cum in caparte maris, vbi agri Fundani funt proximi, ver- 
faretur, ad rapiendum eam,animum intcndit.Rcm enim longegrauifilmam Solimanno facturum fpe- 
rabat,fi inter reliquam pradam , tam excellentis forma foeminam afportaflet . Cuius cum fe maxime 
fieri compotem cuperct, extriremibus, aliquotmilitibusin terram expofitis, hoseius reiexperiundi 
caufa, in ciuitatem celerrime iubet excurrere : &, cum iamiam oppidum opprefluri edent, illa fibi me- 
tuens, & hac refeiens, nulla mora,nulla cun datione interpofita , etiam veftibus necdfarijs poft fc reli- 
ctis, feminuda per equi celerrimi curfum,plus,quam credibili feftinatione , faluata pudicitia atq; vita, 

fefc,exfpurcifiimorum,foediffimorumquelatronummanibuscripuit.Qiii,ctimomni fpe eius potiun- 
ds fc cxcidiflc cerneret, furore rabicquc adus,oppidum diripuit, inccndij,arquca nullo crudelitatis au; 
libidinisgenere,inomni fcxu,abfque diferimine exercendo abftinuit, atque, tanquam viiiffima pecora 
ad vidimam,ita hos ad naues multis plagis atque verberibus cogens , in omnem miferiam perpetuam- 
que fer uitutem,atque acerba moxfubeunda fupplicia, abegit . Hanc crudelitatem fpatioquatuor hora- 
rumTurcaexcrcuerunt,Monimentainfuper quibus Profperi,& Marci Anronij Columnarum ofia,lo- 
co templi edito condita erant, vt aurum, ornamentaque catera detraherent , Item fimulachris pafsim 
Saluatoris, Maria Virginis, aiiorumqueDiuorum laceratis, pradam ingentem ad naues retulerunt. 
Ortus hac vrbe Soter Pontifex Romanus, qui vitra annos nouem fub incommodo Imperatore Com< 
modOjEcclcfiam feliciter gubernauit. Hinc, itincread Formias, laua.caficllum Villa cernitur Im- 
peratoris Galba patria.Dextra, Lacus Fundanus eft : Sc Fundanum in Plinianis 
codicibus perperam lcgi,Barbarus annotauir,Pifces in eo ca- 
piuntur multi, prxfcrtim,rar* magnitu- 
dinisanguill*. 






ARVISIVM- 



WWi 


Arui{Ium,vrbs dariffirfia MarchixTaruifin* , Gothicis celebrata hiftoriis, quibus 
traditar,T oriis patrem Veronae T aruifiique imperium tenentem huius vrbis fitu 
®nl caprum, in ea domicilium ac fedem habuiffe,fiiiumqueTotilam, qui pofiea regnu 
Oltrogothorum adeptus eft.hic in lucem editum, educatumque.Deleta re Gothi- 
’^%J 23 sSS' 03 Longobardorum RegemAlboynum,cum in italiam venifiec,Aquileia cum cas- 
tcris huius regionis vrbibus in poteftatem redacta, quoniam non tam cito,vtiVo- 
lebat,T arui (inorum Legati ad imperia fufeipienda occurrerant , yrbem diripere, 
& vailarc incendio decrcuiffe traditur; fed vidum veneratione Felicis vrbis Epi- 


' *' f CO pi jm t t jg aco fic barbarico furore, veniam, & pacem conccffifle. Deinde fedem 

hic Longobardi pofuere Marchicnum, vnde regionis vmuerfx nomen Taruifinae Marcfciae profluxit. Po- 
flcaTaruiflum Opitergiumque ab Rotare Longobardorum Rege fubuerfum, feribit Paulus Diaconus. 
Frada re Longobardica, quemadmodum Icalix duitates reliqua;, fic etiam htec in Imperatorum & Itabas 
Regum dicionem concelTit ; dein autem in fxuifiimi tyranni A&iolmi potefiatem venit , indein Richardi 
r aminatis.qoem opibus ac potentia plurimum hac regione pollentem , vrbis Procuratorem ab Henrico 
VUmper. auctoritatem fibi Pummi Imperii rcleruanteconflitutum, perhibet Merula, fed nominatu occu- 
pato tanquam iufturo principem, ai bimo fuo cunela gehiile.Belio etiam, cum Aquilerenfi Patriarcha diroi- 
calle,Candidus,& Amafcus memoris prodiderunt. Sequentibus feculis Taruifin orum potiti Carrarienfes, 
c. cl i-o Cr i oofircmoQue Veneti Anno a C.N.M.CCC.LXXX VIII. nempe, per conditiones pacis, quae tum 


nx cladis.-quamuis enim tum omnes propemodum vrbes&opida c5t i nentis e Venetorum ditione Princi- 
pum aliorum imperia capeflercnqhxc tamen nunquam priftinum mutauit. Perculfos quidem infigni ca- 
lamitate Venetorum hoftiumque mirabili felicitate Taruifinos , quiamilitum prxfidia habebant nul- 
la nec etiam auxiliorum fpes videbatur, confilium feciffe,dedendi fefe Maximiliano Cxfari,fi fortuna 
prorfus vrseret , exterum poli alia deinde multa confilia fpiritus acfidticiam refiimpfifle, potiusque fu- 
prema omnia fiatuiiTe pati, quam imperium mutare. Interca vero V cnecorum auxiliis fummo cum gaudio 
acceptis, ita diligenter vrbe permunita , reque frumetaria inftru&a.priftino fe in ftatu conferuafie.tumAn- 
dreas Mocenicusin hiftoriafua.tum Leander in Ephimxndibus latinisperfcripferunt. Vrbs cft Taruifiu 
rebirt ad vfum humanum vtilsbus, imprimis affluens, copia namquefrumcnti,vini,cxterarumque frugum, 
& pecuaria re maxime abundat. Triticum agri eiuscandidiflimum reddit panem, fummaque vino nobili- 
tas.Invrbe,prxter amnem Silem, quo perluitur, fontium fcatcbrxpermultx, claris aquis, & tam afpe&u iu- 
cundis,q aim potu admodum fuauibus emicant: xdificia quoque fplcndida quam plurima funt, gensper- 
honefta,lautaque,fnblimibus&viuidisingeniis,tam ad litterarum difciplinas, quam opes quxrendas,aliaqj 
luculenta fiudiorum genera promptifiimis. 

AQVAPENDENS- 

4 Quapendensolim Aquula.aPtolemeodefignatum Volaterranus exiftimat, Plinii teftimonio nites, 
qui Aquafefes, cognomine Taurenosfnon tamen, vt Volaterranus legit A quul efes) m em ora t, Oppi- 
* dum eft oblongum in monte pofitum.via.qua; Sena Romam ducit, inter lacum Vulfinenfem,& am- 
nem Pn!am,fiue Paliam.qui lapideo ponte fex fornicum tranfmittendus e fi. Inde 
alius pons, quem nominant Cintinum,a quo proxima: vicus 
appellationes funtfortitx. 













NUCERIA. 

VCERIAj Ptolomaeo, Vmbrorum inPicenovrbs. Hodie Nocetaeft, vtLeander 
aitjPlinioN VCERiNl funr,quos F A VONIENSES & CAMVLANOS co- 
gnominari tradit, Volaterranus, Blondus ; Leander& Niger feribunt ALPHA TE- 
MlAM etiam di&am ex Liuio. Sed ALPHATERNA apud Liuiiim legendum 
docet Sigonius ex Diodoro. SedinSamnio ponit hanc Liuius Alfaternoium etiam 
meminit Plinius. Hanc Nuceriam CONSTANTIAM appellat Antoninus, Onu- 
phrius NVCERIAM CONSTANTIAM COLONIAM vocat; huius meminit 
quoque C-V. Nanfij codex M.S. Frontini. N VCER1A Colonia Prolomseo, Stra- 
boni &Plinio, Campaniae Picentinorum vrbs. Hodie Nuceria dei pagani. Leandro , Hanc Cicero ad At- 
ticum non femelLVCERiAM nominat. QuatuorhuiusnominisvrbeshabetmltaliaPtdlomsus.qua- 
rum vnam in Apulia Daunia collocat, hanc etiam Neuceriam vocat cum Ptoiomato Suetonius. Sed 
LVCERIAMappellantjVterquePlinius&Liuius.item Strabo.-apud quem LEVGHERl Megitur.Stepha- 
noexPoIybioLVCARlAeft,fine AinmediolegitcodexPolybij Lucria. Luceria Dei Saraceni Lean- 
dro nunc dicitur. Addit ilii aliquando Diuae Virginis Cittadi S* Maria nomen inditum , Sedpriftinum 
nomen pramaluifie. Quarta Nuceria Ptolomafi eftinGalhaTogata.vbi hodie RiuodeLufera efi,vtpu- 
tatLeander, qui haec deNicerano Vmbris oppido porro commemorat : Nuceria ciuitaslateri Appen- 
nini adhaerens, quam Nuceriam Strabo vocat, & a vafis ligneis commendat. Nuceria quoq;Ptolomaeo 
dicitur,PiiniusNucerinosFauonenfesmemorat, Alfateniam olim cognominatam aitBlondus, idque 
mihi ad differentiam aliarum Italis Nuceriarum videtur fa&um , eff enim in CampaniaFelicealtera,iri 
Apulis tertia, quanquam illa verius appellari Luceria debear, nimirum vt ab hac A!fatenia,item a Cam- 
pania Nuceria nec nonalia eiufdem nominis in A pennino, agro Mudnenfidifcernatur , quemadmo- 
dum Volaterranus feribit. Idem quoque contendit Alfateniam Vmbrise ciuitatem ab hacNuceriadi- 
uerfam fu i fle. prorfufque deletam. Ego credere aufim, authancvrbem Alfateniam efle, aut illam loco 
faltem propinquo extitifle.vt euerfi nomen pofthuic Nuceriae fit additum quo abeaereris eiufdem nomi- 
nis internofeeretur. Alfateniae mentionem Liuius faepe facit, praeferrim cum Lilium Cohfulem,ad eam 
obfidendam ptofe<ftum,& oppidanos in populi R om. poteftatem redire coactos fcribit.Proptcr mer tes 
in quoNuceria,radices Topinusamnis.Tinnam Plinius vocatffnfimam vallem percurrit, cui inde Topi- 
niae nomen vfqueFulgineum. In Tinnae ripis ingentes pafsim apparent aedificiorum ruinae, fundamtma- 
q ue maximorum operum, quae a Romanis ad tutelam ViaeFlamihis fa£ta quondam: eaenimhacfecun*. 
dumTinnam P.M.XILemetiuntur. Iftahasftenus Leander. 



CASTELLVM NOVVM- 

ASTELLVM NOVVM, in Apennino oppidum, via, quae ad vrbem Roma- 
nam ducir,cuius incolae naui & induftrij, praeleram in lanae, vini, ac olei negotia- 
tiQne.Fertilinamqueeftagro.partimcampefiri, partimcollino ; exqub ruralis 
negotiationis occafio,quifrumentum, vina, oleum, eseteraque ad vitam necefla- 
ria, copiofoprouentu profert. Duodecim milharibus ab vrbe Romana difians, 
impolitum viae Flaminiae, quod Antoninusillo itinere, <k nbmineCafirihoui re- 
eenfer,vbivia 2 ftratae pars cum veftigijsquibufdam& ruinis aedificiorum fupereft. 
Nunc Portam primam vocant. Sequitur fecundo Tiberi pons Miluius, quo via 
--'©Flaminia per amnem iumfia, primufque datur in Latium &fubiirbia Romana 
ingrefius. Eadem hac via CiuitasCaftellana, praecellis in rupibus occurrit, quatn quidam Veiorum fuif- 
feVrfc> er n a Romanis decennio obfefiam, propter munitifsimum loci fitum arbitrantur. Quod tameii 
Leander, ex litu loci, refutat. Ad laeuam Mons D. Sylueftri fe offert, quem Cato, Vergilium, & 
Strabo, Mantem Sora&em vocant, Sacer olim Apollini habitus, Mons D. 

Sylueftri pofteadi&us.qudd in eo Syluefter Pontifex, metu 
Conftantini Imperatoris latitauerife 

4 - 










ELE G ANTISSIM VS AD MARE 

TY RRHEN V MEX MONTE PAVSILIP* 

po NEAPuLIS MONTISQVE VESVVII FROSPECTVS 



. jis maritima vrbs. caput totius Campania: & illiusRegni Metropolis, trianguli Forma, 
i wzqualium.ea, qua mari a II u itur,p a rte,curuatur in modum dimidiat® luas. H®c maris vi ci< 

mplitudine,falubriate s aeri$,{oIi vbertate,fonrium copia,hortorum amoenitate, rerum 
im,quas bumana vita defiderat,abundancia, nulli c®dens,& ornatam excellenti & fceli- 
) CI cum tota Campani® agro, vt palam fitvno in loco gaudentis opus effe natur®, Arces in ea trespr®- 
s cipu®,ex quibus ab omni irruente vi fe facile poteft tueri. 

s Noua in ipfo vrbisingreffu ad maris litus forma quadrangulari, lapideTiburcmc.moenibus&tur- 
jribus cralus,fotiaque duplicata, ea parte qua vrbemrefpicit profundiffitna, ilio ipfo loco , quo fuit 
Monafterium Pr®dicatorum polita, cuiusporta interiorex marmore pulcherrima & area quadrata 
YSoblonga St ampla. Ama quoque (padofiflIrn3,in qua quotannisconuencusregni celebratur, &Prorex 
fingnlis feptimanis bis fuificit copiam, iupplicationes&qu®relasfufcipit,iudicumqueexercer. 

V ectis.ad viam Capuanam *diacata,anttquiffinoas pi&uras & edes refert ; Eftque in ea armamentarium , in quo inter cetera 
«uvovAi* Regis Francifci ad Ticinum capti eligantiffima.ex optimo ferro fine viio auri ornatu fada.banc C.C.Hifpani cufiodiunt. 

Tertia in rupe alciflima ciuitati incumbente, vnde vrbi quantumuis ab hofhbus occupat® facile poteft imperari excifa in Saxo 
tota ell a Phirro Aloyfio Casfareo Prsfedo milttu;aufpicijs D.Petri de Toledo Caroli V.fmperacoris Proregis, capta Carthagine, 
regnoqueTunecano diui&a,& bellicis tormeacis,qu® ex pugna Saxonica (imiliter hunc tranflata funt refertiffima. Aedicula ftide 
in ea,in quibus artifices hab:tant,quo obfeiTa nihil defideretur.ln sdificijs fubterraneis ligna & alia neceffaria afferuantur.Percun- 
culos plurimos equires & pedites ruco emitti St intromitti poffunt vulgo Cafte! d< S Eimo d di S. Martia a templo.quod infra eam 
eft,& Carchufianorum MonafterioRegio &puIcherrimo.Vocatur etiam hoccaftrum Briglia,quafi dicas Frenum equius betr. Sfojj 
efnm 3*um/ed quodCaroIus V.ex Africa reuerfus,& videas plures equos depi&os Neapoli abfque freno (talefignum eorum elje 
dicitur) commoueretur eiusprsefidio ferocem St temerarium huaccquum, ne Domino poffetreludiri.conftringere.Ccepkita- 
quS fub fpecie voluptarij St tetnpli,hoc caftrum extruere 3& inie&o equo indomito, id eft,Neapoiicaais,freno,feu briglia,eos do- 
mui. His &aliaduo addi poffuot,LAVICARIA fcilicet,in quo ius populo redditur, &cau(q ciuiles tradantur, captique feruan- 
tur.ln qua nennunquambis mille,& plures captiuivno tempore detinentur. 

Caftellum oui, modico extra Neapolim fpario,ininlulaMergeri,vndeMeagrum veteres appei!abant,a primo conditore Guiliel* 
ffia tertio Normanno.diu Normannica vocitata. A quinquaginta Hifpanis excubitoribus (eruatur. 

Veiuuius monslrs locis imminet, multorum aa&orum commemoratione clarus, mare, verfus Neapolim fpedans.quem Strabo 
hunc in modum defcribit.Vciuuiusamoenifiimumagrum h’.bet,pr®terquam in vertice, vbi planities eft, nullum omnino frudum 



ProcopiusIi. 2 .debeIlo Gothico,inhancfententiam feribit, Absft aNeapoliferme LXX. ftadijs, vrbemqueipfam & Aquilonem 
fpeifat,vndiquea circurniedis montibus diuifusicircum radices (altibus fy!uofu r ,vti etia in fumans cacuminibus quippe,vbi in- 
uius horridusque efi. Medio cius vorago profunda, qua in intima terf® vifcera prae alte penetrare coniedura efi, hinc ignis &natn- 
m® prorumpunt.ltafere Procopius.Conflagrationiseiuseciammsminit Berofusli.x-antiquitatumanno penulcimo Aralij,fepti- 
mt regis A Syriorum, multis diebus Italiam tribus in locis arfiffe fcribens 1 circaIftros,Cum®os,& Vefuuios.Quam rem Dio exadif- 
fime perfequutus efi hac fentencia.Sub Tito horribilia qusdam in Campania accidere.qu® magnam admirationem habent, na fub 
autumni tempus ingens incendium repente exortum, quo mons Vefeuus conflagrauit Is mons,marc fpedat ad N eapoIim,habefque 
fontes ignis maximosrac olim quidem ex omai parte exce!(userat,(ed tunc ex medio eius ignis extitit,naai ea parte tantum exuftus 
eft,in trinfecus autem intadus integerque permanetad h®c temporatex quo fit cum ignis externas partes no exurat.interiora ?ero 
confumantur igni,redigancurquem cineres, vertices, qui circa funt,vfque adhuc veterem altitudine habeant, & qu® pars igni con- 
fumpta eft,dum in fe con,concaua fada fit, ita vt totus mons (fi licet parua cum magnis conferre) formam habeat amphitheatri. Ec 
c$tera,qu* iam commemoratus audor de vefluuij incendio ad longum commemorat. Sed & alia de Vefuuio mote fiupenda, vids 
in Indice Appofitum nunc eius pedi oppidum S VMM A l quo monte Summanum vulgo vocari dicunt.Sunr tamen qui Summani! 
appellari putent, ab agri eiusprceftannafaecunditateque fumma, vini quoque Grsci nafcentis abandantia,(id Pompcianum appel- 
lat, Plinius, ob vicinicatemPompeiorfijVtieriam Volaterranus probat) item ab vbertate varietaque maxima frudum optimorum 
hoc tradu prouenientium, Blondus Summum dici vulr.tanquam montem altum, quod fit ia profpedu Neapolis, etenim cum vno 
latere mare, careris vndique planitiem atnoeniffimam habeat,pr®celfus inter ea camporum & maris squora confpicitur. 

PaVS I LI PP VSMons,RomiNeapolcmtendentibus,occurrit,inftar promoatorijin mare vergens, Eum itil Pliniusappellat* 
Cohimella Gsfarem iuxta montem hunc pifeinam habuiffe fcribit,in qua pifeis vnusannis (exaginta vixerit,- cuius quoque menti 
onem facit Plinius,cum ciufdem montis Paufilippi commemorarione.Viam quia Puteolis ac item a T urre Patri® Neapolim itur» 
interfecat,&prf eludit, quamobrem in profoffuseffet, aut ambitu longiffimo circumeundus (oret Neapolim petentib. aut arduus 
iagorum abrupcufq; vertex fuperandus.rtaqueper caua montis via,fumptu artificioque mirabili excilamitineredirefto cc-mearl 
poffe confiat. CRY PTAM nuncappellat;Strabo fpeluncam dixitjde qua,defcripto prids ipfo monte, diligenter,<St abunde differe- 
mus. Mons vndique tum cuJcurafru&:ferifquearboribus,tutn villis hominumque domicilijs nitet. Planities anteafcenfum amce- 
n.ffima pr®iacett tota frumenti fer tilij,& vitibus quas pr® altis arboribus coniundiij funt,nobilitateque fiscci pracellunt, exornata» 
Paffim etiam hortos nobiliffimis arborum generibus,maximeq,medi'cisacfimilibusconfitos videre efi.Initium hinccryptqperin 
tima montis vifcera (axo mirabili opere excifo,tranfitum direftum pr*bentis:qua de Strabo fcribir,inter Neapolim &. Dic®archi 
um in montem effoffam fpeluncam effe( quemadmodum & alia Cumas tendentem) per quam via multis ftadijs, qua duo contra- 
ria plauftra commeare queant, pandur.Hancego diligendus exa&iufque cognofcendi defiderio metiri volui ,& peda ampli us XU. 
in larum, totidem in altum, a faucibus vbi introitur ad finem vfque contedi® cauern® H.M.& ab ofiio quo exitur ad Neapolim via 
quidem dere&a.fed in faxumincifa D.in longum eflecomperi,qu3 in totum miliari noitrorum remporura,veIM.P.menfuraper- 
fedfa efi. P ars tamen apercajatitudine conteifiam aliquanto,duplici altitudine fuperat;neque r eda efi vt aitera,fed fiex bus quibuP 
dam finuofa.Feneftris olim,feu fpiraculis plurimis lumen in opacum infundebatur,quibus nunc omnibus obruraris.intus perpe- 
rus tenebrs.funt, & in ofiijs tantum lumen ingreffu refulgens tanquam ftella procul apparet, intus iteragentibus. Aetate Senec® no 
minor eius obfcuritas qua maiorum noftrorum memoria fuit;fcribit enim ille.fe in crypta Neapolitana fuifle qua carcerem vnqua 






aut extenfiorem, aut obfcuriorem haud eonfpexerit.Raffanu; state fuacummillS omnino lucem haberet nimirum fcneflris terra 
completis, & oftijs etiam ruinis Vipribufque conueftitis,2d co > vt ingreflu abfque lumine perhorrendus efler, Alfonfum Aragoni» 
primumque Neapoli regem/auceqvti nunc funt aperuiffe ferro, purgafieque lcribit.quo fine metu per cauernam commeare ice-? 
ret.Eam opera laude fumma dignam, profefto fatendum efl.ingenti enim , voluptate lumen oflijsitumiflum procul tanqua fidus 
euntes ccrnunr,adqaoditer dirigant. Ego penitus omnia cognofcendi Audi» pedibus inceden>,pr*eunte lucerna, diligentiam & 
induftrii artificium qui tam direftcfoderepotuiSent vehementer adtnirabar,aepouea non fetnel apud curiofos homines qu*«i- 
oaibus inic&is,qi« tandem ratione id aQequi onera potucriiKjiM p r opemo d u m o ro n es len 1 1 r i comperi:primuni,in fumoio ver - 
tice montis coaftitimjm ffgQucrL& ab eo lineam re&a vitro cicroque dudaad ornorum m pede chui locajhis ita defignatis,incep* 
tam ibi fodina,acdein ad norma exado direftoque procefiu.ahfolutam.Mirabilc profe&o ac immenfum opus eftjquamquam de 
auciore feripeorum fententijs varietur.Zenobius Accieuolus ordinisPrsdicatorum monachus^Gratee Latinequedcaiffimuspn 
Panegyricoquodam vrbi> Neapolitanas ac ciuium eius t oopnullos a L* Lucullo factum, ahos,a BafTodixifieraotum refert* 
Cocceumaudioremcxifiimamus, verbis nimirum Strabonis inhxrentes, qui, vt antea commeniorauimu ,Cocceium cauam il»am 
ac fubterraneam viam a Cumis vfque Baias,& alteram a Puteolis ad Neapolim feciffe tradit. . 

Stephanus VinandusPighius in Hercule (uo Prodicio, h*c,deiflo monte comentatur.Paufily pus, mquit.mom arduus quide, 
vinei, attamen pulcherrimi; excultu^, & villis.etiam olim,vt ex Plinio & alijs conflat, opulentishabitatuspnftar promonton) pro- 
currit in mare Siculum, viam przcludit inter Neapolim & Puteolostqui quide fummo cum labore moiefiiaque viatoribus fupe- 
randu . erat, vel ambitu longo circumeundo jpriufqua maior- induftria perfoderetur. At vero per ima radices atque intima vif- 
cera pcrtufu*,via icinerantibus re&o tramite plana atque facilem aperire empit. Hinc quidem ab antiquo Grxci monte non inepto 

videntur infignijflenomine^cr^etappellantes.velut ademptore molefiiarumatquelabori .quo cognomine & lom ipfum ce, 

JebraruntGriEci veteres vt apud Sophoclem legtou .Momquidepertufuscfl ad pa0uspIu.mmusmille,viaque per fodina illam 
patet lata pedes JCU.actotidraltajqua ficutiStrabo teftatur, duo contraria plauftrafimuIcomeare&tranfirepofiunt.Speluneaap» 
pellar ipfe,Scneca crypta Neapolitana: vbi fortem athletaru omnem feperpeffum feribitad Luciliu epifiola LVIll.cum p«r lllaEatjs 
Neapolim rcpeterec.Repperit nimirum in via luti c*romataperabundater,& in ipfa crypta Puteolani puluerishaphen.Eande ex- 
pertus infperfionemCarolu Cliuoruro Princeps. Anno M.D. LXXXVIMllactranfiret.eiufquecomites.ficuti omnes folent, qui 
multi fimul vel pedites, vel equites illam tranfcunt.ltaque cum ex tenebris illis ftaui prodirent , inuicero intuiti non fine cachinno 
admirabantur excutiendumque fatis reppererunt.Gauffa perpetui puluerisifiiusin promptu efi.quod ycntus,autpluuia nuequa 
co penetrer,mhilquenifiin fpecusoftijsthunaefiet. Cum Igitur iliie puluis motus,vt idem Seneca dicir,in le volutatur,& fine Ipi- 

ramento fitinclufusjinipfos,Vquibusincitatusefi,recidit.Ex cuiusverbisquidemcolligimus.Neronis temporibus nulla, fpclun» 

camiftam habuiffe luminum feneftras, vel aeris fpiracula,pr*terquam invtrifque faucihus Nam carcerem longum & oblcurum 
vocat Seoeca,in quo nil aliud, quam ipfas tenebras videre eft. Afferit attamen Cornelius Strabo,per montis crepidinem olim fene- 
firas plures vilnjs locisex alto lumen infudide. Quibus ommbus demum vel terremotu, vel negligentia temporum obturatis, te- 
nebras profundas fpeluncam longifEmam illam obfediffe,noneftmirum.Hocquado contigerit, in obfcuro nunc item ell. Petrus 

Raflanus Siculus, EpifcopusLucerinus,antefua tempora, fcilicenaateannos centum quinquaginta plus minus foramina, quibus 

lumen admitteretur, in ea crypta/fuiSe nulla tefiatur.Obflruciasitem fereruinis.atque vepribus vtrinque fauces; vtingreffus abf- 
que lumine cuneis e fiet perhorrendus. Tunc A ragonum Regem Alphonfiim primum ,iQ potefiatern prouincia redama , compla— 
ra0e,diiaraSfeque viam ac fauces, perfo^Se montis dorfum, atque duas aperuiffe fenefiras,qu* lumen obliquum in mediam fps- 
lu neam ex aduerfo Quncinfundunt.Tanquam nix qu.xdam infparfa fojo lux ilia tranfeunt ibus apparet a longe refplcndens in oh ~ 
fcuro,priufquam feneftr* videri poCfunt.Eft itetnia tenebrof® vi* medio Sacellum exiguum excifum in pariete faxeofin quo no* 
de dieque lampas ardens viatoribus zternae luci; memoriam lnggerit,nec non in tabula pieia nofiram falu tem e virgine matre D- 
Maria natam oftendit Adampliauitopusimmortalitatedignum,refuurauitquenoftra memoria, Petrus Toletanus, dum Caroli 
V Imperatori aufpicijs regnum Neapolitanum adminifiratjraque nunc tam redo tramite via per montem duda eft, vti cryptam 
intrantibusjumen aloage veluti fidus quoddam per ofiium aduerfum refplendeat,ad quod euntes ia tenebris iter dirigant: qui» 
husitem facile atqueiucuadumeS.obuios cjuofque per lumen illud in fpeluncam intra ntes,tanqnam pjgnsasos procul, vel equires 
vel pedites cernere. Quifnam primus animo Xerxeiotam immenfum opusaggrefius fuerit.aut quo tempore fadum fit, feruntur 
eruditorum vari* fententi*. Sed prztereamus vulgi fermonem infulfuro,magicis poet* Virgilij(cu.iusantcfauces crypr* fepul- 
chrumfuifie plurestradunt) incantamentis ifiud attribuentis.Itemcos 3 qui Bafium,nefcioquem,eiusaudorem adierunt , cuius 
nemo, quod kiam,veterum meminit.NoscxftraboneCornelio quidem colligere videmur, atqueis ex Edphoro, Homero, Gr*- 
cif^ue icriptoribusaIi}s, Cimmerios antiquifiimos populos in illo Campani* trafhi iuxra Baias iucrinum,atque Auernum in an^ 
tris atque fubterraneisfpecubus habitaffe,cauernifquequihufdam inter fecomcantes.effpdiffe m«alla,pertudiSemomes;necnon 
perfacerdotesfuos tsecfomantiam,ac diuinatioaes luas in fpeluncis profundis exercuiffe,pcr*grinos &aduenas ad inferorum ora* 
cula deducendo,Qu 2 gente deleta,Grxcos,qui regionem illam pofiincoluere,quique, Cumas ac Neapolim condidere , Cim-. 
meriorum fodinas illas, yt opinatur plures adBypocatifta, thermas.vias,aho«4 ue vario : vfusaccommodafle. Nec minus Roma- 
nos, Gr*corum exemplo, pro fua magnificentia plurimum auxiffe fubterranea sila opera,cum iam rerum domini,feceffus ac vi!-. 
Jas oppidorum infiar ibidem exftwerent.atque Puteolani pulueris ex ijsmontibusextradi.rar* virtute; ad *dificiorumfiru<9ura« 
firmandas/undamentaque in aquis folidanda,iam innotuifient. Affirmat autem Strabo,fua quidem state cum Aucrni montis fab 
tus aerem corrumpentes excinderet fub A ugufioM,Agrippa,tum inter alia tntiqua,& magnifica opera, fpecum fubterraneum 
vfque Cumas effofiiim apparuifie.quetr, vna cumalia.qusinter Puteolos atqueNeapohm efi Cocceium quendam perduxiffe fama 
tenebat. Cuius inquit,ffitate,fortafi5s vfus regionis obdnuit.vt eiufinodi fuhterrane® vi»,caucrnsque fierent. Ex eius aurem hi fce 
verbifeii cimus diu ante Strabonis tempore Cocceians gentem in Campania floruifie, cryptamquc diftam ibi fufffe.nec de eius au- 
ftore quid aliud tum certi conftitiffe.Nec veri fimile mihi viderur,opera L.LiiCuUi.qu? maxima & lumptuofa fupra modum ia 
Iis locis fecit quorum ob caufam Xerxes togatus i Pompeiorpagno.Tuberone , Cicerone, ceteris principibus verbis appellatus 
fuir Straboni ignota fuiffe Quapropter nec in eorum fentemutn pedibus eo,qui volunt ab ipfo propter villam fuam ibidem 
Paufilypmn perfoffumterrore dufti.quod a Marco Varrone,Plmio,atque aiijs memori» prodieum fit , ^ Lucullo montem iu?t% 

Neapolim maiore impendio, quam villam fuam xdificauerat.exfiiumefie.Sed in quem vfum?qu*fo.A T on veiter viatoribus 
* CQ£n modum facerer fed vt euripum aperiret.ac Maris vndas cum placeret,pi (cinis fuis immitteret; ytique pif- 
eibus per viuaria tatn *fiate,qua.m hy eme commodas fictiones intrs, monas cauer- 
' ' “ s?s pararet. 



CALATIA- 

AL ATlA.quam nuncCaiaziam Italorum vulgus appellar, antiqua vrbs eft Campa- 
nis Felicis, prope Vulturnum amnem.Capua ViipNeaooli vero xxi v. Italicis inil- 
liaribusdiftans. 

Fuitolim Municipium, vt patet ex pulcherrima inlcriptione ,qux legitor in vc- 
tufto lapide in foro ipfiusCiuitans,& ex hi ftoricis etiam quam plurimis^qui narrat 
Attilium Calatinum fundum effe Dictatura fuprcmo apud Romanos magiftratu, 
quo non potuiffetfungi,nifi MunicepsfuilTet,cum Municipes tantum Vrbis Ro- 
manae numerum participes olim fierenr. 

Eam fuiffe praecipuam Campanis ciui tatem, p3tet ex Polybio, qui lib. /.enume» 
xanscaufas aduentus Annibaiisin Campaniam, hanc quoque addit, vt potiretur Icilicet, nobilibus dui- 
tatibus, Capua, Atella, & Calatia- 

De Capua, Atella, & Calatia, habetur frequens mentio apud Liuium,& Plutarchum in Annibale. 

Ciceroflicet P.Manutiusperperam,quodpacefuadidum fir,ac contra veterumexemplarium omnium 
autoritatem locum illum corruperir,proutetiamVitusAmerpachius&Vidorius,qui pro Calati numCala- 
dinum,velGaIathinum legunQmeminit lib. 1 3 . Epiftolarum,qua: familiares vocantur,de Hippia Philoxeni 
filio Caiitino,hofpite& nece0ariofuo,&delegibusCalatinoruro,quibus vetabatur, nequidquam publicu, 
nifi publico nomine poisideretur. ExquaCiceronis Epiftola etiam apparet CalariamMunidpiu fuiffe, cum 

eam luas leges habere dicat.quod proprium Municipiorum erat.Coionias namq ; & cstexs duitates, popu- 
li Romani legibus aftringebantur. 

Meminit etiam Cicero huius duitatis libro id - ad Atticum,EpiftoIa vti. his verbis (quaelibet adferibere 
cum exiliis videre fit, quanti Gdauianus illam duitatem fecerit J KaL vefperi littera mihi ab Qdauian© 
redditaefunt.MagnamoutuKveteranosquiqueCafiimh&Caiatijefunt, perduxit ad fuam fententiam. 

Idemdenique Cicero, cum in Rullum orarercaufam,& dt Capus excellentia verba faceret , Calatiam 
quoq, interprscipuas Campaniae vrbescommemorat ; his verbis Romam in montibus politam, & conuah 
libus,coenacuiisfubIata atq 5 fufpehfam,nonoptimis vijs.anguftifsimis femiris, prse lua capua, pianifsimo 
in loco expiicata,ac prae illis femitis irridebunt, atque contemnent, agros verd,Vaticanum,& Pupiniam di 
fuis optimis, atq-vberib, campis conferendos fcihcetnon putabiit, oppidorum au te finitimorum illam co- 
piam cum hacperrifum,ac periocum conremnent;Labicos,Fidenas,Colatiam,ipfum hercle Lanuuium, 
AriacamfTufculum, cum Calibus, Theano,Neapoli, Puteolis, Cumis, Pompeis,Nuceria comparabunt. 

. Extat adhuc magna pars veterum murorum,qui fueranttantum ex quadratislapidibusfinecalee 5 aii6ve 
feru.minationis ftrudi, prae fe ferentes haud paruam Vrbis elegantiam. 

Antonius SanfeliciusMonachus,elegantideCampaniaiibelio,Montanaeft,inquir,Calatia,fupra quam, 

feorfum tam e, ingens quadrato faxo furgit opus,quod rupis faciem oculis offert, ferruminato nexu lapidi- 
bus apte inter fe co hae rentib. Haec fuiffe antiqui oppidi moenia funtquidicant , quos, ego non fequor,*opi- 
norque ciues per ea tempora habitaffe vbiadhuc habitant. Argumento mihi eft perennis aqua influens 
fubterraneo riuo in cifternam veterem, quae in oppidi eft vmbilico , ipfaque aqua per sftiuos menfes ob- 
innoxiu ciuibus frigus gratifsima eft. Addo etiam teftimonium fuperpofitae ibi marmores tabeiteyin qua 
incifum eft Epigramma. 

M GAVIVS TF. 

QVISELLIVS QF* 

GALLVS 

DVOV1R QVINQ* 

CREPIDINES CIRC 

FORVM SPF. 

Si ergo heic erat forum, continuo &oppidum,nunquam foro moenibus exclufo. Habent hi colles oleta 
diftinfta oleaftris.quorum baccae noncarne,fedliquorisdulcedinecommendantur. 

Haec Cifterna,cuiusaudor hic meminit enamnumCalatiniscommodeinferuitJn foro enim Ciui tatis, 
infignis eft puteus , qui confiat magno fubterraneo aedificio in tres partesdiuifo.mirabiiiartificio fadus. 
Namcumintrinfecusnonfolum finguli parietes,& camerae fintfolido marmore muniti, verum etiam ip= 
fumpauimentum adeo vt aquis fcaterepcenitus non pofsit, tamen perpetuo abundat aquis , mirantibus 
eundis, neminecaufam abundantia: aquarumadhucfciente,licet vulgus illorum hominum , pro vniuf 
cuiufque captu varia iudicia ferant. 

Sunt multa in ea vrbe antiquitatis monumenta, & veteres inferiptiones, quas omnes hicintexere, Vna 
haec pagina non tolerat» Illud tamen filentio prsterire non poffum , quod etiamnum in ipfo foro ciuitatis 
exftetfitnulachru lapideum Priapi, paucos anteannos in ruderibus antiquifsimi templi Veneris Felicis re- 
pertum, Quale fimulachrum neq, in antiquitatihusquotquot Romae funt,nequein vlla alia vrbe, quod fci- 
am reperitur. 

Fuit Calatiain primis ipfiscrefcentisEcdefis temporibus Epifcopa tus tituio infignita, vt patet ex publi- 
cis tabulis, abvfque Anno falutishumane ccc. confedis, vbi mentio habetur EpifcopatusCalatini. 

Fuerunt interilliusvrbisEpifcopos duo fandi viri pietate & miraculis clari, S Ferdinandusfcilicet, &S* 
Stephanus.Ferdinandus qui iam dudum ante Stephanumiliam Ecclefiam rexit, Hifpanus ex regali Arago- 
ni$ profa pia fuiffe traditur, quo temporeciarueritignoratur. Eius corpus feruarur in templo ibo nomini 
dicato, in oppido Albiniano Calatinae Dicecefis. Stephanus , Italus fuit, claruit tempore Landulphi Princi- 
pis Capus, cuius corpus feruatur in ipfoEpifcopali templo, fu o nomini dicato. Eius fefta dies celebratur 
iv.Kalend. Noaemb, qua etiam populo oftenditur illius digitus, qui eft adhuc integra carne* 

66 



Eccle* 






jWTO 




■ «ap*' «?- ■££“* 

;*$sg»ggi 

1*313 


"ROJMAEOVK COAEVA 'VETVSTAEr! TATLLIVS, E/T NOSTRAEJD DICENl MONVMENTA RVTATAF * ik n 'z 

- . -— ;■ ' '-~ — :- ■ ' ^ -7— — ■ — ^=-= — ~ ' . », ■ - S=1 *- y / 





















Ecclefia Calatina, perantiquum & paucis in Germania & Gallia notum, facrarum imaginum vfum ob- 
feruat, per quem accurati (sime comprobare videtur, imagines, hunc quoque in finem , in coetu fidelium 
cafieruari, vtlaicorum libri exiftant. Nam feptimana; fandis, fabbato fandto,dum in eminenti Cathedralis 
Ecclcfisloco , in quo Euangeliumdecantarifolet,Prophecia;decantan£urjftatim prophetica ledlione vna 
finita, ad plebem fidelem in Ecclefia colle&am, a facrorum miniftro, eodem ex loco depila explicatur, & 
euoluiturcharta, imaginum & colorum varietate ad viuum exprc fla, eandem ipfam prophetis hi floriam, 
-quam Canonicus iam ante-decantarat, reprslentans. Ita, vt duodecim prophetias decantatis, duodecim 
pidturs inter feconnexs,& baculo complicats,fenfim in imum euoluts, fideli populo fpedtadae propofits, 
duodecimprophetias.quafi viuavoee populo explicent Scinterpretentur.Fuic eria in eadem Ecclefiacon- 
fuetudo vetuftate comprobata, vt die louis fandto,quando Mandatum Dominidemore, & ritu maiorum 
celebratur, inSacello 5. Trinitati nuncupato, Altareconcauum trium digitorum altitud;ne,trium pedum 
latitudinCsfex vero longitudine,vnius Cadi capax, vino impleretur, quod fideles in Cathcdrali Ecclefia pie- 
tatis ergo congregati,interea temporis exhauriebantdumahfoluto Mandato duodecim pauperum pedes 
abEpifcopolauarentur.EttenuitinEcclefia hancconfuetudinem vfque ad Concilium Tridentinutn, cui 
tunc nonfinecommuniCiuiumdolore, derogatum, 

Ornamento,suo duraturo Ecclefia Calatina condecora tur Odlauij Mirti Fransipanij Antiftitisfui vir- 
tutibus&nullisnonfecuiislaudanda prudentia, qui nomine Summi Pontificis Gregorij xai. duitatem 
Bononiam bonislegibusgubernauit. ASixtodeindequinto, ad fuperiorem &inferiorem Germaniam 
omnefqueBelgij Prouincias,eotempore,cum poteftate Legati de Latere, deftinatuseft Nuntius quo pe- 
liculofifsimo bello pTScipuaNunciatursfiusiocaardebant. In qua quidem funtkioneo&auum in annum 
Colonis potifsimumrefedit. St tanta maturitate, grauifsima Rei ChriftianspubL negotia adminiftrauit, 
vtSerenifsimisSt Reuerendifsimo, PrincipiEledtori GolonienfiErneftO; BauarisDuci Parmenfi Duci* 
Senatui Colonienfi St vniuerfo demum Clero gratifsimusfuerit. Poft,ob virtutem & merita a demente 
vn t. ad EpifcopatumTricaricenfemeuedus, magnum fui defiderium apud omnes reliquerit, quando ab 
eodem Pontificead grauiora pertra&anda negotia, ad ArchiepifcoposEle&ores , caterofque Germanis 
Principes, ablegatusperegregiamibi operam Religioni St Clero reftaurandoprsftat. Tanti certe ternooris 
relidentia, St rerum vfu elega ntercultus , deGolonienfis Ecclefis flatu accurate informatus opus 

eruditum confcripfit,dcEccrefiaftica illius Eeelefis& CleriReformatione^uods vt ad 

-communem & publicam vtilitatem in lucem prodeat, omnibus 

votis optandum. 




CALLIPOLIS. 

AllipouSj vrbs in Salentini s, & magna Graecia, cuius fines olimStrs- 
( bo demo nftrat inter mare T y rrhenum & Adriaticum,omnem illum B ru- 
tiorum & Lucanorum agrum, & prarrerea rebus crefcentibus , vniucrfam 
tenuiffe Siciliam teftatur. Cato, Magnam Grxciam vocatam perhibet o- 
ram,finui circumiedam Tarentino. Nam circum Sinum Tarentinum, 
inquit, eft magna Graecia. Id huic Regioni nome obtigiffe Scriptores tra- 
dunt. Quod, cum hic ad finum Tarentinum, tum in Lucanis Brutiifquc 
Graeci, adnouas quxrendas fedes,patriadigrefli,diuconftiterinr,vrbcfq; 
plures,quam in vlla quauis alia regione, codiderint. Alias tamen aliorum 
rationes Leander prolixius commemorat in fua Italia: hiftoria , quas noftri inftituti ratio non fer% 
in topographicis vrbium deferip tionibus referre. Ad Gallipoiim igitur nunc paulo propius acce- 
damus,oppiduminora,&inipfoquafifinuac cauda) talia: fitum.AnxaPlinio,Dequo Mela.Vibs 
Graio Gallipolis. EtNoniusPontianus,obferuationibus fuis in Melam , Pro, yrbs GraiaGallipo- 
lis,fcribendum putat. V rbs Gallica Gallipolis. Plinius in tertio. In ora,inquit,Senonum Gallipo- 
lis, quae nunc Anxa : Erit igitur Gallipolis didio compofita, ex voce Graeca & Latina, quod etfi ra- 
ro, aliquando tamen fit, vtin Epitogium monftrat Quintilianus. Gallipolis igitur Itali cu cum di- 
midio, continet & habitationes vltramille,odingentas, rupi, & immobili laxo infidet,Muris,tam 
ad defenfionem idoneis , quam ad ornatum & magnificentiam confpicuis, circumdata, acre falu- 
berrimo gaudet i Peninfulxformamreprxfentatj DequaLeanderin Italia: &Salentinorum dc- 
feriptione, ifta commemorat. 

In Salcntinis, inquit, Ciuitas eft Gallipolis. ItaMelae vocata; Sed Anxa Plinio P.M a Tarento 
XL1I. Eam initio Graecos,deindc Gallos tenuiff: Rffmus vult: nobis contra videtur,Grxcos fuc- 
cefliffc Gallis, idquepotiflimum nominis argumcnto,quod aGrxcis vti vrbe de Gallis captx indi- 
tum,Gallipoiis;Nam,fi primos Graecorum fuifle colonos arbkraremur,pofteriorcs Gallos, illi fa- 
lle , non Graecam appellationem , fed aliam, ex fua lingua vernacula condidiilct. Accidit huic fen- 
tentix, Quod Ecclefia Galiipolitana,tanquam a pofterioribus colonis Grxcis,etiamnum inftitu- 
ta,ritufque Grxcorum obtinet, quodque in more habcat,nuncoriginis gentifq; Grxcanicx,nuns 
Latinx per vices xquat, epifeopum creare. Scopulo infidet feu Infulx modicx, qux mari vndique 
cingitur, continenti adhxret ponti, faxis ingentibus Effulto; qux nonnunquam tumidis vndis, i- 
taprorfus occultatur, vtibi plena tum Infulx forma fit: Munitiffimum itaque natura fitumha- 
bet,vt adeo haud facile vi expugnari polle videatur. Locus inftar eft fori & negotiatoribus acceffu, 
tam mari quam terra peroportunus : Quapropter toto anni tempore mercatoribus frequentatur, 
maxime Genuatibus. Ex aduerlo dux longius in altum proiedx infulx, fed pcrmodicx min miq; 
momenti cernuntur. Ager Gallipolitanus optimus, &ferriMimus eft: oleo, vino, croco, exterifq; 
frudibus ad vfumhumanx vitx cum primis abundans: mare valde pifculentum habet. Atque ilii 
quidem Leander hadenus cui paucas quafHam obleruationes addemus ex feparata loannis Bapti- 
ftx Crifpi topographica tabula, quam in laudem & elogium patrix fux, xnca tabula diuulgauic. 

In aditu vrbis,qui vnius tantu pontis eft,Caftrum eft valde munitum, ad defenfionem & con- 
feruationem loci, peroportunu. Prxtcr varia loca pietati nuncupata, Ecclefiam eda Cathcdralem 
landx Agathx dicatam Gallipolis exhibet. Fontem fimiliter nouum elegantiftimis decoratu fta- 
tuis , quinque tubis , prxftantem aquam , ciuium vfi b us affatim crudantem . Aqiixd udum p rx- 
terea operis vetufti, partim confpicuum , partim per occultos terrx meatus procul deriuatum. 

Infula, marinis fecata aquis numero <J. fignata, ager quondam fuit, vrbi Gallipoli tanx multis 

Ixculis continuis,nunc vero aquarum impetu a continenti auulfus &in Infulx forma redadus cfL 
Qux vero paulo maior ex oppofito infula apparet, D.Andrexdida,miliarcItalicumin latum c 6- 

tinens,plana&mari in circumfercntiaaccliuis,compafcua,pecoribus larga pabula prxbet,quxcx 

Gallipoli cesto anni tempore eo pabulatum emiffa, aliquamdiu , loco ibi tuto, fubftituunt , vbi & 
Gallinarum multitudinem bruchus,in pafcuis frequens, & nociuus: vidum affatim prxbet. In in * 
fulx medio lacus dulcem aquam tanta copia fundit, alueum vt in mare deducat. Demum & a qux- 
ftuofa pifcatione infula hxc parua plurimum commendatur. 


*7 



uifetixre vcpulijfa ■, ez ™ g&ci cztluilo ai ttti 
-,- -re-ttciiifcn ctr»e &efi[/iede in m 

7 T't p^rre T&x& r & • "" 

£' ; -sixfia&i dtjraa limnaeam * 
'i-ij u .. iisiutcle. S- CauaHero dtS&tr 
■nvc pane « i?zi^0iina delk CitCa. 

• ‘iSr 'imtaz za dz c&ri & lotfalyrmo 
ier~d-' ' nttte HzJcme U-Trtmce mmto 








NOVAE PALMAE CIVITAS 

anno salvtis m. d. xciv. a floren- 

TISSIMA VENETORVM REPVB. AEDIFICATA. 


A L M AE nouae Ciuitatis typus, quae in patria 
Forojulienfi a Venetis ^dificatur ad maris A- 
driatici o ftiu,quod fuit proteritis foculis Italice 
calamitatibus quafi fatale. Nam barbara qua- 
cunque nationes illae , ad Pr ouinciam hanc va* 
| fiandam&fubigenda Ubi aditum fecere, &eT ur- 
| ciipfi pluribus excurfionibus olim vicinas re* 
j i gionesvexauerunt, quibus non erit illud inpo- 

fterum,per gratiamDei,tam facile. Nouem habet propugnacula, 
quee a feinuice didant ducentis paffibus, circa haecplatece circulares 
ac latae pro ordinanda acie,5c moenibus defendendis. Foliae, aquis 
inftru&ae, quaseam ambiunt, largae funtpalfus triginta, profunda 
duodecim, Portas habet tres, & areas fpatiofas nouem. Vi#, ex pro- 
pugnaculis ad centrum funtfin quo turris munitifiima ciuitatis fub- 
fidium. Habet diametrum fexcentorum palfuum. 


Nomina ‘Propugnaculorum, 

x, S . Fortunat. 4- S. Laurentij. 

2 * S. Hermacori. 5 . S. Iuftinae. 

5. S, Crucis» 4$, S* Stephani* 


7' S • Mariae. 

S. S. Clementis* 
9* S. Eufemi#* 



t 



':§ Qf 

SMmSSi 


SamOM 


«BB«i 









CATANA. 



A.TAN A,vetufti'ffimaSiciIi£E vrbs,GrscisatqueLatinis commendata Scriptoribus, vna 
fui parce mari aliuirur,ca?ceris ad radices ./Etn^ctti fubeft, extenditur. Ha?c a ChalcidenfL 
bus,qui Naxumin Sicilia £edificaueranr 3 annomundi446z vtinftipputationibus Eufebius 
refert,& Septimo poftSyracufas,ab Archia occupataSiConditaeft,lib. 6 . tefte Thucydide. 
Anno enim nono,poft Naxum extrudam, eum loca Naxi vr bisChalcidenfibus habitationi 
1 minus apta viderentur, quod paludum ac fluminum ex^Etna onentium,erUptionibus,qm. 

I buseceh inclementia excitabatur, eftent obnoxia (pfout etiam hodie funt) Theoclesfic 

Chalcideufium maxima pars,eNaxotranfmigrantes 3 hoc loco deledojledes pofueruntjVr- 
Oemque & Catano duce(vt a.Gra?cisaccepimus)Catanam appellauerunt dicetThucydides 
Euarchum, Naxiorum Coloniaiad eam extruendam,authorenifui{Iefcribat.Sunt qui a fitupotius, quod nimirum 

fab alto monteiaceat,eam denominatam velmf.NamCatena>Grarce,fubalto,eft Latine. ProcefTu veto temporis, 
cum H!ero.feniorSyraculanorumTyrannus,vrbemCatanamfuperalTet 3 expuliisCatanenlibus, decem Megafen- 
fium,Geloum,Syracufiorumquemillibus,magnaquoquefinitimorurnagrorum parte 3 in capita diftributa,eam ha- 
bitandam dedit.Quam cum Doricis,Laconicisqueleg!busexomalTet,vtl.9.Diodorus 3 &1.6.Strabo memorat, quo 
nou*quafi vrbis conditorvideretur,abrogatoCatana?nomine,Aetnamappel{auir,cuius etiam non tyrannum,non 

Regem,fed habitatorem, ciuemqueie(elalutarivo!u’r.Vnde&: in certaminibus 3 quibusfuperatierat,vicl:or 3 n6Ca- 

tana?umfe,autSyracufium,fed Aetneum,noua ambitione proclamari iubebat,vt Pindarus in OIympijs& Pythijs 
tradit.Huicvrbi,HieroChromium,quemobfingularemmodeftiam,probitatem,acfortitudinem plurimum dili- 
gebat,gubernatqrempra?fecit:qui&>pfeinPythijs vi&or, Aetneus, eodem Pindaro tefte, promulgatus eft , Cata- 
nenles vero patria exutos,in Leontinos tranLripfit,eamque .Ilis fedem conftituit,iuffitque, vt cum incolis &ciui- 
bus.eam vr bem ineolerent.1 d autem ab Hierone propcerea factum eft, vr idonea ac fida libi ad emergentes necefli- 
tatesfubfidiaquamparatiffimahaberet, &, vt ex hac vrbe decem millium colonorum quafiafecondita,pra?mia,, 
kudesqueheroicasafIequeretur.Moriensdeindeapudhancvrbem,&fatofun&us,nots miaoresfuneris honores 
nactus eft,quam fi vrbis conditor fu flec. V erum pnfci illi Catanenfes,quos in Leontinos rranfcripferat,vt eum mor- 
tuum audierunt,patria?a8iifIa?dcfiderioCatanamreuerfi,profligatis nouis colonis, tumuloque tyranni terra? exa?- 
quato,vrbifua?priftinumCatana?umnomen,Aetnoabolito,reftituerunt.Ha?cautemCatana duitas, antiquitus ad 
eam oram,quaNaxuspetitur,infignem portum habebat.-qui Aetna?profluu<o poftmodum obrutus , vaftiffimis Ia- 
pidibus plenus hodie con fpicitur. T ria pra? terea Theatra memoratu digna erantinea,quorum ruina; adhuc vifun- 
tur. Quippe,muripars,qua? Leontinos fpedat.maximi theatri exn ; gi-oquadratoquelapideftru<fti,cuicontieua eft 

L:1 Al. ... • . r r* i 1 * . & 9 



p. . _ , _ • o ~ o i — — — — — j tuk&u 1 4 k/vi«.i propc<c«= 

aemD.Auguftini,fpe&andashucufquereliquiasmonftrat.Aedesquoque complures.dijsveterisfuperftitionisfa- 
cra?,hacinvrbeolimerant.Sedpra?ter casteras Cereri reLgiofiffima,Sacrariumfm Verrem inquit Cic.)apud Cata- 
cenfes erat Cereris,eadem religione,quaRbma?,qua in caceris Iocis 3 q u a prope in toto orbe terrarum .In eo facratio 
in intimo fignum erat Cereris perantiquumrquod viri non modo 3 quid eflet, fed ne efle quidem fciebant, aditus 
namqueimdfacrarium,non erat viris :quoniamfacra per muheres ac virgines confici folebant, hucufque Cicero 

Sacrariumidextraportamvrbis,quam Regiam vocant,ficum erat, vbi turris eft hodie Epifcopoinfcripta: cuius mi- 
ra adhuc vifunturmonumenta,fuperftrud^iamSpir:tuifandoa:dicula?incIufa.Gymnafium habebat Catana hoi 

neftarutn difciplinarum ftudio celeberrimum,quod M.MarceiIus,cap t is Syracufis 3 erexit , Plutarcho in Marcello* 
cuiuspromaenibusnonlongealictorecernunturruina? Therma?quoqueerantinhacvrbe, cum columnis & epi* 
ftylijs, marmoreis ornatiffima?:quas,vbinuncD. A gatha? verus eft fanum 3 fuifle,Catanenfes, a maioribus Dermatiti® 



cuivernaculeButtahodienomeneft,quinonlongeaPaternioneopido,iuxta monafterium D.Marite Licodi* 
Jnergit,invrbemafHuentiffime,prifca*tate,perpilasarcusqueaquasdeducebar. Quorum magna& integra moles 
«eque inferior ea, qua? Roma? eft, adhuc cerniturrlicetdum pararem ha?c edere, ad noua vrbis propugnacula ftruen- 
da, non parum diminutaacdirutafuerit.Catanamvrbemprifco tempore equeftri militia, ac eruditione, opbusaue 

fuifle infignem,PindaruSjCumabequitatu,diuitijs 3 &:fapientiaCa canentes extoll t,inNemeis ode no fcribit Quam 

&locupletem,honeftam&copiofam,in Verrem Cicerocommemorar.In hacvrbe, (eodem authore) &fummus 

Proardiorummagiftratusfuit.Claruitolirn&illuftriumvirorumfepulchris.Quorumlongiorcommemorarin bt-f» 

uitatisftudiojin Indicem huius operis, relata. 3 

Catana, poftquamSicilia,captis Siracufis ,fada eft Romanorum Prouincia,a Sexto Pompeio, cum reliauic V * 
li*ciuitatibus,vaftataeft:quam deinde C*far Auguftus(vthb.<J.Strabomemorat)reftiruit. Iterum tamgeamF 
dericus Secundus Rom Imperator,Sicilia: huius nominis primus Rex,quod ab eo defciuifTet,folo fere tequau ' 
cemquein ea , qua? adhuc extat,in rebellionis formidinem pofuit.Qui poenicentibus poftea ac lupplicibus dub^” 
indulflt.vtvrbemftrudurahumili, ac lutea reftituerent.Cuiusdeincepsmcenibus Fredericus Aragonius U$ 

dus huius nominisSici%Rex,que tertifi falso appellat, turres addidit. M artmu s mox,vt dcmos.qua vellent ald* 1 !?' 
ne,omatuac magnificentia,calceque firmarent, conceffit.Poftea vero Carolus Quintus C. Secudus huius n 
Sicilia? Rex,catanam mcenibu s , & propugnaculis munitiffimis,magnificentiflimamreddidit,NuperAnno 
M.D.LlIII.Menfe Maio,apud catanam, in fodiendo littore apud portum cognomento Saracenum.in tabui * 
moreaquadrupedali,Fiduis apudGrarcos Trinomius, veteris fuperftitionisDeus,tribus his nominibus a pn 3 ]} 11131 ” 
Semipater,Fidius,&Sandus,&his alus, Honor, Veritas&Amor,fub tribus imaginibus fculp tus fuit repertu -H* 5 * 
nor fcilicet & Veritas manus dexteras iungentesjille, aperto capite;ha?c, pallio vittata ; & Amor medius ado/ f 
Vtrumquc compicelens.Catana? Anno falutisM.cc e CLv.pndie calendas Augufti Friderico , huius nominis tertio 

Sicili* 









; Sis 




<SCT^ AGATHAE VIRGgglS ET MART 1^ ' j. 









s 


Sicilia: Rcge.rcrum potiente quem ALiricuEnappcIIabanr^acca^adnucclIunl^du^^vituKim.effigiem^ham^n^m 

,a ’&t?oi b quoqu?v?b/lipukhroD.Agathte virginis, qniproChriftiana religione, fabQuintianoSiatequodam 

Prarfide,aunofitutis.iti.occub ut t.plurimum ornamenti acccllir; ha namquc.cumobidfblum, quod Chnftiauucb- 

ler,tanquam maleficadelatafuiirer,plagas,fidicu!asque primum, moxape&orevberafibifcrro ac igpediuellipal'- 
fi, demum,expedumplancisderafacuie,fuper»rdencifoco, placido vultumcedens ? mrrcpi<fi, muiSam mortem 

in caccereobijr. Cuiuf nomen, tanquamCatanaivrbis tutelare , materno 


culamaximum,o£ coenobium ilii comuauui,ciu mi 8 u ‘ u ; - - r . r „ - - 

bula,ad ieptentrionalem ardi, portam mfixa,has marufculas rufer, pta demontotAnno ab mcarnattone Dom m 
t094.ind.primar,Vrbanofecuodo Pupa Rom«, Philippo R.egeFranciat,RogerioGuilcardiDacis filio, Duce Itate 

RoeerioquoqucfracreiplinsGuifcardi,Comitetoci U sSi C ite,accalabria:Domino,A n genus Catanx AbbatisE- 
pifcopas.carpihociedificaremonafterium.&adfinemvrquecompIeuudiuiiateDominonoftroIefuChriftOjliac- 

u(q ae inferiprio. Rogerus erenim Normanus Sicilis comes, poft exados Sicilia Sarracenos, Catana Epifcopalifcde 
ornata Sc c cenobio ordinis D.Bened; di, in eadem sede conftituto,Angerium,coenobu Abbatem, fimul & vrbis fi- 
ni fcopum inftituit.cui Catanam vrbem, Aetnam montem, atque Acim opidum.dono perpetuo obtinenda dedit,rc. 
feruatofibi pro cenfu annuo,vini cyatho &c paneivt in eius diplomate dato Catanat,anno lalut. 1091. videreeft, Vr- 
bano Secundo Romano Pontifice,idconfirmante;vt ineius privilegio dato Anaginx, 7. Id.Mart. annofalut. 1091] 
conftat.NicolauscognomentoTo< 3 ifcas,Catanenhsfuit,ls,IurisPontificijfcientia,fuaa:tate,neminiIecundus,Ab- 
bas vulgo d'dus efbquod Abbas erat monafterij S.Maria: cognomento Maniacis, ad radices montis Aetna: fiti. 8» p, 
m a Randatioad Occidentem diftantis.Nec multo poft, ad Panormitanum Archiepifcopaiumab Eugenio quarto, 
Romana: fedis Pontifice,per Alfonfi Arragonum & Siciliae Regis interceffionem fuffedus,poftremo fedis Apoftoh- 
cx Senatui cardinalis adfeitus eft.Bononia: 5 c Senis inftituend^ iuuentuti operam dedit. In totum pene Ius Pontia^ 

cium er uditiffima edidit commentaria,qu<£ aperitis maximo in precio habentur.HicinconcilioBaiilienii anno «- 
lut. 1440» confiho,dodrina, atque authoritate, caeceris omnibus praeftitit.Galeatius iiue Galeotus Bardafinus, 

0» v seta te fuperiori, Catanae oritur-Isfingular ibus naturse incrementis euedus, admirabili corpo- 

y ' ris magnitudine, eo proceritatis exce£Eerat,vt communem hominum ftaturam 

-X verciccsque humeris fuperaret. De cuius ftupenda fortitudine, 

‘"A plura in Indice ftudiofusledor 

1 ! inueniet. 




THEATRI INDEX. 


A 

to A Cademia Andegauenfis 
j8 A. Academia Pi&auiefifis 
4 9 Academia Pragenfis 
j 6 S.Adriani mons & crypta 
<59 Aetana quandoque idem quod Catana 
Ibid. Aetanasmons ignium erugatione Gatanenfibus fre- 
quenter moleftus 

Ibi. S. Agata tutelaris diua Catanen, 
io Alcantara 

j A Ifonfus primus Catholicus, Hifpaniae Rex, Hifpanos 
& Saracenorum tyrannide eripuit 
14 Abige, crifterna Granatenfis 

13 Alhambra arx Gratenfis 

14 Alhambrelatusorientale 

13 Aluefina Granatenfis vrbis regio 
9 Amantium fe mutuo memorabile exemplum 
J8 Ameras,arx 

Ibi. Ameras,pal*dj Auftris magnificentia 
ia Andalufia Hifpaniaeprouincia vnde nomen habedt 
20 Andegauum 

2 5 Andegauenfis Ecclefiae magna au&oritas 
€7 S. Andreae infala 
ao Angiers 

1 Anglis,qui fint Paremptitij 
34 Angli vnde fint orti 
1 Angli,vt lucios pilees diuendant 
I Anglorum habitus 
1 3 jintiquerula, regio vrbis Granatenfis 

15 4 ntonini regium 
27 Atitvverpia 

ibi. Antvverpia Ecclefia fa&a Cathedralis 
ibi. 4 ntvverpiam efTeatuaticum Cafaris 
ibi. 4ntvverpi$ primus fundator, quis fuerit 
ibi, Antvverpia Marchionatus Imperij 
ibi. A N T V V E R P I A M, nobilifsimam Brabantise vr- 
bem breui narratione deliribi non polle; auguftilsimi em- 
pori] eximia & rara magnificentia declarat. Et Rember. 
tus Dodoneus medicus prasftentifsimus prsefatione ad am- 
plifiimum eius vrbis Senatum , quam Herbario fuo pra:- 
mifit,teftaturquideni.Et tamen taleeiufde vrbis elogium 
a nobis minimetacendum exprimit. Siue enim antiquitas 
vrbis, aut limitis eius,fiue fitus,fiue maxima commoditas, 
fiue elegantia , fiue alia eiufcemodi haud pauca expendan- 
tur, vel etiam Principes, qui huic dominatui funt propona- 
tur, nufquam non amplifsima locupletifsimaque ad di- 
cendum & fcribendum fefeoffert materia. Antiquitate e- 
nim in primis h$c vrbs nulli cedit, fi limes eius confidere- 
tur. Eft autem hic appellatorum olim ambiuaritaru, quo- 
rum lulius Cselar in commentarijs fuis de bello Gallico 
meminit. Si etenim huius verba diligenter expendantur, 
non alij poterunt elle ambiuaritae, quam qui limitem Ant- 
vverpienfem incolunt. En hoc ambiuaritarum late paten- 
te territorio, olim aedificatum extat opidum, quod ab ipfa 
ditione nomen accepit, & modd retinet, 2ftttrt)etpm di- 
ctum. Quo' autem tempore aedificatum illud fuerit, licet 
hiftorias aperte non referant, peruetuftum tamen & ipfum 
«fle fatis confiat. Fuit enim circa annum Domini 1337. a 
Nortmannis occupatum, direptum. & igne deuaftatum 
Stante illum annum multo ante hau . dubio conftruftum 
ac habitatu . Foel icifsimis autem aufp, ci js,hoc opidum con- 
ftrui ac habitari coeptum eft, id quod ff pius auda, ampli- 
ficata, nunc amplifsima , St Celeberrima vrbs manifefte o- 
ftendit. Initio quidem exigumfuifle oppidum, nq modo 
porta, fed& veteres aliquot reftantesmuri plenifsime do- 
cent. Accepit vero deinde iftud haud exigua incremen- 
ta, & non femel quidem,fedfaepiusaccefsionibus nouisin - 
figniter creuit, & amplificatum eft. Prioris incrementi te- 
ft es funt viae ac vici publici,» moenibus nomen retinentes * 
tum & portae quaedam non ita dudum dirutae. Et, tam- 
etfi , cum iftis terminis ac muris contineretur, non exigua 
foret ciuitas, accedente tamen populi multitudine, &ci- 
uium numero multipliciter adaudo, cito etiam in maio- 
remeiuitatem creuit, amplitudinem , magnitudinemque 
confequuta quam yifa eft habere anno 1542. cum a Marti- 


no RofTemio, aiijlque doniuratis aliquot diebus obfide- 
fetur. A quo rurfus tempore , non folum compluribus 
vicis, & magnificis sdificijs exornata eft, fed haud medi- 
ocre auduarium a feptentrionis parte, moenibus late ex- 
tenfis, accepit ; veiuti & i paucilsim is annis ad meridiem 
huic quoque amplifsima accefsio fada eft, occafione vide- 
licet caftri , a Duce Albano eredi, qua: nunc ex parte diru- 
tum ad vrbis amplificationem , & murorum extenfio- 
nem,opportunifsimam occafionem praebuit. Si vero & de 
fitu huius vrbis quaedam adducenda : notifsimus quidem 
hic eft, & quidem non ad maris littus politus , fed ad dex- 
tram Scaldisripam xvij. aut xviij. (plus minus) horarum; 
fi pedibus metiri liceret, itinere ab Oceano diftans; loco 
nimirum periculis & tempeftacibusminusexpofito;’ &ab 
exorbitantis maris fludibus & inundationibus latis’tuto, 
nec ita tamen longe l mari quin commode altilsimo aftu, 
quo Scaldis oceani vndis , ac venilijs obludans attollitur , 
retrorfumque fluit, magnae, ac onerariae naues in portum 
appellere queant. Quem adeo habet oportunum.vt quseuis 
onera, ac merces, facile, & haud magno negocio, eximan- 
tur. Facit vero & ad huius vrbis celebritatem non parum, 
quod in huius portum , ex omni orbisterrarum parte o. 
mnis generis mercesaduehantur,fic, vttametfi in extre- 
mis Gallia: Belgicae finibus A ntvverpia fit lita , in medio 
tamen orbis polita , ac vniuerfi Orbis forum elle videatur 
& vere meritoque ad hanc applicari debeat , quod de Mo- 
rinis haud inelegans noftri temporis Poeta his verbis fcri- 
ptum reliquit. 

Extremi fateor, funt Morini, tamen 

Si merces videas fi populos, fi opes, 

Concurfustfi ratcfe in medio fitum 

Orbe, Orbis referes forum» 

De elegantia vero tam» vrbis, vicorum & viarum Iplen- 
dore vel nitore , aedificiorum magnificentia, commodita- 
te, ornatu, Suburborum laxitate, hortorum amcemtace,ac- 
quein his nafccntium herbarum & Horum varietate, non 
pauca etiam fcribenda occurrerent, nifidehis tacendum , 
quam fcribendum potius videretur : adeo enim omnium 
oculis expolita h*c funt, vt pluribus verbis celebrari non 
referat. 

67 Anxa 

63 Aqua pendens 

3 2 Aquilae burgum, arx 

18 Aquitania iuperior& inferior 

6 3 Aquula 

19 Araris Galliae flumen, Vnde Sagona dicatu* 

9 Archidona 

1 1 Ardales Baeticae prOuincias in Hilpania opidum 

7 Arius Montanus 

27 Atuaticum, effe Antvverpiam. 

16 Auri ven$ quo nam paifto in Hilpania fint inuentac 
51 Augufta Drufi 
51 Augufta Tiberia, 

B 

45 T 5 Ardae in principes fuds Pomeranos conflantia.' 

44 XXB ARD VICVM, infignis olim ciuitas, qu^m 
ea, qua: praeclaram vrbem commendare folent,fato fceli- 
ci, celebrioribus fuis ciuitatibus Saxonia annumerare Co- 
lebat, diftatLuneburgo dimidio, Bergendorpioquatuor, 

V Vicena duobus cum dimidio, Hamburgo fex, Lubeca 
miliaribus decem ^ Bardis, quos Poetx vocarunt, ibidem 
olim habitantibus appellationem elfe fortitam, opinio eft. 
Crantzius infua Saxonia lib. 7. cap. z. aliam etiam nomi- 
nis rationem commemora & fimul opidi faturo^ euerfio- 
nemquedefcribit* QuodptUlo altius ex eodem repetere 
libet , dum Fridericus imperator in Aliae expeditionem 
iret, cceperunt in Saxonia fieri commotiones non paruae. 
Nam cum Adolphus comes Hollatias Imperatorem in ld- 
ginquam peregrinationem fequeretur, Hartvvicus Bre- 
menfis archiepiEopus, iam ( vt diximus) in contemptu 
fuorum agens , Henrico Leoni reddidit comitatum Stra- 
denlem , vt Thietmarlos,quile iam Danis coni unxerant 
aliquando eius confilio , & auxilio ad ecclefia: iurareuol 


I N D 

caret. QuumqueHenricus in Stadio moraretur, adiere 
illum primores Holfatias illi gratulantes de reditu. Ide 
loquutus familiariter eifdem : magna illos fp e erexit, ii 
operam impenderent, fe in Holfatiam reducere. Mouebat 
illos magna olim principis fortuna, perque illam magnos 
fe futuros fperantes, dedita opera Hamburgo, Itzehq, Pio* 
nae, eiedisijs quos cuftodes comes praefecerar, duci ape- 
ruerunt. Adolphus autem de Pafie,qui pro affine fuo ter- 
ram reg-bat abfentis,& mater Adolphi cumconiugeLu- 
bicacn profua fecuritate funtingrefsi,Henricus Leo, quum 
Je illi denuo fortuna aperiret. &iam tenuerit Holfatiam, 
indearma quanta potuit maxima contraxit. Acceflerunt 
i!]i Sernardus de Racebucho, Bernardus de V Velpe, Hei- 
enoldus deZuuerino comites & alij amici eius : inter quos 
generi Iui Kanuti regis Danorum arma defuerunt. Pri- 
mam aggreditur Barde v v ici vrbem recuperare. Sed per- 
tinacius illis repugnantibus ( nam inerat validum praefi- 
dium,quod vrbem pro Bernardoduce tueretur)creuit ob- 
fidionis labor, & interuenere pugnantium inuicem ( vt fit) 
contumeli)s plena verba & fa£ta,vt ferunt, probrofa, pro 
alterno contemptu. Quas res ducem exafperauit : indeque 
f adum eft , vt dum fortius oppugnaretur quam defende- 
retur, vrbs ipfa die A poftolorum, Simonis & ludse capere- 
tur anno odogefinaoodauo poftmille centum, & dire- 
ptioni militum permittitur. Ssuijt gladius; qui fupererant 
caedi, capiuntur milites atque ciues. Pofl: gladium ignis ho- 
fticus defeuit , ita vt ex illo die non refargeret vrbsfemel 
euerfa illa praeclara, &qu$ memoriam antiquifiimam fer- 
tur habuffe. Saxa& lapides inde deuehuntur, vicinifque 
vrbibus incrementum prsbuerunt.Nam ciim a mari Lubi- 
ca, adauftrum Luneburgum increfcerent , Hamburgum 
quoque non nihil inde fenfit incrementi, quin interdii Bar- 
devvicumeuanekeret. Bardorum olim dixere vkum.Ego 
fundatorem eius Bardonem veteri Saxonum nomine arbi- 
tror appellatum inde nomen remanhff, Barvvico: quo- 
modo ex Brunone Brunfuico. Nam Bardos non vnam 
quandam gentem, fed generaliter omnem indiiciplinatum 

6 barbarum vocant populum. 

44 Bardouicum vetus Saxonis opidum. 

44 Bardouicum ab Henrico Leone Duce Braunfvvicenfi 
fund itus euerfum. 

45 Bardum Pomeraniaeopidum. 

5 z Bauariae Dux,Daniae Rex fuit. 

7 Benedictus Arias Montanus. 

Z5 Berncaftellum, Mofellans Germanis ditionis Treui- 
renfis opidum , pro fitu loci , & vini praeftantia a mercato- 
tibus, & vicinis populis frequentatur, a Ioanne Badenfi 
Treuirenfi Epifcopo, praedaris reftauratum zdificijs , a 
Boemundo aulis, cameris, muris, turribus & propugnacu- 
lis copiosed;coratum,eodemque ArchiepifcopoBoemun- 
do curante.Rudoiphus Romanorum Rex, cum ahjs qui» 
bufdam eiufdem ditionis opidis Moatbaur, Wittelich, 
Billiche , & Sarburge, Regali audoritate, liberta efle fta- 
tuit, & hoc figilh fui munimine confirmauit pleno iure. 
Prout Regalis magnificentia Ciuitates & opida libertare 
confueuit. Quam libertatem inclyti Reges Adolphus & 
Albertus confirmarunt. 

50 Sethania opidum. 

iz Pxtica, HTpaniaeprouificia, vnde Andalufia dicatur. 

7 Betis flumen Hifpanise. 

1 6 Bdcainorum habitus» 

47 Boemiaefitus. 

3 B irealium gentium habitus. 

10 Borateia. 

I z Bornes. 

1 2 Bornes Baeticae prouinda: in Hifpania opidum. 

18 Brabantinorum natalis conditio. 

3 Bracara Augufta antiquifsima diuitijs atq; opibus flo- 
rens Portugaliae vrbs. 

» Bracare Por:ugallis,quae interamnis, antiquifsima ci- 
uitasa Gallis Celticis, qui ifta Iocaoccuparant.tanquam a 
Gallis Braccatis, qui eam condiderunt, fic appellata, Alij 
Bracarae originem ad Carthaginenfes audores referunt, & 
a Bragadis Bragadaf al i j tamen Bragadam appellanr)fluuij 
accolis conditam, & appellatam affirmant. Quacunq; tan- 
dem cenfeaturorig ne,iilud conflat, perantiquam vrbem, 
ante Romanis fuiffe, vt Augufta; titulo ornaretur, & ab ea, 


E X ' - 

auicunque habitabant inter Durium SrLimiarn populi, 
Bracari dicerentur, In quibus debellandis, multos annos 
Romani fudarunt. Aufonius Poeta , qui arca tempora D. 
Hieronymi fcripfit, in Catalogo Vrbium illuftnun: Bra- 
caram, Emeritam, Cordubam/TarraConem, quatuor prae- 
cipuas Hifpania: ciuitates ponit; vnde colligimus , vfq; ad 
tempora Gothorum, florentifsimam fuiiTe Bracaram, non 
folum conuentu Romanam, fed eriam fede Metropolita- 
na, tantae autoritatis,vt quum S. Turribus AuftricenfisE- 
pifcopUSjiuflu B. Leonis Papa:, contra Prifcillianiftas Sy- 
nodum totius conuocaflet Hifpaniae,decretaGoneilij, ad 
Baleoniam Bracarenfem miferint Epifcopum, tanqua quae 
cuperent ipfiusaudoritate confirmari. 

41 Brema vrbsHanfeatiea, 

4.1 Bremenfia ingenia. 

4 1 Bremenfis Ecciefia omniuAquilonariumEcdefiarum 
mater. 

54 Britannia, vnde fit A ngliadida. 


c. 

10 /^lAbecasHifpanisBeticaeopidum. 

66 V^Calatia, praecipua quondam Campanis vrb& 

66 Calatini primi Epifcopi, 

22 Calefiuro i clauis, frenum, & ianua Galliae. 

21 Ca!efium,fiueCaletum,F!andriae opidum. 

2 2 Cakfium quando , & quomodo ab Anglis fit per Gal- 
los ereptum. 

22 Cal fium quando & quomodo CaEis fit ereptum. 

22 Calefioin marinisG-dliae&Flandrise limitibus, opof- 
tuna fitus commoditas , multas calamitates & bella gene- 
rauit. De quibus Ludouicus Guicciardinus l.j. de mirabi- 
libus mundi, ita feribit: Eduardus III. eo nomine Britano 
norum Rex, pofl profligatum fufumq;Crefcentiano con- 
fl du, longe crudelifsimo.Philippum VI. FranciaeRege, 
annofupra 134 6. Caletum ciuitatem terra marique conti- 
nenter oppugnatam, ae vndecim meiifes obfeflam, tandem 
fame obfufcauit & cepit. VndefequutaternpeftateiGailis 
exadR&Bftannorumdeduda eodem colonia, incredibi- 
li fumptu.accurata diligentia, contra quofeunque hoftium 
infultus, ducentos & vndecim annos vfque eo conferuata 
ciuitasifia fuit,legibus vtensAnglicanis: nec vero Regum 
Britannicorum alij ianuam eam Franciar ir.ale appefare 
corfueuerunt. Alij quamdiu Itium portum pcfhderent 
daueis Galliae fe in cingulo circumferre dixerunt: Non 
inultum enim aberrant \ vero iftiufmodi Apophthegma- 
te.fiueallufiones ; Nam, quod aditus eis illa ex parte vfque 
pateret in continentem, vbi ita poftulafl; t fufeepta expe- 
ditio, tantum non progr IT:s magnos femper fecerunt, ve- 
rum etiam timorem Morinis vicinis , & Franciae odoiae 
frenos vtplurimuminiecerunt. Sed poftquam recuperato 
Itio promontorio, Galli ianuam illam Anglis prscluferut 
non modo iam ab incurfionihus inimicarum prouinda- 
rum, & depopulationibus agrorum prohibiti , fed ab con- 
tinenti ( in qua ne digitum , quidem telluris, ad figendos 
pedes.autfubducendasnaueis, proprium habeantjprorfus 
feclufi,& ab circumfluo Oceano vndique obfefsi quodam- 
modo videntur ifta ex Arce femei praecipitati Angli. 

Hssc quidem Guicciardinus hadenus. Sed didu mira, 
quantopere ha>ci Gallorum vidoria illius temporis Poe- 
tas exercuerit , quorum elogia & excellentia carmina huk 
Indici libenter inlerere(nifi eorum me terreretprolixitas) 
vt eorum comparatione, longe maior Serenifsimi & Reue- 
rendifsimi Cardinalis Auftriaci Alb:rti gloria hincpafska 
innotefeeret, cui merito immortale ftatuendu tropheum, 
qui Henrico Nauarreo & Gallis Regi incredibili celerita- 
te & induftria Anno parts falutis.M. D. XCVI. Galerum, 
potenti praefidio munitu , aufpicijs Philippi Regis eripiens 
Gallis, Britannis, ac Batauis frenum iniecit. Libet tamen, 
dodifsmum Michaelis Hofpitalis carmen, de Caleti, Sc 
vicinar Guins expugnatione fubijcere, vt ledor, in eo, im- 
mutatis mutandis, finguia Auftriacs vidoris applicanda 
cogitet. 


i 


t 


DI 



INDEX 


DE CALETI ET GVINAE EXP V- 
C N(A TiONE MICHAELIS HO- 
fpitalis carmen. 

S ic mutat fortuna vices, & ludit atrocem 
More fuo ludum , hunc bis nunc aquior iUis. 

Nas udeofufi & magno certamine Vibii 
Nuotr ab Htffianis, fortes modo vicimus Anglos % 

Ereptas patribus tandem ^ recepimus vrbes : 

Oceano m medio iuftis regnare Britannis 
jttt cum lacrjmis Terra cejfere , retenta 
iojfeffatfo fuis atauis iam tempore longo . 

Nam/fe erat in fatis rediturum haud ant,e Caletum 
Ai veteres dominos , quamfe regina marito 
Tr adiret externo veterum propagine Regum 
Pofthabita, nouus hic fuccederet aduena regnis . 

Ipje Valefina venturum eflirpe nepotem,' 

MerUnas vates multo prodixerat ante. 

S Anguinis vitorem noftrigladifque futurum, 

Cnjciara,cecidit quaFrnncia pene iuuentus 
Omnis, & extinciafunt longa in tempora vires : 

Nonmagis tUefuis ( quanquam veriflimm auclcr) 

Creditus eft, Troa Priami quam filia regis. 

Qum etiam tantum his animi fici oria duplex 
A ddideraty tantus noftri contemptus, vt arc is 
In foribus fummis legeretur marmore duro 
InCi fum carmen ( valet id fermone Latino ) 

TVM DEMFM. FRANCFS PREMET OBSIDIONE 
CALE T FM 

CFM FER R VM PLFMBFMFE NATABIT SFS- 
ER1S INSTAR. 

Barbara vox > fupraq f hominum fiducia morem. 

Sed neque tot circumducit, fufztfa paludes 
Totqg obit lia viospaftm tajlella car omntk 
p, . jtdtfs infeffa virum , pstuer . morari 
Nopommturtms equitum, peditumfj cohortes. 

J pf 'e feros fecum diu er fis partibus orbis 
Adductos rapiens comites, fublimis in alto 
Loarenus equo, prius eft conjpebius ad vrbem 
Dejignare io um cafiru & cingere vallo, 

Quam miferi ciues illum potusjfe putarent 
Angujios aditus arftofy euadere calles. 

II s Ubor exoritur ^ nouus maior ^priore* 

Marus erat Utere e cobtofiemifl imus, aha 
Incinet stsf offa, verum po fi aggere nudo 
Subnixus , lapidis iaclu vix aquor e dijians : 
jn medio lutus , Nerei quod protulit vnda, 

Btfydie refluo terris Hiabitur afttt. 

■j-um me ludentem nemo , conchafve legent em. 
f iderit, at ficcam poftquam mare liquit arenam 
T)ifce dens, pedibus tamen hidonfliflitungie. 

Nec pdttitis onerum io.us eft : &fapius alte 
Subfidei, tr.ie-clsf fatif n pondere tellus. 

3 lac regione, leui fubieblis cratibus aluo , 

'Exponenda fuit tamen omnis machina belli , 
Ingensvtateredfufpeftutfe ardua turris 
Miflilibus portu ntcfc globis, limc^ premebat. 

Omnia ana tam, muta f srox in.ommoda noftri 
Mdes ; & vr.n s vicit ducis inclyta virtus. 

Ex fUgnatavntes turris t mox Regia muro 
lunbta domus, pnmos aditus patefecit in vrbem. 

Armatis data pax & inermibus : vrbe reliti a 
lUafuiues alio concedere iufli. 

Ac tu Guina ferox hominis dement is } &aqit 
Audires potius leges , & mollia iuffa, 

Ouamrexexperiare manu quid poflit & armis . 
jgentua nunc eueffa.foloife aquata 'tacerent 
Moenia : non domibus lapfis inducat aratrum 
Agri, ala, tntfe nouo femeneempraparet aruo. 

Quis furor, aut quanam rabies hac,flrage virorum , 
Noncontenta fimul nifi tantas hauriat vrbes, 

Integra^ addictis cumciutbus oppida facret 
DijsErebi ? N 'aper Teruenam vidimus vrbem 
ln Morinis, Eitnic js, fuperbam vidimus arcem . 

Vix i n vttifa locis hodie vejligia parent 
Te Horum, qua fintfortaflts m hofle ferenda. 

Id vero, manibus propriis fu * moenia ciues 
Deqcere , incenfts^ faces fupponere teciu, 


Parcere nec patria, victor cui parceret hoflis, 

Ouale fuijfe pus as , hominum magis anne ferarum ? 

Sed noftris ducibus prsclaro munere Diu um 
Intentata prius cedo victoria venit. 

Cum mare, cum glacialis hyems. & cum vetus vrlis 
Gloria, cumf, recens aduerfainfamia pugna, 

Et nimium Fortuna diu contraria poffent 
Talibus audaces quamuis abducere ice piis ‘. 

Mens Errice tamen femper ubi confluit vna* 

Te folumreferunt animos firmajfe tuorum. 

Scilicet vt Regum calefit numme mentes 
Impell -q, trahi f Deis quocunque videtur. 

Et quo mortales nequeunt perungere feufns, 

Addifcant homines mirat i, cur ita fiant 
Tlunmaf ibtorurnf ab fi fiam quarere c au fas. 

Ac Deus is quicun ^ 'tibi fuit ijhus author 
Conftli),monftrattic ner, duabus fi praiuit 
Idem E nuce tuis , donec res ordine gesla eft. 

Idem, multorum cum pof er et * ra dierum 
Miles inops, & fignafequifepqffe negaret, 

Exhaufto penitus belli per tempora fifco > 

Hunc animum in patriam dedit, hanc tibi Car ole mentem 

Vt tu vasffonfirfi rei communis, in vrbe 

Farifia biduo omne bonis a ciuibns aurum 

Acciperes ; qua mox diutf* pecunia fratri 

Morigeros comites, & ad omnia iuffa pernes 

Reddidit. His opibus pulficeffere Britanni 

Lictoribus noftris maria vitra c arula Ponti. 

Ouas. ergo, tot opumq, Deo tantaque datori 
Lilina nobis fas eft perpluere grates ? 

An delecta boum pecudum vel corpora centum 
Illius anis pias grati mactabimus aras ? 

An latum PsJCna canemus, Ioque triumphe? 

Quodque felet dici viliorum carmen honor i ? 

Vjurpata mulis cultoribus ifta Deorum . 

Nos hanc gloriolam potm Jaudemcffinamw 

jmticlo fortique Deo ; turgentia Regum 
Colla fuperborum qui proterit ,& pede calcar, 

Sublectos, humiles^, ipfique accepta ferent eis 
'Omnia tollit humo fupera ad conuexa polorum , 

Qui nosfuccefju nimio', rebus f. fecundis 
Inflatos, ideo cafligat more paterno, 

Cafibus exercens variis , ne noftra putemus 
Qua nos illefrui f. esura mente finebat : 

Vt rerum & columen mftrarum , fpem^f alutis , 

Triuati, Regesf Deo ponamus in vno : 

Necf rabii nimium, dura cum forte enitamur *. 

Necrurfum elati veniunt cum profler a nobis. 

I Callis idem & Gades. 

21 Cameracum. 

21 Gameracum an fif Romanorum Saaiarobriria. 
a i CameracenfrsEpifiopatus multo tempore cum Atrs-- 
batenfi coniundtus & vmtus fuit. 

.§ 0 S. Canutus Martyr Rex Danis. 

6 l Gaprarola ArxFarnefiana. 

^ Captiuorum a Saracenis Ghriffianoru mira defendo. 
.14 Garceres.in quos Ctriftianos Mauri protrudebant. 

I I Catana BeticseprouincD in.Hifpania opidum. 

57 Garoli Mansfeidi* mors. 

57 Garoli V. & Ferdin, fratrum in valle ccnipontis oc- 
curfus. 

64 Cafteiiumncuum, 

9 Caftitatis mira defendo. 

< 1 Caftra Regina. 

65 Caftmmoui. 

go Catanenfe Gymnadum. 

69 Gatana vetus Sicilise vrbs» 

<S"9 Catana Siciliae vrbs in Demorsa valle mari vicina agro 
fertili gaudet, Theitin vinum ibi natu.prsftatomni vino. 
Vniuerdtate etiam, & publico literarutn ftudio Catana in- 
clarefcit,vbi M. Marcellus praeter Ro. poft captas Syracu- 
fas pulcherrimum gymnadum extruxiqquodetd per tem- 
poris rerum edacis iniuriam,col'apfum erat : tame in prae- 
fens,vtfribit Marius, ficreftitutumeft,vr m omni artium 
liberalium genere frequentifsimum dt. Vndeorsftantif- 
Emos viros prod:jffe,ait;Charonda nimirum legislatorem 
celeberrimum, quem g adio, quod contra propriam le- 
gem , nequis armatus in concionem veniret , fecifle vide- 
retur» 


I N D 

retur, incubuifle ferunt: Clarifsimumque iuris canonici 
interpretem , Abbatem Panormitanum Archiepifcopum. 
Diodorus quoque, quem vulgus Liodorum vocat, vir ma- 
gica arte imbutus, miranda pr*fligiorum machinatione 
Gaten* floruit. Is namque potenti carminum fuoram vi, 
homines in bruta animantia conuertere,omniumquefer- 
nae rerum formas in nouas meratnorphofes transfunde- 
re, longifsimisqueta fefpatijs difsitos, repente ad fe attrahe- 
re pofle videbatur. C2tanenfes praeterea, adeo crebris la- 
cefiebat iniurijs, &contumelijs dehoneflabat, vt vanifsi- 
mae crudelitatis laqueiscircumuenti, ad cultus ei penden- 
di {ludium concitarentur. Quj> cum capitis reum cruci 
tradendus effet, eliciorum carminum praefentifsima arte, 
e Catana Byzantium, cuius imperio eo tempore Sicilia fu- 
perat, & rurius e Bizantio Caranam, li<ftorum manibus di- 
lapfos,paruo temporum interftitio per aera fedeuehi iufi. 
fit. Quibus venefidjsadeo populo fidius eft admirabilis, 
Sc eo tandem peruafit, vt in ipfo quandam numinis poten- 
tiam effe rati, errore facrilego cultum faerss debitum ei ex- 
hiberent. Sed tandem a Leone Catanenfi Epifcopodiui- 
na virtute, ex improuifo captus , frequenti in media vrbe 
populo, in fornacem igneam iniectus, incendio confum- 
ptus eft. 

Gataneus etiam fuitGaleatius, fiue Galeotus,vir ad 
ftuporem vfque fortis, cuius robuflis ac terretibus mem- 
bris vniuerfoq; corporis magnitudini , par virium robur, 
habitu(que,adeb rtfpondcbant, vt tota eius compago, exa- 
&ifsimo natur*ingenio , exculta , eiaborataque effe vide- 
retur* Igitur haflslapidisq; iactu , lancea, falruq; omnem 
hominem facile vincebat. Membrorum quoque robori 
ingens animi decus affuit. Equo ac pede bellator accerri- 
mus.Neque illi fitus,quo minus fortitudinis fuse experien- 
tiam ederet , efficere potuit. Armatura enim graui arma- 
tus galeatufque humi ftans , finiftra ephippium, dextra ha- 
ftam militarem tenens , ftrenuo faltu equum infiliebat. 
Grandi eftim flatura equum abfque freno velociter cur- 
rentem, infidens, cruribus coxisque fiflebat. A finum prae- 
terea, magna lignorum congerie, fiue quocunque alio one- 
re grauem manibus e rerra extollebat. Duos praeterea ex 
robuflifsi mis fimul aggrediebatur , quumque alterum at- 
trectaret , alterum genibus compr effum vrgebat , nec ante 
defiflebat , quam prius hunc, deinde illum pedibusfubij- 
ciendo, amborum manus pofl terga vinceret. Is, cum 
Plumbinuro, Florentinorum eo tempore oppidum, ab Al- 
fonfo Stragoni* & Sicilis Rege obfideretur , a tribus ho- 
flium equitibus petitus, vnum ex eis gladij capulo femine- 
cem equo excufsit , alterum , citato equo medium ample- 
xus, e fella extractum, humi proflrauir, tertium cubita gra- 
uiter percuflnm , in fugam conuertit, fingulari certamine, 
quater prseiiatus, bis in Italia, bisinGailiaTranfalpina, 
toties victor eua fi t. 

25 Cella in hamni. 

6 9 Cereris apudCatanenfes religio. 

7 Ciuilia,quafi duitas luiia. 

24 Cochemena opidum ArchiepifcopatusTreuirenfisad 
Mofellam. 

24 C O C H M E , vnum ex pr*cipuis Germani* Mo- 
fellanic* oppidis, ad MofeiI* ripam fe extendit, in montis 
cacumine arcem exhibens Archiepifcoporutn Treuiren- 
fiuumrefid.ntiam, perPoemundum Epifcopum, ifli di- 
tioni accefsit, qui cum Adoipho Imperatori muxa officia 
prsfritiflet, quodque multa marcharurn millia, in eius, & 
Impeti; promotione expendiflet, hanc fidem Imperator 
attendens, Regale caftrum Cochmecumopidoadiacenti , 
ac omnibusattinentijs & caftr invide! icet Ciotten & Kem- 
plum ex confenfii & voluntate omniutr. Principu Regnum 
Alemannis?, irreuocabi' iter ipfi& EcclefiaeTreuirenli co- 
tuiit in perpetuum pleno fure, fine calumnia qualibet pof- 
fidend3 libere & quiete, fimulque regale hoc donum , fuo 
& Regni Principum figiilorum munimine roborauit; Me* 
lius ac nobilius membrum ac vtilius, pro defenfione terr* 
fuse, nullus deceflbrum acquifiuit. 

Balduinus deinde, famofusTreuirenfium Antifles, qui 
& Moguntinus adminiftrator, & a VVormatienfibuspo- 
ftulatus, & SpirennsEcdefi*Refi:orfuit , sedificijs nouis 
Cochmenfe opidum ornans , publica etiam ibi itinera , per 
quf vix inanis equus duci poterat.adeo ampliauit,vt equus 
afinufquecum farcina commode tranfirepoffet. 

LudouicusquaitJsRom. Imp. Aug. inter multas liber- 
tates &priuilegia, qu* Balduino ArchiepifeopoTreui- 


E X. 

renfi concefiit,etiamGa{lrum CocherTie & Clottene, cum 
omnibus appertinenti js iure proprietatis & poffefsionis te- 
nendum perpetuo confirmauit , ita etiam, vt impigporata 
ad id fpeflantia redimere pofiet 3 quocunque , ac fibi ha- 
bere, 

3 2 Coldinga Dania?. 

1 1 Coldingam Danicam Fridericus H. Danis Rex, mul- 
tum ornauir. 

3 2 Coldinga inultorum Danis ac Regnum priuilegijs 
donata. 

3 2 Coldinga pons. Regibus Daniaeinflarfodins metalli. 
5 x Colonia quartanorum. 

5 Colurnus Herculis. 

55 Comara. 

S 5 Comara quomodo a Tureis grauiter obfeffa , & libe- 
rata fuerit, 

58 Comitatus Tirolenfisprarilantia. 

4 CenimbriaHHpanoruffi Athenae. 

4 ConimbrisCathedrahs Ecclesia. 

4 Conimbriaevniuerfaleftudium. 

<$■4 Conflantia etiam Nuceria difia. 

3 3 Coneburgum ad fretum Danicum arx nobilis. 

16 Crypta S. Adriani. 

2j Cufenfim Xenodochium. 

D. 

3 3 T"\ Ania quales auri minsras habeat* 

5 i JLv Diony fi j offa Ratisbon** quiefeere* 

37 Di- thmariia. 

53 Drauftein, Mons- 

1 « 


V 
35 

35 Eyderfladia. 

35 EydorenfisFrifia. 

35 Euerf up. 

17 EutropiusprimusSan&orum Apoftolus.’ 

F. 

^iT 7 Arnefia Arx Gaprarola. 

S.Ferdinandus Calatinus Epifcopus, 

59 Ferdinandi &Garoli V. Fratrum, in valle ceftipontica 

occurfus. 

ii Ficus corbe*. 

28 Flandrorumnatalisconditio. 

18 Flifsings clauis maris Belgici. 

28 Fi ifsinga Zelandi* vrbs. 

3 o Fioni* infulae Danic* primaria vrbs Ofo ninm 
35 Francos effe Frifios. 

33 Friderxi Burgum Afx Dani*. 

35 Frifia Eydorenfis. 

35 Frifios, Francos effe, 

£2 Fundi. 

6 z Fundani a turearum tyrano Cafadtno Barbaroffa mi- 
fere affligi. 

62 Fundanum vinum nobile. 

6 z Fvn DI tn latio Itali* Opidum, apud Frondinum Co- 
lonia Romana eft. Via Appia per medium opidum per- 
meat. Hanc viam aliarum Itali* vrbium occafione , de- 
fcripfimu t , Mulia fuerunt apud Romanos triumphantes 
memorabil«s & faraofa, magnis fumptibus ftrat* vi*. 
Netnp£: 

Appia 
Pr*neflina 
Flamminia 
Tyaiortina 
Nomentana 
AErnilia 
Cornelia 


Latina 

Labicana 

Cimina 

Valeria 

Cafsia 

Laurentina 

Coilatina 

C . licana 

Salaria 

Setina 

Portuenfis 

Pr*toriana 

Claudia 

Sturelia 


Campana 

Oftienfis 

Ardeatina 

Tyberina 

Quin&ia 

Triumphalis 

laticulenfis. 


5 Ades ab occiduis infui* partibus. 
5 v_lGadium antiquarum ruin** 

5 Gaues, Herculis infula, 
j Gades, nunc Calis. 


Casti- 



I N D 


Gaditana thinnortiift pifcratio-; 

Gaditanae infulae latus auftrale: - 

Gaditani vigilii quales 

Galli nuces ad quid conducanfi 
Galerotta 

Galliopo!is,tnagn$Gr$ci$ vrbs 

Generaliph^ 

Germainsheim 

Glogonia opidurft 

Gmunda opidum Auftrii 

Gothia, femper Danii Regi paruit 

Gothorum Visb ia 

Gothorum Regia, Toletum fuit 

Graecia magna, vnde dicatur 

Granatenfe bellum difficile 

Granatae occidentale latus 

Granatam qua occafione Mauri occnpariht. 

Graen 

Gyipnafium Cataneufe. 


S TT Abitus AngTorum 
16 Habitus Bilcainorum 

37 Habitus Borealium gentium 

48 Halla Saxonum 
sx HardalesBeticiprouinciiopidem. 

20 Hardeuicia Geldrii ducatus opidum 
zp Harderuicem viri do&rinafilluftrcs 
Z 4 Harderuicenfis arx fublata 
34 S.Heleni fiscellum Granatae 
1 8 Heida Diethmarfii opidum 
a 3 He'fingorutn Danii vrbs 

3 3 H E L S I N G O R V M. Danii opidum infigni Em- 
porio &Telonio ad Fretum Danicum,Orfundt,ncb!!e,vbi 
ad latus maritimum cxplendefcitCroneburgum, caftrum 
munitif>imum,& inexpugnabile: Arx (arfemagnificennf- 
fima,ex lateritia fa&a marmorea, fumptibus maximis Fri- 
dericill. quadrati lapidis artifieiofa, compage congefta,& 
mirabili ftru£hira abfftura ,15 84. Prm.hm enim" molera 
lapideam, in ipfo littore ,antearc:m coaceruari iufsit:qua 
trabibus maximi roboris contextis , fiidibufqae tranluer- 
Fis,& cra' ibus firmi fsimis connexis corroboratam, fluctibus 
opponi fecit: cui Saxa immenfi ponderis alia j fuperaSijs 
grandioribus, ad ftabiliendurnoperispulcherrimi funda- 
men inie^afunt? ne vt antea op : ficum incuria, vndarumq; 

frequentilsimis,&violentifsimis latratibus lambentibus, id 

dehif-at.&fatifat. 

Habet hoccaftellum aliud in aduerfa RIPAS CA- 
NI AE , quod ELTZEB VRGVM appellant. Vtro- 
que fani bellicarum machinarum vis ingens, hinc, & IL 
line, ad concutiendum nauesfurtim, & line venia priter- 
nauigare, debitumque portorium fubtrahere conante$,Io- 
sata. 

Nam hoc in loco , natun beneficio, ad id priparatio, 
pro mercibus vitro citroque exportandis, rurfumqueinue- 
fiendis.aliouetranfuehendis (fi modo quis nauigationem 
inftitutam lecur^ abfol uere veiir) reddenda erit ratio. Quis 
Jecusfaxit, capitale efto : E t bona quantacunque fuerint lu- 
pera&a confifcantor » 

Velificantesigiturdorfumque angufti maris, haccal- 
cantes, quocunque (oluerint fiue in L V S I T A N O S, vel 

HISPANOS, GALLOS, BRITANNOS, vel qua „ 
qua verfum, curfum direxerint, anguftas Porthmi fauces, 
verum que cafteliuminterlabentes intrare coguntur* Et 
portorium falis, vini s aliarunaque mercium pretiofifsima- 
trum carbafis didudtis, pendere tenentur. Quibus dimiftis, 
moxalij onuftiores rationem reddituri , cateruatim cona- 
meann& voluntatem regis Danii priftolari tenentur.Id- 
quebono iure, quod pro ipforum falute, tranfituq; fec uro 
regia dafsis , perpetuis (umptibus inftruatur, & triremes 
per aequora traducantur, vtquicquid piratarum inueftige- 
tur,capiatur,cruciqueadiudicetur»Ne fpoliorum lucris gu- 
ftatis, indu&i, pridique dulcedine illecti maius in pofte- 
rum facinus tentent,quamplurefqueinnocenter trucident, 
neue impunitatis (pe , huius pelagi portibus tanquam rece- 
ptaculo , fentina piratica abdita dditefcat, incautifque infi- 
diasSocet, " ' " ' 


E X, 

Ita beneficio Neptuni Daftici , fflate purgantis , nemr- 
nemque pridonum elabi permittentis,tuto omnibus, fin« 
feruitutis & mortis periculo tranfmittentibus, faluuscon- 
du&us.quo volent.pater.Siquidem opem (uam, contra pi- 
ratarum impios aulus implorantibus , promptifsime com- 
municat, & negociatoribus tutifsimum maris vfum confer 
oando, vnicuihbet terra fuos ciues faluos reddit. Quan- 
quam vero Dania, neque aureas venas, neque vineta, qui- 


*.«.<** io,, ve *■ * * * , pi U1C1 L IdV 

cnen,prfter alias fodinas medallicasjfuas amplifsimas opes; 
&reuera hoc maris Balthici oftio vinifera, & aurifera eftt 
tam vinifluum mare, quam in aureum flumen pofsidens-. 
Cuius anniuerfarijs reditibus immenfis,Regi£ Gazi,ope& 
que excre(centes,Hermo,T ago, Pa&olo & Rheno non ce* 
dant. 

§ Herculiscolumns 
5 Hercules cuftos. 

5 Hercules Gaditanus 
5 Herculis infula Gades 
5 Hercules limitaneus 
5 Hercules Marcufanus 

5 Hercules Mufagetes 
10 Hermandad 

48 Hildesheimum. 

7 HISPALIS, eius Hifpanii Prouincii Metropoli^ 
qui cunsftasdiuite cultu, & quodam fertili, ac peculiari ni- 
tore pricedit, Biticam veteresagitifl uu io,Recentiores 
V V andaluiiam, a V Vandalis , eam pofter iore feculo occu- 
pantibus vocarunt. Qui quidem Hifpaienfis vrbs omnium 
totius Hifpanii vrbium ornatftsima, cultu, & elegantia ci- 
uium, & quodam priuato, &quafi natiuo/piendore, nulli 
totius orbis fecundat pietas in ea, & bonarum artium (lu- 
dia , & nobilitatis exercitamenta apprime florent :diui- 
tii e:iam 3 & opes, quantas nulli vnquam Regno aut Impe- 
rio quamuis excellenti, nifi vni forian Romano, contigifie 
ItgimuSjin eam congefli fiint. Ipfa enim omnium Europi 
vrbium opulentifsima , quasab altero pene terrarum or- 
bc.quem prima aperuit, immenfes, nec vilis prius ficulis 
auditas diuitias accepit, In vniuerium Chriftianum orbem 
large diffundit, ac ipfos etiam Barba ros, qui penitiora Afil 
atque Africi Regna coiunt, abunde locupletat centum Sc 
amplius auri milliones peraliquotannos in Biiiiica Indi- 
cicommercij commentarios > bona fide relatos, conflat & 
hinc illimare liceat, tantundem certe a veaoribus occul- 
tatum 2 ne Rex ad tempus mutuetur, timentibu- ; quid fi in- 
finitam, & pene incredibilem opum vim expendamus, qui 
ad hic tempora a principio JV 2 e!antici nauigationis e6 
conuedla eft , binis clafsibus quotannis non alio mercium 
genere, quam auro & argento onuftis, & eo olerumque 
laburratis aa nos redeuntibus I Sed hic peregrina 3c ad- 
uenticia quifqua dixerit : porro, proprijsdiuitijs adeo pol- 
lens eft, v t Regi fiio, cuius nomini ac maieftati deuotifsima 
eft, fefquimillionem aureorum in fingulos annos obfequij, 

6 vectigalium ergo libentifsijiie reddat: quantum multi 
Principes ex integris Regnis corradere vix pedunt. Ver- 
lantur ibi holpitium &aduenarum,mercimonij caufa innu- 
merabiles turbi,ac priter hos , cenfa (unt in ea, a proximis 
annis viginti quatuor ciuium millia priuatas domos aut 
domicilia habentium in viginti ofio tribus diuifa, quarum 
prima DuMarii titulo, & fano infignis eft , & nullum ha- 
bet Chriftianus orbis excellentius, fi operis amplitudinem 
& maieftatem , facra quadam hilaritate, & pulchritudine 
venerabilem,& turrim fummi celfitudinis, equaftatas ho- 


. i — iJtidUiblUICWir® 

cumiacentes campos , iucundifsimus profpectus eft Quid 
Regii arcis ornamenta vere Regia deferibam ? qua nuihin 
elegantioris ftru&in, aut gratioris voluptatis Hifpani Re- 

ha npnf . nr-rfprpo . rv 


r V o • “ r — Ljuia amoeninnsiims 

fontibus & viretis ornatas ciuium ides memorem?priter- 

eo antiquos aquarumriuos , longe per arcus.in varias vrbis 
regiones denuatos & recentiores S.P.QEI.ingenti fumptu 
& mduftna ad Herculanas , quas vulgd vocant , columnas 
deduaos,& pubhci voluptati dicatos, paluftri, & vligino- 
fa vaftifsimi amplitudinis area, confitis arboribus, inpul- 
chemgum viridanum reformata , & latifsimis fpatijs 

k iacifd 




inde X, 


in circi fpecidm ad difcuffiones & voluptuarias inambula- 
tiones reli&is.Iam vero ,fub urbanos hortos omnibus deli- 
tijs & amoenitatibus refertifsimos , torque per agros , & ad 
Baetis ripas magnificentifsime exftruSa praetoria quis di- 
gnis laudibus profequatur ? e quibus commeantes,& eX v- 
troque orbe redeuntes quotidie fpedtare licet. Ipfa enim 
Hifpolis Oceani Regina , quafi amborum fequeftra in me- 
dio poiita,vtrumque felici fsimisnauigationibus &opulen- 

tifsimiscommercijsconiungit, longum luerit vrbani fena- 
tus & regij praetorij maieftatem,&Friaoenfem arcem com- 
memorara.EftautemTriana egregium fuburbium.ter mil- 
le fere ciuibus ad vltiorem Baetis oram habitatum fublicio 
ponte, & multis nauigijs ftrato.citeriori ripa: atque vrbi fe- 
eontungens , qui vero aruorum I*titiam& felicitatem 
omni genere frugum redundantem confideret : id Certe lu- 
xuriantis naturae & profufifsimd genio indulgentis opus 
efie dicat, nec vfqua alias, vt humanis voluptatibus & com- 
modis gratificetur, seque delicias opefque fuas cftentantis 
atque exhaurientis. 

S Hifpalenfis Ecclefi* magnificentia 
8 Hifpalenfis Ecclefi* Maioris magnifica turfis, 

8 Hifpalenfis territorij antiqua monumenta 
igHifpania auri diues. 

7 Hifpania quafi Hifpalia. 

7 Hifpalis vnde nomen habeat 

io Hifpaniae itinera , qua ratione k latronibus & praedoni- 
bus fint tuta. 

z% Hollandorum naturalis conditio. 

2 3 Hortus Comitis Mansfeldi* Lutzenburg, 

57 Hungarici Regni primas , ArchiepifcopusStrigonkn- 
fis. 

3 Hufumopidum, quare priuilegijs vrbis ferius dona- 
tum. 

I. 

54T furinum. 

54 I laurinum quando & quomodo a Tureis Captum. 

22 Iccius portus,an fit Calefiunv 

8 Ierenna territorij Hifpalenfis in Hifpania opidum. 

zS Igel, villa Mofellana,vifenducn antiquitatis monumeS- 
tum oftentat.de quo eruditorum referunt lententi*. 

^5 gnes Montis vefuuij. 

C 6 ^maginum facrarum celebris in Ecclefia CAatina vfu& 

5 i Imbribolis. 

57 Infpruck. 

6 z Inful*S.Andre*. 

8 S.loannis de Foratche vetus Hifpaniae Beticse opidum. 
7 Iulia Romula.Hifpalis eft. 

K, 

52'f^’ Ockeren. 

, . j^JKoldinga, opidum Dani* peruetuftum, cuius me- 
minit i-iolemeus. Eamprsalijs Chriftianuslll. obloci 
amoenitatem, aeris clementiam , & falubritatem in delitijs 
habuit.Ideoque Aquil* Burgum arcem, (£)rnfpii?g) duita- 
ti fupereminentem de integro ftudioserenouauit. Vbi & 
humanis rebus miraculose fubdudtus, animam Deo reddi- 
dit Anno Chrifti 1559. Serenifsima autem Regina DO- 
RO T H AE A, poft mariti obitum, KOLD 1 NGAE, 
quod reliquum vit*erat,in perpetuo ccelibatu viuerepre- 
optauit : magnum fu* viduitatis ac moeroris exemplum 
exhibens. Vbi fcholam nouam.intercefsione viri cofoJaris: 
Seuerini Pa!udani(pi| memori*] mota.iuuenfut^extruxit; 
&oauperibus Nofocomium condidit.Eius munificentiam, 
oltm pr*donomus iftius locis, hoc Elogio, foribus Schol* 
deauratis litteris affixo.celebraui. 

Dorotbea meenjh domus hac extrucia renidet 
Que Denum conjunx regiajcgis erat, 
illius tternum florebit nomen in orbe : 

Quod mu [as larga fouerit tpf* manti. 

Ex hacDanicaKoldinga prodijt Iodas Loldingenfisfcri- 
ptis hoc tempore celebris, cuiusTheatrum extat &hiftori- 
ca narratio Dani*,& omnium iftius Regni infularum : Ele- 
gans etiam diuerforum carminum opufculum : Ex cuius 
muf*o plura & maiora expe&anda. 


l; 

7 J Aciburgn»; 

47 | ^ Lacinium. 

53 Lacus ©mundanus. 

34 Latrocinij diuinitus puniti exemplum. 

51 Legio quarta Italica. 

52 Linzium Auftri*. 

37 Loci natura hominum conditionem immutat. 

1 3 Loxa. 

34 LubecenfisEpilcopat. 

1 Lucius pifeis a Raria captas, & fuperatus 
1 Lucios pifces,vt Angli diuendant» 

1 6 Lugdunum. 

19 Lugdunum cor Franci*. 

19 LVGDVNV M, Strabo feribit tatius Gallif vrbera 
omnium nobilifsimam, Stpopulirsimam, Narboneexce- 
pta. Et hodie quidem nec dignitatis, nec magnitudinis eft 
minoriSjCum tantus fit m aeniorum ambitus,colles duos, & 
vineta complectens, vtei paucifsiai* Galliarum vrbes an- 
teponi pofsint. Mercatorum commoda fedes,& Romano- 
rum olim domicilium gratifsimum ; Quod in prirno, Sc 
hoc quinto Vrbium Tomo, latius l nobis deducum fuit. 
Nuncfakem pa-ucis commemorabimus , quantum Lugdu- 
ner.fis Ecclefi® ornamentum extiteritiS.Irensus, duplici in 
cceiis decoratus , Dodoris, & Martyris aureola ; &, qulm 
malam huicMartyrt& DoSori gratiam Galli retulerint. 
Beati vtique Lugdunenfts.quibus talisApoftolicorum tem- 
porum TheologuSjEuangeiic* doSrin*difpenfator con- 
tigerit, qui non fblum beatifsimum Polycarpum S.loannis 
Apoftoli & Euangelift* auditorem , habuit praeceptorem, 
fed & cum alijs Presbyteris Apoftolorumdifcipulis & fuc- 
cefforibus familiariter conuerfatus eft, ijs floruit tempori- 
bus, quibus Chrifti recens eff ufus pijs feruebat circum prse- 
cordiaSanguis , Cuius pietatem & eruditionem infignem* 
kripta fua,& fententi* fpirant, qu*a S. Ecclefi* patribus, 
in lucubrationibus fuis frequenter citantur, quibus, velut 
vermiculatis emblematibus & fulgentibus fttilis , feripta 
fua ornant.Poftquam vero multis exantlatis laboribus, & 
fatis longo curfu bonum certamen certafTet, fidem feruafiet, 
& iam corona accipienda fuperaret,fub Seuero,qui in om- 
nes fieuus,in Chriftianos f*uifsimus , in quinta , poft Nero- 
nem perfequutione,iam grad*uus,omne tormenti, Sraifii- 
dtionis genus expertus , Lugduni , martyrij laureolam pro- 
meruit. Cuius vrbis ciues , G hriftian* & Catholicae pieta- 
tis amantifsimi , Apoftdli & Euangelift* fui facratifsimuaa 
corpus,magna religione ad hanc noftram *ratem pio cultu 
afferuarunt, donec Hugenoforum furor , omnium ,qui ab 
orbe condito, geniti fuerunt, tyrannorum rabie efferacior, 
&perniciofior. Anno Domini 1 5 6a »depr*datk ferme vni- 
uerf* Galli* templis, Lugdunum, & alias varias vrbes oc- 
cupat, depopulatur, diripit. Monafteria pr*dpuc-,&alia fa- 
cralocaTurcico more deuaftat, imaginibus, bibliothecis.al- 
taribus,facramentis,facris nullis parcit, proh nefas. Etiam 
cum vita functis, cceloq; regnantibus bellum gerit.S.IRE- 
N AE I martyris offa , de requie (epultur* tollit , ab afyio 
mortis in quo clarifsimum Chrifti Iefu aduentum,& resur- 
rectionem gloriolam expetSabant, auellit,in ea iteruf *uit s 
iterum ad martyri) cer tamie repofeit, Poft thecarum aurum 
direptum, prgeiofarum reliquiarum B.Iren*i partem aliam 
in profluentem demergunt, aliam, capitis nempecranium, 
pii* more pedibus protrudunt,& per vicos plateafque tot* 
die contumeliose deludunt.Quod tandem in riuulo dereli» 
Sum Catholicus quida Chirurgus, clam fuffuratum,doml 
abdidit.donec ferme poft bienniu Chriftianifsimus &Ca- 
tholic* religionis vindex Carolus.vrbe recuperata, Ardiic- 
pifeopo, Clero, Magiftratui, populoque Catholico plenam 
libertatem reddidit.Qui omnes publica fupplicatione indi- 
Sa ad domum, in qua latere reliquias didicerant, cum ma- 
gna religione properant, veneranda offa colligunt. Ad £c- 
clefiam nomini eius facra®,reueretur deferunt,& afferuan- 
da collocant,H*c autem, vt maiorem apud polteros fide® 
haberent, in aSa publica referri curarunt. 

4» Lunaburgs inferioris Saxonum vrbs. 

42 Luneburgenfes Salinae. 


3 Lufitfc 



INDEX* 


s Lufitaniae nobilifiimumEmporiutoOlifipo. 
sj Ltitzenburgum Augufta Romanorum. 

M* 

nll yC Alagsfolum nobile. 
z j jy Manderfcheit. 

13 Mansfeldiae Gamitis Petri Ernefti Lutzenburgenfis 
hortus. 

fo MarianiTeutonici milites. 

17 Marcnionatuslmperij Antvverpia. 

60 D. Marci Venetorum Ecclefiam hic lpedandam exhi- 
buimus, quae i D.Marco Euangelifta nomen habet , cuius 
corpus ex Aha Anno ChriftiD. CCG. XXVIf. aduedum, 
&hicrepofitum fuit. Eft hoc fanum omnium fplendidifsi- 
ffium : Eft enim marmore varij generis contufo in fruftu- 
la,fic vndique colorum ordine decenter obferuato,compe- 
ftum atque compofitum, vt non lapidem.fed coloribus de- 
pictas imagines iudicares, aliquibus vero in locis, & quafi 
omnibus.magnificentifskne ornatum auro.In choro colum- 
nae quatuor marmoreae extemplo Salomonis aduedae, 
quae, adhibito lumine, perfpicus apparest.In veftibulo.tres 
ex Pilati atrio tranflatae, locus item marmore lignatus, in 
quoFridericusBarbarofla Imperator , Romano Pontifici 
humiliter fefubmittit, Supra portas ftatuae aeneae equo- 
rum quatuor, exConftantinopoli, cum Veneti eam occu- 
palT:nt,tranfpofitE , & eo primum ex vrbeRoma ex Arcu 
TriumphahTiti Velpaliani allatae Porticus, marmoreis co- 
lumnis c x x x v j. fuit entatur, e cuius regione D.Marci tur- 
ris, deaurato tedo,& tabulis aeneis varij s hiftorijs,artificio- 
fifsime incifis,emicat. 

10 Marifsima. 

io S.Martini reliquiae apud Turonenfes in venerationi 
fuerunt. 

56 Maros opidum i (Shriftianis fub tributo inhabitatum. 

14 Malmoros. 

14 Los martyres. 

■7 Mattadero. 

9 Maurorum in Hilpania tyrannis. 

59 Maximiliani antrum inOenipontrcis montibus, in quo 
de vitadefperans,biduum fuit, & exeo mirabiliter libera- 
tus. 

17 Mediolanium, Santones effe Ptolomaeo,pkrique cxifbi- 
mant. 

3 8 Mefdorpium Diethmarfiae opidam. 

10 McfTbnes. 

34 Monaflerium in Campo Meifeldenfi , Ditionis Treui- 
reofis opidum,vallisacmuriscircumdatum,Collegiatam, 
Parrochia!em,ac Hofpitale,caeteraque opidi bene conftitu- 
ti ornamenta habet. 
l€ MonsS.Adriani. 

}7 Mons Carotinus, 

53 Mons Draunftein. 

£5 MonsPaufilippus. 

16 Montes Pyrenaei. 

64 Mons S.Silacltri: 

«S Mons Summamus. 

7j MonsS.Thoraae. 

^5 Mons Vefuuius. 

Monumentum per antiquum , in villa fee! prope Mo- 
fellam. r 

|g Mulbach. 

N. 

yiTVT Abusfiu. 
rfy Neapolis. 

aj Neapolis fcelicis & luxuriantis Campaniae Metropo- 
lis, Principum totius regionis fedes , non tam magna quam 
populofa. Plateas habet, tribus exceptis, quae latae & mirae 
magnitudinisfunt, maiore ex parte ftridas, & anguftias, 
olim filicibus , nune lapide cortili liratas , in quibus obfer- 
uandus ordo in dilponendis collocandifque ciuium & arti- 
ficum sdibus.Fabri enim,& eiufmodi artiri ces, qui flrepitu 
snoleftifunt, vel coriarij futores , qui fordidiora exercent 
munia, in extremis vrbis partibus , fuas regiones obtinent, 
ffeliqua® vrbis partem nobiliores, alijq; ciues.Singulf pr®* 


pemodum domus fontes habent faiientCsCopiofa, falubef» 
rimaqjaqua Hyemem vix fentit, cuius gratia, palatia & do- 
mus non habent teda in altum eleuata.fcd tabulata, calce le- 
uiter fuperiedo in decliue eminentibus cymbis ita extru- 
sa, vt in fummo ambulare pofsi s , totamque Vrbem fimul, 
& mareccntemplans.Munita eft,& folTas habet l Xx x. pe- 
des profundas , Portas odo, A rces etiam praecipuas tres ex 
quibus ab omni irruente vi fe facile poteft tueri. 

Nouam vallidifsime munitam, iuxta quam turris in qua 
conferuantur Caefaris iocalia, vt Vocant , nempe fceptrum 
aureum.enfis.habent capulam, & vaginam auream, gemmis 
elaboratifsimam, corona gemmis, incredibilis magnitudi- 
nis rutilans, pomum Cadareum vetuftum, Gappa imperia- 
lis, cuius pfeylatteria gemmis refertifsima, Crux aurea, lon- 
gitudinis vnius palmae, Poculum magnum , gemmis vndi» 
queornatum magni precij, Poculum minus, fmaragdis,ro- 
binis, faphiris, & vnsonibus. Irem margarita & prsecipua 
gemmarum genera in bona quantitate, Cselaris demum ef- 
figies ad viuum exprella. Videntur in ea etiam aliquot bone® 
bardae $nex,quas EleCtor Saxonis m pugna ad V Viteber- 
gamamifit. 

Item turris S.Vincentij, quam Galli, capta arce, adhufi 
fax menfts tenuere. Quamcbrem omnes , cum tandem 
vincerentur , in praemium tantae fortitudinis vita funt do- 
nati. 

Eft fecunda Arx vetus , Et tertia in rupe altifsima 
fifa. r 

Fora funt ampla, quorum vnum famofifiimum IaPiar- 
radel vlmo, prope caftrum nouum, in quo olim fpedacu- 
la exhibebantur, prsimijs vlmo fufpeafis , hodie k ditiori- 
bus, & mercatoribus habitatur. Bafilicse publicae qu3tuor, 
quas alij Praetoria , alij Porticus nominant, vulgd i.quarto 
feggh In his flatutis temporibus anni publicusconuentus 
habetur, & conueniuntin ijs mercatores Ungulis diebus, 
contraduura celebrandorum gratia, Tribunalia quinque, 
S. Pauli. in quo leuisdeoita expediuntur, la Zeccha, vbi ea-, 
qusad mercaturam • la Vicaria , vbi caufse indicar i« ciuiles 
& criminales tradantur .* Summaria, vbi de patrimonio 
Regis.Sacrofanda,vbi iurgiapniuris, & aliae lites decidun- 
tur. 

Templa multa, in quibus fplendidifsimum S. Maris 
Oliueti, vetuftifsimum S.Pauii, olim Caftoris& Pollucis. 
Etamplifsimum S.Claraefepulturis Regum & Reginarum 
Francis magnificis decoratum. Parrochis quadraginta. 
Templa Monachorum quindecim, Veilalium odo.Gym- 
nafium celebre, in quo pro£ fsiones quaeftuoi'aeflorent,lite. 
rae exiguo funt in precio, fundatum a Friderico II. Impe- 
ratote. Bibliothecae aliquot.ex quibus praecipua S.Domi- 
nici,in qua libri non pauci loannisPontani ab Eugenia fi- 
lia,indodifsimi patris memoriam facroloco didati. Ho- 
fpitalia duo magnificentifsima : Primum Maris Annuncia- 
xx , alterum, Marise de Populo-; quibus & tertium accedit 
aegritudinum incurabilium , in quo verno tempore vitra 
M»M. M. aegrotorum, quiGuaiaci potione vtuntur &cu- 
Vantur. In granarium quotannis deferentur CCC.quinda- 
lia frumenti. In ftabulo regio, centum equi generofi alun- 
tur , de quibus Regi quotannis duodecim dono mittuntur. 
Palatia funt magna & ampla, inter qu$ maxime laudatum 
Salernitanum , quod nunc in Collegium Dominorum So- 
cietatis Is sveonoerfum» Fontes in publico, equitibus aqua 
limpidifsima varijs modis , nunc lancias vnius altitudine, 
nuneduorum capitum crafsitudine, nunc per centum fiftu- 
las profilit,funt multi ac varij, Horti ac ville innumere.Gi- 
uitatis hortis, villis, aquam prasbetSobethusfluuius.Mulie- 
i:es vrbis deformes funt.Hofpitia vilia Stincommoda. Nuf- 
quam equorum maior cura , nufquam tanta Principum & 
nobilium multitudo, nufquam, quod ad vniuerforum mo- 
res pertinet.populus corruptior & ferocior. Vrbs autem & 
inunitior nunc fada eft & amplificatum pomeriurn,Pate$ s 
in meliorem formam redadse,& fontesplures, quam antea 
excitati. 

Ob tanta Neapolitanae vrbis ornamenta, haud mirum 
videri debet, quod a Strabone legitur: Romanos olim m 
hanc vrbem aut fludiorum , aut aetate confeda , quietis & 
otij caufa plerumque fecedere folitos. Quamquam pluri- 
gi quoque , oqa tag recreationis animorum , auam 

vdu- 



INDEX. 


voluptatis ac deliciarum gratia, propter fiimmam regionis 
amasnitatem,& aquarum pafsim hoc fitu,maximeque Baijs 
& Pute-olis erumpentiunyteiB,ob cceli quoque falubrita- 
tem Neapolim peterent. 

Caftell um S. Elmi in monte praecello Neapolitanis im- 
minet, eofque in Regis (ui obedientia conferuat. Vtidici- 
queat , Ite in caftellum quod contra vos eft. Ibi Carthufia- 
norum Monafterium,in quod Galli non recipiuntur. Quod 
Gallus ccenobij Prior, oiim, coaceruata pecunia, aufuge- 
rit. 

Caftellum nouum, Neapolitanum impfovrbis ingref- 
fu,quod Garolus primus Angolemenfis , anno poft Ghri- 
ftum natum M, CC. LXV. cum Beatrice coniuge rex Nea- 
polis in Lateranenfe Fano Romse l GlementelV. Pontifi. 
ce.coronafumpta.defignatus.tedificauit, vbi Monafterium 
Minoritarum prius erat, cuius in vicem D.Mariae Niualis 
fratrum obferuantium condidit.Eandem arcem poftAlfon- 
fus primus inftaurauit.operibufque maximis fapfit, adeo, 
vt firmifsimis Europae totius propuguaculis annumerari 
mersto queat: 

Caftellum oui.modico extra vrbemNeopolitanam fpa- 
cio.in fcopulo , (Meagrum veteres appellabant ) cinctum 
mari.& Hifpanico munitum praefidio. 

2 $ Nicolaus de Cula Cardinalis, quantus & quam memo- 
rabilis fuerit. 

1 ^Nonciutz/ld eft,Nufquam fimiIe s Regium in Anglia Pa- 
latium. 

35 Norftrandia Infula. 

9 4 Nouum Caftellum. 

64 Nuceria. 

6 4 Nuceriae funt in Italia quatuof.' 

.64 Nuceria etiam Conftantia dicta. 

O. 

^/C^Ctauius mirti Calatinus Epifcopus celebris per 
^JrGermaniam & Belgium Apoftolicus N uucius. 

30 Odenfch,Daniae vrbs. 

58 Oenipons. 

59 Oenipontica vallis. 

59 Oitinum opidum, (edes Epifcoporum Lubecenfium in 
Oenipontids montibus, antrum Maximitani. 

59 In Oeniponticis montibus monumentibus oicurfus 
Caroli V.& Ferdinandi fratrum. 

34 Oldenburgenfis Epifcopatss. 
a OlifippoLufitaniae emporium celebre. 

2 Olifippo feptem praecipuis aedincijs condecoratur* 

30 Otonium Daniae vrbs. 

3 o Otonium, Fioniae, quae maxima eft Daniae infula, vrbs 
primaria, ob maris vicinitatem & non incommodam na- 
uium ftatfonem, mercatura praeftans,&aedificijstam priua- 
tis.quam publicis ornatae, inter quae elegans elt Bafilica D. 
Canuti Regis Daniae, ac fratris fui Ducis Benedicti, monu- 
mento decorata. Item Chriftiani tertij Regis Daniae, an- 
te , qu^rn Rofchildam tranflatus eft , cuius Epitaphium re- 
paratum eft liberalitate Friderici II. Daniae Regis. Eft et- 

• iam coenobium D. Ganuti fratrum Benedidtinorum. Coe- 
nobium D.claraeextruftum & habitatum a Serenifsima 
Regina Chriftianaconiuge loannis Regis Daniae, emortuis 
autem monialibus , cefsit in habitationem Paftori ad Di- 
uum Albanum. Coenobium Francifcanorum, quod vna cu 
templo aedificatum ab Erico pio Rege Daniae , quiinifta 
Ecclefia dormitionis & quietis iocumfibideIegerat,fed ibi 
nonfepultuseft. Monumentum autem hic funt cum Epi- 
taphijs loannis Regis Danis, &coniugis eius Chriftins, fi- 
liorumque Chriftierni fecundi Regis Daniae, &Ducis Fran* 
cifci in adolefcenria mortui. Quorum ibi varia Epitaphia 
leguntur.- 
6 5 Oui caftrum. 

56 Qvvar,HungarIae caftrum. 

P. 

10 fjAlacios. 

atf X Paiatiolum -pfalg / Archiepifcopatus Treuirenfis 

opidum. 

26 Palatiolum.germanisMofellanics AuguftsTreuiro* 
rum fuburbanum opidum.telonio olim, nauigaatibus no= 


tum, quod Cono Archiepifcopus Anno M.CCC.LXXVT. 
Imperatoris Caroli permiffa , inftituerat. Per Ioannemi 
Metzenhaufen Treuirenfem Antiftitem, Arce &AuIa Pon- 
tificiali magnis operibus munitum, inftauratumque.Ibi,Ia- 
cobus Badenfis Anno M.CCCC.LV.fuprema capiens fata, 
inde Treuirim relatus in choro BafilicsD. Virginis fepul- 
tus,quiefcit. 

6& Palatium Ducis V enetorum fplendidifsimum & fum- 
ptuofifsimum , quomodo Anno 1 5 77. incendio deforma- 
tum & conflagratum fuerit , huius Theatri tabula expret 
fumeft. Aliud etiam eiufdemPalatij incendium Leander 
commemorat, fub Duce Petro Candiano. Qui anno deci- 
mo odtauo Ducatus tyrannice gefti , cumperfeditionem 
popularium circunfeffus inDucali domo fortiter inde cum 
fuisfe tueretur, flammis in sdes ab tumultuantibus inie- 
<ftis ardentetefto , fugam capiens, vna cum filiolo crudeli- 
ter obtruncatus eft.incendioque il!o,non folum Curia Du- 
calis , fed etiam D 4 Marci, D.Theodori, diusque Ma- 
ris templa , priuats vero domus fupra CCC. conflagra* 
runt. 

68 Palma vrbs vallum & propugnaculum contra Tureas 
in Dalmatia. 

6 8 Palma nouum Reipub. Venetae in Foro Iulio opidum, 
fiue potius, vna magnifica & infuperabilis arx ? tribus milia- 
ribus plus minus ab Aquileia verfus Septentrionem, Anno 
falutis 1 5 9?. inchoata , Sc nunc operibus, & propugnaculis 
multis, contrabarbaras Turearum excurfiones s feliciter 
confiam mata, 

1 Paremptitij,qui funt Anglis. 

6 5 Paufilippus mons 
65 Paufilippi montis crypta. 

65 Paufilippum promontoiium Campanis , habent Pli- 
nius & Columella, quod hodie Pofilipo nominatur, Bene- 
di£tus Falconius in fua Neapolitana deferiptione tradit^ 
hunc montem vrbem Neapolim cingere,eumquenuncfass 
noua nomina habere S. Hermo Antoniano , Gonochia,& 
Cabodi monte quo promontorium ipfum denominatur* 
Neapolim egrefsis primum fe offert Margeilina pars huius 
Paufilippi montis, faxis candentibus, in qua templum A<Si) 
Sanazarij cum eius fepukro marmoreo, cui impolita ipfius 
imago, & ab vna Saxeophagi parte Apollo nudus euin Che- 
li,ab altera Minerua armata , tenens Gorgana,infra Pan in- 
fidens caprins pelli , canenfque fiftula Neptunus cum Tri- 
dente, Calliope cum cithara,cum duabus alijs puellis. Epi- 
graphecum Virgiliansfepultursinfcriptione, fuperiusin 
sde D.Maris^piedeGrotta eft relata: Grotta vero haec 
vel Cripta, qus tranfitur,& in longitudine habet vnum mi- 
liare Italicum,dicitur in x v.diebusexcauataoperaG.milia 
hominum, architedto Cocceio & Luculli impenfa. Indo 
Plin.LuculIus excifo etiam monte iuxta Neapolim , maio- 
re impendio, quam villam sdificauerat Putipum & Maria 
admifit, quade caufa Pompeius magnus Xerxem togatum 
appellabat. 

Sepulchrum Virgilij eo loco fuit , vbi hodie Patule© ad 
exitum Cripta: in aggere edito, vbi & eius villa, quam poft* 
eaSiluis emit,& Neapolitanum Silij appellauit: inde Mar- 
tialis : 

Silius htc magni celebrat monumenta Maenii t 
luger a facundi, qui Cicer onit babety 
H aedem dominum^ fui tumuli % latffey 
Non alium mallet nec Maronee Cicero. 

Eo loco vbi templum fortunae olisi , hodie Matiae ad 
egreffum Paufilipi; Vefiorus Zelouis poft affignationem ca- 
dis Fortunae lignum Pantheon fua praemia D.D. 

Poft hac alia in eodem promontorio templa S.Mariae.de 
Confolatione,S.Brigidae 3 Petri. Item alius mons Capo ds 
Agnoue cognominatus. 
iS Pi&auium. 

18 Priftones. 

19 Pifcis.habens infantem.captus in Gothia, 

57 Plindenberch. 

36 PIonaHolfatiae opidum. 

5 6 Plonenfis Ranzouianus hortus. 

50 Polconium, opidum. 

45 Pomerania vndedida,& quomodo diuifa, 

10 Pons Alcantars. 

51 PonsRatifponenfis. 

18 Potien. 


49 



INDEX, 


4 9 Praga._ , 

49 Prageniis Academia, 
ibid. Praganeua. 
ibid;Praga vetus. 

49 Pkaca, R egno Boemia*, Metropolis, Bubienum,& 
Marobuldum, Auentino,Cafturgis Ptolomeo dicitur. De 
qua in ipfb opere plura, quse vero ibi ob loci anguftiam o- 
mifimus, hxc : funt. Non longe a Cathedrali Pragenfi, tem- 
plo, verius oriente fblem, fitum eft Monafterium Deo di- 
catarum virginum, toto regno yetuftifsimum.Nam a Duce 
Vratiflao, S. Vinceflai patre erectum eftiDiuo Ceorgio fa- 
crum.in quo templo ipfe Vratiflaus.cum matre fuaS. Lud- 
milla, & nepote Bohuflao Pio quiefeit: Sacerdos hic coeno- 
bio pr$fe<Sa, paftorali baculo vtitur, & principis defungi- 
tur honore, quin etiam ipfius prsefidentia requiritur, in co- 
ronanda Regina. Eft & ab alia arcis huius templi parte ali- 
quando remotius monafteriumvulgoStrahoro, alias, mes 
Syon, di<ftum, quod iuxta ipfa vrbis moenia, inadmodum 
arduo colie, Petrzin dicio: xdificatunqfepultura Vratiflai 
primrBohemiaeRegis,qui ipfum condidit , celebre eft & 
clarum: Necfilentio praetereundus eft Regius hortus amoe- 
mfsimus,iuxta foffim arcis altifsimarri fitusivarijs arbori- 
bus ac ftirpibus, non tantum domefticis, fed & peregrinis-, 
& Italia, Hifpania, & alijs longinquis regionibus huc aliatis 
& plantatis inftrudifsimus; cp redue topiario fragrantifsi- 
mus.Hic videas mala Punica, Citria, Limonia, Aurantia, 
non infeliciter prouenire,oiera,& herbas exurgere intra la- 
minas ferreas, inftariiterarum formatas, & apto contextu 
orationem dominica exprimentes.In hoc horto alunturLe- 
ones, intra ligneos cancellos inclufi, nec non mirandum ex 
India animal, quo anteriore parte ceruam, reliquo corpore 
camelamment tur, adeovtdarifsimus Dominus Andreas 
Mattheolus grjeca voce EAct<pO>icitu.v&Aoj recte appellari 
poffe teftatur. In penitiore huius viridarij feceffu, habetur 
domus elegantiftimalaxea,adrefe£iionem,deambulatio> 
nem,& omne profpectum concinnatifsimatnam duos habet 
amoitus, inferiorem, & fuperiore.inferioreft portiens, co- 
lumnis teretibus squali interftitio, circumquaque pofitis. 
Superior eft fubdialis; cuius extremitates funt continua fe- 
ries lapidum, in quibus varis imaginesi ex veteribus hifto- 
rijs & Poetis artificiofifsime excifs, iucundifsimum prsbet 
fpectaculum. Ab hoc horto, vnius ftadij interftitio extat vi- 
uanum Regium, muris longo circuitu fepturn, fed non eft 
conferendum ad nouum illud, quod Serenifsimus Archi- 
oux Ferdinandus quatuor a Pragefi Caftroftadijsdifsitutn 
Condidit, &fpatiofifsimo murorum ambitu cinxit, in cuius 
meditullio magnificentilsimum, cultifsimumque ftat pa- 
latium, ad figuram ftells fabricatum, vnde et nomen da- 
tum. Pauimtntum habet ex marmore telfellato, nitidifsi- 
mum & conclama multa pifturis elegantifsimis ornata. 
Quin etiam & illud, Pragenfium ornamentis adnumeran- 
dum eft, quod Collegium Societatis lefu, habeant, inftitu- 
tum a Ferdinando Csfare,qui pietatis & eruditionis frudtii 
cx eiufdem Societatis Collegio Viennenfi, promanante 
commotus, etiam Pragenfe inftituit & dotauit,cuius prima 
initia & fundamenta lecitD. Petrus Canifius, eximius So- 
cietatis lefu Theologus. Varios huius vrbis fortunscondi- 
tiones & cafus,quos temporis fucceffu,ftsb Regibus, Princi- 
pibusque diueriis pertulit, breui tatis caufa omitto* Eos Ge- 
orgiusHandfchiusaLimofo exPragenfium Annalibus, ex 
quibus & han.cdefcriptionem excerpfimus, admodum dili- 
genter collegit. 8 

Multa denique funt alia, & quidem prxftantia Pragenfis 
Vrbis ornamenta, quae iufto & peculiari libro commemora- 
ri pollent. Veritmjdiuerfi& affiidtifsimi tantas vrbis cafus 
oftenderunt,nihil efle fub fole perpetuum, Regnas commu- 
nitates, & vrbes certa habere fata, quorum dum puncta at- 
tingunt, iufto permittente Dec,nefapientias innitantur hu- 
manae^ proprijs confidant viribus, inexpectatis cafibus fe- 
pe corruunt* Hoc Pragas in vnius veras ac audis Religionis 
profefsione fub Regum cbedientia florenti, tum primum 
accidit, quando fatale vrbium ac Politiarum malumqhasre- 
fis eaminuafit. EtGalixtinorum feu Taboritarum occu- 
pauit ftudium: perquod funefta contentione fciffum eft & 
inflammatum vulgus, vt non tantum Pragas, fed ne in toto 
quidem Regno vix vllum monafterium integrum relique- 
rit. Adeo enim Apoftatarum lingux imprudentem plebem 
ad conatum fuma rapiebant, 8 i effreni audacia, conflato ex- 


ercitu Magiftratum mutarint, excludendes ab offici js& di- 
gnitatibus bonos, ac fpectatas & antiquae probitatis viros, a- 
lios aeremulcrarint, alios patrium fblum vertere coegerint, 
homines plebeios& inopes, eorum loco fubftituerint,qui 
Carbones minxris conflandis ad officinas ftippeditare fole- 
bant. Qui inde calicis, & nouas religionis praetextu, rapto 
'viuere, quarn labori operam dare malebant. Quam qui- 
dem ferentem feditionem continuatam optabant, ne nouis 
dignitatibus exuti, vel ad laqueum, vel abfoluta remitte- 
rentur officia. Ab his, vtquicquid veteris Catholicas Re- 
ligionis Pragoe fupererat, totum exploderetur. Religionis 
cardines ac vincula d Abluerentur, & exterminarunr. Vt 
funt facrorum miniftri, & humaniora atque Theolohica 
ftudia.ltaque Vniuerfitatem turbarunt, Monachos & Reli- 
giofos omnes trucidarunt, vtramque Nouae,ac veterisPra- 
gx Curiam, multorum Senatorum (anguine confperferunt: 
neeipfi quoque Regi pepercerunt, quem telis, faxis, vene- 
no impetiuerunt. Monafteriorum bonis ac poffeffionibus 
direptis, ignem asdificijs fubiecerunt* Monafteria magni- 
flc3> Templa miro artificio, & amplitudine commendata, 
euerterunt ac folo adxquarunt. Quxquaro celebria, quam 
corfpicua Pragas fuerunt ,muirorum ftupendas ruioae,ac 
rudera manifefte declarant. Atque hunc tantum furorem, 
exdes, rapinas, incendia, fircrilegia, Aporiata: ae feditionis 
miniftri. Religionis prasrextu valebant, vefano populo 
corpus Dominicum, & calicem praeferentes, pro quo (olo 
obtinendo, (bdiciti, quare hunc pafsim in parietibus, in ve- 
xillis, in templis pingebant, vt haud infeite quidam adferi- 
pferit-. 

Tot pingit edices taeniarum terra fer vrbes , 

Vt credas Bacchi numina [ala coit. 

Hxc paulo fufius & me Thaboritarum occafione, qui 
.magnis cladibus Pragam affecerunt, commemorantur, vt 
palam fiat: Regna, Imperia, & vrbes, per verse Romanse 
Religionis immutatiorem, & peregrinorum dogmatum 
inuedionem perire. Qua de re vnicam Euftbij Hiftorici 
fententiam ex libro io. cap. 7. fubijciam. Ex pluribus 
inquit, rebus apparet, religionem, in qua fummacuftodi- 
tur fanfiitatis reuerenti 3 ,fi extenuetur, magna pericula ad- 
ferreRebufpublicis: Ac rurfus eandem, (i legitime tra&e- 
tur,&cuftodiatur, maximam profperitatem Romano no- 
mini, & cundtismorLahum rehuspraecipuam praeftare fes-, 
licitatem. 

50 Primiflauia opidum. 

5 Promontorium S. Sebaftiani. 
i(f Pyrenxi montes. 

Qt 

51 ^^Vadrata, 

R. 

54 T> As b; 

45 X\*R.aceburgenfis cathedralis Ecclefia* 
ib. Raceburgum,olim,vna religione florente.nobile Saxo- 
ni$ oppidumsCathedrali Ecc!dix,3rse,& ftagno,quod ma- 
re appeftjre poffet, prsftans, varias formx condit, ones per- 
tulit. 

Hernici Berchmierixxvj. Epifcopi Rtceburgenfis tem- 
pore. Magnus Saxoni® Dux, ditionem omnem inuafit, & 
occupauit, ita, vt Canonici apudecciefiam,& in relidentia 
fua permanere non poflent: quipoft feprennium, imperiali 
auctoritate, tandem m integrum funt reftituti. 

Similem rurfus calamitatem, fub Georgio de Blomen- 
dal xx v 1 1 1. EpiIcopo,ab eodem Saxonis Duce,Racebur- 
genfis ditio pertulit. 

Tempore Chriftophori de Schovvenberg xxix. Epi- 
fcopi, Volradus, Gomes de Mansfeld , Epifcopatum Race- 
burgenfem inuafit, Canonicos, quos inrelidentia inuenit, 
vinculis conftrinxit, omnia Ecclefia ornamenta, ipfas etiam 
campanas abftulit. 

Eandem fortuns aleam infelix Raceburgenfis Ec- 
clefis Anno ijd"o. Saxonis Duce fentijr. Dum eius admi- 
niftrator Chriftophorus Megapolitanus in Liuonia abef- 
fet. 

Multo 


c 



E X. 


I N D 

Multo vero crudelius eadem tradatur Eccclefia Anno. 
1574. ita vt mirum fit, illam vnquarn potuifle emergere. 
l6. Ranzoro Arx. 
jd. Ranzouianus Plonae hortus, 

5 7. Rafcianurum opidum. 
fi. Ratilpona. 

ibid. RATispoNA,quae olim fuit AugftaTiberij. NunC 
vero fub imperioGermanico vrbs eft libera in dextro Da- 
nubij littore,Suburbium habens in finiftro,quod vrbe ipfa 
apparet antiqu!us,vbi merces Bohemicse & Noricae expofi- 
tx,inde fecundo Danubio.in Auftriam,Carinthiam,& Vn- 
gariam deportatae fuerint.priufquS ponte illo totius Ger- 
maniae auguftilfimo, qui nunc in Danubio vifitur, vbrs ipfi 
fuburbio iungeretur.Infra verofuburbium , quod iuris eft 
Pauarici e regione vrbis,amr.is quidam natiigabilis ex vici- 
no Bohemicas faltu fluens, Danubio miicetur, cui nomen 
Raegen antiquitus editum, manet & huic alter pons lapide- 
us,fatis elegans, latus ac firmus,prioreiilo Danubiano mul- 
to antiquior, impofitus eft per que irer eft admodum fre» 
quens & expeditum in Bohemiam &Si!ef:arru Exiftiman- 
dumproinde.illudfuburbium, &prseterlabenteamneRa- 
gen, Sc luper impolito ponte, nuncupatum fuifle Ragenf- 
prucfcquemadmodumInipruck,& ad Mofdlam,Sarpruck: 
iilamque appellationem tunc apud exteras gentes vulgatif- 
limam praeualu:fle. Donec tandem egregius & mirabilis 
illepons Danubianus exftrudus effer, qui aduentantesin 
vrbem Trans Danubianuin, eo vfque 'Regincburgum b 
Reginoburga cognominatam, peilexiffet,Caeterum,{ubur- 
bium Rsgenfpruck , latina appellatione Raegenfpontem 
velut Oenipontem fonafle, credibile eft, vnde facilis erat 
deprauatio in Ratiiponam. Non quidem vt perperam cre- 
ditur, Ratib.f Eft Equidem ftatio locus is, male fida cari- 
nis, praeferdm a latere vrbis) fed potius ab amneR2gen ? e- 
iufque ponte deduda deriuatione. Sic quidem, vt Germa- 
nis non minus confiet vrbis fuse Rseginoburgi appellatio 
Regenfpurcr, quam fuburbio a Regenfponte,.R€ge{pruck, 
vtrinq; in Ratifpomm deprauata.Qui Imbripoiim vocant. 
Nrfi quod imbrem, pro Ra?gen, hoceft,pluuia,incongru& 
impofuiftcnt. 

S.r;b;t Francifcus Irenicus, Haifpalis Regenfpruck ob ru- 
ditatem populorum agreftium dida , Imbripoiis 00 lati- 
nam rationem, vnde Teutonice Regenfpurch , a ponendis 
ratibus, vt aliqui volunt, Ratilpona appellatur :alij quod 
ratio conusniat allerunt, in quorum numero eftLigurinus 
lib.i. his verbis. 

Indi Ratifism vetusex hac nomen habenti, 

Quod bsHafitra: ibus .quic quid confutuit in illa, 

Ob frequentiam popuiorum Reginopolis nuncupatur. 
A conditore Tiberina: Tiberius enim tempore dominicae 
paffionis ipfam ftruxit. Ego inOdiliamea 1. 2. Quadra- 
tam,a forma quam habet.IIlicDionyfius requiefeit, trasla- 
tusanno M.LILHic fedes Epifcopa!is,fecundu Aeneam in 
hiftoria Boiemica , & olim Boiemiam & Pragam cemple- 
debatur.HicS. VVolgang. & A Ibert. Magnus Epifcopatui 
profuerunt. Hic & Erbardus Epifc. qui in fomno monitus, 
B.Odiliam baptizauit. Conradus ibs ex fuafu S.Renedidi, 
BernardiexftruxitmonafteriUjVtOttofcribit: Danubius 
hic flumen recipit Ragen. Hanc vrbem olim filius Henrici 
quarti in deditionem accepit, & contra patrem illic Rober- 
tum praefedum conftituit.Conradus vero filium perfeques 
alium conftituit. Ludofphus filius iij. S. Lupuldi Aultrio 
Marchionis Ranfponam incendit, fada trepidatione per 
Ottonem Palatinum, vt Annales Auftriae referunt. C.rolus 
Magnus Ritifponam olim cepir.&Chriftianalege imbuit, 
cuibs rei hodie vefrigium apparet, Aelius Spartianus Hia- 
los populos Germanis nominat, ndcio,an hos, an alios ex- 
iftimet. Ratilpona Noricoru ciuitas, licet Proiomseus Vin- 
delicorum dicat. Otto illucmuftas reliquias tranftulit. Ae- 
neas Syluius Ranfponam darifiimam vrbem appellat ad 
Danubij ripam in Bauaria fitam. liiic frequentes princi- 
pum conuentus i , & Romani Imperij comitia habentur. 
Hoc Francifcus Irenicus. 

43 Razeburgum Saxonioopidum. 

57 Ota$«n(Jatf* 

51 Regensburgum, 

15 Regen flu. 
ibid. Regina, 
ibid. Reginopolis. 


ibid: Reginopyrga. 
ibid. Regina caftra.. 

5 1 Reginoburgum. 
ibid. Regium Antonini, 
ibid. Rhetoborna. 
ibid. Rhetopolis; 

47 Rhodopolis. 

5 1 Ripariolorum metropolis. 

33 Ripo Danio vrbs. 

3 3 Ripae Cymbrorum Phrundufiorum antiqua Tcfe 
33 Ripo, in ripa Oceani fita, ciuitas Auftrali G o t i as 
Proxima , mater plurimorum virorum eruditorunvpras- 
clarifqueingenijsfocunda. Quo^comoditatelimpidiFfuiB 
fluminis N 1 bs i a, . triplici incurfu duitatem interfecautis, 
feque in Oceanum exonerantis, tribus leonibus infignn® 
eft. Caftellum munitum vrbiadiacet, quaOcearmm fpe- 
dat. E faxo quadrato, eft hic templum fatis amplum,w& 
cum turri miroaltitud nis,in Lilio monte, primum ab EffL 
coli, magnifice fubftrudumrauemS. Angarius, ad Chri- 
ftianam religionem conuertit, circa Annum 

Giuitates feptem huic Dioceefi fubfunt. 

Quo in Nomarchias 30. diftinda eit.Intra quarum fissi» 
tes, parcecio rurales 282. continentur. 

Arces & regias domos decem reprofentat. 

Caftra vero nobilitatis centum poffidet. 

47 Roftochium. 

47 Roftochienfis cereuifia inter csteras prseftandffetE. 
ibid. Rostochi VM,quo vrbs a fragrantibus rofis mo- 
men habet, in ditione Ducum Megapclitanorum, ad Atew 
feu Varmfluminis ripam, 5000. pafluum fupra oftium ma- 
ritimum fita, & vna cum religione Chriftianair, histerrs 
primum exorta, inter duo Varni brachia, vbi nunc D. Pe- 
tri & Nicolai parrochio funt a Pnbiflao Venete gentis 
principe, aedificari coepta & pauiatim fequentibus fecsfis 
frequentia ciuium, amplitudine ac fplendore odifleiorun^ 
templis opibus^priuiiegijs auctaSe aroplificataefLHocQs- 
uid Ghytreus. De eadem vero ciuitate huncin raodsra 
Francifcus Irenicus. 

Roftochium vrbs maritima, Saxoniam attingens. Laiti- 
burgumdidaeft a Ptolomoo, libro fecundo capite decimo. 
Ego vero iegoapud Gsocum Ptolomoum. 

Duci Megapolenfi/ubditur populis ac diuitijs opulent i 
fima. Vniuerfitatis hicinitium fumpfitanno 14Z4-MSC 
Francifcus Irenicus. 

De Vniuerfitate vero ita EL larobus Middendarpkis, 
Roftochienfis, inquit, in Ducatu Megapolitano. De<fua 
Munfteruslib. 3. Anno inquittChrifti 141 j.PrincepsRle- 
gapolenlis& ciuitas Roftochienfis, miffa legatione Roma, 
impetrarunt priuiiegium ftudi.j generalis in ciuitate Rofto- 
chienfi, loco ad eam rem, non incongruo, quod aeris faiu- 
britas,& vidualium omnis generis, leui pretio,ib; 
eft copia. Introducebantur autem magiftri Sc Dodors 
praecipue ex Erphordia, Ccspit vero florere annorqa^ 

Porr6,quemadmodum praeclaram hanc vrbem ortu ce- 
lebrauit, raris dodrinae ornamentis ClarLflimusvir D. Pe- 
trus Lindebergus, ita primatura eiufdem fata, vrbi .& V- 
niuerfitati Roftochienfi ludum publicum attulerunt, qtte 
Anno 1 5p6..Menfe Iu!io,trigcflmo quarto statis annodo- 
diffimum, prsftantiffimunique virum, fuis & Mufarum®- 
lumnis eripuerunt, quemRoftodiium, Poetam, Latiroco- 
ronatum tuiit, cuius honos, nomen , laudesque durabuo^ 
donec ad pofteritatem ipfiiis carmina & opera manebunt» 
Varia namquedodrina monumenta edfdt, vt.Hipop/po- 
fin Artium, palatiorum, librorum, pyramidum, obelifbo- 
rum, cipporum, &c. ab Henrico Ranzouio conditorarnr 
Commentarioru rerum memorabilium in Europa^baniKj 
86. vfq;ad annum pi.geftarum, libros quatuor.Defomoijs 
librum vnfi, EpithaphiaRanzouiana,& Opus de Numeris 
Prirros etiam iuuentutis fetus , ■& iuueniles labca-es.abz- 
roicis rogatus, edidit, inter quos Heroum dilMimm vi- 
rorum Marte, & Arte clarorum virtutes, &*egrtgia fada, 
cafto &: eleganti carmine libro vno cekbrauit, Vrbium 
Hod(Eporici;Elegiaruni&PoematufBi£pithalamiorum,& 
Epitaphiorum: Epigramatum,& Didichorum moralium, 
libros peculiares in lucem emifit: Varia etiam opera,Hifto- 
rica, prarfertim prae manibus habuit, quae morte praeuen- 
tus finire non potuit. 

45 Rugienfis ducatus. 


I N D 

S s- 

AKns Gmundans. 

Salinz Hallenfes. 

4 2 Salinae Luneburgenfes 

21 An Samarobrina Romanorum, fit Cameracum. 

*7 Santones. 

*7 Santones , Mediolanium Ptolemaei plerique exifli- 

ffiant. 

SarburgumArchiepifcopatus Treuirenfis opidum. 

26 Sarburgum, Ditionis Treuirenfis opidum, loannis Ba- 
denfis Archiepifcopi Treuirenfis munificentia varijsxdi- 
ficijs condecoratum, ad Saraefiuuij ripam, quem Aufonius 
in fua Mofella, Sarauum;& antiquitus Sarra di&um,often- 
dit IofephusScaliger, ex antiqua infcriptione, Sar vulgo, 
prope Auguftam Treuirorum in Mofellam erumpit, 

2<? Sarra fiuuius valde pifcofus. 

55 Schuta infula. 

5 S. Sebaftiani promontorium. 

7 Seuilla quare fit Hifpalis, 

6 4 S. Sylueftri mons. 

5 7 Siggettum infula. 

11 Sinack qualis herba, 
ib. Sommack qualis herba. 

40 Stada antiquo afylipriuilegio donata. 

40 Sada Archiepifcopatus Bremenfis vrbs anriquiffima. 
ib* Stada duorum Regum monomachia nobilitata, 
ib. Stada Frifbnum, marinis aliuuionibusafTumpta» 

66 S. Stephanus Calatinus Epifcopus. 

57 Strigonium. 

ib. Strigonenfis Archiepifcopus, primus Regni Vngarici, 
50 SuibufiumSilefiae vrbs. 

65 Summanus mons. 

45 Sundenfis belli defcriptio. 

T 

15 npAgus flumen. 

6$ Taruifini Venetis fideles, 
ib. Taruifium, 

51 Tetrapolis. 

50 Teutonici Mariani milites. 

57 Tietmarfia. 

ib. Thietmarfije politicus ftatus. 
ib. Thietmarfi, vnde crudeles ac perfidi. 

57 Thiettnarfia, fiue T euromafia, regio plerifque videtur 
Mariorum, quae a Marfis originem trahit, quorum Strabo 
meminit, eofique antemulta fecula, ex locisRheno finiti- 
mis, in profundam atq; paluftrem regionem migraffeme* 
morat Septem miliaria vt in longu,ita & in latum colligit, 
parrochijs diftinfia xxi. Hifane Thietmarfi ante cccc. 
annos, antiquiffimaeStadenfium familiae paruerunt, quoru 
multos fraude opprefferunt, feq; in libertatem, eiecta omni 
nobilitate vindicarunt, qua multis abufi annis , nuncRe- 
gis Danis imperata faciunt, Eos Henrico Ranzouio Nobi- 
lifiimo viro, Regio Vicario in Ducatibus Slefuici,& Ho'- 
fatise, gubernante. 

6 Thinnorum pifcatio in Gadibus. 

Si Tiberina. 

57 S. Thomse mons, 

18 Tirolenfis Comitatus praeftantia. 

51 Toletum. 

ib. Toletanae Ecclefiae praeftantia. 
ib. Toletanum palatium. 

TOLETVM praecipua-in Hifpania ciuitas, Tagoflu* 
uiocelebris.quamannoGhrifti D. C. lxxiii. Rex Bam- 
ba, turbulenta feditione in Hifpania fedara,maro,turribus, 
& sdificijs elegantibus exornauit, & hos verfus, marmori, 
in turri quadam inlcidi voluit. 

EREXIT F AVTORE DEO REX INCLITVS 
VRBEM 

BAMBA, SFAE CELEBREM PROTENDENS 
GENTIS HONOREM- 
Confimiliter & hos verfus in porta proxima ponti , qui 
dicitur Dalcantara. 


E X, 

VOS DOMINI S ANCTI, QjfORVM HIC PRAE-* 
SENTIA PVLGET, 

HANC VRBEM. ET PLEBEM SOLITO SER- 
VATE FAVORE. 

Memorabile eft, quod de Arce Toletana Rodericus 
Toletanus Archiepifcopus refert. Anno GhriftiD. CC. 
Regnante , inquit , Roderico vltimo Gothorum Rege, erat 
Toleti Palatium a multorum Regum temporibus fiemper 
claufum, & feris pluribus obferatum. Hoc fecit Rex Rode- 
ricus, contra voluntatem omnium aperiri, &c. In quo prae- 
ter vnam arcam repofitam nil inuenit, qua aperta, feperit 
quendam panum, in quo lati-nis literis erat Eriptum. Quod 
cum contingeret feras frangi, arcam atque palatium reperi- 
ri & videri quod inibi haberetur, gentes eius effigiei, quae 
in panno illo erant depi&ae, Hifptinias inuaderent, &fuo 
dominio fubiugarent. Quod Rex videns.doluit aperuiffe, 
& vt erat prius fecit arcam & palatium inferari. Erant au- 
tem in panno depisftse facies & vultus difpofitio & habitus 
Arabum, &c.Qua piclura vifa Proceres timuerunt. Hadte- 
nusille. Senfit deinde miferabilem vniuerfa Hifpania cla- 
dem. Nam anno Domini D. CC. X VII. ex fententia Tara- 
phs, vel vtiVafaeus & L.MarinsusSiculus perhibent, An- 
no Chrifti D. GC.xiiu. Saraceni, Roderico vltimo Go- 
thorum Regeinfauftoodto dierum confficlu, vniuerfa no- 
bilitate deleta, totam Hifp3niam,partim vi,partim deditio- 
ne acmetu,partim promiffiombus breuiffimo tempore in 
poteftatem redigunt, Cantabris dundaxat & Afturibus ex- 
ceptis. Ac deinde AnnoD. CC. xv. Dominica Palmarum 
Toletum fraude Iudaeorum Mauris proditum fuit, Dum 
Chriftiani nihil minus fufpicantes extra vrbem ad D. Leo- 
cadise de more vacarent audiendo verbo diurno. Ab eoru»n 
autem tyrannide liberatur, &Chriftianae Religioni refti- 
tuituf per Aifonfum fextum.Anno Domini miliefimo no- 
nagefimo'tertio,vt ex Codice Alcobaaenfi,& ex alio Chro- 
nico perantiquo Vafseus notauit. 

3 3 Toninga Frifiae Eydorenfis opidum. 

20 Tours. 

34 Tundera opidum Ducatus Sleuienfis. 

J 6 Tureas Chriftiani in Religione vmti , facilius vin- 
cunt. 

ibidem. Tuream quid faciat contra Chriftianos poten- 
tem. 

20 Turonum. 

ibid, Turonum, Franciae hortulus. 

ibid. Turonenfes inter Gallos praecipui fuerunt, 

ibid. i uronenies, ceiebres fuerunt ob reliquias fan£U 

Martini. 

V. 

16 X TAfconum habitus.- 
19 y Veneris fpecula. 

6 o Venetiae. 

60 Veneta Ecclefia. 

61 Venetisfideles Taruifini. 

60 Veneti palacij mcendium, 
ibid. Venetorum Palatium. 

10 Veneta. 

65 Vefuuij montis ignes. 

ibid. Vefuuiusmons famofus, diuerfisauthorum fermtis 
notus.neapolitanam vrbem ad mare recipit, VefeuusSir- 
uio, qui quoque Maeulus dicitur Vrbio.Sequeflri,vbi Sim- 
lerus Mseuius legit. Monte d-foma hodie nominatur, V< f. 
bius a Silio Italico dicitur.Irem Beftius ^ Plutarcho, Gale- 
no, & Georgio Cedrino. Vefiiuius quoq; legit Carrio apud 
Valerium Flaccum; & ita quoque legendum apud Statium 
&Martialem fuadet. Sed Vefiiuius ab optimis audtoribus 
appellatur. 

At vero hic nec praeterijfle volumus, quod in monte Ve- 
fuuio accidit immenfum veluti moxcafuri mudiprodigiu, 
nimirum, cum fafiaeft admiranda illa ex hoc monte flam- 
marum eruptio, quse a Suetonio in Titocap. 8. fummatim 

deferi- 




INDEX, 


defcribitur,fed a Dione in Tito fufius enarratur. Accidifie 
enim ait vehementem illam Vefuuij eruptionem hac ip o 

primo anno Titi imperij fub tempus autumni. Plinsus iu- 
nior epift. ad Tacitum, Kalendis nouembris hora lepuma. 
At, quoniam prodigi) loco res eft habita, quae& imaginem 
quandam prxfe ferret diei nouifsimx : eandem recen ere, 
haud inutile arbitramus, fic enim ait; Eo tempore magnus 

numerus hominum inufitata magnitudine, qua.es & i & antes 

finguntur, in eodem monte, regioneque finitima, ac proxi 
mis ciuitatibus interdiu nodtuque vagar;; verfanqu., in ae 
re vifus eft.Pofthecconfecuta eft maxima ficcitas,acrepen- 

te,ita graues terre motus fafti,vt ea omnis planities fer utda 

effet, & culmina montium fubfiderent. Adhxc omtl -' s uo 
terranei, tanauam tonitrua, & fuper terram mugiti us i 
miles exftiterunt. Deinde mare iimul fremere, omne cce- 
Ium rcfonare, ingensq; & repentinus fragor, quali montes 
fimul cociderent,axaud iri. T um exfihere primum immen- 
fi lapides, & adfummos vertices peruenere: deinde magna 
copia ignis fumique ita, vr omnem aerem obfcuraret ,oc- 
cultaretque folem,non aliter, quam fi defeciflent. 

Igitur nox ex die,Sc tenebras ex luce faftx erant, putan- 
tibus nonnullis, gigantesfeditionem inter le facere, quod 
multas imagines eorum in fumo confpicerentur, quodque 
clangor tubarum audiretur. Alij exiftimabant, aut mun- 
dum in chaos redigi, aut igne confumi: ob eamque caulam 
properabant alij ex asdibus in vias; alij de vijs, in asdes con- 
fudere, atque e mari in continentem, & e continenti in mare 

& recipere, alij turbari, & quas nondum venerant, exiiti- 
mare tutiora rebus prxlentibus. Tanta vero erat copia ci- 
neris, vt terram mareque, atque adeo i pium aerem comple- 
ret; qux res multa damna, vt cuique fors tulit, imporrauit 

non fblurn hominibus, prxdijsque ac pecoribus: Sed etiam 
pilees volucresque omnes peremit, dualque vrbes, Hercu- 
lanum & Pompeios.populo fedente in theatro, penitus ob- 
ruit.Poftremo, tantus fuit cinis, vt inde peruenerit tn Afri- 
cam, Syriam & Aegyptum, introieritque Romam emfque 
aerem compleuerit,& Solem obfcurauerit. Id Romae ac- 
cidit paucis poft dicbus.cum omnes ignorarent id, quod fa- 
ctum erat in Campania, nec quid elfet, confectura aflequi 
pollent. Itaque etiam ij putare cf perunt omnia furlum fer- 
ri : Solemque in terram cadere, aut terrain in ccelurn con- 
fcendere. Quamquam autem hic cinis, non attuiit flatim 
grauia incommoda populo Romano, tamen poftea mor- 
bum peftilentem & grauern immifit. hucufque Dio. 

Haec autem & alia id genus a Deo viua exempla d ata efle 
hominibus ignis sterni, quibus peccantes in inferis puni- 
rentur. Tertullianus in primis deciaratin Apologetico, 
cap.48.his verbis:Nouerunt & philofophi diuerfitatem ar- 
cani & publici ignis; ita longe alius eft, qui vfui humano, a- 
Jius qui iudicio Dei apparet, flue de cceio fulmina ftringes 
fiue de terra per vertices montium eructans. Non enim ab- 
fumit, quod exurit, leddum erogat, reparat : adeo manent 
montes lemper ardentes, &, qui de cceio tangitur faluus eft, 
vt nullo iam igni decinerefcat.Et erit teftimonium ignis 5- 
terni,hoc exemplum iugis Iudici j pcenam nutrientis.Mon- 
tes vruntur, & durant, quid nocentes & Dei hoftesthxc 
Tertullianus. Sed enim Minutius Felix in Octauio,dum de 


gehennx ignis incendio, ab his ipfisetiam mutuatus exem- 
plum, verba facit, hxc habet, illic fapiens ignis membra v_ 
rit,& reficit, carpit & nutrit, ficutignes fulminum corpora 
tangunt, & abfumunt;ficutignis Aetnx,& Veluuij montis 
& ardentium vbique terrarum, fl3grant,nec erogantur.-ita 
pcenale lilud incendium non damnis ardentium palcitur, 
fedinexefa corporum laceratione nutritur. Et Parianus o- 
perede pcenitenna & confefsione. Si de cruciatu exomolo- 
gefis extinguet, vim eius & depraTentibus xftiroare cuius 

fumariola quaedam maximos montes fubterraneis ignibus 
decoquunt: xftuat indefefsis flammarum globis Aetna, & 
Lifaniculus, & Vefuuius Campanus: Siquo nobis iudicij 
perpetuitatem probent, difsiliunr, deuorantur nec vilis ta- 
men ficulis finiuntur. 

56 Vicegradum. 

16 Victoria oppidum, 

19 Vienna G.dlix. 

57 VinaStrigonieofiain Vngaria,preciofa„ 

39 Vina deleta,creuit opibus Visbui in Gothia. 

<T2 Vinum Fundanum nobile. 

65 Virgilij fepulchrum. 

39 Visbia Gothorum. 

?? vis ^a Glandis infulae vnica, & Metropolitica vrbs 
quam ah; V iksby,ahj Viskbui, alij aliter feribendumiudi- 
cant,& nominis originem ex Gothica & Nonreeica appel- 
latione deducunt.QuibusBui, vrbs Viske.pifrisdefignatur, 
Qyali dicas; vroem, (vti reuera etiam femper fuirjpHcatio- 
ne famofam. Rara multa venerandx antiquitatis veftigia 
praedaram hanc vrbem fu i fle teftantur.de quibus non mul- 
ta in hiftoriarum monumenta relata leguntur, vt enim Hi- 
ftoricidc Gothis commemorant, frequentiores inter illos 
fuerunt, qui fortiter agere, quam, qui dode fcribere,& res 
praeclare geftasditeris conlignare curarent. 

49 V niuerfitatis Pragenfis. 

44 V rbis vnius interitus, eft alterius ortus. 

35 Vtholm. 

11 Vuarum paflarum duogenera. 

1 1 Vuxpaffx quomodo conficiantur. 


57 YyAiTetftar. 

4 6 V V V Vifinaria, Ducatus Megapolitani vrbs. 
4 6 V Vifinaria portu maris inclarefcit, 

37 Wurgebatur. 


■Antes, 


13 r^Achara. 

12 -^Zahara Bxticx prouincix in Hifpania oppidum.'’ 

1 2 Zahara vltiml belli Granatenfis contra Mauros occafi- 
onem dedit. 


2 8 Zelandorum naturalis conditio- 


FINIS- 




INDEX, 


defcribitur,fed a Dione in Tito fufius enarratur. Acodiffe 
enim ait vehementem illam Vefuuij eruptionem hac ipfo 
primo anno Titi imperij fub tempus autumni. Plinius lu- 
nior epift. ad Tacitum, Kalendis nouembris horafepuma. 
At, quoniam prodigij loco res eft habita, qux& imaginem 
quandam prae (e ferret diei nouifsimae.* eandem recenfere, 
haud inutile arbitramus, fic enim ait; Eo tempore magnus 
numerus hominum inulitata magnitudine, quaies gigantes 
finguntur, in eodem monte, regioneque fimum a, ac proxi- 
mis ciuitatibus interdiu no&uque V3gari; verfanque in ae- 
re vifus eft.Pofthec confecuta eft maxima ficcitas,ac repen- 
te, ita graues terre motus 6fii,vt ea omnis planities feruida 
effet,& culmina montium fubliderent. Adhiclomtus fub- 
terranei, tanquam tonitrua, & fuper terram mugitibus fi- 
miles exftiterunt. Deinde mare iimul fremere, omne os- 
lumrcfonare, ingensq;& repentinus fragor, quali montes 

fimul cociderent,axaudiri. Tum exfihere primum immen- 

fi lapides, & adfummos vertices peruenere: deinde magna 
copia ignis fumique ita , vt omnem aerem oHcuraret ,oc- 
cultaretque ldlem,non aliter, quam fi defeciffent. 

Igitur nox ex die, Se tenebrae ex luce faiSi erant, putan- 
tibus nonnullis, gigantes feditionem inter le facere, qubd 
multa: imagines eorum in fumo confpicerentur, quodque 
clan-or tubarum audiretur. Alij exiftimabant, aut mun- 
dum* in chaos redigi, aut igne confumi: ob eamque caulam 
properabant ali j ex aedibus in vias; alij de v ijs, in ides con- 
fudere, atque e mari in continentem, & e continenti in mare 
fe recipere, alij turbari, & qui nondum venerant, exi tti- 
mare tutiora rebus p radentibus. 1 anta vero erat copia ci- 
neris, vt terram mareque,atqueadeo ipfum aerem comple- 
ret; quae res multa damna, vt cuique fors tulit, imporrauit 
non folum hominibus, pridijsque ac pecoribus: Sed etiam 
pilees volucresque omnes peremit, dualque vrbes, Hercu- 
lanum & Pompeios.populo fedente in theatro, penitus ob- 
ruit. Poftremo, tantus fuit cinis, vt inde perueneritin Afri- 
cam, Syriam & Aegyptum, introieritque Romam eiufque 
aerem compleuerit,& Solem obfcurauerit. Id Roma» ac- 
cidit paucis poft diebus.cum omnes ignorarent id, quod fa- 
ctum erat in Campania, nec quid eflet, coniectura allequi 
pollent. Itaque etiam ij putare cf perunt omnia furfum fer- 
ri ; Solemque in terram cadere, aut terram in ccelurn con- 
fcendere. Quamquam autem hic cinis, non attulit ftatim 
grauia incommoda populo Romano, tamen poftea mor- 
bum peftilentem & grauem immifit. hucufque Dio. 

Hic autem & alia id genus a Deo viua exempla d ata efie 
hominibus ignis sterni, quibus peccantes in inferis puni- 
rentur. Tertullianus in primis decfaratin Apologetico, 
cap.48.his verbis:Nouerunt & philolophi diuerfitatem ar- 
cani & publici ignis.- ita longe alius eft, qui vfui humano, a- 
lius qui iudicio Dei apparet, fiue de ccelo fulmina ftringes 
fiue de terra per vertices montium erudtans. Non enim ab- 
fumit, quod exurit, fed d um erogat, reparat : adeo manent 
montes lemper ardentis, &, qui de ccelo tangitur farnus eft, 
vt nullo iam igni decinerefcat.Et erit teftimomumignis g- 
terni,hoc exemplum iugis Iudicij pcenam nutrientis.xMon- 
tes vruntur, & durant, quid nocentes & Dei hoftesfhic 
Tertullianus. Sed enim Minutius Felix in Octauio,dum de 


gehennas ignis incendio, ab his ipfisetiam mutuatus exem- 
plum, verba facit, hic habet, illic fapiens ignis membra se- 
rit, & reficit, carpit & nutrit, licutignes fulminum corpora 
tangunt, & abfumuntjficut ignis Aetm,& Veluuij montis 
& ardentium vbique terrarum, flagrant, nec erogantur.-ita 
pcenaie iilud incendium non damnis ardentium palcitur, 
iedinexefa corporum laceratione nutFitur. Et Padanus o- 
perede poenitentia & confefiione. Si de cruciatu exomolo- 
gefis extinguet, vim eius & deprifentibus iftiroare cuius 
fumariola quaedam maximos montes fubterraneis ignibus 
decoquunt: iftuat indefefsis flammarum globis Aetna, & 
Lifamculus, & Vcfuuius Gampanus quo nobis iudicij 
perpetuitatem probentjdifsiliunt, deuorantur nec vilis ta- 
men feculis finiuntur. 

5 e» Vicegradum. 

16 Victoria oppidum, 

19 Vienna Galliae. 

5 7 Vina Srrigonienfia in Vngaria, preciofa. 

35» V ina delet.i,creuit opibus Visbui in Gothia. 

61 Vinum Fundanum nobile, 
d 5 Virgilij fepulchrum. 

39 Visbia Gothorum. 

3 ? Vi^ia Gotlandii inluli vnica, & Metropoiitica vrbs 
quam alij Viksby,alij Viskbui, alij aliter fefibendum iudi- 
cant,& nominis originem ex Gothica & Nonregica appel- 
latione deducunt. QuibusBui, vrbs Viske,p»fcis defignatur 
Quafi dicas* vrbem, ( vti reuera etiam femper fuit)pifcatio- 
ne famofam. Rara multa venerandi antiquitatis veftigia 
priclaram hanc vrbem fuiffe teftantur.de quibus non mul- 
ta in hiltoriarum monumenta relata leguntur, vt enim Hi- 
ftorici de Gothis commemorant, frequentiores inter illos 
fuerunt, qui fortiter agere, quam, qui dofte fcribere,& res 
priciaregeftasjhteris conf ignare curarent. 

49 V niuerfitatis Pragenf is. 

44 Vrbis vnius interitus, eft alterius ortus. 

35 Vtholm. 

xi Vuarum pallarum duogenera. 

11 VuipalTi quomodo conficiantur. 

VV. 

57 yyAfferftaT. 

V * VVifmaria, Ducatus Megapolicani vrbs. 

4 6 VVifmaria portu maris indarefeit, 

37 VVurgebatur. 

X. 

17 ^ Antes, 

V- 

13 t^Achara. 

1 z ^Zahara Biticsprouincii in Hilpania oppidum.’’ 

1 2 Zahara vltimf belli Granatenfis contra Mauros occa£- 
onem dedit. 

28 Zelandorum naturalis conditio’ 


fi 

£ I 



FINIS